Przewodnik PN-N 18001:2004

Materiały informacyjne nt. wdrażania systemu

zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy

wg normy PN-N-18001:2004

Katowice 2004

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie 3

1.1. Kierunki rozwiązań systemów zarządzania bezpieczeństwem

i higieną pracy w uregulowaniach międzynarodowych 3

2. Rozwiązania brytyjskie jako podwaliny systemu zarządzania BHP 6

3. Podstawowe elementy systemów zarządzania zgodnie z BS 8800 7

2. Istota systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy 7

1. Przygotowanie przedsiębiorstwa do wdrażania systemu zarządzania BHP 10

2. Przegląd wstępny 11

3. Podstawowe pojęcia i definicje stosowane w systemach zarządzania BHP 13
4 Ryzyko zawodowe według normy PN-N-18002:2000 „Systemy

zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do

oceny ryzyka zawodowego" 16

1. Ocena ryzyka zawodowego - definicje 17

2. Podstawowe cele oceny ryzyka zawodowego 17

3. Informacje potrzebne do oceny ryzyka 18

4. Źródła informacji 18

5. Oszacowanie ryzyka zawodowego 19

6. Wyznaczanie dopuszczalności ryzyka zawodowego 20

7. Dokumentowanie oceny ryzyka zawodowego 22

5. Wymagania dotyczące systemu zarządzania bezpieczeństwem

i higieną pracy według normy PN-N-18001:2004 23

1. Wymagania ogólne (punkt 4.1 normy) 23

1. Zaangażowanie najwyższego kierownictwa oraz polityka
   bezpieczeństwa i higieny pracy (pkt. 4.2) 23

2. Planowanie (pkt. 4.3) 26

3. Wdrażanie i funkcjonowanie (pkt. 4.4) 30

4. Sprawdzanie oraz działania korygujące i zapobiegawcze (pkt. 4.5) 42

5. Przegląd zarządzania (pkt. 4.6) 46

6. Ciągłe doskonalenie (pkt. 4.7) 47

6. Dokumentowanie systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy 47

1. Dokumentacja systemu BHP 47

2. Procesy w systemie zarządzania BHP 49

Materiały źródłowe 51

1. WPROWADZENIE

Ogromny postęp techniki w ostatnich dziesięcioleciach, oprócz osiągnięć wzbogacających sferę życia człowieka przyniósł także nowe zagrożenia i uciążliwości. Obok klasycznych już zagrożeń fizycznych, chemicznych i pyłowych występują, często łącznie, zagrożenia psychofizyczne i biologiczne. Z tego m.in. względu problematyka bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w środowisku pracy nabiera szczególnego znaczenia. Na świecie obserwuje się od wielu lat rosnące zainteresowanie problematyką bezpieczeństwa pracy. Coraz częściej także bezpieczeństwo pracy zaczyna być traktowane nie tylko jako kategoria humanitarna, lecz również ekonomiczna. Poczucie bezpieczeństwa i zadowolenie pracowników z warunków pracy przekłada się wprost na wyniki ekonomiczne, sprzyja podnoszeniu wydajności pracy i jakości wyrobów.

Zainteresowanie problematyką zarządzania bezpieczeństwem pracy jest również wyrażane w Polsce, zarówno przez przedstawicieli urzędów państwowych, jednostek naukowo-badawczych, jak i podmiotów gospodarczych, szczególnie jednak przedsiębiorstw przemysłowych. Wynika ono zapewne z przekonania, że właściwe zarządzanie jest najskuteczniejszym środkiem zapewnienia odpowiednio wysokiego poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, pożądanego zarówno ze względu na konieczność przestrzegania międzynarodowych i krajowych przepisów prawnych w tej dziedzinie, jak i możliwość uzyskania efektów ekonomicznych w skali państwa i przedsiębiorstwa.

Doświadczenia polskich przedsiębiorstw, zdobyte podczas wdrażania systemów zarządzania jakością oraz chęć sprostania wszystkim wyzwaniom, jakie niesie ze sobą zjednoczenie Polski z Unią Europejską pozwalają na podjęcie kolejnych zadań, jakimi są m.in. wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego jak i zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, wprowadzanie filozofii TQM, czy zarządzania informacją.

1.1 Kierunki rozwiązań systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w uregulowaniach międzynarodowych

Wymagania ustanawiane przez państwa w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w skali międzynarodowej regulują konwencje i zalecenia Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP). W przypadku krajów europejskich istotną rolę odgrywają także postanowienia dyrektyw Unii Europejskiej ustanowione na podstawie artykułu 118 A znowelizowanego Traktatu Rzymskiego. Najważniejszymi dokumentami z tego zakresu są:

Konwencja 155 Międzynarodowej Organizacji Pracy,

Dyrektywa Unii Europejskiej 89/391/EWG.

Konwencja nr 155 Międzynarodowej Organizacji Pracy określa zasady polityki i działania w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników zarówno na szczeblu krajowym jak i na szczeblach przedsiębiorstwa. Zobowiązuje ona wszystkich członków MOP do określania i wprowadzania w życie spójnej polityki krajowej w zakresie bezpieczeństwa, ochrony zdrowia pracowników i środowiska pracy, której

celem jest zapobieganie wypadkom i chorobom zawodowym poprzez zmniejszanie w takim stopniu, w jakim jest to racjonalnie uzasadnione przyczyn zagrożeń związanych z wykonywaną pracą. Polityka ta powinna podlegać okresowym przeglądom.

Konwencję 155 uzupełnia zalecenie nr 164 MOP dotyczące bezpieczeństwa zdrowia pracowników i środowiska pracy. Zgodnie z tym zaleceniem „w przypadku, gdy uzasadnia to charakter ich działalności pracodawcy powinni być zobowiązani do pisemnego określenia polityki i postanowień, jakie zamierzają podjąć w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy". Informacje o polityce, a także innych działaniach w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia powinny być podawane do wiadomości pracowników, w sposób gwarantujący ich łatwe zrozumienie.

Postanowienia wymienionych dokumentów MOP powinny być wprowadzane w życie we wszystkich ratyfikujących je państwach członkowskich. Realizacja tych postanowień wymaga odpowiedniej organizacji i zarządzania bezpieczeństwem pracy i ochroną zdrowia zarówno na szczeblu krajowym jak i na szczeblu przedsiębiorstwa.

Ogólne zasady zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników określa Dyrektywa 89/391/EWG. Zgodnie z artykułem 6 tej Dyrektywy „pracodawca powinien podjąć niezbędne środki w celu zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, włączając w to zapobieganie ryzyku zawodowemu, informowanie, organizowanie szkolenia oraz zapewnienie koniecznych środków i właściwej organizacji".

W powyższej Dyrektywie szczególną uwagę zwrócono na ocenę ryzyka zawodowego. W następstwie tej oceny pracodawca powinien zastosować odpowiednie środki, zapewniające zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników. Działania te powinny być zintegrowane z działalnością przedsiębiorstwa na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej. Zgodnie z tą dyrektywą pracodawca jest również zobowiązany do:

informowania pracownika o zagrożeniach oraz środkach i działaniach zapobiegawczych w przedsiębiorstwie i na określonym stanowisku pracy, konsultowania z pracownikami lub ich przedstawicielami decyzji i działań dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników,

zapewnienia pracownikom i/lub ich przedstawicielom możliwości uczestniczenia w działaniach dotyczących zapewnienia ich bezpieczeństwa i ochrony zdrowia,

odpowiedniego szkolenia pracowników.

Na podstawie artykułu 16 punkt 1 Dyrektywy 89/391/EWG Rada Europejska ustanowiła szereg dyrektyw szczegółowych. Dyrektywy te określają minimalne wymagania dotyczące stosowania między innymi urządzeń produkcyjnych, środków ochrony indywidualnej oraz monitorów ekranowych w miejscach pracy.

Wprowadzając w życie ustanowione w tych Dyrektywach „nowe podejście" do problemów bezpieczeństwa i higieny pracy nie można się ograniczyć do wypełnienia wymagań minimalnych. Problem ten dostrzega wielu producentów, jest on także zauważany przez instytucje nadzorujące oraz przedstawicieli pracowników. Zdaniem wielu z nich system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, ograniczony do wypełniania wymagań instytucji nadzorujących i kontrolnych nigdy nie będzie skuteczny. W tej sytuacji

konieczne staje się poszukiwanie innych rozwiązań w tym obszarze, na przykład poprzez wprowadzanie określonych bardziej szczegółowych zasad postępowania lub norm np. normujących kwestie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.

W Dyrektywie 89/654/EWG przedstawiono bardziej szczegółowe wymagania dotyczące minimalnych wymagań bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w konkretnych miejscach pracy. Przykładowo Dyrektywa 92/104/EWG określa minimalne wymagania w zakresie poprawy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników odkrywkowego i podziemnego przemysłu wydobywczego.

Polska, jako kraj członkowski Unii Europejskiej zobowiązana jest do harmonizacji swego prawodawstwa z wymaganiami Unii. Przykładem dostosowywania polskiego ustawodawstwa w zakresie bezpieczeństwa pracy jest znowelizowany Kodeks Pracy.

W Kodeksie Pracy w dziale pod tytułem „Bezpieczeństwo i Higiena Pracy" zobowiązuje się pracodawcę między innymi do:

informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywana praca oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami,

organizowania pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, działań dla usuwania uchybień i kontroli ich wykonania,

posiadania procedur postępowania dla zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, służących bezpieczeństwu i koordynacji.

Modele zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy przyjmowane w różnych krajach są związane z dominującymi tam poglądami na skuteczny sposób zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników. Ogólnie rzecz biorąc wyróżnić tu można dwa kierunki. Zdaniem jednych istniejące regulacje prawne zapewniają skuteczną ochronę pracowników, a sposób zarządzania bezpieczeństwem pracy i higieną pracy jest wyłącznie sprawą pracodawcy, który musi spełnić ustalone nimi wymagania. Jednak i tutaj widzi się konieczność określenia zasad skutecznego zarządzania.

W niektórych krajach uznaje się celowość jednolitego podejścia do zarządzania bezpieczeństwem pracy i higieną pracy w przedsiębiorstwach, co znajduje swój wyraz w opracowanych tam normach krajowych ustalających ogólne wytyczne do wdrażania skutecznych systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Do takich krajów należą np. Wielka Brytania, Australia i Nowa Zelandia, a także Stany Zjednoczone. Coraz liczniejsze są także głosy o konieczności ujednolicenia zasad zarządzania bezpieczeństwem pracy i ochroną zdrowia w skali międzynarodowej. Zwraca się przy tym uwagę na zbieżność celów i zasad zarządzania jakością, ochroną środowiska naturalnego oraz bezpieczeństwem i higieną pracy.

Biorąc pod uwagę rosnące zainteresowanie społeczności międzynarodowej opracowaniem i ustanowieniem odpowiednich norm międzynarodowych dotyczących systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna ISO organizuje szereg seminariów nt. potrzeb międzynarodowej normalizacji w tej dziedzinie. Przykładowo w seminarium, które odbyło się w Genewie w 1996 roku wzięło udział ponad trzystu uczestników reprezentujących 44 kraje ze wszystkich kontynentów oraz sześć organizacji międzynarodowych. Oficjalne

sprawozdanie z tego seminarium zostało opublikowane po przeanalizowaniu opinii na temat normalizacji systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy zebranych od wszystkich jego uczestników. Na ich podstawie ISO podjęła decyzję o kolejnym posiedzeniu w tej sprawie. Posiedzenie Rady Zarządzającej ISO, które miało miejsce w 1997 roku nie potwierdziło konieczności podjęcia prac nad sprecyzowaniem normy międzynarodowej dotyczącej zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Jednak ze względu na ważność problemu poszczególne kraje rozpoczęły działania zmierzające do ustanowienia norm krajowych.

Również w Polsce miały miejsce intensywne prace nad opracowaniem normy dotyczącej zarządzania bezpieczeństwem pracy. W tym celu powołana została Normalizacyjna Komisja Problemowa, w wyniku prac której powstała w 1999 roku norma, która miała formę wymagań, a więc stanowić mogła podstawę certyfikacji systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy przez uprawnione jednostki. Pełny tytuł tej normy brzmiał następująco: PN-N-18001:1999 „Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania". W styczniu 2004 r. miała miejsce modyfikacja tej normy pod względem technicznym pod kątem ustanowienia krajowych wytycznych dotyczących dobrowolnego stosowania i wdrażania systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy z uwzględnieniem polskiego prawa, warunków i praktyki w zakresie bhp.

1.2 Rozwiązania brytyjskie jako podwaliny systemu zarządzania BHP

Wielka Brytania, podobnie jak większość krajów wysoko rozwiniętych, przywiązuje dużą wagę do systemów zarządzania. Jest prekursorem norm systemu zarządzania jakością oraz systemu zarządzania środowiskowego. Od wielu lat widoczna jest w tym kraju również troska o właściwe zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy. Istniejący tam system regulacji prawnych jest wzmacniany poprzez propagowanie zasad skutecznego zarządzania. W Wielkiej Brytanii opublikowana została przez British Standard Institution norma BS 8800 zawierająca przewodnik do systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Celem tej normy jest ułatwienie przedsiębiorstwom stworzenia i wprowadzenia skutecznego systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy zintegrowanego z systemem zarządzania przedsiębiorstwem.

