Politechnika Wrocławska

Wydział Zarządzania i Informatyki

Kierunek studiów - Zarządzanie

STRUKTURY RYNKU I ICH REGULACJE

Temat referatu: Polityka antymonopolowa w Polsce

Łukasz Plewa - nr indeksu: 167956

Piotr Wolski - nr indeksu: 167962

Dorota Woźniak - nr indeksu: 166836

Prowadzący seminarium

Dr inż. Małgorzata Rutkowska

Wrocław, semestr letni 2008/09

SPIS TREŚCI

WSTĘP

Monopol jest to forma rynku, na którym działa jeden sprzedawca przy nieograniczonej liczbie nabywców. Monopol może przybierać formę związków producentów (kartel, trust, koncern) dających przewagę ekonomiczną nad konkurentami poprzez osiąganie wyższych zysków, dzięki korzystnemu kształtowaniu cen sprzedaży, jak i wobec możliwości narzucania niskich cen dostawcom. Monopole produkują mniej, niż wynosi wielkość produkcji pożądana społecznie, i w efekcie ustalają cenę na poziomie wyższym od kosztu krańcowego. W konsekwencji prowadzi to do osiągania przez nie wyższego niż warunkach wolnej konkurencji zysku, zwanego zyskiem monopolowym oraz hamowania postępu technicznego i narzucaniu innym podmiotom gospodarczym warunków transakcji niezgodnych z zasadami uczciwej konkurencji. Monopole nie wykorzystują w pełni zdolności wytwórczych i mają wyższe przeciętne koszty produkcji. Taka sytuacja jest niekorzystna dla gospodarki, dlatego też większość państw wprowadziło politykę antymonopolową, która ma ograniczać praktyki monopolistyczne oraz ograniczać koszty społeczne związane z monopolizacją.

Polityka antymonopolowa, jest to ogół działań państwa mających na celu przeciwdziałanie procesom monopolizacji lub ich skutkom i ochronę zasad wolnej konkurencji. Wyróżnia się następujące formy polityki antymonopolowej:

• całkowity zakaz działań zmierzających do ograniczenia konkurencji - zakazane są m.in.: tajne umowy, kartele, wykupywanie akcji konkurentów itp. W szczególności tego rodzaju czynności podejmowane są w stosunku do firm oferujących usługi telekomunikacyjne oraz finansowe i doradcze,

• ograniczenie w istnieniu monopoli - dopuszczalne jest istnienie monopoli w tych dziedzinach, w których możliwość rozwoju wolnej konkurencji jest nikła. W skrajnym przypadku uznaje się, iż istnienie monopoli w niektórych gałęziach gospodarki może być dla niej nawet korzystne. Mogą to być sektory, w których skala produkcji jest wielka i pozwala widocznie ograniczyć koszty produkcji, nie będąc jednocześnie źródłem kosztów społecznych. W takich przypadkach państwo stosuje zwykle szereg ograniczeń i kontroluje zyski, ceny, a także pozostawia sobie możliwość ich regulacji. Przykładem może być produkcja i transport energii elektrycznej.

POLITYKA ANTYMONOPOLOWA

Polityka antymonopolowa zakazuje postępowania niezgodnie z zasadami wolnej konkurencji oraz przeciwdziała powstawaniu struktur monopolistycznych, jest głównym sposobem ograniczania przez politykę publiczną nadużywania pozycji rynkowej przez wielkie firmy. Politykę tą wyrosły z reformy takich aktów prawnych, jak: Ustawa Shermana (1980) i ustawa Claytona (1914). Idea polityki antymonopolowej nie była popularna poza Stanami Zjednoczonymi. Wyrazem tego może być wrogie przyjęcie przez kraje Europy zachodniej, państwa socjalistyczne i kraje rozwijające się propozycji amerykańskich w zakresie prawa anty trustowego, podczas prób stworzenia nowego ładu ekonomicznego po II wojnie światowej. Podjęcie te zmieniło się w połowie lat pięćdziesiątych. Traktat Rzymski z 1958 r., powołujący Europejską Wspólnotę Gospodarcza, zawierał podstawowe unormowania polityki antymonopolowej. Tego typu unormowania znajdują się również w Traktacie z Maastricht przekształcającym EWG w Unię Europejską (art. 81 i 82).

