edukacja domowa: „praktyka nauczania własnych dzieci w domu”, inaczej mówiąc - homeschooling /słownik Webstera/
względnie nowe zjawisko pedagogiczne,
„bardzo dynamiczny w wielu krajach ruch społeczny, bazujący na niezależnych przedsięwzięciach pojedynczych rodzin, w których rodzice, powodowani troską o edukacyjny los własnych dzieci, przyjmują na siebie całkowitą odpowiedzialność za ich kształcenie, wychowanie i uspołecznienie”1,
działalność realizowana w środowisku domu rodzinnego, poza instytucją szkoły, przy wykorzystaniu dowolnie wybranych metod, środków i technologii.
1 Budajczak M. Edukacja domowa, Gdańsk 2004, GWP.
dr Marek Budajczak - pedagog, pracownik naukowo-dydaktyczny Wydziału Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, a jednocześnie pionier edukacji domowej w Polsce i założyciel Stowarzyszenia Edukacji Domowej.
Dr Budajczak od 1995r uczy swoje dzieci w domu, dzielnie pokonując biurokratyczne przeszkody.
Plusy i minusy edukacji domowej
plusy:
podmiotowe traktowanie,
dziecko jest najważniejsze,
więcej czasu dla dziecka,
budowanie więzów między rodzicami a dziećmi (umacnianie rodziny),
skuteczność,
luźna i ciepła atmosfera,
nie trzeba wychodzić z domu,
nie ma rywalizacji i konkurencji,
lepsza organizacja czasu (nie marnuje się go na sprawdzanie obecności, uciszanie klasy itd.),
uwzględnienie potrzeb i możliwości uczniów autystycznych, uczniów słabszych oraz uczniów zdolniejszych.
minusy:
wysokie koszty,
mało kontaktu z rówieśnikami = mało wymiany doświadczeń, zaburzony proces socjalizacji,
nie ma często potrzebnej, zdrowej konkurencji między uczniami,
brak sprecyzowania reguł dotyczących uczniów szkół domowych,
dzieci uczące się w domu muszą przechodzić egzaminy każdego roku (niesprawiedliwe!),
trudności prawne i biurokracyjne (od 2007r jest lepiej),
nie każdy może sobie na nią pozwolić.
SKUTECZNOŚĆ EDUKACJI DOMOWEJ
Wyniki badań Lawrence Rudnera z 1998r:
- 25 % z wszystkich uczących się w domu, którzy przeszli do szkół, zostali zapisani o co najmniej klasę wyżej.
- Generalnie średni uczeń po szkole domowej w wieku 14 lat plasuje się o cztery klasy wyżej niż jego rówieśnik uczony w innych systemach.
(Badania dotyczyły 20 tys. 760 osób w przedziale wiekowym od wieku przedszkolnego do 18. roku życia)
The American College Testing Program dowiódł, że:
- podczas, gdy średnia ocen z egzaminu dla absolwentów liceum (test ACT) dla wszystkich pozostałych wynosiła 21 punktów, uczeni w domu mieli średnią 22,8 punktu.
Inne amerykańskie badania nad edukującymi się w domu wykazały, że żadna z tych osób:
nigdy nie była na zasiłku,
nigdy nie pozostała bez pracy,
nigdy nie zwracała się po pomoc społeczną.
Kwestia prawna.
Polskie prawo - jak wszyscy wiemy - bywa bardzo zawiłe i niejasne w swej treści. Również zawiłe i wątpliwe wydają się być kwestie dotyczące edukacji, w tym edukacji w domu. W książce pt. „Edukacja domowa” pan Marek Budajczak stara się wyjaśnić niejasności związane z legalnością edukacji domowej w Polsce. Po obszernych i wnikliwych rozważaniach dochodzi on do wniosku, że: „Edukacja domowa jest w Polsce legalna, choć pod różnymi warunkami”. Warunki te określone są w punkcie 8. Art. 16. Ustawy „O systemie oświaty” z września 1991r: „Na wniosek rodziców dziecka dyrektor szkoły publicznej, w której obwodzie dziecko mieszka, może zezwolić na spełnianie przez dziecko obowiązku szkolnego poza szkołą oraz określić jego warunki. Dziecko spełniające obowiązek szkolny w tej formie może otrzymać świadectwo ukończenia poszczególnych klas szkoły podstawowej lub ukończenia tej szkoły na podstawie egzaminów klasyfikacyjnych przeprowadzonych przez szkołę, której dyrektor zezwolił na taką formę spełniania obowiązku szkolnego”.
