W 1945 r. rozpoczął działalność Narodowy Bank Polski. Zaczął funkcjonować jako bank państwowy pod nadzorem ministra skarbu. NBP szybko skupił świetne kadry, w tym sztab pracowników Banku Polskiego. Ich fachowe umiejętności i doświadczenie były wielką siłą NBP przez wiele lat.
Początkowo NBP przyjął zasady skopiowane ze statutu Banku Polskiego. Zakładano, że będzie on bankiem emisyjnym, nie angażującym się w bezpośrednie finansowanie przedsiębiorstw. Jednak szybko gospodarka nakazowo-rozdzielcza zasadniczo zmieniła rolę NBP i pieniądza. Już na początku 1946 r. powierzono NBP kontrolę finansową i bezpośrednie finansowanie górnictwa, hutnictwa i przemysłu włókienniczego.
Narodowy Bank Polski stopniowo stawał się monobankiem - monopolistą w dziedzinie nie tylko emisji pieniądza, ale także udzielania kredytu i gromadzenia oszczędności. Złoty zaś stał się cieniem realizowanych planów, będąc wyłącznie walutą wewnętrzną, niewymienialną na inne waluty. Jednak nawet w warunkach ustrojowych ograniczających rolę banku centralnego, NBP wykonywał prace, które przyczyniały się do racjonalizacji procesu gospodarowania. Dopiero koniec lat osiemdziesiątych zapoczątkował powrót złotego do świata prawdziwego pieniądza. Dzięki reformom udało się przywrócić złotemu zdolność pełnienia funkcji narodowego pieniądza, a Narodowemu Bankowi Polskiemu nadano rolę banku centralnego, odpowiedzialnego za wartość polskiego pieniądza.
Na początku 1990 r. problemem był wysoki stopień dolaryzacji gospodarki. Zasoby pieniężne obejmowały w 75 proc. waluty obce, a w 25 proc. złote w gotówce i na rachunkach bankowych. W krótkim okresie udało się odwrócić te proporcje. Po wielu latach odgórnego hamowania ruchu cen i zniekształcania ich struktury oraz wskutek odziedziczonego ogromnego deficytu, w 1989 r. doszło do wybuchu inflacji, która osiągnęła poziom czterocyfrowy, ale dość szybko zeszła do wymiaru dwucyfrowego. Wprowadzenie ograniczonej wymienialności złotego zbliżyło go do prawdziwego pieniądza.
W 1995 r. przeprowadzono denominację złotego, która przeszła do historii jako „skreślenie czterech zer”. Unormowanie sytuacji płatniczej pozwoliło wówczas zapoczątkować kształtowanie kursu złotego na rynku walutowym oraz zapewnić złotemu status waluty wymienialnej według standardu międzynarodowego.
Do istotnych zmian doszło po 1997 r. Nowa Konstytucja zapewniła mocną pozycję Narodowego Banku Polskiego w systemie instytucji publicznych i związała politykę pieniężną z nowym organem NBP - Radą Polityki Pieniężnej. Sprawowanie nadzoru nad bankami powierzono Komisji Nadzoru Bankowego, a jego realizację Generalnemu Inspektoratowi Nadzoru Bankowego, wydzielonemu w strukturze NBP. W ten sposób dbałość o złotego oraz czuwanie nad stabilnością systemu finansowego stały się głównymi celami działalności polskiego banku centralnego.
Po wielu latach Narodowy Bank Polski stał się bankiem centralnym opartym na najlepszych wzorach.
Funkcjonowanie Narodowego Banku Polskiego reguluje ustawa z dnia 29.08.1997 r. o Narodowym Banku Polskim z późniejszymi nowelizacjami.
Z powyższej ustawy wyczytać można iż NBP, jest bankiem centralnym Rzeczpospolitej Polskiej. Nadaje NBP osobowość prawną i uprawnia do używania pieczęci z godłem jednocześnie zwalniając z wpisu do rejestru przedsiębiorstw Państwowych oraz określając obszar działalności oraz siedzibę.
Art. 3 ustawy przedstawia podstawowy cel działalności NBP - utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu. Ponadto do zadań należą również:
- organizowanie rozliczeń pieniężnych
- prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi
- prowadzenie działalności dewizowej w granicach określonych ustawami
- prowadzenie bankowej obsługi budżetu Państwa
- regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie
- kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego
- opracowanie statystyki pieniężnej i bankowej, bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej
Kolejny artykuł nadaje NBP wyłączne prawo do emitowania znaków pieniężnych Rzeczpospolitej. W Rzeczpospolitej Polskiej są nimi banknoty i monety opiewające na złote i grosze. Wzory, wartość nominalną, wielkość emisji oraz jej termin ustala Prezes w drodze zarządzenia.
