Kwestia niepodległościowa Irlandii w XIX wieku
1 stycznia 1801 roku weszła w życie unia brytyjsko- irlandzka. Jest owocem polityki premiera Pitta Młodszego, polityka bardziej liberalnego od swoich poprzedników. W wyniku unii powstał jeden zjednoczony parlament Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irladnii , w skład którego miało wchodzić 100 Irlandczyków. Zachowano organy administracyjne na czele z lordem namiestnikiem, lordem kanclerzem, Izba Szachownicą i Bankiem Irlandii, obsadzona jedynie przez angielskich urzędników. Irladndia w odrózneiniu od Anglii była krajem( z pominięciem połnocnego okręgu Ulsteru) wyznania katolickiego, która była przesladowana przez anglikanów. Nadzieje na emancypacje katolikow proponowa prze Pitta okazała się zludzeniem.
Jedynymi organizacjami mogacymi jawnie dzialacz były loze oranzystów.
Gospodarka Irladnii była znajdowala się w tragicznym stanie. Brak surowców wegla , rud zelaza oraz slabo rozwiniety jakichkolwiek przemysl powodował ze nie mogła wytrzymać konkurencji z Anglią. Towary angielskich wyrobów wełnianych i bawełnianych importowanych do Irlandii pogrążyla doddatkowo jej gospodarke. A gdy powolano w 1821r. cła ochronne gospopdarka irlandzka staneła na krawedzi kryzysu. Jedynym ratunkiem dla Irlandii był przemysł lniany koncenrujacy się w Ulsterze oraz importowana do Anglii żywność, a w szczególnosci ziemniaki i zboze. Dodatkowym minusem Irlandii był głód ziemi, ktorej nie starczalo dla wszystkich jej mieszkańców.
Zaleznosc polityczna oraz gospopdarcza panstwa irlandzkiego od Anglii wywołała obudzenie się wśród Irlandczyków świadomosci narodowej. W 1806r. powstało Dublinskie Towarzystwo Gaelickie, a w 1818r. Towarzystwo Ibero-Celtyckie. Były to organizacje propagujace wśród spoleczenstwa zdobycze kultury irlandzkiej.
W latach 20- 30 XIX w. irlandzcy wychodzcy z Manchasteru i Liverpoolu wystepowali odo walki o swoje prawa, wystepujac z ruchem angielskich robotników. Pierwszym dzialaczem ruchu robotniczego w Anglii był Irlandczyk John Doherty. W walce o prawa polityczne dla robotników wysunał się ruch czartorystów. Na jego czele stanał Feargus O'Connor, bratanek Artura, jednego z przywódców Towarzystwa Zjednoczonych Irlandczyków. Nazwa Czartorytów wziela się od nazwy Karty Praw Ludu, która zawierała postulat niepodległosci dla Irlandii. Czartorysci mieli swój organ prasowy, zapozyczony od Towarzystwa Zjednoczonych Irlandczyków ,,Gwiazda Północna''.
Pierwszym czlowiekiem który w wlace narodowowyzwolenczej polaczyl odwolanie się do histiorii własnego kraju z dziedzina polityki był prawnik Daniel O'Connel, pochodził z rodziny ziemiańskiej. Był jednym z pierwszych Katolików mogacych od 1792r. pracowac w zawodzie prawnika. Wystepował na arenie politycznej przeciwko unii oraz o emancypacje katolików. W 1823 r. załóżył Stowarzyszenie Katolickie. Jego organizacja korzystała z pomocy kleru katolickiego oraz zbierała specjalne skladki ,,catholic rent,, wynosil o n 1pens miesiecznie od glowy. Gdy w wyborach w 1826r. przeciw elektoratom obszarników O'Connel wystawil swoich 4 kandydatów, protestantów, popierajacych idee emancypacji Katolikow, gdyz w parlamencie nie mogli zasiadac Katolicy. W ten sposób zwolennicy O'Connela odnieśli zwyciestwo i zasiedli wreszcie w parlamencie. W 1828r. Stowarzyszenie odnioslo znow bezpardonowe zwyciestwo w slynnych wyborach w Clare. Walka trwała miedzy Veseyem Fitzgeraldem a O'Connelem. Vesey Fitzgerald był przychylnym protestantem dla wyznania katolickiego, zasiadajacym w parlamencie. W 1828 otrzymał nominacje na urzad w rzadzie przeciwnym emancypacji Katolików. O'Connel szukał przeciwko niemu kontrkandydata. Z powodu iż Vesey miał mocna pozycje w Clare O'Connel nie mogl znalesc odpowiedniego przeciwnika. Brytyjskie prawo zakazywalo katolikom zasiadywania w parlamencie ale nie zabraniało kandydatowania. W tej sytuacji O'Connel zglosil swoja kandydaturę. Wyborców werbował dobrze sprawujacy się aparat wyborczy Stowarzyszenia Katolickiego, czyli księża i katoliccy urzednicy.