Z oświadczenia Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka z dnia 16 stycznia 2007 roku wynika, iż dyrektor placówki nie może nie zezwolić wnioskującym rodzicom na uczenie się dziecka w domu.
A zatem co zrobić, by umożliwić dziecku naukę w domu?
a) złożyć odpowiedni wniosek u dyrektora lokalnej państwowej szkoły.
b) jeśli dyrektor zaakceptuje wniosek - spełnić szereg warunków, które dyrektor szkoły zgodnie z prawem samodzielnie i swobodnie ustala.
c) przestrzegać warunków, związanych m.in. z corocznym egzaminem.
W Polsce rozpoczęcie uprawiania edukacji domowej datuje się na ok. 1995r i obecnie jest ok. 20 rodzin, które stawiają na domową edukację w praktyce.
Kraje, w których edukacja domowa jest legalna i bardzo popularna to m.in. USA, Wielka Brytania, Austria i Węgry. W USA prawo dotyczące edukacji zostawia rodzicom bardzo wiele swobody w zakresie wyboru sposobu i treści kształcenia.
Jak przebiega edukacja domowa?
Edukację domową może rozpocząć dziecko w wieku od 6 roku życia lub na dowolnym etapie (czyli „zabrać” dziecko z placówki edukacyjnej). Można też na dowolnym etapie ją przerwać - dziecko będzie kontynuowało naukę w szkole. Warto zauważyć, że w przypadku powrotu do szkoły po nieudanej próbie uczenia się w domu koszty emocjonalne ponownej adaptacji do szkoły poniesie tylko i wyłącznie dziecko. Świadomość tego faktu może ostudzić entuzjastów ze słomianym zapałem.
Każdy rodzic, pod warunkiem że przestrzega zasad określonych przez dyrektora, może sam uczyć swoje dziecko bądź zatrudnić nauczycieli i wychowawców. Także na rodzicu spoczywa prawo do samodzielnego organizowania czasu nauki dziecka. Rodzic jest odpowiedzialny także za odpowiednie przygotowanie miejsca pracy dziecka, czyli odpowiednie wyposażenie, podręczniki, pomoce naukowe itd.
(zadanie: dzielimy grupę na 4 zespoły. Każdy z nich przygotowuje w dowolnej formie opis miejsca nauki dziecka w domu, uwzględniając potrzebne narzędzia, sprzęty itd. - 10 minut)
Po upływie czasu grupy prezentują swoje pomysły. Następuje skomentowanie i ocena trafności pomysłów.
Wątpliwości co do socjalizacji i kontaktów z rówieśnikami
Takie wątpliwości pojawiają się zawsze, ale okazuje się, że niekoniecznie są uzasadnione. Argumenty:
a) częsta praca w grupach,
b) uczęszczanie po lekcjach na różnego typu zajęcia sportowe, artystycznie itd.,
c) wzory zachowania dzieci przejmują od starszych, więc są to często lepsze wzory niż te, które nabywają od niektórych dzieci, z którymi muszą przebywać w szkole.
Wątpliwości co do kompetencji pedagogicznych rodziców.
Rodzic, który decyduje się na nauczanie dziecka w domu, powinien być odpowiednio przygotowany pod względem merytorycznym i pedagogicznym. Wielu rodziców uczących swoje dzieci w domu to nauczyciele, ale nie wszyscy. Zresztą często jest tak, że choćby imponująca liczba posiadanych certyfikatów i dyplomów nie gwarantuje jakości nauczania. Poza tym, rodzice uczący swoje dzieci w domu, zrzeszają się i wymieniają doświadczeniami, a także uczą swoje dzieci wspólnie. Jako pomoc w nauczaniu domowym rodzice mają do dyspozycji wiele podręczników i publikacji, których spis i treść mogą znaleźć choćby w Internecie. Ponadto istnieje wiele organizacji (niestety w Polsce nieliczne), które służą pomocą we wszelkich sprawach związanych z edukacją.