Zgodnie z Ustawą organami NBP są Prezes, Rada Polityki Pieniężnej, Zarząd NBP.
Prezes powoływany jest przez sejm na wniosek prezydenta i pełni swoje obowiązki w kadencji 6 - cio letniej, nie więcej niż przez dwie kolejne kadencje (dotyczy tej samej osoby). Prezes jest przełożonym wszystkich pracowników, przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi oraz reprezentuje NBP na zewnątrz.
Rada Polityki Pieniężnej to organ który zajmuje się ustalaniem corocznych założeń polityki pieniężnej. Składa się z przewodniczącego (prezes) oraz 9 członków powołanych przez Prezydenta RP, sejm i senat.
Zarząd ma za zadanie kierowanie działalnością NBP czyli: m.in. ustalanie planu działalności i finansowego NBP, określanie zasad gospodarowania funduszami NBP, organizacja i podział zadań, polityka kadrowa i płacowa, roczne sprawozdania z działalności, nadzorowanie operacji otwartego rynku oraz ocena funkcjonowania systemu bankowego.
W wykonywaniu swoich zadań NBP współdziała z właściwymi organami państwa w kształtowaniu i realizacji polityki gospodarczej Państwa, dążąc przy tym do zapewnienia należytej realizacji założeń polityki pieniężnej, a w szczególności:
1. przekazuje organom Państwa założenia polityki pieniężnej oraz informacje dotyczące realizacji polityki pieniężnej i sytuacji w systemie bankowym;
2. współdziała z Ministrem Finansów w opracowaniu planów finansowych Państwa;
3. opiniuje projektu aktów normatywnych dotyczących działalności banków i mających znaczenie dla systemu bankowego. (art. 22.Ustawy)
NBP gromadzi rezerwy obowiązkowe banków. Jest to instrument mający na celu kształtowanie podaży pieniądza i działalności NBP. Rezerwa obowiązkowa to część środków pieniężnych (zarówno w złotych jak i walutach obcych) środków uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych ( z wyłączeniem określonych w art.38. par 2 Ustawy wyjątków). Zarząd ustala:
1. zasady i tryb naliczania rezerwy
2. rodzaje środków pieniężnych, których nie dotyczy obowiązek utrzymania rezerwy
3. zasady naliczania oprocentowania rezerwy obowiązkowej
W przypadku utraty płynności istnieje możliwość uzupełnienia zasobów finansowych banku poprzez kredyt refinansowany udzielany przez NBP na zasadach określonych art.42. Ustawy
Działalność NBP związana jest również z prowadzeniem rachunków bankowych dla określonych podmiotów: banków, budżetu Państwa, bankowego funduszu gwarancyjnego, Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej bądź innych osób prawnych za zgodą Prezesa NBP.
NBP realizuje funkcje centralnej bankowej instytucji dewizowej poprzez gromadzenie rezerw dewizowych, zarządzanie rezerwami dewizowymi oraz podejmowanie czynności bankowych i innych mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa obrotu dewizowego i płynności płatniczej kraju. Jest to kolejny instrument finansowy, którym posługuje się bank centralny pozwalający utrzymać stały kurs walutowy.
Regulowane przepisami jest również utrzymanie w tajemnicy wszelkich informacji z którymi zapoznano się w trakcie pracy. Dotyczy to wszystkich pracowników zarówno w trakcie trwania stosunku pracy jak i po jego ustaniu. Do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków finansowych mają prawo Prezes oraz dwie wyznaczone zgodnie z art.56 par.2 Ustawy osoby.
Do pozostałych zadań NBP przypisane są również działalność wydawnicza i promocyjna. Może również inicjować i organizować badania naukowe. W tym zakresie prowadzony jest Portal Edukcji Ekonomicznej który umożliwia pozyskanie wiedzy oraz skorzystanie z dostępnych narzędzi mających na celu rozwijanie umiejętności. Ponadto organizowane są szkolenia metodą e-learningu obejmujące tematykę ekonomiczną. Projekty z zakresu edukacji ekonomicznej mogą również liczyć na dofinansowanie Narodowego Banku Polskiego.
Wszystkie dokumenty wydawane przez NBP publikowane są przez Prezesa w Dzienniku Urzędowym Narodowego Banku Polskiego.

---