Miasto wojewódzkie (woj. pomor.), powiat grodzki, nad Zat. Gdańską, przy ujściu Wisły; 461 tys. mieszk. (1998); wraz z Gdynią i Sopotem tworzy zespół miejsko-portowy — Trójmiasto (ok. 800 tys. mieszk.); największe w pn. Polsce miasto oraz ośr. przem., handl., nauk., kult. i turyst.; rozwinięty przemysł związany z gospodarką mor., gł. stoczn. (Stocznia Gdań., Gdań. Stocznia Remontowa, Stocznia Jachtowa im. J. Conrada i in.), urządzeń okręt., automatyki okręt., elektron. oraz chem. (fabryka nawozów fosforowych, farb okręt., Siarkopol) i rafineria ropy naft.; port handl. (przeładunek 16,9 mln t, 1996, gł. ładunki masowe; w Porcie Pn. — ropa naft. i węgiel kam.) oraz pasażerski (promy); na Martwej Wiśle i Motławie — port żeglugi śródlądowej; krajowy i międzynar. port lotn. (Rębiechowo); węzeł kol. i drogowy; 6 wyższych uczelni; opera, filharmonia, teatry, rozgłośnia radiowa, ośr. telew.; festiwal pol. filmów fabularnych, koncerty organowe (Oliwa), Targi Dominikańskie; ośr. turyst. (ośr. wczasowe i kempingi w dzielnicach nadmor. — Brzeźno, Jelitkowo, Sobieszewo, Stogi).

Historia. W IX w. osada słow.; w X w. gród, podgrodzie i port; siedziba książąt pomor.; prawa miejskie ok. 1261-63; 1308 opanowany przez Krzyżaków; w XIV w. jeden z gł. portów M. Bałtyckiego; od 1361 czł. Hanzy; 1454 powrócił do Polski; w XV-XVII w. najludniejsze i najbogatsze miasto Rzeczypospolitej; największy ośr. wytwórczy w Polsce (kilkadziesiąt specjalności rzem.) oraz pol. handlu zagr.; od XVI w. ośr. reformacji; od 1793 w zaborze prus.; XIX-XX w. silny ośr. polskości; 1920-39 na mocy traktatu wersalskiego Wolne Miasto G. 1939 bohaterska obrona Westerplatte (1-7 IX) i Poczty Pol. (1 IX, pozostali przy życiu obrońcy zostali 5 X rozstrzelani przez Niemców); w okresie okupacji masowe zbrodnie hitl. (gł. na inteligencji i działaczach pol. organizacji); silny ośr. konspiracji (m.in. „Gryf Pomorski”); 28-30 III 1945 ciężkie walki oddziałów pol. i sow. o G.; w dużym stopniu zniszczony, zwł. najstarsza część miasta, przez wojska sow.; odbudowany. XII 1970 strajki i demonstracje robotn. krwawo stłumione przy użyciu wojska i milicji; VIII 1980 gł. ośr. ruchu strajkowego (Stocznia Gdań.), miejsce podpisania porozumienia z władzami i narodzin NSZZ „Solidarność” (siedziba Komisji Krajowej Związku).

Zabytki (w większości odbudowane po zniszczeniach 1945): kościoły (XIV-XVI w.) — NMP, Św. Trójcy, Św. Katarzyny, ratusze (XIV-XVI w.) — Główny i Staromiejski, Dwór Artusa (XIV-XVII w.), Dwór Bractwa Św. Jerzego (XV w.), kamienice (XV-XVIII w.), mury obronne z basztami (XIV-XV w.), bramy — Wyżynna (XVI w.) i Złota (XVII w.), Arsenał (1605); pomniki: Bohaterów Westerplatte, Poległych Stoczniowców; muzea, m.in. Muzeum Nar., archeol.,
morskie.

---