Ustawodawstwo antymonopolowe w Polsce przeszło istotną ewolucję. W realiach przedwojennych odnosiło się praktycznie do karteli, taką pierwszą ustawą była ustawa z 28 marca 1933 r. o kartelach, kolejnym aktem znaczącym było rozporządzenie Ministra Przemysłu i Handlu z 4 lipca 1933 r. w sprawie rejestru kartelowego i nie mogłam pominąć ustawy z 13 lipca 1939 r. o porozumieniach kartelowych, której stosowanie w praktyce zablokował wybuch wojny. Po 1945 r. pierwszą ustawą, która była troską o zachowanie konkurencji była ustawa z dnia 28 stycznia 1987 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym w gospodarce narodowej, nazywano ją pierwszą powojenną ustawą antymonopolową, zawierała określenie praktyk monopolistycznych, wyznaczała krąg podmiotów, do których miała zastosowanie a także definiowała organ antymonopolowy. Natomiast rozpoczęcie transformacji ustrojowej skutkowało uchwaleniem ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym - 24 lutego 1990 r. Na mocy ustawy utworzono Urząd Antymonopolowy, zawierał on katalog praktyk monopolistycznych z wyodrębnieniem zakazanych porozumień i nadużywania pozycji dominującej.

Urząd Antymonopolowy mógł wydawać decyzje nakazujące zaniechania praktyk monopolistycznych. Ustawa zawierała także przepisy dotyczące oddziaływania na kształtowanie struktur organizacyjnych podmiotów gospodarczych, a także przewidywała stosowanie kar pieniężnych za stosowanie praktyk monopolistycznych. Powyższa ustawa była wielokrotnie nowelizowana, jednym z efektów nowelizacji było podniesienie procentowego progu udziału w rynku, od którego domniemywało się zajmowanie przez dany podmiot gospodarczy pozycji dominującej na rynku z 30% na 40%. Kolejna nowelizacja rozszerzała pojęcie - podmiotów gospodarczych uzupełniając je o jednostki organizujące lub świadczące usługi o charakterze użyteczności publicznej, rozszerzono również pojęcie - porozumień, wprowadzono definicję - konkurentów, ponadto dokonano precyzyjniejszego podziału praktyk monopolistycznych, na porozumienia i nadużywanie pozycji dominującej oraz rozszerzono przepisy rozszerzono przepisy odnoszące się do kontroli koncentracji.

Kolejna nowelizacja ustawy z 1990 r. zmieniała nazwę organu antymonopolowego na Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Dalsze nowelizacje tejże ustawy dotyczyły kompetencji Prezesa UOKiK, jego kompetencji i zadaniach, a ostatnia nowelizacja tej ustawy dotyczyła rozszerzenia kompetencji Prezesa Urzędu o kwestię monitorowania pomocy publicznej udzielanej Przełomem w ewolucji polskiego prawa antymonopolowego było uchwalenie dnia 15 grudnia 2000 r. ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, której zakres regulacji był szerszy od poprzedniego. Celem tej ustawy było uporządkowanie dotychczas obowiązującego systemu ochrony konkurencji i konsumentów, a także dążenie do uczynienia Prezesa UOKiK organem niezależnym oraz odsuniętym od bieżącej polityki. Zawarto w niej również nowatorskie wówczas w Polsce rozwiązania stanowiące o pięcioletniej kadencyjności Prezesa Urzędu i wyłanianiu go w drodze konkursu. Mając na uwadze spodziewane członkostwo Polski w Unii Europejskiej - przepisy definiujące niektóre pojęcia użyte w ustawie oraz praktyki ograniczające konkurencję, jak również określające reguły prewencyjnej kontroli koncentracji przedsiębiorców, ustawodawca sformułował
z uwzględnieniem prawa wspólnotowego (art. 81 i 82 TWE).

Przejście do gospodarki rynkowej wymusiło zastosowanie nowych rozwiązań prawnych w walce z monopolami. Doprowadziło to do powstania obecnie obowiązującej ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym. Ustawa ta reguluje dwa rodzaje stanów, które mogą zaistnieć w gospodarce; działania anty konkurencyjne (indywidualne i zbiorowe) oraz zmiany anty konkurencyjne w strukturze podmiotów gospodarczych. Jednocześnie ustawa nie definiuje pojęcia „praktyki monopolistyczne”. Rozdział drugi ustawy zawiera regulacje, pozwalające zdefiniować listę takich praktyk, w jakich wymienia się m. in.:

• przeciwdziałanie powstaniu i zwalczanie istniejących struktur monopolistycznych; we współczesnej teorii prawa przez struktury ekonomiczne rozumie się struktury dysponujące nadmierną siła rynkową (dużym udziałem w rynku) i uczestniczące w działaniach niezgodnych z zasadami konkurencji,

• zwalczanie niektórych działań podejmowanych z pozycji monopolisty,

• walka z podmiotami gospodarczymi zajmującymi dominującą pozycję na rynku oraz zwalczanie praktyk monopolistycznych polegających na nadużyciu pozycji dominującej na rynku,

• zwalczanie grupowych praktyk monopolistycznych,

• zwalczanie indywidualnych praktyk monopolistycznych,

• zapobieganie fuzjom, które mogłyby osłabić konkurencję.