Norma BS 8800 prezentuje dwa modele systemu zarządzania:

zgodnie z zasadami określonymi wcześniej przez HEALTH AND SAFETY EXECUTIVE w wytycznych pt. Successful Health and Safety Management - HS (G),

sposób oparty na normie BS EN ISO 14001 dotyczącej systemów zarządzania środowiskowego.

W obu przypadkach elementy systemu obejmują te same obszary, które mają zasadnicze znaczenie dla skutecznego zarządzania bhp. W zależności od warunków i potrzeb elementy systemu mogą być w różny sposób wkomponowane w jego ogólny system zarządzania.

1.3 Podstawowe elementy systemów zarządzania zgodnie z BS 8800

Wytyczne dla obu zaproponowanych modeli systemów zarządzania dotyczą tych samych obszarów, które uwzględniane są w obu modelach w podobny sposób. Odpowiadające sobie elementy obu modeli zestawiono w tablicy.

Elementy obu modeli systemu zarządzania BHP wg BS 8800 można zilustrować następującą tabelką:

Elementy systemu zarządzania bezpieczeństwem
koncepcja wg BS EN ISO 14001	koncepcja wg HS (G) 65
Przegląd wstępny	Przegląd wstępny
Polityka	Polityka
Planowanie	Planowanie i wdrażanie
Ocena ryzyka	Ocena ryzyka
Wymagania prawne i inne	Wymagania prawne i inne
Planowanie działań w zakresie BHP	Planowanie działań w zakresie BHP
Wdrażanie i funkcjonowanie	Organizowanie
Struktura organizacyjna i odpowiedzialność	Odpowiedzialność
Szkolenie świadomość i kompetencje	Zasady organizowania
Komunikowanie się	Zasady organizowania
Dokumentacja systemu zarządzania BHP	Dokumentacja BHP
Nadzorowanie dokumentów	Dokumentacja BHP
Kontrola funkcjonowania	Zasady organizowania
Postępowanie w sytuacjach awaryjnych	Planowanie działań w zakresie BHP
Sprawdzanie i działania korygujące
Monitorowanie i pomiary	Ocena funkcjonowania
Działania korygujące	Ocena funkcjonowania
Zapisy	Dokumentacja BHP
Audit	Audit
Przegląd przeprowadzany przez kierownictwo	Przegląd okresowy

2. ISTOTA SYSTEMU ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM I HIGIENĄ PRACY

Podejście do systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy ma różnorodne podłoże. W większości przypadków uważa się, że wprowadzenie tego systemu jest równoznaczne z dostosowaniem się do wymagań zawartych w określonej normie. Bardzo często jest to utożsamiane tylko i wyłącznie z opracowaniem wymaganej przez normę dokumentacji.

Istota systemu zarządzania bezpieczeństwem bardzo dobrze została przedstawiona w polskiej normie PN-N-18001:2004 „Systemy zarządzania

bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania", którą można skwitować następująco:

=> skuteczne zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy jest ściśle związane ze strategicznymi działaniami na rzecz wzrostu konkurencyjności organizacji,

=> wprowadzenie wymagań normy może być wykorzystane do wykazania stronom zainteresowanym, że system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy jest wdrożony i utrzymywany;

=> norma nie ustala bezwzględnych wymagań i kryteriów dotyczących efektów działań w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

System zarządzania bhp stanowi część ogólnego bardzo skomplikowanego systemu zarządzania przedsiębiorstwem, który obejmuje strukturę organizacyjną, planowanie, zakres odpowiedzialności, zasady postępowania, procedury oraz procesy i zasoby, które są potrzebne do opracowania, wdrażania, realizowania, przeglądu i utrzymywania polityki bhp, a tym samym do zarządzania ryzykiem zawodowym, występującym w środowisku pracy w związku z działalnością firmy. Krótko mówiąc system składa się z elementów, których współdziałanie służy odpowiedniemu wykorzystaniu posiadanych zasobów, z myślą osiągnięcia ustalonych celów.

Należy wyraźnie podkreślić, że podstawowe zasady postępowania skierowane na zapewnienie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników są zawarte w licznych przepisach prawnych i to one właśnie kształtują w znacznym stopniu systemy zarządzania bhp w organizacjach. W celu spełnienia tych wymagań konieczne jest, między innymi, wdrożenie takich elementów systemu zarządzania bhp jak:

cena ryzyka zawodowego,

identyfikowanie prac szczególnie niebezpiecznych,

szkolenie i informowanie, a także konsultowanie działań w zakresie BHP z pracownikami organizacji,

instrukcje bezpiecznego wykonywania pracy,

zapisy dotyczące spraw związanych z bhp,

monitorowanie środowiska pracy,

przygotowanie firmy na możliwość zaistnienia wypadku przy pracy lub awarii.

W przepisach prawnych określono także podstawową odpowiedzialność pracodawcy, kadry kierowniczej oraz pracowników za przestrzeganie przepisów bhp. Z tego punktu widzenia system zarządzania bhp, w mniejszym lub większym stopniu sformalizowany, powinien funkcjonować w każdym przedsiębiorstwie, w którym są przestrzegane wymagania określone w przepisach.

Polskie przedsiębiorstwa powinny wdrażać system bhp zgodnie z wymaganiami i wytycznymi zawartymi w polskich normach serii PN-N-18000 lub wytycznych Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP).

Uniwersalny model systemu zarządzania bhp przedstawiony w polskiej normie PN-N-18001:2004 jest oparty na cyklu ciągłego doskonalenia (zwanym często cyklem Deminga lub PCDA od pierwszych liter angielskich słów Plan-Do-Check-Act) i może być zilustrowany w sposób następujący:

Model ten obejmuje takie działania jak: zaangażowanie kierownictwa oraz politykę bhp,

planowanie - dotyczące działań, na które składa się ustalanie celów ogólnych i szczegółowych oraz sporządzanie planów ich realizacji,

wdrażanie i funkcjonowanie - a w tym:

ustalenie struktury organizacyjnej i zakresu odpowiedzialności i uprawnień, zapewnienie zasobów potrzebnych do wdrożenia i funkcjonowania systemu, identyfikacja potrzeb szkoleniowych, określenie potrzebnych kompetencji oraz kształtowanie świadomości i motywowanie pracowników, przepływ informacji w ramach szeroko rozumianej komunikacji, dokumentowanie systemu zarządzania bhp wraz ze sporządzaniem i nadzorowaniem zapisów, zarządzanie ryzykiem zawodowym,

organizowanie prac i działań związanych ze znaczącymi zagrożeniami, -

zapobieganie, gotowość i reagowanie na wypadki przy pracy i poważne awarie,

dokonywanie zakupów, nadzorowanie podwykonawców,

sprawdzanie oraz działania korygujące i zapobiegawcze,

przegląd zarządzania - weryfikacja istniejącego systemu zarządzania bhp dokonywana przez najwyższe kierownictwo,

realizacja ciągłego doskonalenia tego systemu (zasygnalizowana również na tym samym rysunku).

Przyjęty w ww. normie model systemu zarządzania bhp jest zgodny z modelem systemu zarządzania środowiskowego przedstawionym w normie PN-EN ISO 14001:1998 „Systemy zarządzania środowiskowego. Specyfikacja i wytyczne stosowania" (aktualnie znajdującej się w fazie tłumaczenia po ukazaniu się w listopadzie 2004 r. międzynarodowej normy ISO 14001).

Logika systemu jest w zasadzie prosta: w procesie zarządzania bhp należy ustalić politykę, zaplanować działania w celu jej realizacji, stworzyć warunki wykonania tych działań,

sprawdzać ich rezultaty oraz wciąż doskonalić system, dokonując okresowych ocen osiąganych wyników.

Podobnie, choć z niewielkimi różnicami, przedstawiono strukturę systemu zarządzania bhp w wytycznych MOP, w których za podstawowe elementy systemu uznano:

określenie polityki bhp oraz współudział pracowników we wdrażaniu

i funkcjonowaniu systemu,

organizowanie, dotyczące ustalenia zakresu obowiązków i odpowiedzialności,

określenia potrzebnych kompetencji i zapewnienie szkolenia, sporządzanie

dokumentacji oraz komunikowanie się,

planowanie i wdrażanie systemu zarządzania bhp, a w tym:

przegląd wstępny systemu,

planowanie, projektowanie i wdrażanie systemu,

cele ogólne bhp,

zapobieganie zagrożeniom,

ocenę, obejmującą: monitorowanie, pomiary i badania wypadków przy pracy, auditowanie oraz przegląd przeprowadzany przez najwyższe kierownictwo, podejmowanie działań na rzecz poprawy bhp, z naciskiem na działania zapobiegawcze i korygujące oraz ciągłe doskonalenie systemu.

Podczas projektowania i wdrażania systemu zarządzania bhp oraz interpretowania odnoszących się do tego systemu wymagań i wytycznych, trzeba pamiętać, że skuteczność jego funkcjonowania zależy przede wszystkim od postaw i przekonań ludzi. Opracowanie struktury formalnej, zgodnej z wymaganiami, służy niewątpliwie uporządkowaniu działań, jednak system, który nie angażuje wszystkich pracowników i nie wpływa pozytywnie na zmiany kultury bhp, będzie miał niewielki wpływ na poprawę stanu bhp w przedsiębiorstwie.

2.1 Przygotowanie przedsiębiorstwa do wdrażania systemu zarządzania BHP

System zarządzania bhp można wdrażać w organizacji, jeśli kadra kierownicza, a w szczególności najwyższe kierownictwo jest przekonane o potrzebie wdrożenia tego systemu. Ich poparcie i współudział są niezbędne do rozpoczęcia działań związanych z wdrażaniem systemu.

Do korzyści wynikających z wdrożenia systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy można zaliczyć:

1. pomoc w spełnianiu wymagań określonych w przepisach prawnych;

2. poprawa warunków pracy;

3. korzystny wpływ na wyniki ekonomiczne przedsiębiorstw.

W wyniku wdrożenia systemu zarządzania bhp zmniejszają się wskaźniki wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz poprawiają się warunki pracy, co ma korzystny wpływ na rezultaty ekonomiczne przedsiębiorstwa (ograniczenie strat związanych z wypadkami i chorobami zawodowymi, zmniejszenie kosztów absencji chorobowej, poprawa jakości, zwiększenie wydajności pracy itp.).

Niebagatelną sprawą jest również przyczynienie się wdrożenia systemu do stworzenia pozytywnego wizerunku przedsiębiorstwa na rynku, a przez to ułatwiania zawierania umów z kontrahentami.

We wdrażanie systemu zarządzania bhp powinni być zaangażowani niemalże wszyscy pracownicy organizacji, gdyż stanowi to niezbędny warunek jego skutecznego funkcjonowania (związek z filozofią TQM). Budować system i czuwać nad jego wdrażaniem musi jednak specjalnie w tym celu powołany zespół, którego pracom przewodzi upoważniona przez kierownictwo i kompetentna osoba - najczęściej nazywana Pełnomocnikiem ds. Systemu Zarządzania BHP. Tworząc ten zespół, warto pamiętać, że w jego skład powinni wchodzić przedstawiciele wszystkich komórek organizacyjnych, w których system jest wdrażany.

Budowanie systemu wyłącznie przez ekspertów zewnętrznych nie jest najlepszym rozwiązaniem, gdyż jak wykazuje praktyka systemy takie, mimo ich dobrego zaprojektowania, funkcjonują na ogół gorzej. Podstawową tego przyczyną jest brak zaangażowania pracowników w tworzenie systemu zarządzania bhp w danej organizacji.

2.2 Przegląd wstępny

2.2.1 Cel przeglądu wstępnego

Celem takiego przeglądu jest rozważenie wszystkich aspektów bezpieczeństwa i higieny pracy w organizacji jako podstawy do ustanowienia systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.

Uwaga:

Dla potrzeb Systemu Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy przegląd wykonywany jest tylko raz.

