Trudne pytania w dialogu polsko-żydowskim.
pyt. 7
Jak Polacy zachowywali się w okresie Holokaustu?
Władysław Bartoszewski (historyk, były minister spraw zagranicznych RP, uczestnik powstania warszawskiego, więzień obozu Auschwitz)
„Nie może być mowy o jednorodnym zachowaniu Polaków w zmiennych warunkach okupacji, w różnych fazach II wojny światowej i w różnych miejscach.”
Polacy mieszkający w Polsce środkowej i południowej, około 14 mln osób żyło w Generalnym Gubernatorstwie, na czele którego stał Hans Frank. Razem z podległymi mu gubernatorami ogłosił w 1941 roku zarządzenie, mówiące o tym, że udzielenie pomocy Żydom będącym w gettach lub uciekającym z gett, będzie karane śmiercią. Zarządzenie to było ściśle egzekwowane. Z szacunków historycznych wynika, że ofiarami tego zarządzenia padło co najmniej kilka tysięcy osób. Często były to całe rodziny, udzielające Żydom schronienia.
Polski rząd w Londynie, który w kraju cieszył się autorytetem, zalecał w odezwach i oświadczeniach czynną pomoc prześladowanym Żydom, systematycznie informował rządy Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych i innych, wolnych krajów o narastaniu zagrożeń dlaszego istnienia Żydów na okupowanym przez Niemców terenie, a potem o postępującej zagładzie.
rząd polski wystosował też notę - na podstawie relacji Jana Karskiego, późniejszego profesora Georgetown w Waszyngtonie , którą skierował do narodów prowadzących wojnę z Niemcami „The Mass Extermination of Jews In German occupied Poland, która zaowocowała deklaracją 12 państw sprzymierzonych wydaną 17 grudnia 1942 roku „W sprawie odpowiedzialności za zagładę Żydów”.
„Od jesieni 1942 roku działała w okupowanej Polsce (Warszawa, Kraków, Lwów) Rada Pomocy Żydom przy Delegaturze Rządu na Kraj o kryptonimie Żegota, międzypartyjna organizacja społeczna koordynująca różne inicjatywy i działania, na przykład akcję ratowania dzieci, kierowaną przez Irenę Sandlerową” . organizacja ta była jedyną w okupowanej Europie organizacją powstałą w celu ratowania Żydów.
Sześćdziesiąt lat po wojnie Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holocaustu Yad Vashem Instytut w Jerozolimie uznał (stan na 1 stycznia 2008r.) 6066 Polaków za tzw. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata, pojedyncze osoby lub całe rodziny, np. Władysław Bartoszewski, Czesław Miłosz, Irena Sendlerowa.
najwyższe izraelskie odznaczenie cywilne nadawane nie-Żydom.
Kapituła instytutu pamięci Yad Vashem przyznaje wyróżnienie osobom i rodzinom, które z narażeniem własnego życia ratowały Żydów z Holocaustu podczas II wojny światowej. Uprawnieni do składania wniosków o przyznanie tytułu "Sprawiedliwego" są sami uratowani albo ich bliscy.
Uratowany musi być Żydem, a osoba, która ocaliła mu życie, nie może być narodowości żydowskiej.
Z uratowaniem życia nie mogła się wiązać jakakolwiek rekompensata dla wybawcy.
Pospieszenie na ratunek musiało wiązać się z jakimś ryzykiem dla życia lub wolności wybawcy.
Sprawiedliwy mieszkający w Izraelu otrzymuje co miesiąc wsparcie finansowe w wysokości średniej pensji. Dodatkowo przyznawany jest jemu i jego współmałżonkowi 8-dniowy zasiłek zdrowotny i zapewniane są darmowe usługi zdrowotne, w oparciu o izraelskie prawo ubezpieczeniowe. Na dzień dzisiejszy jest to kilkadziesiąt osób.
Sprawiedliwy, który cierpi kłopoty finansowe, jest wspierany, niezależnie od miejsca zamieszkania, przez fundację Jewish Foundation for the Righteous, założoną w Nowym Jorku organizację filantropijną. Anne Frank Fonds, z siedzibą w Bazylei w Szwajcarii, wyszukuje osoby potrzebujące pomocy medycznej. Sprawiedliwi żyjący w Izraelu (kilkadziesiąt osób) automatycznie otrzymują rentę i cieszą się wszechstronną opieką ze strony państwa izraelskiego.
Pyt 15
Ilu Żydów było funkcjonariuszami Urzędu Bezpieczeństwa w latach 40tych i 50tych XX wieku?