Polityka antymonopolowa jest użyteczna w przeciwdziałaniu nadużyciom w gałęziach, w których występuje koncentracja, lecz które nie są całkowicie zmonopolizowane (tam gdzie działają dominujące oligopole) W pewnym sensie ustawodawstwo antytrustowe jest raczej pasywną niż aktywną polityką rządu. Ustala ono ograniczenia dotyczące zachowań firm, zakazując pewnych praktyk wymierzonych przeciwko konkurencji ( zmowy dotyczące cen, podział rynku itp. ).

URZĄD OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW

Polityka antymonopolowa w Polsce opiera się głównie na ustawie o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym. Zadania z zakresu przeciwdziałania praktykom monopolistycznym, rozwoju konkurencji i ochrony interesów konsumentów realizuje Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów składa się z 9 departamentów, ale tylko niektóre z nich dotyczą polityki antymonopolowej.

Departament Prawny i Orzecznictwa Europejskiego prowadzi obsługę prawną Urzędu, przygotowując projekty najważniejszych przepisów z zakresu prawa antymonopolowego i konsumenckiego.

Departament Ochrony Konkurencji. Działania, które w imieniu Prezesa UOKiK podejmuje DOK, mają na celu przeciwdziałanie porozumieniom antykonkurencyjnym oraz praktykom nadużywania dominującej pozycji rynkowej przez przedsiębiorców. DOK odpowiada za prowadzenie postępowań, a także przygotowuje decyzje i postanowienia w tym zakresie. Departament opracowuje stanowisko Prezesa Urzędu w związku z ewentualnymi odwołaniami, zażaleniami i kasacjami, jednocześnie kontroluje wykonanie wydanych decyzji i wyroków.

Departament Analiz Rynku. Głównym zadaniem Departamentu jest analizowanie informacji o stanie konkurencji na poszczególnych rynkach krajowych. DAR prowadzi analizy sektorów, w których dochodzi do zakłóceń konkurencji będących przedmiotem prowadzonych postępowań, a także tych o wrażliwej strukturze najczęściej narażanych na naruszenia prawa antymonopolowego. W przypadku podejrzenia, że doszło do naruszenia prawa, DAR zawiadamia kierownictwo Urzędu o konieczności wszczęcia postępowania. W ostatnich latach przedmiotem szczególnego zainteresowania DAR były rynki m.in.: telefonii stacjonarnej i komórkowej, wyrobów farmaceutycznych, paliw oraz usług świadczonych przez przedstawicieli wolnych zawodów, a także rynek produktów i usług finansowych. Departament Analiz Rynku koordynuje działania analityczne prowadzone w innych jednostkach Urzędu, przygotowując plany badań, uczestnicząc w pracach nad kształtem rządowej polityki konkurencji. Monitoruje zmiany zachodzące we wspólnotowej polityce konkurencji, sporządza raporty z prowadzonych badań na potrzeby UOKiK, a wyniki analiz są wykorzystywane m.in. w publikacjach wydawanych przez Urząd. Ponadto, Departament tworzy i zarządza bazami danych na temat konkurencji w polskiej gospodarce, a także wspiera departamenty orzecznicze przy prowadzonych przez nie postępowaniach wykonując analizy ekonomiczne.

Departament Kontroli Koncentracji. Głównym zadaniem Departamentu jest monitorowanie poziomu koncentracji na poszczególnych rynkach krajowych oraz prowadzenie postępowań antymonopolowych. DKK przygotowuje i opiniuje również akty prawne, decyzje w sprawach koncentracji lub podziału przedsiębiorców oraz kar pieniężnych.

Departament ściśle współpracuje z organami Unii Europejskiej i krajów członkowskich Unii w zakresie kontroli koncentracji.