W ostatecznym rozrachunku O'Connel zwyciezyl. Po takim zwyciestwie premier brytyjski Wellington i minister spraw zagranicznych musieli poruszyc kwestie katolicka. Choc sami byli przeciwni emancypacji Katolikow musieli w nowych warunkach okazac się wieksza elastycznoscia. Na sesji parlamentarnej w 1829 uchwalono ustawe o emancypacji Katolików.
13 kwietnia 1829 tajże ustawa weszła w zycie. Było to wielkie zwycięstwo O'Connela, lezc drugi cel jego polityki nie odniósł już takiego zwycięstwa. Sytuacja polityczna Anglii gdy do władzy doszly sily konserwatywne premiera Sir Roberta Peela plany zniesienia unii brytyjsko-irlandzkiej spełzły na niczym. W tym celu zalozyl w 1840 Stowarzyszenie Odwołania Unii, które dzialalo na podobnych zasadach jak Stowarzyszenia Katolickie.
Bronia tego stowrzyszenia były wiece. Jeden z takich wieców miał się odbyc 8 pazdziernika 1843, ale w przeddzień zwolania wiecu rzad brytyjski zakazał organizowania zgromadzen.
W tej sytuacji O'Connell zawsze wierny prawu, zastosowal się do decyzji rzadu i odwołał wiec. Prowadzil on zawsze polityke umiarkowaną, swoje racje przelewał nie na wystapieniach zbrojnych lecz na legalnej dzialalnosci. Pomysł O'Connela o zniesieniu unii spełzł na niczym.
Bardziej od niego radyklana polityke prowadzila na wzór Młodych Włoch organizacja Młoda Irlandia, założona w 1842r. Głównym jej organem był tygodnik ,,Naród''. Do głównych teoretyków Mlodej Irlandii nalezeli: Thomas Osborne Davies- koncepcja zjednoczenia Irlandii bez względu na wyznanie; Charles Gavan Duffy- wydawca ,,Narodu'', był odpowiedzialny za funkcjonowanie irlandzkiego stronnictwa w parlamencie; John Mitchel- koncepcja calkowitej separacji Irlandii drogą zbrojnego powstania. Poczatkowo czlonkowie Mlodej Irlandii byli zwolennikami O'Connela ale po roku 1844 stali się już jego przeciwnikami.
1845 jest dla Irlandii rokiem wielkiego glodu. Jego przyczyą były kleski zywiolowe (nadmierne opady deszcu), zaraza ziemniaczana sprowadzona z poludniowej czesci Anglii. W tej sytuacji rząd podjal szybka akcje. Premier Peel zakupil w Stanach Zjednoczonych kukurydze za 100 000 funtów, w samej Irlandii kazał utworzyc lokalne komisje w celu zakupu zywmosci i jej dystrybucji wśród najubozszej ludnosci.Była to akcja na wielka skale ale nie dala wiekszych rezultatów. Biedna ludnosc dzierżąca ziemie musiala oplacac rente ito w roznych wielkosciach. Największy cios zadal rzad brytyjski odwlujac prawa zbozowe, z którymi walczyla od 1838 Liga Przeciw Ustawom Zbożowym, spowodowała gwałtowna znizke cen. Chlopi irlandcy musieli wiec sprzedac wiecej żeby zaplacic rente obszarnikom.