Przykładowe organizacje ds. edukacji:
- Les Enfants d'Abord (Francja)
- Learning Unlimited (ogólnoeurpojeska anglojęzyczna)
- Choice in Education (Wielka Brytania)
- Aero (USA)
- Netzwerk Bildungsfreiheit (Niemcy)
- Institut für Wertewirtschaft (Austria)
- Europejskie Forum Wolności i Systemu Oświaty
Niepewności o faktyczne efekty edukacji domowej.
Aby przekonać się, jaką jakość kształcenia zapewnia edukacja domowa, przyjrzyjmy się wynikom badań przeprowadzonych w USA, gdzie taki ruch jest liczny i ma znacząco długą tradycję. Właśnie w Stanach Zjednoczonych edukacja domowa jest najbardziej powszechna, a jej popularność wciąż rośnie. Według amerykańskiego Departamentu Edukacji dzieci uczących się w domu jest około 850 tys. (2001 r.), za to organizacje zajmujące się edukacja domową mówią o 2 i pół miliona uczniów.
Wyniki badań Lawrence Rudnera z 1998r (zał. 3):
- 25 % z wszystkich uczących się w domu, którzy przeszli do szkół, zostali zapisani o co najmniej klasę wyżej.
- Generalnie średni uczeń po szkole domowej w wieku 14 lat plasuje się o cztery klasy wyżej niż jego rówieśnik uczony w innych systemach.
(Badania dotyczyły 20 tys. 760 osób w przedziale wiekowym od wieku przedszkolnego do 18. roku życia)
Według the American College Testing Program (całkowicie bezstronny) osoby uczone w domu także okazały się najlepsze - lepsze nawet niż uczniowie ze szkół prywatnych. Podczas gdy średnia ocen z egzaminu dla absolwentów liceum (test ACT) dla wszystkich pozostałych wynosiła 21 punktów, uczeni w domu mieli średnią 22,8.
Badania nad edukującymi się w domu uczniami w USA dowiodły także, że żadne z nich nigdy nie było na zasiłku, nigdy nie pozostało bez pracy ani nie zwracało się o pomoc społeczną.
Sławne osoby, które uczyły się w domu:
- Hans Christian Andersen,
- Abraham Lincoln,
- Charles Dickens,
- Pierre Curie,
- Agatha Christie,
- Elżbieta II,
- Thomas A. Edison.
Edukacja domowa a kształcenie specjalne.
Tu pojawia się dosyć dużo sprzecznych opinii. Korzyści płynących z nauki w domu dla dziecka specjalnej troski jest wiele, ale też pojawia się kilka wątpliwości.
Zalety:
- podmiotowe i indywidualne traktowanie dziecka,
- poświęcenie dziecku dużej ilości czasu i uwagi,
- dostosowanie treści, metod i środków do rodzaju i stopnia zaawansowania choroby lub niepełnosprawności,
- większa skuteczność,
- korzystniejsza atmosfera,
- nauka na miejscu itd.
Wady:
- niekompetencja rodziców - próby samodzielnego kształcenia dzieci, których potrzeby są większe i właściwie zupełnie inne niż osób zdrowych,
- koszty związane z przystosowaniem domu do potrzeb ucznia niepełnosprawnego.
Polska jest krajem, w którym niestety biurokracja i słaba organizacja ochrony zdrowia zniechęcają, a czasem nawet uniemożliwiają skorzystanie ze sposobów rehabilitacji czy edukacji, które to sposoby są już dosyć powszechne np. w USA, gdzie jak wspomniałyśmy, edukacja domowa jest bardzo popularna i efektywna. M.in. w Stanach oraz Wielkiej Brytanii mówi się o tzw. Ruchu Edukacji Domowej, czyli bardziej oficjalnej i rozbudowanej formie kształcenia domowego, obejmującego spotkania, zrzeszenia czy grupowe nauczanie dzieci w domu.