Z wnioskiem o rozpoczęcie postępowania antymonopolowego z podejrzeniem naruszenia przepisów ustawy może wystąpić:

• przedsiębiorca bądź związek przedsiębiorców, którzy wykażą swój interes prawny;

• organ samorządu terytorialnego;

• organ kontroli państwowej;

• rzecznik konsumentów;

• organizacja konsumencka.

Do rozpoczęcia postępowania antymonopolowego wymagana jest pisemna forma wniosku z uzasadnieniem oraz podaniem podstawy prawnej. Prezes Urzędu może odmówić (w drodze postanowienia) wszczęcia postępowania antymonopolowego tylko w przypadkach o których mowa w ustawie, czyli wtedy gdy:

• Komisja Europejska prowadzi postępowanie w tej samej sprawie;

• spawa została rozstrzygnięta przez Komisję Europejską;

• właściwy organ ochrony konkurencji innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej prowadzi postępowanie w tej samej sprawie;

• sprawa została rozstrzygnięta przez właściwy organ ochrony konkurencji innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej.

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów stosuje różne sankcje wobec podmiotów wykorzystujących swoją monopolistyczną pozycję. Mogą to być nakazy zaniechania praktyk monopolistycznych, unieważnienie umów nierespektujących wymogów ustawy antymonopolowej, nakaz obniżenia cen, nałożenie kary pieniężnej itd.

Ważnym zadaniem UOKiK jest tworzenie warunków sprzyjających wzrostowi konkurencyjności przez łagodzenie lub usuwanie barier wejścia na rynek nowych podmiotów krajowych i zagranicznych, promowanie małych i średnich przedsiębiorstw a także ochronę przedsiębiorstw przed tego rodzaju działaniami centralnych lub lokalnych władz administracyjnych, których efektem jest ograniczenie konkurencji w danej dziedzinie.

PRZEGLĄD WYBRANYCH POSTĘPOWAŃ URZĘDU OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW

Postępowania Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w sprawie naruszenia praw konsumenta przedstawiono na przykładnie Invest-Banku, PKN Orlen, PGE, Getin Banku oraz firmom Koral i sieci sklepów Żabka.

Dnia 12 października 2005 Prezes UOKiK wszczął postępowanie przeciwko Invest-Bankowi o praktykach naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Sprawa ta dotyczyła, klientki owego banku, która w 2003 roku uzyskała kredyt na zakup towarów i usług w systemie Sprzedaży Ratalnej. Kredyt ten został spłacony w roku 2004. W czerwcu 2005 kobieta złożyła wniosek kredytowy w innym banku, który rozpatrzono negatywnie w uzasadnieniu podając, że figuruje ona na liście niesolidnych klientów, prowadzonej przez Biuro Informacji Kredytowej S.A. Okazało się, że zadłużenie konsumentki wynosiło 16 PLN za zaległe odsetki od kredytu zaciągniętego w Invest-Banku. Delegatura w Krakowie przeprowadziła postępowanie wyjaśniające w przedmiotowej sprawie, w wyniku którego ustaliła, że Invest-Bank S.A, w przypadku zaległości z tytułu odsetek za opóźnienie w spłacie, do kwoty nie przekraczającej 50 PLN, nie podejmuje windykacji wobec klienta. Informacje o zadłużeniu są przesyłane do BIKu (bez wskazania kwoty zadłużenia). W ocenie Delegatury UOKiK, powyższa praktyka narusza zbiorowy interes konsumentów, gdyż naraża ich na niedogodności związane z wpisem na listę prowadzoną przez BIK S.A., przed czym nie mogą się bronić, gdyż nie są informowani przez Bank o powstałym zadłużeniu i związanymi z tym konsekwencjami. Invest-Bankowi został postawiony zarzut naruszenia obowiązku udzielenia konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji przekazywania informacji do BIK.