2.2.2 Zakres przeglądu wstępnego

Najczęściej zakres przeglądu wstępnego dotyczy takich czynników jak:

♦ Identyfikacja wymagań wynikających z przepisów prawnych i innych w odniesieniu
do:

działań organizacji, stanowisk pracy, • wyrobów, usług podlegających nadzorowi przez organizację lub na które może ona wpływać;

♦ Identyfikacja zagrożeń występujących na stanowiskach pracy w organizacji oraz
innych zagrożeń związanych z jej: działaniami, wyrobami, usługami, które może nadzorować i na które może wpływać;

• Sprawdzenie stosowanych sposobów postępowania w zakresie zarządzania
  bezpieczeństwem i higieną pracy;

• Analiza danych dotyczących wypadków przy pracy, awarii i chorób zawodowych;

• Ocena efektów działalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
  w porównaniu z: przepisami, normami, wytycznymi. • wewnętrznymi kryteriami;

• Analiza przypadków wystąpienia niezgodności z wymaganiami przepisów prawnych
  i innych (np. stwierdzonych przez organy nadzoru nad warunkami pracy);

• Oczekiwania i opinie zainteresowanych stron (np. klientów, organów nadzoru nad
  warunkami pracy, związków zawodowych);

• Funkcjonowanie i procedury innych systemów zarządzania w organizacji, które
  mogą wpływać na efekty działań w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

2.2.3 Przegląd wstępny - praktyczne wskazówki

Podczas przeprowadzania przeglądu funkcjonującego w organizacji systemu warto zwrócić uwagę na:

=> Określenie wykazu obszarów podlegających przeglądowi;

=> Uwzględnienie podczas przeglądu wstępnego następujących elementów:

odpowiedzialność kierownictwa wszystkich szczebli za bezpieczeństwo pracy, przeprowadzenie identyfikacji zagrożeń i oceny ryzyka zawodowego, szkolenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, znajomość zasad bezpieczeństwa i higieny pracy wśród członków organizacji;

=> Ogólne techniki przeprowadzenia przeglądu wstępnego obejmują:

kwestionariusze, wywiady z pracownikami, listy kontrolne, kontrole i pomiary, przegląd zapisów, benchmarking;

=> Konsultacje z jednostkami zewnętrznymi takimi jak:

organy rządowe, w odniesieniu do przepisów prawa i norm,

specjalistyczne ośrodki informacyjne,

stowarzyszenia i inne organizacje zawodowe, techniczne i przemysłowe,

instytucje ubezpieczające od następstw wypadków przy pracy i chorób zawodowych,

producenci eksploatowanych w organizacji maszyn, urządzeń i środków ochronnych,

przedsiębiorstwa współpracujące (np. dostawcy, klienci),

jednostki świadczące usługi badawcze, konsultingowe, szkoleniowe itp.;

=> Wykorzystanie następujących źródeł informacji:

zapisy dotyczące wypadków przy pracy lub awarii zarejestrowanych w organizacji,

dane dotyczące zarejestrowanych chorób zawodowych i absencji chorobowych, zapisy dotyczące narażenia na czynniki szkodliwe, niebezpieczne i uciążliwe, wyniki auditów lub przeglądów innych systemów zarządzania, podczas których wystąpiły aspekty bezpieczeństwa pracy.

• Zaplanowanie i przeprowadzenie przeglądu wstępnego jest na ogół jednym z pierwszych działań związanych z wdrażaniem systemu. Jednak zarówno w normie PN-N-18004, zawierającej zalecenia do projektowania systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, jak i w wytycznych Międzynarodowej Organizacji Pracy wyraźnie wskazano na potrzebę przeprowadzenia, jeszcze przed przystąpieniem do planowania prac wdrożeniowych, przeglądu wstępnego.

Uzyskane po przeprowadzonym przeglądzie wstępnym informacje stanowią podstawę następnych działań wdrożeniowych, które powinny doprowadzić do wyeliminowania stwierdzonych podczas przeglądu niezgodności. Przygotowując się do przeprowadzenia przeglądu wstępnego, należy ustalić, przede wszystkim:

kto będzie przeprowadzał przegląd wstępny,

jakie materiały i informacje należy przygotować, w celu sprawnego przeprowadzenia przeglądu wstępnego,

jaki będzie harmonogram prac związanych z przygotowaniem i przeprowadzaniem przeglądu wstępnego jak udokumentować wyniki przeglądu.

3. PODSTAWOWE POJĘCIA I DEFINICJE STOSOWANE W SYSTEMACH ZARZĄDZANIA BHP

Awaria - zdarzenie powstałe w wyniku niekontrolowanego rozwoju sytuacji w czasie eksploatacji materiałów, urządzeń lub instalacji, prowadzące do powstania, natychmiast lub z opóźnieniem, na terenie organizacji lub poza jej terenem, poważnego zagrożenia dla zdrowia ludzkiego i/lub środowiska, takie jak: duża emisja substancji szkodliwych lub niebezpiecznych, pożar, wybuch itp.

Bezpieczeństwo i higiena pracy - stan warunków i organizacji pracy oraz zachowań pracowników zapewniający wymagany poziom ochrony zdrowia i życia przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy.

Cel ogólny zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy - cel dotyczący działań w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, wynikający z polityki bezpieczeństwa i higieny pracy, który organizacja ustaliła do osiągnięcia.

Cel szczegółowy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy - cel wyrażony ilościowo zawsze, gdy jest to możliwe, wynikający z ogólnych celów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy organizacji, i który należy zrealizować, aby osiągnąć cele ogólne.

Ciągłe doskonalenie - powtarzające się działanie mające na celu zwiększenie zdolności do spełnienia wymagań.

Działanie korygujące - działanie w celu wyeliminowania przyczyny wykrytej niezgodności lub innej niepożądanej sytuacji.

Działanie zapobiegawcze - działanie w celu wyeliminowania przyczyny potencjalnej niezgodności lub innej potencjalnej sytuacji niepożądanej.

Identyfikacja zagrożenia - proces rozpoznania tego, czy zagrożenie istnieje oraz określenia jego charakterystyk.

Monitorowanie aktywne - bieżące działania mające na celu sprawdzenie, czy stosowane środki ochronne i zapobiegawcze przed zagrożeniami i związanymi z nimi ryzykiem zawodowym, jak również stosowane rozwiązania organizacyjne służące wdrożeniu systemu zarządzania bhp, spełniają określone wymagania.

Monitorowanie reaktywne - sprawdzenie, czy nieprawidłowości w zakresie stosowanych środków zapobiegawczych i ochronnych przed zagrożeniami i związanymi z nimi ryzykiem zawodowym oraz niezgodności w systemie zarządzania bhp, które ujawniły się wystąpieniem wypadków przy pracy, chorób zawodowych i zdarzeń potencjalnie wypadkowych, są zidentyfikowane i są przedmiotem odpowiednich działań.

Niezgodność - niespełnienie wymagania.

Najwyższe kierownictwo - osoba lub grupa osób, które na najwyższym szczeblu kierują organizacją i ją nadzorują.

Ocena ryzyka - proces analizowania ryzyka i wyznaczania dopuszczalności ryzyka.

Ocena ryzyka zawodowego - proces analizowania ryzyka zawodowego i wyznaczania jego dopuszczalności.

Organizacja - grupa ludzi i infrastruktura, z przypisaniem odpowiedzialności, uprawnień i powiązań.

Podwykonawca - osoba lub inna organizacja dostarczająca usługi danej organizacji, w jej miejscach pracy zgodnie z uzgodnionymi wymaganiami, ustaleniami i warunkami.

Polityka bezpieczeństwa i higieny pracy - deklaracja organizacji dotycząca jej intencji i zasad odnoszących się do ogólnych efektów działalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, określająca ramy do działania i ustalania celów organizacji dotyczących zarządzania bhp.

Poważna awaria - zdarzenie, w szczególności emisja, pożar lub eksplozja, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska, lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem.

Ryzyko - kombinacja częstości lub prawdopodobieństwa wystąpienia określonego zdarzenia wywołującego zagrożenie i konsekwencji związanych z tym zdarzeniem.

Ryzyko zawodowe - prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych, w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.

Stanowisko pracy - przestrzeń pracy, wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty pracy, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje pracę.

System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy - część ogólnego systemu zarządzania organizacją, która obejmuje strukturę organizacyjną, planowanie, odpowiedzialności, zasady postępowania, procedury, procesy i zasoby potrzebne do opracowania, wdrażania, realizowania, przeglądu i utrzymywania polityki bezpieczeństwa i higieny pracy.

Wymaganie - potrzeba lub oczekiwanie, które zostało ustalone, przyjęte zwyczajowo lub jest obowiązkowe.

Zagrożenie - stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę.

Zagrożenie znaczące - zagrożenie mogące spowodować poważne i nieodwracalne uszkodzenia zdrowia lub śmierć, występujące zwłaszcza przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych.

Zdarzenie potencjalnie wypadkowe - niebezpieczne zdarzenie, związane z wykonywaną pracą, podczas którego nie dochodzi do urazów lub pogorszenia stanu zdrowia.

4. RYZYKO ZAWODOWE WEDŁUG NORMY PN-N-18002:2000 „SYSTEMY ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM l HIGIENĄ PRACY. OGÓLNE WYTYCZNE DO OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO"

Podstawowym elementem systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, rzutującym w zdecydowany sposób na pozostałe jego składowe, jest znajomość znaczących zagrożeń występujących na stanowiskach pracy oraz związanego z nimi ryzyka zawodowego.

W myśl obowiązującego w Polsce prawa pracodawca jest obowiązany oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe występujące, przy określonych pracach oraz stosować niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające to ryzyko.

W przepisach prawnych z tego zakresu ryzyko zawodowe zostało zdefiniowane
jako prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z
wykonywaną pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienia u
pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych
(występujących w środowisku pracy) lub sposobu wykonywania pracy. Identyczną
definicję przyjęły polskie normy serii PN-N-18000. Najogólniej rzecz ujmując

ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo wystąpienia szkodliwych dla zdrowia następstw zagrożeń związanych z wykonywaniem pracy (urazów lub zachorowań), z uwzględnie­niem ich ciężkości. Ocena tego ryzyka stanowi podstawowy element każdego systemu zarządzania bhp, a jej celem jest zapewnienie pracownikom skutecznej ochrony przed skutkami występujących w pracy zagrożeń.

Z myślą dostarczenia polskim przedsiębiorstwom informacji niezbędnych do właściwego zorganizowania i przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego Polski Komitet Normalizacyjny opublikował normę PN-N-18002:2000 „Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego", która została ustanowiona w 2000 roku.

Ocena ryzyka jest systematycznym badaniem wszystkich aspektów pracy, które jest przeprowadzane w celu stwierdzenia, jakie zagrożenia w środowisku pracy mogą być powodem urazu lub pogorszenia się stanu zdrowia pracownika i czy zagrożenia te można wyeliminować, a jeżeli nie - jakie środki ochronne należy podjąć w celu ograniczenia ryzyka związanego z tymi zagrożeniami. W badaniu tym można wyodrębnić dwa etapy analizę ryzyka i wyznaczanie jego dopuszczalności, czyli podejmowanie decyzji o możliwości przyjęcia ryzyka lub jego wyeliminowania czy ograniczenia.

Proces oceny ryzyka zawodowego jest procesem ciągłym, który daje podstawy do poprawy warunków pracy. Powinien być przeprowadzany przed przekazaniem stanowiska pracy do eksploatacji, a następnie w określonych odstępach czasu (np. raz do roku) oraz zawsze po wprowadzeniu zmian (technologicznych, organizacyjnych, w wymaganiach dotyczących stanowisk pracy, stosowanych środkach ochronnych) i po zdarzeniach wypadkowych. Ważną rolę w przeprowadzeniu oceny ryzyka zawodowego odgrywa współudział pracowników. Przeprowadzenie oceny i sporządzenie dokumentacji ryzyka zawodowego może być wykonane przez pracowników przedsiębiorstwa bądź przez

specjalistów z poza przedsiębiorstwa. Jeżeli w przedsiębiorstwie utworzona została służba bhp, to do zakresu jej działania należy udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które wiąże się z wykonywaną pracą. Zespół oceniający powinien się składać z osób znających zasady oceny ryzyka zawodowego oraz posiadających wiedzę w zakresie identyfikowania zagrożeń i oceny ich skutków. W skład zespołów do oceny ryzyka mogą wchodzić: pracownicy służb bhp, lekarz przemysłowy, specjalista p. poż., służby ratownictwa chemicznego, pracownicy kadry kierowniczej, społeczni inspektorzy pracy, doświadczeni pracownicy.

4.1 Ocena ryzyka zawodowego - definicje

Ryzyko zawodowe - prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy (PN-N-18001).

Ryzyko - kombinacja częstości lub prawdopodobieństwa wystąpienia określonego zdarzenia wywołującego zagrożenie i konsekwencji związanych z tym zdarzeniem (PN-N-18001).

Ocena ryzyka - proces analizowania i wyznaczania dopuszczalności ryzyka (PN-N-18001).

4.2 Podstawowe cele oceny ryzyka zawodowego

Ocena ryzyka zawodowego jest jednym z obowiązków pracodawcy. Przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego ma na celu:

sprawdzenie, czy występujące na stanowiskach pracy zagrożenia zostały

zidentyfikowane i czy jest znane związane z nimi ryzyko zawodowe,

wykazanie, zarówno pracownikom i/lub ich przedstawicielom, jak i organom nadzoru i

kontroli, że przeprowadzono analizę zagrożeń i zastosowano właściwe środki

ochronne,

dokonanie odpowiedniego wyboru wyposażenia stanowisk pracy, materiałów

i substancji chemicznych oraz organizacji pracy,

ustalenie priorytetów w działaniach zmierzających do eliminowania lub ograniczania

ryzyka zawodowego,

zapewnienie ciągłej poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy.

Ocena ryzyka zawodowego odgrywa istotną rolę w procesie monitorowania, dostarczając informacji niezbędnych do planowania działań korygujących i zapobiegawczych w stosunku do niezgodności zidentyfikowanych w tym procesie

Przebieg oceny ryzyka zawodowego według polskiej normy PN-N-18002 można przedstawić następująco:

4.3 Infrmacje potrzebne do oceny ryzyka

Do oceny ryzyka zawodowego są wykorzystywane informacje dotyczące: lokalizacji stanowiska pracy i/lub realizowanych na nim zadań, osób pracujących na stanowisku,

stosowanych środków pracy, materiałów i wykonywanych operacji technologicznych, wykonywanych czynności oraz czasu i sposobu ich wykonywania, zagrożeń, które już zostały zidentyfikowane i ich źródeł, możliwych skutków występujących zagrożeń, stosowanych środków ochronnych, wypadków i chorób zawodowych, występujących na stanowiskach pracy,

wymagań przepisów prawnych i norm, odnoszących się do analizowanego stanowiska.