W wynkiku nieurodzaju sprowadzano z Irladndii zboze i bydło. Gdy wywozono z kraju zywnosc, wiekszosc Irlandczykow glodowała. Nadodatek przyszla sroga zima. Choc ze w 1847 zbiory były znow dobre, nie przynioslo to ukojenia. Wszedzie szerzyla się epidemia, tyfus i cholera, zas w 1848 znow powrocila zaraz ziemniaczana. W sytuacji kryzysu pojawila się dla Irlandczyków pomoc amerykanska kierowana przez Jacoba Harveya , w samej Anglii oraz w Indiach powstawaly komitety filantropijne. Natomiast rzad brytyjski organizowal na wielka skale roboty publiczne przy których pracowało 700 000 głodujacych. Wynagrodzenie wynosilo ledwie 8 pensow dziennie, zaś inwestycja robót była nie przemyślana np. budowano drogi prowdzace donikąd. A dopiero od stycznia 1847 rzad postarał się o bezplatne zupy dla glodujacych. Jedyny ratunek wyjscia z trudnej sytuacji była emigracja. Irlandczycy często wyjezdzali do Stanow Zjednoczonych i Kanady. Już w 1850 w Stanach Zjednoczonych mieszkalo ponad milion Irlandczyków, zatrudnani byli przy najciezszych pracach, np. przybudowie mostow, drog. W Irlandii przeprowadzono reforme agrarną kosztem kleski glodowej. Powiekszono bowiem liczbe duzych gospodarstw kosztem mniejszych zadłuzonch gospodarstw obszarników. Licytacja miala się odbyc przed sadem kancelarskim. W 1849r..ogloszono Akt o zadłuzonych posiadlosciach, który oddawał gospodarstwa ziemskie w rece wierzycieli. Do zadluzonych ziemian nalezeli Ci którzy odsuneli na bok w czasie wielkiego glodu sciaganie rent w celu pomocy dla ludnosci potrzebujacej. Ale nie tylko, w ostatnich latach klesk zywiolowych sciaganie rent był praktycznmie niemozliwe. Zadluzyl się niemal wszyscy obszarnicy. Na aukcje wystawiono ponad 3000 majatków o wartosc lacznej 40 milionów funtów, ale sprzedano je jednak po cenie zanizonej, za 25 milionów. W wyniku takiego obrotu rzeczy zniknela stara warstwa wlasciecieli ziemskich, którzy szanowali jeszcze dzierawcow i starali się nie sciagac od nich renty o wartosci wiekszej, niż zdolni byli uiscic.
Pojawila się nowa grupa obszarników, którzy wprowadzili umowy jednoroczne, a także z prawem wypowiedzenia w kazdej chwili. W wyniku tego w latach 1841-1851 liczba gospodarstw mniejszych niż 1-akrowe spadła ze 135 tysiecy do 38 tys., liczacych od 1 do 5 akrów z 253 tys. do 192 tys. Pozostały jedynie 30akrowe gospodarstwa. W 1845-1847 wyrzucono 3000 rodzin dzierzawców, 1847-1849- 25 tysiecy, w 1849-52- 58 tysecy.
Taka forma eksmisji była sktutkiem nasilenia się ruchu emigracyjnego i stale zmniejsszenie się zaludnienia irlandii oraz nasilenie się ruchu chlopskiego w formie nielegalnych stowarzyszen oraz legalnego ruchu mieszczanskiego o niepodleglosci na arenie politycznej.
Caly czas rwała się do broni kwestia wolnosci kraju. W 1846r. nastapilo ostaeczne rozekscie się drog Narodu i O'Connella. Po smieci Davisa dlownym teoretykiem mlodoirlandczyków stal się James Fintan Lator, syn chlopa z Leix. Na wpół ociemnialy, kulawy gruzlik wysunakl tezy ,, powstania moralnego''. Polaczyl on kwestie agrarna z niepodleglosciwa. Proponowal aby zalozyc Lige Dzierawców, nawolujaca do nieplacenia rent , w maistach mialy być Rady zawodowe. Tym wszystkim miala kierowac Konwencja Narodowa. Lator w czasie wielkiegi glodu nawolywal do nie umożliwienia wywozu zywnosci z Irlandii, niszcenia dróg, mostów, odmawiania pracy przy jego transporcie. Oprocz niego działał John Mitchel, który nawoływał do powstania zbrojnego, zalozyl wlasny organ prasowy ,, Zjednoczony Irlandczyk''. Innym jeszcze teoretykiem był Duffy, który wraz z Smithem O'Brienem stanał na czele bardziej umiarkowanego skrzydła. W 1847r. zalozył Konfederacje Irlandzka, ktorej celem była dzialalnosc legalna, np. nacisk na opinie publiczna w celu odwolania unii. Jednak rzeczywistym przywodca Konfederacji był Mitchel. Często walke o niepodległosc laczono z reformami agrarnymi widzac w niej cel wyzwoelnia i jedyna do niego droge.