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów nałożył na PKN Orlen karę w wysokości 14 mln zł za złamanie prawa antymonopolowego i utrudnianie rozwoju konkurencji na rynku płynów do chłodnic. W toku postępowania Prezes UOKiK stwierdził, że PKN Orlen wykorzystując silną pozycję na rynku glikolu utrudnia rozwój konkurencji na innym - płynów do chłodnic. Jego cena stanowi około 70 proc. kosztów produkcji płynów. Wszelkie zmiany cen glikolu sprzedawanego przez Orlen konkurentom mają zatem decydujący wpływ na wysokość cen płynów. Tymczasem koncern cenę Petrygo kształtuje w całkowitym oderwaniu od kosztów oferowanego przez siebie surowca. Spółka może to sobie zrekompensować m.in. sprzedażą glikolu na rynkach światowych, korzystając z wysokich cen tego surowca. W ten sposób, swobodnie manipulując cenami glikolu i Petrygo, PKN Orlen oddziałuje na innych producentów płynów, a także zniechęca nowych przedsiębiorców przed wejściem na rynek. Postępowanie Prezesa UOKiK wykazało, że na skutek stosowanych praktyk koncern wyeliminował część producentów, których liczba spadła w ciągu siedmiu lat o 40 proc., a pozycja Orlenu na rynku płynów do chłodnic wciąż pozostaje bardzo silna. PKN Orlen ma ponad 90 proc. udziałów w krajowym rynku glikolu monoetylenowego - podstawowego składnika niezamarzających płynów do chłodnic samochodowych. Postępowanie wszczęto jesienią 2008 roku na wniosek jednego z klientów PGE. Jak podaje UOKiK: „Skarżący zakwestionował zasady pobierania przez spółkę opłat za zmianę przyłącza do sieci elektroenergetycznej z napowietrznego na kablowe, które były naliczane niezgodnie z obowiązującą taryfą.”

Dochodzenie UOKiK-u wykazało, że PGE pobierało pozataryfowe opłaty niezależnie od okoliczności. Stosowane prowizje były do 140% wyższe niż standardowe stawki. Prezes UOKiK uznała, że stosowana przez przedsiębiorcę praktyka jest niedozwolona i nakazała zaniechanie jej stosowana. Nałożyła na niego także karę finansową w wysokości 204 414 zł. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zakwestionował umowy kredytowe Getin Banku. Zdaniem Prezesa Urzędu Małgorzaty Krasnodębskiej-Tomkiel Bank mógł narażać konsumentów na nieuzasadnione koszty. Jeden z zakwestionowanych przepisów dotyczy utrzymywania podwyższonego oprocentowania kredytu mimo wpisu hipoteki do księgi wieczystej. Kwestionowana klauzula jest znana kredytobiorcom, którzy po tzw. okresie przejściowym, czyli przed ustanowieniem hipoteki na rzecz banku, nadal byli zobowiązani do zapłaty wyższego oprocentowania. Getin Bank przewidywał zmniejszenie oprocentowania, ale dopiero po upływie określonego czasu, a nie w momencie ustania ryzyka związanego z brakiem zabezpieczenia. Zdaniem Urzędu tego typu działanie niekorzystnie kształtuje sytuację ekonomiczną konsumenta, rażąco uprzywilejowując bank. Ponadto UOKiK zakwestionował prawo banku do dokonania na koszt kredytobiorcy wyceny nieruchomości w przypadku, gdy zalega on ze spłatą dwóch rat kredytu. Zdaniem Urzędu, takie działanie jest "bezpodstawne". Wycena jest uzasadniona w przypadku zmiany wartości nieruchomości, natomiast nie ma żadnego związku z zaleganiem przez kredytobiorcę ze spłatą rat. Takie działanie powoduje, że konsument ponosi dodatkowe, nieuzasadnione koszty. W ostatnim czasie za stosowanie niezgodnych z prawem umów hipotecznych UOKiK pozwał do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów BRE Bank i Millennium Bank.

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w marcu 2008 roku wszczął postępowanie przeciwko spółce Koral i Żabka. Zdaniem Urzędu zawały niedozwolone porozumienie ustalając cenę odsprzedaży lodów. Jednym z postanowień umowy o współpracy obowiązującej w latach 2006-2007 pomiędzy tymi przedsiębiorcami było zobowiązanie Żabki do stosowania cen nie niższych niż sugerowane przez sprzedającego - Koral. Ustalenie cen minimalnych, czyli takich poniżej których dany towar nie może być sprzedawany, jest z mocy prawa zakazane i stanowi jedno z najpoważniejszych naruszeń prawa konkurencji. Zakazane jest nie tylko ustalanie cen, ale także ich elementów np. marż handlowych, upustów. Ceny detaliczne lodów Koral w wyniku zawartego porozumienia, kształtowały się na poziomie wyższym niż w przypadku poddania ich swobodnej grze rynkowej. Ujemne skutki były przede wszystkim odczuwalne dla konsumentów - klientów sieci Żabka. Z ustaleń Urzędu wynika, że w kwietniu 2008 roku, w wyniku wszczętego postępowania antymonopolowego, spółki zawarły aneks do umowy i wykreśliły kwestionowane przez UOKiK postanowienie. Tym samym przedsiębiorcy zaprzestali stosowania niedozwolonej praktyki. Zgodnie z ustawą o ochronie konkurencji i konsumentów w przypadku stwierdzenia stosowania praktyk ograniczających konkurencję prezes UOKiK może nałożyć na przedsiębiorców kary finansowe w wysokości do 10 proc. ubiegłorocznych przychodów. W tym przypadku na spółki zostały nałożone w wysokości: 269 598 zł na Koral i 829 462 zł na Żabkę.