4.4 Źródła informacji

Najczęściej wykorzystywanymi podczas procesu oceny ryzyka zawodowego źródłami informacji są:

dane techniczne o stosowanych na stanowiskach maszynach i urządzeniach,

procedury technologiczne i instrukcje robocze,

wyniki pomiarów czynników szkodliwych i uciążliwych na stanowisku,

dokumentacja dotycząca wypadków przy pracy i chorób zawodowych, karty charakterystyk substancji chemicznych, przepisy prawne i normy techniczne.

4.5 Oszacowanie ryzyka zawodowego

Według zaleceń polskiej normy PN-N-18002:2000 „Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wytyczne do oceny ryzyka zawodowego" szacowanie ryzyka zawodowego może odbywać się w skali trój- lub pięciostopniowej.

Oszacowanie ryzyka w skali trójstopniowej

	Następstwa o małym stopniu szkodliwości	Następstwa o średnim stopniu szkodliwości	Następstwa o dużym stopniu szkodliwości
Mało prawdopodobne	Ryzyko małe 1	Ryzyko średnie 2	Ryzyko średnie 2
Prawdopodobne	Ryzyko średnie 2	Ryzyko średnie 2	Ryzyko duże 3
Wysoce prawdopodobne	Ryzyko średnie 2	Ryzyko duże 3	Ryzyko duże 3

Oszacowanie ryzyka w skali pięciostopniowej

		Ciężkość następstw
	Prawdopodobieństwo	Mała szkodliwość	Średnia szkodliwość	Duża szkodliwość
	Mało prawdopodobne	bardzo małe 1	małe 2	średnie 3
	Prawdopodobne	małe 2	średnie 3	duże 4
	Wysoce prawdopodobne	średnie 3	duże 4	bardzo duże 5

Komentarz normy do przyjętej skali ryzyka

Następstwa o małej szkodliwości - urazy i choroby, które nie powodują długotrwałych dolegliwości (np. niewielkie stłuczenia i zranienia, podrażnienia oczu, objawy niewielkiego zatrucia, bóle głowy, itp.).

Następstwa o średniej szkodliwości - urazy i choroby, które powodują niewielkie, ale długotrwałe lub nawracające okresowo dolegliwości (np. zranienia, oparzenia II stopnia na niewielkiej powierzchni ciała, alergie skórne, proste złamania, zespoły przeciążeniowe układu mięśniowo-szkieletowego itp.).

Następstwa o dużej szkodliwości - urazy i choroby, które powodują ciężkie i stałe dolegliwości i/lub śmierć (np. oparzenia III z uszkodzeniem ścięgien, oparzenia II i III stopnia dużej powierzchni ciała, amputacje, skomplikowane złamania, choroby nowotworowe, toksyczne urządzenia narządów wewnętrznych i układu nerwowego w wyniku narażenia na czynniki chemiczne, choroba wibracyjna, astma, zaćma, itp.

Następstwa mało prawdopodobne - następstwa zagrożeń, które nie powinny wystąpić podczas całego okresu aktywności zawodowej pracownika.

Następstwa prawdopodobne - następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić nie więcej niż kilkakrotnie podczas aktywności zawodowej pracownika.

Następstwa wysoce prawdopodobne - następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić wielokrotnie podczas aktywności zawodowej pracownika.

4.6 Wyznaczanie dopuszczalności ryzyka zawodowego

Na podstawie wytycznych ww. normy po oszacowaniu ryzyka zawodowego należy stwierdzić, czy ryzyko w danych warunkach jest dopuszczalne czy też nie. W zależności od przyjętej skali szacowania ryzyka jego dopuszczalność określa się w następujący sposób:

Przy oszacowaniu ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej dopuszczalność wyrazić można następująco:

	Oszacowanie ryzyka zawodowego	Dopuszczalność ryzyka zawodowego	Zalecane działania
		duże	niedopuszczalne		Jeżeli ryzyko jest związane z pracą już wykonywaną, działania w celu jego zmniejszenia trzeba podjąć natychmiast (np. przez zastosowanie środków ochronnych). Planowana praca nie może być rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka do poziomu, co najmniej dopuszczalnego.
		średnie	dopuszczalne		Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego.
		małe				Konieczne jest zapewnienie, że ryzyko zawodowe pozostaje co najwyżej na tym samym poziomie.

natomiast przy oszacowaniu ryzyka w skali pięciostopniowej następująco:

Oszacowanie ryzyka zawodowego

bardzo duże

duże

Dopuszczalność ryzyka zawodowego

m e

Zalecane działania

Praca nie może być rozpoczęta ani kontynuowana do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu co najmniej dopuszczalnego. Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z pracą już

wykonywaną, działania w celu jego zmniejszenia trzeba podjąć natychmiast. Planowana praca nie może być rozpoczęta do czasu zmniej szenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego.__

średnie

Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego.

małe

bardzo małe

dopuszczalne

Zaleca się rozważenie możliwości dalszego zmniejszania poziomu ryzyka zawodowego lub zapewnienie, że ryzyko zawodowe pozostaje najwyżej na tym samym poziomie. Nie jest konieczne prowadzenie żadnych działań.

W sytuacji, kiedy dysponuje się wartościami wielkości charakteryzujących dane stanowisko pracy (a w zasadzie narażenie na tym stanowisku) można dokonać szacowania ryzyka zawodowego i określania jego dopuszczalności w następujący sposób:

	Wartość wielkości charakteryzującej narażenie (P)	Oszacowanie ryzyka zawodowego
		P>Pmax	duże
			średnie
		P<0,5 Pm„	małe
		Pmax- wartość dopuszczalna wielkości charakteryzującej narażenie, może to być odpowiednia wielkość NDS lub NDN

Jeżeli ryzyko zawodowe ocenione jako niedopuszczalne jest związane z pracą już wykonywaną, działania w celu jego zmniejszenia trzeba podjąć natychmiast. Planowana w przyszłości praca nie może być rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka do poziomu, co najmniej dopuszczalnego. Ryzyko większe od poziomu dopuszczalnego w żadnym razie nie może być zaakceptowane i świadczy na ogół o niezgodności warunków bezpieczeństwa i higieny pracy w organizacji z obowiązującymi przepisami prawnymi. Jego przeciwieństwem jest ryzyko, które można uznać za pomijalnie małe. Pomiędzy tymi dwoma poziomami znajduje się duża strefa, w której ryzyko akceptuje się, jeżeli koszt dalszego jego zmniejszenia będzie nieproporcjonalnie duży w stosunku do uzyskanych korzyści.

Spośród wielu metod oceny ryzyka zawodowego przykładowo można wymienić prostą metodę oceny ryzyka („Five steps to risk assessment"), którą można wyrazić wzorem:

R = PxFxSxI

gdzie: poszczególne elementy mają następujące nazwy i można je wyznaczyć w przedstawiony niżej sposób:

	1. Prawdopodobieństwo	2. Częstotliwość narażenia (F)
	zaistnienia (P)
	- Prawie niemożliwe - 0,033	— Raz na rok — 0,5
	— Bardzo mało prawdopodobne (ale	— Raz na miesiąc — 1
	możliwe) — 1	— Raz na tydzień — 1,5
	- Mało prawdopodobne (ale może się	— Raz dziennie — 2,5
	zdarzyć) —1,5	— Co godzinę — 4
	- Możliwe (ale niecodzienne) — 2	- Ciągle -6
	— Równa szansa — 5
	— Prawdopodobne — 8
	- Zdarza się - 10
	— Pewne —15
	3. Następstwa wypadków	4. Liczba osób narażonych (I)
	(skutki) (S)
	- Zadrapanie, siniaki - 0,1	- 1-2 osoby -1
	— Skaleczenia, łagodne obrażenia - 0,5	- 3-7 osób-2
	— Proste złamanie/ lekka choroba — 2	- 8-15 osób - 4
	— Skomplikowane złamanie /poważna	- 16-50 osób-12
	choroba — 4
	— Utrata 1 kończyny/ oka/ trwała utrata
	słuchu — 6
	- Utrata 2 kończyn /oczu — 10
	— Śmierć 15

Po7iomv rv7vka (R)
Pomijalne	0-5
Niskie, ale istotne -	5-50
Wysokie	50 ■*■ 500
Nie do przyjęcia	> 500

4.7 Dokumentowanie oceny ryzyka zawodowego

Wśród dokumentów potwierdzających fakt przeprowadzenia tego procesu najistotniejszym jest „Karta oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy", której przykładowy wygląd przedstawia niniejszy rysunek.

Wykaz zagrożeń, czynników szkodliwych i uciążliwych występujących na stanowisku pracy wg

rejestru badań i pomiarów

Chemiczne	Fizyczne	Uciążliwe	Biologiczne	Pyły	Techniczne	Naturalne	Inne

Zatrudnienie (dla grupy stanowisk)

	Rok (data)
		Zatrudnienie ogółem
			Kobiety
		W tym:	Młodociani
				Pracujący w systemie zmianowym
			Zatrudnieni:	w warunkach uciążliwych
				w warunkach narażenia

Zespół oceniający		Podpisy
1. Przewodniczący
2. Członek
3. Członek
4. Członek
5. Członek

5. WYMAGANIA DOTYCZĄCE SYSTEMU ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM I HIGIENĄ PRACY WEDŁUG NORMY PN-N-18001:2004

5.1

Wymagania ogólne (punkt 4.1 normy)

Chcąc uzyskać certyfikat systemu organizacja powinna ustanowić i utrzymywać system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, dla którego wymagania określają kolejne punkty normy PN-N-18001.

5.2 Zaangażowanie najwyższego kierownictwa oraz polityka bezpieczeństwa i higieny pracy (pkt. 4.2)

5.2.1 Zaangażowanie najwyższego kierownictwa (pkt. 4.2.1)

Na wdrożenie i funkcjonowanie w organizacji systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy zasadniczy wpływ ma zaangażowanie najwyższego

kierownictwa, które decyduje nie tylko o kształcie struktur formalnych, lecz także ma największy wpływ na kreowanie postaw i zachowań pracowników w stosunku do zagadnień bhp.

Najwyższe kierownictwo powinno wykazać silne i widoczne przywództwo i zaangażowanie w działaniach na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy. Działania te dotyczyć powinny co najmniej:

udostępniania zasobów i środków niezbędnych do zaprojektowania, wdrożenia, funkcjonowania i późniejszego doskonalenia systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy,

ustalanie i aktualizowanie polityki i celów bezpieczeństwa i higieny pracy, przeprowadzanie przeglądów systemu zarządzania bhp.

Czynne i zauważalne zaangażowanie kierownictwa w działania związane z wdrażaniem, funkcjonowaniem i doskonaleniem systemu zarządzania bhp pracy jest niezbędne, aby możliwe było spełnienie zobowiązania przewodzenia działaniom w zakresie bhp.

Pracownicy muszą wiedzieć i czuć, że problemy związane z bezpieczeństwem ich pracy są dla kierownictwa tak samo ważne jak i problemy produkcyjne. W przeciwnym razie może powstać przekonanie, że mimo formalnej deklaracji kierownictwo przywiązuje wagę wyłącznie do spraw produkcji i opublikowanie zasad polityki nie będzie miało większego wpływu na postawy pracowników w stosunku do zagadnień bhp. Podobny skutek może również wywołać np. widoczne niestosowanie się przedstawicieli kierownictwa do zasad bhp.

5.2.2 Polityka bezpieczeństwa i higieny pracy (pkt. 4.2.2)

Polityka bezpieczeństwa i higieny pracy organizacji wdrażającej system zarządzania bhp powinna wyrażać zobowiązanie do:

zapobiegania wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym oraz zdarzeniom potencjalnie wypadkowym,

dążenia do stałej poprawy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy,

spełniania wymagań przepisów i innych,

ciągłego doskonalenia działań,

zapewnienia odpowiednich zasobów i środków do wdrożenia polityki,

podnoszenia kwalifikacji, uwzględniania roli oraz angażowania pracowników do

działań na rzecz bhp.

Przystępując do wdrażania systemu zarządzania bhp, najwyższe kierownictwo wyraża swoje zaangażowanie w problemy bezpieczeństwa i higieny pracy przez opracowanie i opublikowanie treści polityki bhp. Polityka ta stanowi deklarację, w której są określone długoterminowe przedsięwzięcia strategiczne w obszarze bhp i podstawowe

zasady ich realizacji. Opublikowanie polityki jest sygnałem, że zagadnienia bhp zostały uznane za wartość istotną dla przedsiębiorstwa i nie jest jednorazowym tylko aktem, a czymś co na trwale wpisuje się w strategię organizacji.