Wreszcie nadszedł rok Wiosny Ludu, dla Irlandii otworzyła się droga do uzyskania niepodleglosci u boku rewolucyjnej Francji. W tym celu O'Brien i Meagher ruszyli do Francji, przyjał ich Alphonse de Lamartine, autor ,,Historii żyrondystów'' biblii dla mlodoirlandczyków. Jednak Francja odmowila im pomocy, gdyz sama nie chciała pogorszyc sobie stosunków z Anglią. Na pocieszenie dostali 3barwny sztandar: celtycka zielen, pomaranczowy -kolor oranzystów i bialy, jako symbol pojednania.
W rzeczywistosci w irladnii powstanie nie mialo szans. Klre katolicki był posluszny papiezowi Piusowi IX, który w Anglii uptrywał gwaranta istniejacego porzadku. Konserwatywna arystokracja, spolecznosc protestancka w Ulsterze opowiadała się przeciwko powstaniu oraz masowe aresztowania przywodców opzycyjnych. Podjeta na wyspie w 1848 próba pdzyskania niepodleglosci zakonczyła się jedynie awantura w Ballingary.
Przywódców mlodoirlnskich aresztowali, jako pierwszy Mitchel zostal wyslany do Tasmanii. Jedynie Duffy wytrwał najdluzej, nie znaleziono przeciwko niemu zadnych dowodów. W 1850 odnowił wydanie Narodu i załozył Lige Praw Dzierzawców. Jej program stanowil slynne tezy ,,trzech F''. były to ,,fair rent'' renta odpowiadajaca wartosci gospodarstwa ,,fixity of tenure''zabezpieczenie praw dzierzawców w formie odnowienia kontraktu ,,freedom to sell'' swoboda odsprzedania przez dzierawce swoich praw od gospodarstwa innemu chlopu.
Duffy wierzył w skutecznosc konstytucyjnch metod działań .
Jednak organizacja rozpadła się , jej główni katoliccy czlonkowie, jak Koegh, Sadleir, i inni zajeli się wlasna karierą, który odeszli od programu chlopskiego dla zalegalizowaniu katolickeij hierarchii Kosciola w Anglii. Przezwano ich zlosliwie ,,orkiestra papieża''. Po upadku ligii nastepna faza ruchu narodowego charakteryzowała już stanowczosc i fanatyczna wiara w przemoc. W Dublinie i Nowym Jorku zalozono w roku 1858 Irlandzkie Bractwo Republikanskie (IRB), zwane tez organizacja fenian. Wszystkich zalozycieli IRB laczyl rok 1848: James Stephens, John O'Mahony, Charles Kickham, Thomas Clarke Luby, michael Doheny. Na ich czele wysunał się jeremiah O'Donovan Rossa, zaloZyciel w Skibbereen Towarzystwa Fenianskiego. W Nowym Jorku Towarzystwo Fenianskie było przykrywka dla nielegalnego stowrzyszenia IRB. Przywódcy IRB byli czlonkami I Miedzynarodówki, którzy pozostali pod silnym wplywem Blanqui, dla którego wazna role w odzyskaniu wolnosci teorie spiskowe i powstancze. Jednak po krotkim czasie wladze angielskie wpadły w Irlandii na trop fenian , tym samym głownaich dzialalnisc skupila się w Stanach Zjednoczonych.
Pierwszym przejawem sil niepodleglosciowych po 1848 był wystapienia ludnosci irlandzkiej w cczsie pogrzebu bohatera Wiosny Ludu Terenc'a Bellew MacManusa, który zmarł na wygnaniu w Stanach Zjednoczonych w 1860. wedrowka trumny z jego cialem przez Stany daly pretekst do poteznych wieców emigrantów irlandzkich i masowych wstapien do IRB.