Andrzej Paczkowski (historyk)
Ruch komunistyczny, który kwestionował kształt i charakter powojennego państwa był atrakcyjny zwłaszcza dla Żydów, Białorusinów i Ukraińców. Dlatego też o okresie, kiedy w związku radzieckim nie był jeszcze propagowany antysemityzm, Żydzi byli chętnie obsadzani na stanowiskach w partii oraz w polskim aparacie bezpieczeństwa. Wielu sowieckich doradców ówczesnego okresu zwracało nawet uwagę, że Żydzi w polskim aparacie bezpieczeństwa byli nadreprezentowani. Stan taki utrzymywał się do 1949 roku. Watro podkreślić, że najwięcej Żydów znajdowało się na wysokich i średnich szczeblach hierarchii, ale w 1945 roku stanowili tylko 2,5 % zatrudnionych w Urzędzie Bezpieczeństwa. Z czasem komuniści zaczęli obawiać się, że stan ten będzie utrudniał legitymizację władzy komunistycznej, że utrzyma się stereotyp żydokomuny. Jednak mimo antysemickiej polityki Stalina w Polsce nie doszło do czystek antyżydowskich ani w aparacie bezpieczeństwa ani w innych strukturach. Dopiero w 1956 roku, okresie potępienia „błędów i wypaczeń” większość Żydów została usunięta ze swoich stanowisk, a ostatni odeszli w 1968 roku.
Pyt 22
Dlaczego Żydzi oskarżają Polaków o udział w Zagładzie?
Laurence Weinbaum (historyk, długoletni pracownik naukowy Instytutu Badawczego Światowego Kongresu Żydów w Jerozolimie)
Historyk ten zauważa, że Polska wywołuje skrajne emocje, że Żydzi w uproszczony sposób postrzegają historię i ze Polska kojarzy im się w praktycznie tylko z zagładą, a ignorują wielowiekową historię obecności żydowskiej w Polsce przed II WŚ.
Jednocześnie zauważa, iż Polacy faktycznie przyczynili się do śmierci wielu Żydów.
Mianowicie, zauważą, ze już przed wojną w Polsce ujawniały się nastroje antysemickie, Żydów postrzegano jako „element niepożądany i zbędny”. We wrześniu 1938 roku polski ambasador Józef Lipski poinformował Ministerstwo Spraw Zagranicznych, że Hitler omawiał z nim możliwość rozwiązania kwestii żydowskiej w Europie Środkowej poprzez zmuszenie Żydów do emigracji i osiedlenia się w koloniach. Lipski podobno odpowiedział, że „jeżeli znajdzie takie rozwiązanie, wystawimy mu w Warszawie piękny pomnik”. Autor tej odpowiedzi zauważa też, że kościół rzymskokatolicki mający w Polsce bardzo silną pozycję „przysłużył się zatruwaniu umysłów Polaków wirusem antysemityzmu”. Uwiarygodnia to pogląd, że Polacy ponoszą częściową odpowiedzialność za dalsze, wojenne losy społeczności żydowskiej. Ponadto autor zauważa, że Polacy obecnie nie zdają sobie sprawy z tego, że można było walczyć z Niemcami i jednocześnie uczestniczyć w zagładzie Żydów. Żydzi w czasie wojny spotykali Polaków, od których otrzymywali pomoc, ale spotykali tez takich, którzy chcieli lub faktycznie ich wydawali Niemcom za pieniądze lub chociażby z nienawiści. To, że Niemcy wybudowali obozy zagłady na polskiej ziemi jest często podawane jako dowód polskiego antysemityzmu. Pogromy, do jakich doszło po holokauście, fala powojennych represji. Ponadto w dzisiejszych czasach też można spotkać się z przejawami antysemityzmu, jak chociażby obraźliwe napisy na murach, przez co w oczach wielu Żydów umacnia się stereotyp Polaka-antysemity.
pyt 35
Czy Żydzi chcą odzyskać swoje majątki w Polsce?
Stanisław Krajewski (filozof, współprzewodniczący Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów)
Na ogół tak. Chcą tego dawni właściciele i spadkobiercy. Ale nie jest to tylko specyfika Żydów, inne grupy poszkodowanych też chcą odzyskać utracone dobra.
Często odzyskanie przez mienia właśnie przez Żydów traktuje się jako coś wyjątkowego czy nawet podejrzanego.
Rozważając zasadność odzyskiwania mienia, trzeba zdać sobie sprawę z tego, że Niemcy podczas II WŚ nie zrabowali całego majątku Żydów; wiele nieruchomości i przedmiotów zostało przejetych przez sąsiadów, miejscowe władze lub państwo polskie w okresie komunistycznym..