Przykładowe elementy, jakie może zawierać polityka bezpieczeństwa pracy przedstawiono poniżej:

Bezpieczne i ergonomiczne warunki pracy dla każdego pracownika naszej firmy są jednym z najważniejszych celów zarządu. Zgodnie z tymi założeniami kierownictwo firmy stawia system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy spełniających wymagania normy PN-N 18001:2004 „ System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania". W związku z tym:

zapewniamy zgodność działań z wymaganiami prawnymi, normami i innymi wymaganiami dotyczącymi bezpieczeństwa pracy,

wykorzystujemy postęp techniczny, rozwiązania organizacyjne pracy, posiadaną wiedzę i zdobyte doświadczenie przy wprowadzaniu nowych technologii poprawiając bezpieczeństwo i komfort pracy poprzez zidentyfikowanie wszelkich zagrożeń środowiska pracy, dążymy do zmniejszenia liczby wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz ograniczenia ryzyka zawodowego oraz zdarzeń potencjalnie wypadkowych,

integrujemy systemowe zarządzanie organizacją poprzez zarządzanie procesami, ciągle doskonaląc system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy,

ciągle doskonalimy działania w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zapewniamy odpowiednie zasoby i środki,

podnosimy kwalifikacje pracowników oraz uwzględniamy ich zaangażowanie do działań na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zgodnie z zadeklarowaną polityką, cała załoga organizacji zobowiązana jest do przestrzegania i doskonalenia systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, którego głównym celem jest zapewnienie bezpieczeństwa na stanowiskach pracy.

Tradycyjnymi formami przekazywania informacji o polityce bezpieczeństwa i higieny pracy jest publikowanie deklaracji polityki w formie rozwieszanych w widocznych miejscach plakatów lub rozdawanie pracownikom jej założeń w formie ulotek. Pamiętać jednak należy o tym, że zrozumienie polityki dla konkretnego pracownika oznacza przede wszystkim świadomość własnej roli w systemie i zadań związanych z jego funkcjonowaniem.

W normie PN-N-18001 sformułowano wymaganie, aby w organizacji wdrażającej system zarządzania bhp wprowadzono odpowiednie metody motywowania pracowników do angażowania się na rzecz działań związanych z bhp.

Dużą rolę odgrywa również uświadamianie pracownikom korzyści, które mogą wynikać z eliminacji zagrożeń i ograniczania ryzyka, a także możliwych skutków niestosowania się do obowiązujących zasad bezpiecznego wykonywania pracy.

Wymagania dotyczące motywacji określone w normie PN-N-18001 odnoszą się jednak przede wszystkim do systemu kar i nagród, który jest wprowadzany w związku z wdrażaniem systemu zarządzania bhp i którego skuteczność zależy przede wszystkim od jego dostosowania do struktury potrzeb pracowników.

Wszystkie działania związane z motywowaniem pracowników do angażowania się w działania związane z bhp służą kształtowaniu w przedsiębiorstwie kultury bezpieczeństwa, decydującej o skuteczności wdrażanego systemu zarządzania.

5.2.3 Współudział pracowników (pkt. 4.2.3)

Najczęściej opracowanie projektu deklaracji polityki bezpieczeństwa i higieny pracy powierza się zespołowi wdrażającemu system zarządzania bhp. Aby polityka była zrozumiana i zaakceptowana przez pracowników, trzeba opracowywać ją w porozumieniu z pracownikami lub ich przedstawicielami, którzy mogą być współtwórcami jej treści lub też mogą opiniować opracowany projekt polityki. Zatwierdzona przez najwyższe kierownictwo przedsiębiorstwa polityka zostaje podpisana przez najwyższego hierarchią członka kierownictwa.

W wielu przedsiębiorstwach, nawet w tych posiadających wdrożony system zarządzania bhp, planowanie jest ograniczone do sporządzenia tradycyjnie przygotowywanych rocznych planów poprawy warunków pracy. W planach tych są uwzględniane przede wszystkim takie działania techniczne, jak np. wprowadzenie środków ochrony zbiorowej czy też wprowadzenie zmian do stosowanych procesów technologicznych. Takie podejście rzadko prowadzi do osiągnięcia widocznych postępów w zakresie spraw związanych z bhp w wyniku wdrożenia systemu. Pamiętać należy, że na skuteczną realizację polityki bhp wpływa zarówno trafność ustalanych w procesie planowania celów, jak i sposób ich ustalania.

Wprawdzie nie ma jednoznacznych wymagań, co do sposobu podejścia do planowania działań w systemie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, jednak zaleca się, aby cele dotyczące bhp były określane przez kierownictwo odpowiednich szczebli przy współudziale osób zaangażowanych w działania związane z ich osiąganiem oraz w konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami.

5.3 Planowanie (pkt. 4.3)

5.3.1 Wymagania ogólne (pkt. 4.3.1)

W ramach spełnienia wymagań tego punktu normy organizacja powinna: określić i udokumentować plany działań ukierunkowanych na osiąganie celów ogólnych i szczegółowych dotyczących bhp,

przy planowaniu działań powinny być wykorzystane wyniki przeglądu wstępnego, jeżeli został przeprowadzony (wytyczne dotyczące przeglądu zawarte są w normie PN-N-18004), wyniki identyfikacji zagrożeń i oceny ryzyka zawodowego należy uwzględnić w procesie planowania przy ustalaniu celów ogólnych i szczegółowych.

Planowanie jest ważnym elementem systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, nieodłącznie związanym z realizacją ustalonej polityki bhp. Obejmuje ono wytyczanie celów i określanie prowadzących do ich osiągnięcia działań oraz sposobu realizacji tych działań, a także potrzebnych zasobów.

Związane z realizacją polityki cele długoterminowe powinny być ustalane przez kierownictwo wyższych szczebli zarządzania, którego członkowie są na ogół jednocześnie odpowiedzialni za ich osiągnięcie. Cele te są w polskiej normie PN-N-18001 nazywane celami ogólnymi. Określając plany związane z osiąganiem tych celów, należy ustalić cele średnioterminowe i krótkoterminowe (nazywane celami szczegółowymi), których osiągnięcie - jak należy oczekiwać na podstawie analizy istniejących warunków - powinno doprowadzić w rezultacie do osiągnięcia celu ogólnego. Odpowiedzialność za osiągnięcie celów szczegółowych spoczywa przeważnie na kierownictwie niższych szczebli.

5.3.2 Wymagania prawne i inne (pkt. 4.3.2)

Wymagania w tym miejscu normy sprowadzają się do tego, aby:

organizacja ustanowiła i utrzymywała procedurę identyfikacji i dostępu do aktualnych wymagań prawnych i innych dotyczących bhp,

sama procedura powinna określać sposób wprowadzania postanowień dokumentów w organizacji.

System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy jest określany często jako narzędzie, które powinno umożliwić pracodawcy skuteczną realizację wymagań obowiązującego prawa. Zobowiązanie do przestrzegania tych wymagań powinno być sformułowane w polityce bhp, a w celu jego realizacji konieczne jest przede wszystkim zapewnienie, że są znane przedsiębiorstwu obowiązujące go wymagania prawne.

Znajomość tych wymagań powinna być przedmiotem analizy już na etapie przeglądu wstępnego. Aby znajomość ta mogła być oceniona konieczne jest przede wszystkim zidentyfikowanie wymagań. Pomocne przy identyfikacji tych wymagań mogą być bazy danych o wymaganiach prawnych, np. LEX, czy Internetowy system informacji prawnej Sejmu RP.

Na rynku oferowanych jest również wiele specjalistycznych, komercyjnych baz danych o wymaganiach prawnych, których twórcy zapewniają ich aktualizację. Identyfikacja obowiązujących przedsiębiorstwo wymagań nie jest bowiem zadaniem jednorazowym - konieczne jest ciągłe śledzenie zmian tych wymagań.

Ważne jest, aby identyfikacji określonego wymagania towarzyszyła analiza stanu jego realizacji w przedsiębiorstwie. Jeżeli wymaganie to nie jest w pełni realizowane, konieczne jest podjęcie działań umożliwiających jego realizację. Ze zmianą wymagań prawnych

może się wiązać potrzeba wdrożenia w przedsiębiorstwie nowych, dotychczas nie wykonywanych działań.

Projektując w przedsiębiorstwie system zarządzania bhp należy określić oraz opisać w odpowiedniej procedurze sposób identyfikowania i wprowadzania obowiązujących wymagań prawnych, a także innych, odnoszących się do bhp. Ustalić przy tym należy:

jakie źródła będą wykorzystywane do pozyskiwania informacji o obowiązujących przepisach prawnych i innych oraz ich zmianach,

kto (osoba, komórka organizacyjna) będzie odpowiedzialny za przeglądanie dostępnych w tych źródłach informacji i kto będzie dokonywał ich analizy,

kto będzie opracowywał, a kto zatwierdzał propozycje działań, zmierzających do dostosowania się do nowego, dotychczas nie wprowadzonego wymagania,

kto i w jakiej formie będzie przekazywał pracownikom informacje dotyczące obowiązujących wymagań prawnych,

w jaki sposób pracownikom będzie zapewniony dostęp do informacji o obowiązujących wymaganiach.

5.3.3 Cele ogólne i szczegółowe (pkt. 4.3.3)

Organizacja powinna ustanowić i utrzymywać cele ogólne i szczegółowe dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy. Cele te powinny być spójne z polityką bezpieczeństwa i higieny pracy, a zwłaszcza zobowiązaniami do zapobiegania wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym oraz zobowiązaniami do ciągłego doskonalenia systemu zarządzania bhp.

Działania w systemie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy należy rozpocząć od ustalenia celów. Ustalając cele, należy pamiętać o konieczności przypisania wskaźników, które umożliwiają ocenę stopnia ich osiągnięcia. Równocześnie powinny być one:

realistyczne, czyli możliwe do osiągnięcia w określonych warunkach (ekonomicznych, społecznych, politycznych i technicznych),

zrozumiałe, czyli sformułowane w prosty sposób (bez względu na sposób sformułowania celów należy się upewnić czy są one zrozumiałe dla wszystkich osób, które uczestniczą w ich osiągnięciu),

akceptowane przez pracowników,

motywujące, co oznacza, że ich osiągnięcie nie może być ani za łatwe, ani też tak trudne, że uniemożliwia ich osiągnięcie osobom za to odpowiedzialnym.

Przed określeniem celów BHP należy przeanalizować przede wszystkim: statystykę wypadków i chorób zawodowych w przedsiębiorstwie • wyniki identyfikacji zagrożeń i oceny ryzyka zawodowego

wyniki monitorowania stanu BHP oraz auditów systemu zarządzania bhp przeprowadzanych w przedsiębiorstwie

wymagania zawarte w przepisach prawnych i inne wymagania w zakresie bhp, obowiązujące w przedsiębiorstwie.

Ustalone cele muszą być osiągalne, co oznacza możliwość ich osiągnięcia przy danym poziomie wiedzy i w danych warunkach technicznych, a także dostępne, czyli możliwe do osiągnięcia z wykorzystaniem zasobów, będących w dyspozycji przedsiębiorstwa.

Po określeniu celów ogólnych należy - uwzględniając dostępne informacje i zasoby -ustalić cele szczegółowe, wytyczające działania, prowadzące do ich osiągnięcia. Ustalanie celów szczegółowych może być zadaniem kierownictwa średniego szczebla, które angażować powinno w to działanie również pracowników. W ten sposób osiągnąć można nie tylko większe zaangażowanie pracowników w realizację planów osiągania celów, lecz także zwiększyć ich zainteresowanie problemami bezpieczeństwa w przedsiębiorstwie i wykazać, że wdrażanie systemu zarządzania BHP służy ich interesom. Dobrym rozwiązaniem jest przedyskutowanie proponowanych celów szczegółowych na zebraniach. Warunkiem podstawowym skuteczności takiego rozwiązania jest wzajemne zaufanie pracowników i kadry kierowniczej, a jego zastosowanie może służyć umacnianiu tego zaufania.

Typowym celem ogólnym przyjmowanym w wielu przedsiębiorstwach, wdrażających systemy zarządzania bhp, jest zmniejszenie liczby wypadków przy pracy lub zmniejszenie liczby osób pracujących w warunkach zagrożenia, czyli większego niż dopuszczalne narażenia na oddziaływanie czynników szkodliwych (należy przy formułowaniu celu określić, o ile te liczby powinny się zmniejszyć).

5.3.4 Planowanie działań (pkt. 4.3.4)

Organizacja powinna opracować i realizować plany osiągania celów ogólnych i szczegółowych dotyczących bhp.

=> Plany osiągania celów powinny obejmować:

wyznaczenie służb i osób odpowiedzialnych za osiągnięcie celów, określenie niezbędnych środków, • wyznaczenie terminów;

=> Organizacja powinna okresowo przeglądać i korygować plany okresowo, w przypadku wprowadzania zmian.

W planach wskazuje się osoby odpowiedzialne za osiągnięcie ustalonych celów oraz terminy ich osiągnięcia, a także potrzebne do osiągnięcia celów zasoby. Ważne jest, aby potrzebne do realizacji planu zasoby (w tym nie tylko zasoby finansowe, lecz także wiedza pracowników i ich umiejętności specjalistyczne) były dostępne. Jest to podstawowy warunek, aby plan mógł być realizowany.

Zgodnie z wymaganiami zawartymi w normie PN-N-18001 plany w systemie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy powinny być udokumentowane. Formę ich

udokumentowania każde przedsiębiorstwo może dostosować do swoich potrzeb i przyjętych wcześniej zasad. Plany działań w zakresie BHP są na ogół sporządzane w przedsiębiorstwach jako plany roczne i dokumentowane razem z planami działań w innych obszarach.