Wreszcie gdy trumna trafiła do Irlandii we wrzesniu 1861zaniepokojony kardynał Cullen zabronil wystapien kkatolikom, ale nikt go nie posluchal. 10 listpada 1861 roku trumna z bohaterem znalazla się w Dublinie,gzdie wreszcie spoczela na cmentarzu. W czasei wojny secesyjnej wiekszosc irlandczyków opowiedziała się po stronie Północy. Tymczasem w samej Iiraldnii nastapily aresztowania , redaktorzy gazety ,,Lud Irlandzki''zwiazani z fenianizmem otrzymali po 20 lat, zas Rossa dozywocie. Tym samym organozacja macierzysta była rozbita. Po zakonczeniu wojny secesyjnej emigranci postanowili uderzyc na Anglie u boku Stanów Zjednoczonych. Rzad USA miał wtedy na pienku z Anglia, która popierała Poludnie. Fenianie wiec łudzili się ze uda się sprowokowac Stany Zjednoczone przeciw Anglikom. Wybuch powstania wyznaczono na 1865,ale w wyniku sprzecznych pogladow wśród amerykanskich fenian obiecana bron nie trafila na wyspe. W tej sytuacji kierownicto IRB wyznaczylo date nowego powstanai na 11 lutego 1867, ale pzresunieto na 5 marca.jednak i tym razem powstanie nie udało się, dwie oragnizacje mavierzysta i emigracyjna nie zostaly dopowiednio doinformowane. 11 lutego rozpozcelo się powstanie w Kerry oraz w Liverpoolu, które jednak w krótkim czasie upadło. Jeszcze w przeddzień wystapien wladze brytyjskie wpadly na trop opozycji i obsadzily wyspe garnizonem wojska. We wrzesniu aresztowano w Manchasterze dzialaczy fenianskich, lecz w zcasie ich transportu zostali odbici przez lokalnych fenian.
Jednak nie dlugo cieszyli się wolnoscia, wladze wpadli na ich trop i ponownie zostali aresztowani. 5 z nich zostało kare smierci, ale 2 ulaskawioni, a 3 stracono. Wyrok spotkal się ze spolecznym oburzeniem , w Dublinie zorganizowano masowa demonstracje, prez zentrum miasta ruszyl symboliczny kondukt pogrzebowy z pustymi trumnami tzw. Męczenników manchesterskich''. Fenianizm nie był już zdolny do dalszej dzialalnosci. W wlace narodowej Irlandii dominowaly 2 kwestie: niepodleglosciowa i ziemianska. Walka rolnikow dzierzawiacych ziemie i zmagania o wolnosc narodowa wyrazaly się w dwojaki sposób: parlamentarny i rewolucyjny. Tradycje parlamentarna reprezentowała Liga Dzierzawcow Duffego oraz rych na rzecz autonomii Isaaca Butta lat 70. natomiast tradycje rewolucyjna pielegnowala Młoda Irlandia i fenianie w latach 60. W 1870 powstało w Dublinie Stowarzyszenie Rzadu Krajowego, a od 1873 liga Rzadów Krajowych. Do jego tworcow nalezal Issac Butt, prawnik i ekonomista. Był protestantem i dawnym unionista, który zwrocil się ku nacjonalizmowi. Jego droga prowadzila przez poszanowanie praw parlamentarnych, jednak w Izbie Gmin stronnictwo Butta było zbyt slabe. Wkrotce w lonie stronnictwa Butta wylonila się grupa, przeciwiajaca się jego polityce. Za wlasciwa metode uwazano atak i opoznienie dzial;an brytyjskiego parlamentu. Zastosowano metode obstrukcji sejmowej. Mistrzem w tej dziedzinie okazał się Joseph Gillis Biggar i John O'Connor Power. Jednak na przywodce owej grupy wybil sie Charles Stewart Parnell, który bojkotował wszelkie uchwały