PODSUMOWANIE

Polityka antymonopolowa ma na celu ograniczanie praktyk monopolistycznym, które wykorzystują swoją pozycję na rynku i ustalają ceny na wysokim poziomie. Jest to sytuacja niekorzystna dla gospodarki, dlatego też większość państw wprowadziło ustawy, które mają przeciwdziałać takim praktykom.

W Polsce organem odpowiedzialnym za przeciwdziałanie praktykom monopolistycznym oraz chroniącym interesy konsumentów jest Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. UOKiK, dawniej Urząd Antymonopolowy został powołany w 1991 roku na mocy ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistyczny. W 1996 roku Urząd Antymonopolowy przekształcono w Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Podzielony jest on na 9 departamentów, z czego 4 zajmują się polityką antymonopolową. Są to: Departament Prawny i Orzecznictwa Europejskiego, Departament Ochrony Konkurencji, Departament Analiz Rynku oraz Departament Kontroli Koncentracji. Oprócz zapobiegania praktykom monopolowym UOKiK zapewnia pomoc dla przedsiębiorstw wchodzących na rynki zmonopolizowane w celu utworzenia i podtrzymania konkurencji w obszarze wytwarzania danych dóbr i usług.

BIBLIOGRAFIA

1. Domańska A., Kapitalizm menadżerski, PWE, Warszawa 1986

2. Mankiw G., Taylor M. P., Mikroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009

3. Samuelson Paul A., Nordhaus William D., Ekonomia tom 1, PWN Wydawnictwo Naukowe, 2004

4. Ustawa z dnia 24 lutego 1990 roku o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym Dziennik Ustaw z 1997 r. Nr 49 poz. 318

5. http://www.uokik.gov.pl/, dn.25.05.2009r.

6. http://www.wprost.pl/ar/13126/Polskie-grzechy/, dn. 8.06.2009r.

7. http://www.wyhacz.pl/Wyhacz/1,88542,6155279,Koral_i_Zabka_zaplaca_ponad_1_mln_zl_kary_za_zmowe.html, dn.25.05.2009r.

8. http://www.wyhacz.pl/Wyhacz/1,88542,6491220,Spolka_energetyczna_ma_zaplacic_200_tysiecy_zlotych.html, dn.25.05.2009r.

9. http://www.wyhacz.pl/Wyhacz/1,88542,6537468,UOKiK_pozywa_Getin_Bank_za_umowy_kredytow_hipotecznych.html, dn.25.05.2009r.

G. Mankiw, M. P. Taylor, Mikroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009, s. 419

Paul A. Samuelson, William D. Nordhaus, Ekonomia tom 1, PWN Wydawnictwo Naukowe, 2004, s.531-532

E. Domańska, Kapitalizm menadżerski, PWE, Warszawa 1986, s.86

Ibidem

http://www.wprost.pl/ar/13126/Polskie-grzechy/, dn. 8.06.2009 r.

E. Domańska, op. cit.

Ustawa z dnia 24 lutego 1990 roku o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym Dziennik Ustaw z 1997 r. Nr 49 poz. 318

http://www.nadrogach.pap.pl/depesze/2008/archiwum/uokik-przeciw-pkn-orlen-i-dystrybutorom-za-ustalanie-cen, dn.25.05.2009 r.

http://www.wyhacz.pl/Wyhacz/1,88542,6491220,Spolka_energetyczna_ma_zaplacic_200_tysiecy_zlotych.htm, dn.25.05.2009 r.

Por.http://www.wyhacz.pl/Wyhacz/1,88542,6537468,UOKiK_pozywa_Getin_Bank_za_umowy_kredytow_hipotecznych.html, dn.25.05.2009 r.

http://www.wyhacz.pl/Wyhacz/1,88542,6155279,Koral_i_Zabka_zaplaca_ponad_1_mln_zl_kary_za_zmowe.html, dn.25.05.2009 r.

6

---