Pojęcie cywilizacji Pojęcie cywilizacji pojawiło się w drugiej połowie XVIIIw. I od tej pory było i jest stale obecne zarówno w naukach społecznych, jak i publicystyce i myśleniu potocznym. W swoich najwcześniejszych zastosowaniach wiązało się z ideą postępu, która ukształtowała się mniej więcej w tym samym czasie. Mówiąc o cywilizacji miano na myśli pozytywnie oceniany rezultat długiego procesu, w którego wyniku ludzkość oddala się najpierw od stanu dzikości a następnie wyzbywa się stopniowo znamion barbarzyństwa. Proces ten rozumiano jako proces doskonalenia się ludzi oraz ich stosunków wzajemnych, a także powiększania przez nich władzy nad przyrodą. Czasem kładziono mocniejszy nacisk na doskonalenie się umysłowe i moralne, czasem na poprawę ustroju politycznego, czasem na wzrost dobrobytu, zawsze jednak chodziło o zmiany na lepsze. W XXw. Większość autorów czyniących problematykę cywilizacji ośrodkiem swego zainteresowania fascynował fakt trwałego, nieuchronnego i nieodwołalnego podziału ludzkości na odłamy, które pod wieloma i to zgoła zasadniczymi względami SA do siebie niepodobne. Ten zwrot w pojmowaniu cywilizacji łączył się na ogół ze zwątpieniem w doskonałość cywilizacji zachodniej oraz przekonaniem o jej nadchodzącym lub już trwającym kryzysie. Morfologia kultury Spenglera Myślicielem, który stał się jeśli nie inicjatorem to symbolem owego zwrotu był Niemiec Oswald Spengler, autor Zmierzchu Zachodu.Zarysu morfologii historii uniwersalnej. Spotkało się ono z surowa krytyką niemal całego świata akademickiego z powodu: -autorowi nie zależało na respektowaniu standardów pracy naukowej, szukał czegoś innego; liczył nie na przekonanie uczonych, lecz na wykazanie iż to co robią nie odpowiada potrzebom życia -o znaczeniu takich dzieł decyduje zawsze nie tyle stopień owej poprawności ile atrakcyjność pomysłu która bywa niezależna od błędów i głupstw towarzyszących jego opracowaniu -nie wszyscy korzystający z

pism autora myśliciele byli świadomi ich pochodzenia i skłonni chwalić się pokrewieństwem ze swoim niemieckim poprzednikiem Pogląd; wielość i różność kultur ludzkich Spengler uczynił z ludzkości kategorię pozbawioną wszelkich konotacji kulturowych i moralnych. Ludzkość dla niego jest pojęciem zoologicznym lub pustym słowem. Zamiast monotonnego wizerunku uformowanej liniowo historii powszechnej widział panoramę wielości kultur, z których każda ma swa własna ideę, własne namiętności, własne życie, wolę, czucie, własną śmierć. Każda z tych kultur stanowi organiczną całość i do swojego istnienia i rozwoju nie potrzebuje żadnych innych; są one niezależne od siebie i nie zawdzięczają sobie nawzajem niczego rzeczywiście ważnego, jeżeli nawet jakoś na siebie oddziałują. Według niego cywilizacja jest to tylko schyłkowa faza w rozwoju każdej wielkiej kultury. Pogląd: kultury jako organizmy Spengler utrzymywał, że kultury są organizmami. Uważał, że są one całościami wewnętrznie zintegrowanymi, nie zaś mechanicznymi zbiorami elementów i że przechodzą przez analogiczny cykl życiowy jak wszelkie inne organizmy; każda z nich ma swoje dzieciństwo, młodość ,wiek dojrzały i starość, wiosnę, lato, jesień i zimę. Spengler dążył do ujawnienia morfologicznego pokrewieństwa łączącego język form wszystkich dziedzin kultury, do pokazania, iż każda z tych form jest ściśle związana ze wszystkimi innymi, będąc wyrazem jednej i tej samej duszy kultury. Pogląd: kultura a cywilizacja Spengler w cywilizacji widział przeznaczenie każdej kultury, jej nieuchronny skutek organiczno-logiczny. Cywilizacja w jego ujęciu to faza rozwoju każdej kultury, chociaż stanowi jak gdyby jej zaprzeczenie, znamionuje ją bowiem wyczerpanie się sił duchowych, która kultura zawdzięczała swój wcześniejszy rozkwit. Na pierwszy plan wysuwa się przeciwstawienie kultury i cywilizacji. Jego zdaniem cywilizacja to kultura , która utraciła duszę-kultura w dobie swojego zmierzchu i obumierania, zewnętrzności i sztuczności, przychodzących z nieubłagalną koniecznością na mocy ścisłej i koniecznej kolejności organicznej.