parlamentu brytyjskiego. Osoba Parnella cieszyla się szerokim poparciem w Ameryce wśród fenian zorganizowanych w stowarzyszeniu ,,Dzieci Gaelów''. Parnell cieszyl się szerokim poparciem, dopóki na arene wkroczył Michael Davitt. Zostal uwolniony w 1877. jego zwolnienei było warunkiem dlugich staran o amnestie dla fenianskich wiezniow. Miedzy Parnellem i Daviitem zawiazła się nic przyjazni. Chcial on zeby Parnell przystapil do IRB. Był on zainteresowany ta oferta ale nie dokonca przekonany. W 1878 Davitt wyjechał do Ameryki, tam wspolnie z Johnem Devoyem, glowna postacia amerykanskich fenian, stworzył nowe zasady polityki, zwane ,,nową erą''. Istota nowego programu była wspolpraca tradycji umiarkowanej, parlamentarnej z nacjonalistami rewolucyjnymi. Był to oczywiście kompromis nietrwały.Po smierci Butta przywodca stronnictwa autonimi zostal ogloszony Parnell. W 1879 został prezydentem organizacjii zalozonej przez Davitta Irlandzko- Narodowej Ligi Ziemskiej. Oczywiście wspolpraca nie trwała dlugo, Davitt pochodzacy z chlopstwa dazyl do calkowitego oddania ziemi chlopom. Natomiast Parnell pochodzil z rodziny ziemianskiej i dazyl do utrzymania starego porzadku w postaci ,, trzech F''. Parnell stro kryrtkował terror, cvzesto opowiadal się za ostracyzmem wobec obszarnikow i ich agentów. Jednym z takich agentów był Boycott w hrabstwie Mayo. Został znienawidzony prze lokalna ludnosc, opusciła go sluzba, sklepuikarze odmawilai mu sprzedania czegokolwiek. Nazwisko Boycott przeszlo do historii jako nazwa stosowanych wobec niego szykan. Wspolpraca miedzy nacjonalistami a parlamentarzystami umozliwila unikniecie 2go wielkiego glodu w latach 1879-1882. Tak zwana wojna agrarna była najwiekszym ruchem spolecznym, zorgaznizowano na wielka skale opieke nad rodzinami eksmitowanymi za nieoplacane czynsze, dbano rownie zo rodziny aresztowanych. Wybory z 2 kwietnia 1880 roku przyniosly zwyciestwo konserwatystom ale o liberalnych tendencjach rzadom Gladstone'a. Za jego rzadzenia wprowadzono ustawe ziemska opartą na ,,trzech F'', jednak Liga Ziemska opowiedziala się za calkowita wlasnosc chłopów, a nie za ,,trzema F''. W tej sytuacji Gladstone aresztoweał głownych przywodców ligii- Parnella, Dillona, O'Briena, zas w 1881 doprowadzil do calkowitego rozwiazania ligii. W nowej rzeczywistosci zaczela dzialac Liga Ziemska Pań, prowadzona przez Anne Parnell, siostrzenice Charlesa. Jednak liga ta nie mogla sobie poradzic z ciaglymi grabiezami. Gladstone doprowadził do porozumienia z Parnellem w tzw. Ukladzie z Kilmainham w lipcu 1882. Rzad zgodzil się na dalsze ustepstwa wobec dzierzawcow, zas Parnell zaprzestal agitacji. Powstrzymano represji wobec przywodcow opozycji, prezprowadzono amnestie dla wrogów politycznych. Nowym sekretarzem stanu w Irlandii został lord Frederick Cavendish, który miał zaprowdzic lepsze zcasy. Jednak już po przybyciu do Dublina został 6 maja zamordowany przez fanatyków irlandzkich. Był to jawny głos,z e nie można zostawiac kwestii irlandzkiej na drugi plan. Po uspokojeniu kwestii ziemskiej w 1881 roku, Ligę Ziemską zastapiła Liga Narodowa, która skierowała swoje drogi walki ku otrzymaniu autonomii.
Wybory przeprowadzone w 1885 daly szeroki glos zwolennikom autonomii Irlandii. W tej sytuacji gabinety Gladstona musial wziasc pod uwage potrezbe autonomii wyspiarzy.