Realizacja każdego planu powinna być monitorowana. W zależności od wyników monitorowania może się okazać konieczne skorygowanie planu.

Dobry plan umożliwia osiągnięcie wytyczonych celów po realizacji wszystkich zaplanowanych działań. Jeżeli cel nie jest osiągany, ponieważ nie wszystkie zaplanowane działania zostały przeprowadzone, to należy zapewnić ich realizację. Jeżeli mimo realizacji wszystkich zaplanowanych działań cel nie został osiągnięty, to należy skorygować plan.

Plan jest nieodpowiedni wówczas, gdy cel został osiągnięty mimo niezrealizowania zaplanowanych działań. Należy wówczas sprawdzić, co faktycznie doprowadziło do osiągnięcia celu i wykorzystać wnioski w przyszłym planowaniu działań.

5.4 Wdrażanie i funkcjonowanie (pkt. 4.4)

5.4.1 Struktura, odpowiedzialność i uprawnienia (pkt. 4.4.1)

Zgodność z tym punktem normy organizacja wdrażająca system zarządzania bhp uzyska, jeśli:

=> najwyższe kierownictwo wyznaczy swojego przedstawiciela, który będzie miał

określone w sposób jednoznaczny zadania, zakres odpowiedzialności i uprawnień; => zostaną określone, udokumentowane i zakomunikowane zadania, odpowiedzialności, uprawnienia i wzajemne zależności:

personelu zarządzającego, wykonującego i weryfikującego prace mające wpływ

na BHP,

pracowników na stanowiskach robotniczych, pracowników nadzoru, dostawców,

podwykonawców i osób odwiedzających organizację,

personelu wyznaczonego do postępowania w sytuacjach awaryjnych.

Każdemu istniejącemu w tej strukturze stanowisku pracy muszą być przypisane określone zadania oraz zakres odpowiedzialności i uprawnień. Zgodnie z zapisami kodeksu pracy, do osób kierujących pracownikami należy:

organizowanie pracy w sposób zapewniający jej bezpieczne wykonywanie,

dbałość o właściwy stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,

dbałość o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich właściwe

stosowanie,

egzekwowanie przestrzegania przez pracowników zasad bhp.

Biorąc pod uwagę zapisy kodeksu pracy, kierownicy komórek organizacyjnych odpowiedzialni są za:

zapewnienie, że wszyscy pracownicy mają odpowiednie kompetencje i zostali przeszkoleni w zakresie bhp,

zapewnienie, że stosowane w przedsiębiorstwach instalacje, maszyny i inne urządzenia są sprawne, odpowiadają wymaganiom bhp oraz są stosowane zgodnie z instrukcjami obsługi,

zapewnienie, że została przeprowadzona i udokumentowana ocena ryzyka zawodowego, a wszyscy pracownicy zostali poinformowani o ryzyku związanym z wykonywaną pracą i stosowanymi w celu jego ograniczenia środkami ochrony,

przeprowadzanie okresowych przeglądów stanu bhp,

określanie celów bhp związanych z poprawą warunków pracy oraz planów związanych z ich osiągnięciem,

zapewnienie realizacji działań korygujących i zapobiegawczych, których przeprowadzenie jest potrzebne w celu usunięcia występujących niezgodności,

zapewnienie, że zostały ustalone oraz są znane pracownikom procedury reagowania na wypadki przy pracy i awarie, a także wyznaczono i odpowiednio przeszkolono osoby do udzielania pierwszej pomocy,

dopilnowanie, aby stan pomieszczeń socjalnych i odzieży roboczej był

zadowalający,

zapewnienie właściwego doboru i stosowania środków ochrony indywidualnej,

zapewnienie odpowiedniego oznakowania stref niebezpiecznych w miejscu pracy,

zachęcanie wszystkich pracowników do udziału w działaniach dotyczących bhp.

Określając zakresy odpowiedzialności pracowników, należy uwzględnić, że zgodnie

z wymaganiami zawartymi w przepisach prawnych, powinni oni:

znać przepisy i zasady bhp, brać udział w szkoleniu, instruktażu, a także

poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

wykonywać pracę w sposób zgodny z zasadami bhp,

stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,

dbać o należyty stan maszyn i innych urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz

o porządek w miejscu pracy stosować środki ochrony indywidualnej zgodnie

z przeznaczeniem, • współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w

wypełnianiu obowiązków dotyczących bhp.

Pracodawca powinien zapewnić takie warunki pracy, które umożliwiają wszystkim osobom wywiązanie się z nałożonych na nie obowiązków.

Konieczność jednoznacznego określenia odpowiedzialności wszystkich pracujących za bhp w przedsiębiorstwie podkreślono w wymaganiach zamieszczonych w normie PN-N-18001, zgodnie z którymi celem zapewnienia właściwego funkcjonowania systemu zarządzania bhp niezbędne jest:

określenie, przypisanie i udokumentowanie zakresu odpowiedzialności i uprawnień dotyczących bhp oraz zakomunikowanie o tym,

określenie i zakomunikowanie odpowiednim osobom we właściwym czasie wszystkich zmian w przypisanej im odpowiedzialności i kompetencjach, określenie zakresu odpowiedzialności w sytuacjach awaryjnych.

Zgodnie z wymaganiami zawartymi w normie PN-N-8001, odpowiedzialność za bhp musi być również określona dla dostawców i podwykonawców. W specyfikacjach dotyczących zakupów i umów leasingowych, a także podczas oceny i wyboru podwykonawców konieczne jest uwzględnienie wymagań odnoszących się do bhp. Także osoby odwiedzające przedsiębiorstwo powinny otrzymać jednoznaczne wytyczne dotyczące konieczności stosowania się do zasad bezpieczeństwa, obowiązujących na terenie przedsiębiorstwa.

5.4.2 Zapewnienie zasobów (pkt. 4.4.2)

Wymóg normy jest jednoznaczny najwyższe kierownictwo organizacji wdrażającej system zarządzania bhp powinno zapewnić zasoby, aby ten system wdrożyć, aby mógł on funkcjonować oraz aby sprawować nad nim nadzór.

Zasoby te (środki) obejmują: zasoby finansowe, środki rzeczowe, sprzęt techniczny, technologię, zasoby ludzkie oraz wiedzę i umiejętności specjalistyczne.

Zapewnienie zasobów jest bardzo istotne a zwłaszcza zasobów ludzkich, gdyż łatwiej wdraża się system w organizacji, w której problemy bezpieczeństwa i higieny pracy są poważnie traktowane. Wyższa świadomość pracowników w firmach, gdzie bardziej docenia się sprawy bhp pomaga w procesach identyfikacji i oceny ryzyka zawodowego, stworzenia i wdrożenia dokumentacji do sterowania operacyjnego, wdrożenia systemu monitorowania odpowiednich procesów technologicznych, opracowania odpowiednich procedur postępowania na wypadek awarii, a także innych elementów systemu.

Istotnym jest również zagwarantowanie środków finansowych niezbędnych do realizacji celów ogólnych i szczegółowych.

5.4.3 Szkolenie, świadomość, kompetencje i motywacja (pkt. 4.4.3)

Z myślą spełnienia wymienionych w tytule elementów systemu zarządzania bhp organizacja powinna:

=> ustanowić i utrzymywać udokumentowane procedury określania potrzeb

i sposobów realizacji szkoleń w zakresie bhp,

=> programy szkoleniowe dostosować do potrzeb grup pracowników, => ustanowić i utrzymywać procedury, w celu uświadomienia wszystkim pracownikom organizacji:

rodzajów zagrożeń występujących w organizacji oraz związanego z nimi ryzyka

zawodowego,

korzyści dla pracowników i organizacji wynikających z eliminacji zagrożeń

i ograniczania ryzyka zawodowego,

ich zadań i odpowiedzialności w osiąganiu zgodności działania z polityką bhp oraz procedurami i wymaganiami systemu, obowiązków w sytuacji wypadku przy pracy lub poważnych awarii, potencjalnych konsekwencji nieprzestrzegania ustalonych procedur/ instrukcji;

=> zapewnić, aby pracownicy wykonujący zadania związane z zagrożeniem posiadali właściwe i udokumentowane kompetencje; => stosować zasady motywowania

pracowników na rzecz poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zgodnie z wymaganiami zawartymi w przepisach prawnych nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie ma on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Również w normie PN-N-18001:2004 jest zapis dotyczący zapewnienia, że wszyscy pracownicy mają odpowiednie do potrzeb, udokumentowane kompetencje (rozumiane jako wiedza i umiejętności).

W większości przedsiębiorstw wymagania dotyczące kompetencji pracowników są przestrzegane, a dokumenty potwierdzające fakt ich posiadania są przechowywane (przeważnie w dziale kadr). Dodatkową, potrzebną do bezpiecznego wykonywania pracy wiedzę i umiejętności pracownicy mogą (czy powinni) zdobyć na szkoleniach.

Zapewnienie pracownikom odpowiedniego szkolenia w zakresie bhp należy do podstawowych obowiązków pracodawcy. Na przykład konieczne jest przeszkolenie pracownika w zakresie bhp przed dopuszczeniem go do pracy (szkolenie wstępne, obejmujące instruktaż wstępny, instruktaż stanowiskowy oraz szkolenie wstępne podstawowe) oraz zapewnienie mu szkoleń okresowych. Szkolenia te odbywają się w czasie pracy i na koszt pracodawcy. Pracownik powinien być również przeszkolony zawsze po: przeniesieniu na inne stanowisko pracy, zmianie pracy, wprowadzeniu zmian w wyposażeniu stanowiska pracy oraz zmian technologicznych i organizacyjnych w pracy.

Wdrażając system zarządzania bhp, należy sprawdzić czy wszystkie wymagane prawem szkolenia są odpowiednio realizowane i zadbać, aby w szczegółowych programach obowiązkowych szkoleń z zakresu BHP znalazły się zagadnienia bezpośrednio związane z wdrażaniem systemu. Przeważnie konieczne jest - w związku z wdrażaniem systemu - zorganizowanie i przeprowadzenie szkoleń nie wymaganych w przepisach prawnych, na których będą wyjaśniane zasady np.: funkcjonowania systemu zarządzania BHP, oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy, opracowywania procedur systemu zarządzania oraz auditowania systemu.

Przygotowanie i realizacja szkoleń, które muszą być przeprowadzone zgodnie z zapisem w kodeksie pracy, a także innych szkoleń dotyczących BHP powinny w systemie zarządzania bhp przebiegać zgodnie z ustalonymi procedurami. W procedurach tych należy, w szczególności, określić sposoby:

identyfikowania potrzeb szkoleniowych

doboru realizatorów szkolenia

oceny zrozumienia i przyswojenia treści szkolenia przez uczestników udokumentowania programów i wyników szkolenia oceny programów i realizatorów szkoleń.

W przedsiębiorstwach, które wdrożyły system zarządzania jakością lub system zarządzania środowiskowego, istnieją już procedury szkolenia, które na ogół mogą być również stosowane w systemie zarządzania bhp.

Wyniki szkolenia należy sprawdzić, oceniając stopień przyswojenia przekazywanych informacji przez pracowników. Typową formą sprawdzenia, przewidywaną również w przepisach, są egzaminy. Aby sprawdzić, w jakim stopniu szkolenie przyczyniło się do poszerzenia wiedzy pracowników oraz rozwoju ich umiejętności i wywarło wpływ na ich zachowania i świadomość, można również obserwować przebieg pracy po szkoleniu, co świadczy najlepiej o jego skuteczności.

W celu zapewnienia bezpieczeństwa w miejscu pracy należy również pamiętać o kompetencjach i szkoleniu pracowników podwykonawców. Każdy podwykonawca powinien wykazać, że zatrudniani przez niego pracownicy mają odpowiednie kompetencje i zostali przeszkoleni w zakresie bhp. W razie potrzeby, w celu podniesienia świadomości zagrożeń na stanowiskach pracy, pracownikom tym należy zapewnić odpowiednie szkolenie.

5.4.4 Komunikowanie się (pkt. 4.4.4)

W tym punkcie normy na plan pierwszy wysuwa się dostarczanie odpowiednich informacji pracownikom i innym zainteresowanym stronom służących do motywowania pracowników i zachęcania innych do rozumienia i akceptacji wysiłków firmy zmierzających do minimalizacji zagrożeń i ryzyka. Aby osiągną taki stan rzeczy_:

=> organizacja powinna ustanowić i utrzymywać procedury dotyczące: • wewnętrznego komunikowania się,

otrzymywania i przekazywania informacji dotyczących BHP, ich dokumentowania i reagowania na informacje od zewnętrznych stron zainteresowanych, przekazywania informacji o zagrożeniach i wynikających z nich wymaganiach BHP podwykonawcom, klientom i innym osobom narażonym na zagrożenia;

=> w procesie komunikowania należy uwzględnić:

zaangażowanie pracowników i konsultowanie z nimi działań na rzecz bhp, specjalistyczne doradztwo.

Komunikowanie się jest procesem przekazywania informacji. Dobry przepływ informacji stanowi jeden z podstawowych warunków prawidłowego funkcjonowania każdego systemu zarządzania.