Miejsce duszy zajmuje teraz intelekt, miejsce ludu-masa, miejsce ojczyzny-kosmopolityzm, miejsce serca-intelekt, miejsce pracy nad sobą -ekspansja. Społecznym podłożem tych zmian jest przejście ze wsi do miasta, które przeobraża całkowicie sposób życia i mentalność, tworząc nowy rodzaj człowieka. Cywilizacja to kultura wielkich nowoczesnych metropolii, które doprowadzają do uwiądu prowincję i zabijają jej cnoty. Wpływ Spenglera Bezpośredni wpływ Spenglera był mimo rozgłosu, jakim się w swoim czasie cieszył, stosunkowo ograniczony. Niewiarygodny sukces czytelniczy Zmierzchu okazał się krótkotrwały i zależny w dużym stopniu od nastrojów panujących w Niemczech. Kontynuacji myśli Spenglera nie sprzyjała ani natura jego dzieła, ani okoliczności historyczne. Najważniejsze dzieło tego autora, aczkolwiek coraz rzadziej czytane i z naukowego punktu widzenia pod wieloma względami skandaliczne, stało się układem odniesienia dla wielu poważnych myślicieli XX wieku, których zafrapowały problemy wielości cywilizacji i kryzysu cywilizacji zachodniej. Alfred Weber: kultura versus cywilizacja Weber potraktował historie kultury i cywilizacji jako dwa zupełnie odrębne w pewnym sensie ciągi. Był on oczywiście świadom, że posługuje się myśleniem idealno typologicznym, które rozdziela to, co w rzeczywistym procesie historycznym Az tak wyraźnie rozdzielone nie jest i być może, niemniej jednak u podstaw jego koncepcji znajdowało się przekonanie, iż kultura i cywilizacja to w istocie dwa zupełnie różne porządki faktów. Zasada odróżnienia cywilizacji od kultury była w istocie prosta. Cywilizacja to według Webera sprawa poznawania porządku rzeczy wcześniejszego i niezależnego od ludzkiej działalności, odkrywania tego co już istnieje jako świat wspólny całej ludzkości, która stopniowo zdobywa wiedzę o nim, powiększając tym samym swa zdolność radzenia sobie z praktycznymi problemami życia; cywilizacja jest przeto z samej swej natury uniwersalna i zdolna do przekraczania wszelkich granic. Kultura jest przeciwnie domena

tworzenia czegoś nowego, która jest pozbawiona odniesienia do wspólnej dla wszystkich ludzi rzeczywistości i w której znajdują wyraz duchowe potrzeby tak lub inaczej ograniczonej ich liczby; tym samym nie ma ona charakteru uniwersalnego, będąc ekspresja tego co swoiste i zróżnicowane. Toynbee: studium historii cywilizacji Toynbee dzielił ze Spenglerem dążenie aby przebić się poza więzienne mury dziejów naszych własnych krajów i kultur, i przyzwyczaić się do przyjmowania synoptycznego poglądu na dzieje jako całość. Sposób potraktowania przez Toynbeego cywilizacji przypominał pod niejednym względem ujecie przez Splengera wielkich kultur. Tak samo zakładał filozoficzną współczesność wszystkich cywilizacji, tak samo przyjmował rekurencyjny schemat procesu ich załamań, schyłków i upadków, tak samo był przekonany o organicznym charakterze każdej z nich i o prymacie czynników duchowych w dziejach ich rozwoju. Kiedy porównuje się tych dwóch autorów, uderza również to , że autor Studium nie był skłonny ani do równie radykalnej negacji idei postępu, ani do potraktowania poszczególnych cywilizacji, jako całkowicie izolowanych i zamkniętych w sobie całości. Toynbee był wrogiem wszelkiego fatalizmu. Ale podzielał przekonanie o kryzysie kultury zachodniej, nie był katastrofistą. Toynbee cywilizacje pojmował jako samotłumaczącą się jednostkę badań historycznych, do jakiej dochodzi się, próbując zrozumieć dzieje jakiegoś kraju. Integralistyczna socjologia Sorokina Pitirim A.Sorkin- rosyjski socjolog. Srokim stworzył jeden z nielicznych w XXw. Wielkich systemów socjologicznych, który miał być nie tylko siatka pojęciową czy tez uporządkowanym zbiorem twierdzeń o tych lub innych fragmentach rzeczywistości społecznej, lecz również suma całej dostępnej wiedzy o społeczeństwie i kulturze. Jego koncepcja polegała na uznaniu wielowymiarowości czy tez wielopoziomowości świata ludzkiego, która wymaga badania go na trzy różne sposoby: empiryczny, logiczno racjonalny oraz

intuicyjny, właściwy wizjonerom, a zwłaszcza wielkim filozofom, twórcom religii i artystom, umiejącym ogarnąć ponadzmysłowe, ponadrozumowe i metalogiczne wymiary rzeczywistości. Każdy z tych 3 sposobów wzbogaca wiedze o niej, żadnemu jednak nie wolno przyznać wyłączności; wszystkie należy oceniać wedle zasady suum cuique. Historia a nauki społeczne: szkoła Annalesa Grupa francuskich historyków. Dorobek tej grupy należy oczywiście głównie do historii historiografii, w której spowodował nie tylko we Francji, niewątpliwa rewolucję naukowa zarówno ze względu na poszerzenie zakresu wykorzystywanych przez historyków źródeł, jak i dlatego, ze opierał się na nowatorskiej koncepcji tej dyscypliny, postulującej zerwanie z tradycyjną historią wydarzeniową czy też inaczej mówiąc zorientowaną czysto idiograficznie i skupiona na opisie faktów politycznych i dyplomatycznych bez myśli o ich kontekście. Stad nacisk na historię społeczną i gospodarczą i marzenie o globalnej historii społeczeństw i cywilizacji.

---