Projekt ustawy Gladstone'a z 1886 zakladal przekaznie kompetencji sejmu brytyjskiemu parlamentowi irlandzkiemu. Jednak spotkala się z gleboka kryryka w Izbie Lordow. Tym samy projekt upadł. Gladstone choc odsuniety od wladzy caly czas do konca walczyl o autonomie Irlandii. W tej sytuacji w partii Parnella doszło do głebokiego kryzysu, który trwal do 1900 roku. Upadek dowodcy Parnella pozbawił Irlandię geniusza , który mogl wniesc na arene polityczna kwestie autonomii. Parnell zmarl w 1891 roku. Po jego upadku powstaly niewielkie grupy nacjonalistyczne np. Tir-na-nÓg, który kierował się bardziej poezja romantyczna niż realizmem. W warunku powrotu do romantyzmu irlandzkiego wylonilo się tzw. Anglo-irlandzkie odrodzenie literackie. Zapoczatkowal go poeta william Butler Yeats. Ożywil on tak samo jak i inni poeci prastare legendy irlandii. Rozpowszechnili nowego bohatera legendarnego Cuchulainna, slynnego irlandzkiego wojownika. W 1893r. postała Liga Gaelicka przez Duglasa Hyde'a, Eoina MacNeilla. Organizacja ta chcial wprowdzic jezyk irlandzki w calym kraju, dazyla również do deangelizacji, czyli odmowy nasladowania Anglików. Ujawnil się on jako ruch edukacyjno kulturalny, postulujacy znajomosc jezyka irlandzkiego, historii , lekcje tańca i kolka teatralne. Dzien swietego patryka ustanowiono jako swieto narodowe. Liga gaelicka dała podstawę do nowoczesnego nacjonalizmu.W tej atmosferze powstala Sinn- Fein, utworzyl ja Arthur Griffith. Jego organem prasowym był zjednoczony irlandczyk wydawany od 1899. organizacja ta kontynuowała organizację Parnella i pewnego rodzaju bojkotu stosowanego przez lige ziemska. Poglady griffitha zostaly po raz pierwszy opublikowane w 1904. pomiedzy Sinn-Fein i IRB istnialo pokrewienstwo oparte na tendencjach separatystycznch i bliskimi zwiazkami osobowymi.
Sinn-Fein dazyl do utrzymania podwojnej monarchii liczac na otrzymanie szerokiej autonomii. Wodroznieniu od niego Irb dazylo do zdobycia republiki droga powstania zbrojnego. Przed oczami Irlandczykow zarysowywała się wojna europejska. Z Ameryki powrocil Tom Clarke, jego maly sklepik przy Parnell Street stał się waznym osrodkiem politycznym. Jego najbliszy przyjaciel Sean Mac Diarmad stal się glownym lacznikiem z IRB, która od 1910 miala swoja wlasna gazete ,,Irlandzka Wolnosc'', kierowana przez Diarmanda. W 1911 Dublin stal się najbardziej niedozywionym miejscem w Europie. W tych warunkach Jim Larkin zorganizował Irlandzki Zwiazek Robotnikow Transportowych i Powszechnych w 1913. do glosu narodowego doszla kwestia robotnicza. W Dublinie dochodzilo często do rozruchow, interweniowała policja, strajkow robotniczych. Dla obrony strajkujacych powolano Armie Obywatelska. Connoly zalozył w1896 Irlandzka Socjalistyczna Partie Republikanska. Został on do konca socjalista i nacjonalista, pragnal aby w wolnym kraju rzadził proletariat. W tym okresie mamy nasielnie ruchu kulturalnego: Liga Gaelicka, Gaelickie Stowrzyszenie Atletyczne, Irish Ireland, Sinn Fein , IRB oraz ruch robotniczy. Miedzy tymi dwiema kwestiami zarysowała się nic wspolpracy. Jednak w spoleczenstwie irlandzkim autonomia była na pierwszym miejscu. W roku 1906 i 1910 kiedy wladze objeli liberalowie sprawa autonomii wrocila na plan pierwszy. W przeddzień wojny swiatowej kwestia autonomii tzw. ,,Home Rule `' wrzala, w tej sytuacji rzad brytyjski zorganizował oddzaily Ulsterskich Ochotników, uzbrojona w bron sprowadzana z Niemiec. Była to sila skierowana przeciwko autonomii Irlandii. Wzorem Ulsteru katolicy powołali w listopadzie 1913 roku Irlandzkich Ochotników, pozniejsza Irlandzka Armia Republikańska.
Wybuch w1914 I wojny światowej pozwolił wladzom brytyjskim na odlozenie realizacji uchwalonej przez parlament brytyjski 3 sierpnia 1914 roku. Tysiące irlandzkich ochotników wstąpiły do brytyjskiej armii (w Irlandii nie ma poboru do wojska), co popierało dowództwo Irlandzkich Ochotników.
Bibliografia:
Historia Irlandii, pod red. T. Moody'ego, F.X. Martina, Poznań 1998.
S. Grzybowski, Historia Irlandii, Wrocław 1998.
L. Bazylow, Historia Powszechna 1789-1918, Warszawa 1986.
H. Zins, Historia Anglii, Wrocław 1995.