Zasady komunikowania się wprowadzone w systemie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy powinny umożliwiać: pozyskiwanie potrzebnych informacji z zewnątrz,

przekazywanie informacji o problemach bhp wewnątrz przedsiębiorstwa i dostarczanie ich do tych miejsc, gdzie mogą być wykorzystane, przekazywanie odpowiednich informacji na zewnątrz przedsiębiorstwa.

Podstawowymi odbiorcami informacji na zewnątrz przedsiębiorstwa, dotyczących bhp, są: podwykonawcy, klienci, osoby odwiedzające przedsiębiorstwo, a także instytucje nadzorujące i kontrolne.

Podwykonawcom, klientom i osobom odwiedzającym przedsiębiorstwo należy w szczególności przekazać informacje dotyczące:

zagrożeń, które mogą być związane z działalnością i wyrobami przedsiębiorstwa, związanych z tymi zagrożeniami wymagań dotyczących bezpieczeństwa.

W przypadku prowadzenia przez przedsiębiorstwo działalności, stwarzającej zagrożenie poważną awarią przemysłową, informacje o zagrożeniach, łącznie z informacjami o planach operacyjno-ratowniczych, powinny być przekazane władzom oraz społecznościom lokalnym.

Informacje o ryzyku zawodowym na stanowiskach pracy w przedsiębiorstwie, wypadkach przy pracy i chorobach zawodowych powinny być przekazywane, w zakresie określonym w przepisach prawnych, instytucjom nadzorująco-kontrolnym, a także instytucjom ubezpieczeniowym i Głównemu Urzędowi Statystycznemu.

Ustalony sposób komunikowania się powinien zapewniać przepływ informacji we wszystkich kierunkach struktury organizacyjnej. Należy zadbać zarówno o to, aby potrzebne informacje, dotyczące bhp docierały do każdego pracownika, jak i o to, aby możliwe było otrzymywanie takich informacji od pracowników.

Przy komunikowaniu się ze stronami zewnętrznymi można wykorzystywać zarówno korespondencję, jak i sieć internetową oraz połączenia telefoniczne. Wewnątrz przedsiębiorstwa stosować można korespondencję wewnętrzną lub pocztę elektroniczną a także np.: gazetki, ulotki czy plakaty. Informacje są również przekazywane pracownikom na szkoleniach i zebraniach.

5.4.5 Dokumentacja systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy (pkt. 4.4.5)

5.4.5.1 Postanowienia ogólne (pkt. 4.4.5.1)

Chcąc spełnić wymagania w tym zakresie organizacja powinna ustanowić i utrzymywać dokumentację systemu zarządzania bhp w formie papierowej lub elektronicznej. Dokumentacja ta powinna zawierać:

udokumentowaną deklarację polityki bhp oraz udokumentowane cele ogólne i szczegółowe,

udokumentowane procedury wymagane przez normę,

dokumenty potrzebne do zapewnienia planowania, przebiegu i nadzorowania działań w ramach systemu,

zapisy wymagane przepisami prawnymi i innymi oraz postanowieniami normy, wskazaną zapisami dokumentację związaną.

W każdym systemie zarządzania dokumentacja stanowi jeden z podstawowych środków komunikowania się: wskazuje ona, co powinno zostać zrobione dla osiągnięcia ustalonych celów, czy zaplanowane działania są realizowane i jakie są ich wyniki. Dokumentacja systemu zarządzania obejmuje dokumenty, w których opisano przeprowadzane w systemie działania i sposób ich realizacji oraz zapisy, które potwierdzają realizację tych działań i rejestrują ich wyniki.

W niektórych przedsiębiorstwach jest również sporządzana księga bezpieczeństwa, na wzór systemu zarządzania jakością, zawierająca ogólny opis systemu zarządzania bhp; nie jest to jednak dokument, który musi być sporządzony przy wdrażaniu systemu zarządzania bhp zgodnego z wymaganiami zawartymi w polskiej normie PN-N-18001.

Świadectwem realizacji zaplanowanych w ramach systemu zarządzania działań są zapisy dotyczące bhp. Wiele takich zapisów jest sporządzanych w każdym przedsiębiorstwie, bez względu na to czy wdraża ono formalny system zarządzania bhp, czy też nie. Wymaganie takie jest zawarte w przepisach prawnych, zgodnie z którymi do obowiązków pracodawcy należy, w szczególności, prowadzenie:

rejestru wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia na

stanowisku pracy,

kart pomiarów czynników szkodliwych,

rejestru wypadków przy pracy oraz wypełnienie protokołu powypadkowego i statystycznej karty wypadku,

rejestru zachorowań na choroby zawodowe.

Wzory większości tych zapisów są określone w odpowiednich aktach prawnych. Zapisami sporządzanymi zgodnie z przepisami prawnymi są również wyniki prowadzonej w przedsiębiorstwie oceny ryzyka zawodowego i wynikające z niej działania profilaktyczne, a także świadectwa badań lekarskich pracowników, świadectwa szkoleń, dopuszczenia do prac szczególnie niebezpiecznych itp.

5.4.5.2 Nadzór nad dokumentami (pkt. 4.4.5.2)

Cała dokumentacja wchodząca w skład systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy powinna - zgodnie z wymaganiami normy - zostać objęta nadzorem. W ramach tego nadzoru:

=> organizacja powinna zapewnić, że dokumenty: są możliwe do zlokalizowania,

są poddawane okresowym przeglądom, aktualizowane i zatwierdzane, dostępne są aktualne wersje w ustalonych miejscach, nieaktualne są wycofane lub odpowiednio oznaczone;

=> dokumentacja jest czytelna, datowana, łatwa do identyfikacji, utrzymywana w uporządkowany sposób i przechowywana przez określony czas;

=> organizacja powinna ustanowić i utrzymywać procedury dotyczące tworzenia i aktualizacji dokumentacji.

Sporządzając dokumentację systemu, należy dążyć do tego, aby nie była ona zbyt rozbudowana, a także aby była napisana w sposób zwięzły, a jednocześnie zrozumiały dla osób, które mają z niej korzystać.

Każdy dokument systemu zarządzania bezpieczeństwem higieną pracy powinien być datowany i łatwy do identyfikacji. Należy zapewnić, aby był on dostępny w tych miejscach, w których jest on potrzebny, przeglądany i w razie potrzeby aktualizowany; wszystkie dokumenty nieaktualne powinny być wycofywane z użycia.

Sposób opracowywania, aktualizacji i nadzorowania dokumentów w systemie zarządzania bhp należy opisać w odpowiednich procedurach..

Zapisy, podobnie jak dokumenty systemu zarządzania bhp powinny być czytelne i zrozumiałe, łatwe do identyfikacji, utrzymywane w uporządkowany sposób i zabezpieczone przed zniszczeniem lub uszkodzeniem, a także powinien być ustalony czas ich przechowywania. W systemie zarządzania bhp zasady sporządzania, utrzymywania, przechowywania i udostępniania zapisów należy ustalić w odpowiednich procedurach. Pracownikom należy zapewnić dostęp do zapisów, które odnoszą się do ich środowiska pracy i stanu zdrowia, z zapewnieniem zasad poufności i ochrony danych osobowych.

5.4.5.3 Nadzór nad zapisami (pkt. 4.4.5.3)

Odnośnie zapisów wymagania normy sprowadzają się do tego, aby:

=> Organizacja powinna ustanowić i utrzymywać procedury identyfikacji, utrzymywania

i dysponowania zapisami dotyczącymi bhp. => Procedury powinny obejmować:

• zapisy wynikające z przepisów prawnych

• zapisy z funkcjonowania systemu zarządzania bhp, w tym:

• z monitorowania,

• dotyczące szkoleń,

• wyniki auditów i przeglądów,

• dotyczące działań korygujących i zapobiegawczych.

=> Zapisy powinny być:

• czytelne, zrozumiałe i możliwe do zidentyfikowania

• przechowywane w ustalonych okresach czasu

• utrzymywane tak, aby były łatwo dostępne i zabezpieczone przed
  zniszczeniem, uszkodzeniem lub utratą

• utrzymywane odpowiednio do uregulowań systemu zarządzania organizacją.

5.4.6 Zarządzanie ryzykiem zawodowym (pkt. 4.4.6)

Odnośnie najistotniejszego składnika systemu zarządzania bhp organizacja powinna:

• ustanowić i utrzymywać udokumentowane procedury identyfikacji zagrożeń i oceny
  ryzyka zawodowego,

• wyniki identyfikacji uwzględnić w procesie planowania przy ustalaniu celów,

• aktualizować informacje dotyczące zagrożeń i wyników oceny ryzyka zawodowego.

Przebieg oceny ryzyka zawodowego opisano w punkcie 4 niniejszego opracowania.

W systemie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy zgodnym z wymaganiami normy PN-N-18001 ocenę ryzyka zawodowego należy wykonywać zgodnie z udokumentowanymi procedurami, w których ustalono sposób przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego związanego z:

zagrożeniami występującymi na stanowiskach pracy,

działaniami, wyrobami i usługami, które organizacja może nadzorować i na które może wpływać.

Zagadnienia związane z oceną ryzyka zawodowego na etapie dokonywania zakupów i wyboru podwykonawców zostały wyraźnie zaakcentowane w znowelizowanej w 2004 roku normie PN-N-18001. W organizacjach, w których funkcjonuje już system zarządzania jakością, zagadnienia te są przeważnie uwzględnione w procedurach tego systemu i na potrzeby systemu zarządzania bhp należy je tylko odpowiednio zmodyfikować.

Zgodnie z wymogami normy PN-N-18001 ocena ryzyka zawodowego w każdym przedsiębiorstwie powinna być przeprowadzana zgodnie z ustalonym harmonogramem, a także każdorazowo, wówczas gdy:

projektuje się nowe stanowiska pracy lub dokonuje zmian na stanowiskach

istniejących,

zostały wprowadzone zmiany na stanowiskach pracy,

zmieniły się wymagania zawarte w przepisach prawnych, odnoszące się do

stanowisk pracy,

pojawiły się nowe informacje, dotyczące zagrożeń występujących na stanowiskach

pracy.

Sformułowane w wyniku oceny ryzyka zawodowego zalecenia, dotyczące wprowadzenia dodatkowych środków ochrony, są najczęściej realizowane zgodnie z zasadami ustalonymi dla działań korygujących i zapobiegawczych.

5.4.7 Organizacja prac i działań związanych ze znaczącymi zagrożeniami (pkt.
4.4.7)

Organizacja wdrażająca system zarządzania bhp powinna: => Identyfikować prace i obszary działań związane ze znaczącymi zagrożeniami;

=> Planować te prace i działania, aby zapewnić, że są prowadzone w nadzorowanych warunkach przez:

• ustanowienie i utrzymywanie udokumentowanych procedur lub instrukcji,

• ustalenie w nich sposobów pracy, postępowania i nadzorowania zapewniających
  zgodność z wymaganiami bhp,

• opracowanie procedury identyfikacji zagrożeń dotyczących wyrobu i usług,

• informowanie podwykonawców, klientów o procedurach i wynikających z nich
  wymaganiach.

Jeżeli zagrożenie zidentyfikowane w procesie oceny ryzyka zawodowego może spowodować poważne i nieodwracalne uszkodzenie zdrowia pracownika lub jego śmierć, a jest nieodłącznie związane z charakterem wykonywanej pracy (nie można go więc wyeliminować), to - zgodnie z zapisem zawartym w polskiej normie PN-N-18001:2004 uznaje się je za zagrożenie znaczące - konieczne jest wówczas zwrócenie szczególnej uwagi na właściwe ograniczenie związanego z nim ryzyka zawodowego.

W rozumieniu przepisów, do prac szczególnie niebezpiecznych zaliczane są np.: roboty budowlane, rozbiórkowe, remontowe i montażowe prowadzone bez wstrzymania ruchu zakładu pracy lub jego części, prace w zbiornikach, kanałach, wnętrzach urządzeń technicznych i w innych niebezpiecznych przestrzeniach zamkniętych, prace wykonywane przy użyciu materiałów niebezpiecznych oraz prace na wysokości. Do wykonywania tych prac pracodawca powinien określić szczegółowe wymagania bhp, a zwłaszcza zapewnić:

bezpośredni nadzór nad ich wykonywaniem • odpowiednie środki zabezpieczające

instruktaż pracowników, dotyczący sposobu wykonywania pracy.

Do znaczących zagrożeń zalicza się również z zagrożenia awariami, które w normie PN-N-18001 zdefiniowano jako zdarzenia powstałe w wyniku niekontrolowanego rozwoju sytuacji w czasie eksploatacji materiałów, urządzeń lub instalacji, prowadzące do powstania (natychmiast lub z opóźnieniem) na terenie organizacji (lub poza jej terenem) poważnego zagrożenia dla zdrowia ludzi i środowiska (np. duża emisja substancji szkodliwych lub niebezpiecznych, pożar czy wybuch). W celu skutecznego ograniczania ryzyka związanego z występowaniem tego rodzaju zagrożeń konieczne jest przestrzeganie przepisów obowiązującego prawa (np. przepisów p rzeci wpożaro wych).