Jako że od tamtych wydarzeń minęło już wiele lat nie ma w tej sprawie jednego, dobrego wyjścia. Przede wszystkim nie wyjaśniono prawnie do tej pory kto ma prawo do mienia, którego spadkobierców ni można odnaleźć.
A co z mieniem, którego właścicieli lub spadkobierców da się ustalić? Trzeba tu wyróżnić dwa podmioty; pierwszy to gminy żydowskie i restytucja ich własności a drugi - osoby prywatne, czyli proces reprywatyzacji. Gminy żydowskie odzyskują synagogi, szkoły i cmentarze. A sprawami z tego zakresu zajmuje się komisja powołana przed Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Związek Żydowskich Gmin Wyznaniowych w Polsce. Przepisy, które to regulują są zbliżone do tych, które nakazują zwrot mienia kościołowi katolickiemu i innym kościołom.
Zwrot mienia prywatnego nie jest natomiast uregulowany prawem i Polska jedynym krajem w tej części Europy, która tym problemem się jeszcze nie zajęła. ALE MOŻNA ubiegać się o zwrot własności przed sądem, jeśli ma się dowody, że w trakcie powojennego przejmowania własności naruszono ówczesne prawo.
pyt nr 42
Jaka jest różnica między krytyką Izraela a antysemityzmem?
Andrew Baker (dyrektor do spraw międzynarodowych w American Jewish Committee, propagator tolerancji i młodych demokracjach Europy Środkowej i Wschodniej.)
Państwo Izrael ustanowione przez Narody Zjednoczone, które ogłosiło niepodległość w 1948 roku było realizacją syjonistycznego marzenia o odtworzeniu i odrodzeniu narodu żydowskiego w jego historycznej ojczyźnie, ale też było odpowiedzią na potrzebę zapewnienia stałego schronienia ludności żydowskiej. Od chwili powstania było celem ataków. Obecnie natomiast od 2000 roku wzrosła liczba ataków na żydowskie cele, manifestacji, zwłaszcza we Francji. Co ważne, nie były one skierowane przeciw Żydom czy danej instytucji ale przeciwko państwu Izrael. Niejako w odpowiedzi w 2005 roku działający przy Unii Europejskiej Ośrodek Monitorowania Rasizmu i Ksenofobii zaproponował definicje rasizmu w odniesieniu do Izraela. Def ta jest odpowiedzią na wcześniej postawione pytanie.
Mówi ona, że:
Przykładami sposobów manifestowania antysemityzmu w odniesieniu do państwa Izrael biorąd pod uwagę ogólny kontekst, mogą być:
- odmawianie narodowi żydowskiemu praw do samookreślenia, na przykład poprzez twierdzenie, że istnienie Izraela jest rasistowskim przedsięwzięciem;
- stosowanie podwójnych standardów poprzez domaganie się zachowania, którego nie oczekuje się od innego demokratycznego państwa;
- stosowanie symboli oraz wizerunków kojarzonych z klasycznym antysemityzmem (np. oskarżanie Żydów o zabicie Jezusa lub mord rytualny) do scharakteryzowania Izraela luz Izraelczyków;
- porównanie polityki współczesnego Izraela z polityką nazistowskich Niemiec;
postrzeganie wszystkich Żydów jako odpowiedzialnych za działania Izraela
Pyt 50
Jakie będą stosunki Polaków i Żydów w przyszłości?
Leszek Kołakowski (jeden z najwybitniejszych polskich filozofów)
pierwsza uwaga: za 20 lat nie będzie wśród nas nikogo, kto pamięta II WŚ, a pamięć historyczna będzie coraz mniej przeładowana emocjami.
Przejawy antysemityzmu będą nadal widoczne, jednak nie będą one kierowane przeciwko osobom modlącym się w synagogach tylko przeciw „mitycznemu potworowi żydowskiemu, znanemu z hitlerowskich gazetek”. Dziś antysemityzm to wymówka dla tych, którzy chcą usprawiedliwić jakoś własne frustracje i ułomności, to margines życia polskiego społeczeństwa. Nie zależy on wcale od tego, ilu Żydów mieszka w Polsce, od tego w jakim stopniu są widoczni. L. Kołakowski stwierdza, że antysemityzm nie zniknie, jednak nie będzie miał wpływu stosunki polsko-izraelskie. Że zmieni się nasze podejście do ludności żydowskiej, a osoby uczące się języka hebrajskiego albo jidysz będą tak samo motywowane jak np. iberyści czy skandynawiści.