5.4.8 Zapobieganie, gotowość i reagowanie na wypadki przy pracy i poważne awarie (pkt. 4.4.8)

Spełniając ten wymóg normy organizacja powinna:

=> ustanowić i utrzymywać procedury gotowości i reagowania na wypadki przy pracy i awarie,

=> dokonywać przeglądu i nowelizacji tych procedur, szczególnie po wypadkach i awariach,

=> okresowo sprawdzać funkcjonowanie procedur w symulowanych warunkach, => ustalić sposób postępowania w przypadku awarii ze służbami specjalistycznymi.

Wszystkie działania w systemie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy powinny być skierowane przede wszystkim na aktywne zapobieganie zagrożeniom. Oznacza to, że każde zagrożenie powinno zostać zidentyfikowane, a związane z nim ryzyko odpowiednio ograniczone przed wystąpieniem niekorzystnych skutków zagrożenia. Jednak trudno jest zakładać, że wprowadzenie systemu zarządzania doprowadzi do całkowitego wyeliminowania wypadków przy pracy. Dlatego w każdym systemie zarządzania bhp należy opracować odpowiednie procedury gotowości reagowania i procedury reagowania na wypadki przy pracy i awarie, które pozwalają na ograniczenie skutków wypadku lub awarii, jeżeli takie wystąpią.

Podstawowe zasady postępowania w razie wystąpienia wypadku przy pracy określono w przepisach prawnych. Zawierają one wymaganie, aby był zapewniony w przedsiębiorstwie sprawnie funkcjonujący system pierwszej pomocy oraz środki niezbędne do udzielenia tej pomocy. Jeżeli dojdzie do wypadku przy pracy, to obowiązkiem pracodawcy jest przeciwdziałanie zagrożeniom oraz zapewnienie udzielenia pierwszej pomocy osobom poszkodowanym, ustalenie okoliczności oraz przyczyn wypadku i zastosowanie środków zapobiegających podobnym wypadkom w przyszłości, a w razie wypadku śmiertelnego, ciężkiego lub zbiorowego - zawiadomienie inspektora pracy i prokuratora.

Konieczność stworzenia warunków, umożliwiających właściwe reagowanie w razie wystąpienia wypadku przy pracy lub awarii - wynika więc z wymagań określonych w przepisach prawnych i dotyczy wszystkich przedsiębiorstw. W większości przedsiębiorstw nawet tych nie wdrażających systemu zarządzania bhp, istnieją odpowiednie procedury gotowości reagowania i procedury reagowania na wypadki przy pracy oraz awarie. Wymaganie opracowania takich procedur i wskazanie na potrzebę ich sprawdzania w symulowanych warunkach oraz dokonywania ich przeglądu i aktualizacji sformułowano w normie polskiej PN-N-18001:2004.

5.4.9 Zakupy (pkt.4.4.9)

Wprowadzony do zmodyfikowanej normy nowy element systemu zarządzania bhp nakazuje organizacji ustanowić i utrzymywać procedury zapewniające, że:

specyfikacje dotyczące zakupów i umów zgodne są z wymaganiami bhp,

przed dokonaniem zakupu towarów i usług zidentyfikowano zgodność z wymaganiami krajowych przepisów prawnych i wymagań organizacji dotyczących bhp,

wprowadzone zostaną rozwiązania zapewniające zgodność z wymaganiami bhp przed użyciem zakupionych towarów i usług.

W praktyce w ramach realizacji tego wymagania normy zostają ustanowione procedury zakupów gwarantujące, że:

określona została zgodność z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązującymi w organizacji. Oceniona i włączona do specyfikacji dotyczących zakupów i umów;

wymagania krajowych przepisów prawnych oraz wewnętrzne wymagania organizacji dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy są identyfikowane jeszcze przed zakupem towarów i usług oraz

przed użyciem zakupionych towarów i usług są wprowadzone rozwiązania zapewniające ich zgodność z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy.

5.4.10 Podwykonawstwo (pkt. 4.4.10)

Od organizacji ubiegającej się o certyfikat systemu zarządzania bhp wymaga się, aby w ramach jej funkcjonowania:

wprowadzić i utrzymywać rozwiązania organizacyjne zapewniające, że jej wewnętrzne wymagania w zakresie bhp są stosowane w odniesieniu do podwykonawców i ich pracowników; rozwiązania organizacyjne powinny zapewnić:

uwzględnienie kryteriów dot. bhp podczas oceny i wyboru podwykonawcy,

przed rozpoczęciem prac komunikowanie i współpracę z podwykonawcą informowanie go o zagrożeniach oraz środkach zapobiegawczych i ochronnych,

rejestrowanie wypadków przy pracy, chorób zawodowych i zdarzeń potencjalnie wypadkowych wśród pracowników podwykonawcy,

w razie potrzeby podnoszenie świadomości zagrożeń na stanowiskach pracy oraz szkolenie w zakresie bhp podwykonawcom i ich pracownikom,

okresowe monitorowanie działań podwykonawcy pod kątem bhp,

przestrzeganie przez podwykonawcę obowiązujących na terenie organizacji procedur i rozwiązań organizacyjnych w zakresie bhp.

Na terenie zakładu może być obecnych wielu różnych podwykonawców, mogą oni brać udział w obsłudze procesu, posiadają specjalistyczną wiedzę i umiejętności lub przebywać krótko wykonując prace konserwacyjno - badawcze, albo realizować odpowiednie zadania inwestycyjne.

Procedura nadzorowania podwykonawców powinna zawierać: informacje o każdym specyficznym zagrożeniu występującym w danym miejscu pracy,

zapewnienie, że pracownicy-podwykonawcy są przeszkoleni w bezpiecznych praktykach prac przez nich wykonywanych,

zapewnienie przeszkolenia z zakresu procedur operacyjnych, przeciwpożarowych, w odniesieniu do wybuchu lub toksyczności, dokumentowanie prowadzonych szkoleń i ich ocenę,

zapewnienie przestrzegania i stosowania się do odpowiednich instrukcji roboczych i zasad bezpieczeństwa zakładu, w którym wykonuje prace podzlecenia.

5.5 Sprawdzanie oraz działania korygujące i zapobiegawcze (pkt. 4.5) 5.5.1 Monitorowanie (pkt. 4.5.1)

Wobec tego, że pomiary, monitorowanie i ocena są najważniejszymi działaniami prowadzonymi w ramach systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, organizacja powinna:

=> ustanowić i utrzymywać udokumentowane procedury monitorowania bezpieczeństwa i higieny pracy, zapisywania i przechowywania wyników monitorowania;

=> wzorcować i utrzymywać w należytym stanie wyposażenie wykorzystywane do monitorowania oraz przechowywać zapisy z tym związane;

=> zapewnić, aby zidentyfikowane w ramach monitorowania bhp niezgodności inicjowały przeprowadzenie działań korygujących lub zapobiegawczych.

Zaleca się, aby wyniki pomiarów i monitorowania były analizowane i wykorzystywane do określenia obszarów poprawnego działania oraz identyfikowania działań wymagających prowadzenia działań korygujących i doskonalenia.

Funkcjonowanie systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy powinno być sprawdzane na bieżąco w procesie monitorowania.

W polskiej normie PN-N-18001:2004 monitorowanie bhp zdefiniowano jako obserwowanie stanu warunków pracy, zachowań pracowników oraz wyników działań podejmowanych w celu poprawy bhp, obejmujące w szczególności: identyfikację zagrożeń, ocenę ryzyka zawodowego oraz analizę przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Ujęty w tej definicji zakres działań realizowanych w procesie monitorowania jest bardzo duży i dotyczy praktycznie wszystkich aspektów funkcjonowania przedsiębiorstwa związanych z bhp. Wśród tych działań, szczególną uwagę zwraca ocena ryzyka zawodowego.

Identyfikacja zagrożeń i ocena ryzyka zawodowego, sprawdzanie stopnia wdrożenia i skuteczności planów działań oraz środków zapobiegających wystąpieniu wypadków przy pracy i chorób zawodowych składają się na monitorowanie aktywne. Natomiast rejestrowanie i analizowanie przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych, a także zdarzeń potencjalnie wypadkowych są to działania zaliczane do monitorowania reaktywnego.

Zgodnie z wymaganiami zawartymi w normie PN-N-18001, monitorowanie bezpieczeństwa i higieny pracy powinno być przeprowadzane zgodnie z ustalonymi, udokumentowanymi procedurami. W procedurach tych ustalić należy:

jakie aspekty bhp będą monitorowane,

kto i z jaką częstotliwością będzie monitorował określone aspekty bhp.

Lista aspektów bhp, podlegająca monitorowaniu aktywnemu, może być bardzo długa. Należą do nich np.:

pomiary stężeń i natężeń czynników szkodliwych w środowisku pracy,

badania lekarskie pracowników,

szkolenia pracowników w zakresie bhp,

bezpieczeństwo maszyn i innych urządzeń technicznych,

pomieszczenia pracy,

stosowanie środków ochrony indywidualnej przez pracowników,

przestrzeganie przez pracowników ustalonych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Monitorowanie aktywne może być realizowane w różny sposób. Takie aspekty, jak np. przestrzeganie zasad bhp oraz stosowanie środków ochrony indywidualnej przez pracowników powinny być sprawdzane w codziennej pracy przez pracowników nadzoru.

Sprawdzanie aktualności szkoleń i badań lekarskich może należeć zarówno do kierowników komórek organizacyjnych, jak i do pracowników działu kadr. Natomiast sprawdzanie realizacji planów przypisywane być może zarówno kierownikom komórek organizacyjnych, odpowiedzialnych za ich realizację, jak i pracownikom służb bhp.

Rejestrowanie oraz analizowanie przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych prowadzone przez wszystkie przedsiębiorstwa, nie tylko te wdrażające systemy zarządzania bhp jest zgodnie z wymaganiami określonymi w przepisach prawnych.

5.5.2 Badanie wypadków przy pracy, chorób zawodowych i zdarzeń potencjalnie wypadkowych (pkt. 4.5.2)

Badania przyczyn wypadków przy pracy, chorób zawodowych i zdarzeń potencjalnie wypadkowych powinny być wykorzystywane do identyfikowania wszelkich niezgodności w systemie zarządzania bhp.

Badania powinny być wykonywane przez kompetentne osoby, dokumentowane, a ich wyniki przedstawiane osobom odpowiedzialnym za działania korygujące.

Wynikające z tych badań działania korygujące powinny być wdrożone w celu uniknięcia powtórnego wystąpienia wypadków, chorób zawodowych i zdarzeń.

Raporty zewnętrznych organów kontroli powinny być brane pod uwagę w takim samym stopniu, jak wyniki badań wewnętrznych.

5.5.3 Auditowanie (4.5.3)

Wymagania wobec organizacji wdrażającej system zarządzania bhp są następujące:

należy ustanowić i utrzymywać udokumentowane procedury przeprowadzania auditów, mających ustalić, czy system oraz jego elementy są wdrożone, właściwe i skuteczne dla zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników.

cele przeprowadzanych auditów są następujące:

określenie, czy system zarządzania bhp jest zgodny z zaplanowanymi działaniami, określenie, czy system został prawidłowo wdrożony, prawidłowa realizacja polityki, stopień realizacji celów,

dostarczenie informacji do przeglądu systemu przeprowadzanego przez najwyższe kierownictwo organizacji.

przy planowaniu auditów uwzględnić znaczenie obszarów i działań dla bhp oraz wyniki poprzednich auditów,

zapewnić, aby procedury auditu obejmowały: zakres auditu, częstość i metodykę,

odpowiedzialność i wymagania związane z przeprowadzeniem auditu, przekazywanie wyników auditu.

Audit wewnętrzny podobnie jak monitorowanie, stanowi integralną część systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy i służy jego sprawdzaniu. W polskiej normie PN-N-18001 audit zdefiniowano jako systematyczne i niezależne badanie, mające na celu określenie, czy:

działania, podejmowane w ramach systemu zarządzania bhp oraz ich rezultaty odpowiadają planowanym ustaleniom,

otrzymane w wyniku przeprowadzonych badań ustalenia zostały skutecznie wdrożone,

sformułowane w wyniku przeprowadzonych badań ustalenia są odpowiednie do realizacji polityki bhp i pozwolą osiągnąć cele w zakresie bhp.

Audity wewnętrzne systemu zarządzania bhp powinny być wykonywane przez osoby kompetentne i odpowiednio przeszkolone. Mogą to być zarówno eksperci zewnętrzni, jak i specjaliści z przedsiębiorstwa, którzy nie są bezpośrednio związani z auditowanymi obszarami.

Audity powinny być przeprowadzane według ustalonego programu, obejmującego okres, pozwalający na ocenę wszystkich elementów systemu zarządzania bhp, zgodnie z ustalonymi procedurami. Procedury te można opracować, biorąc pod uwagę ogólne zasady przeprowadzania auditów systemów zarządzania, które określono w niedawno (październik 2003 r.) normie ISO 19011 „Wytyczne dotyczące auditowania systemów zarządzania jakością i/lub zarządzania środowiskowego". W procesie auditu powinny zostać określone zasady jego przeprowadzania oraz dokumentowania i przekazywania jego wyników. W przedsiębiorstwach, w których wdrożono już systemy zarządzania jakością lub systemy zarządzania środowiskowego, procedury auditowania mogą być wspólne dla wszystkich tych systemów. Możliwe jest również przeprowadzanie zintegrowanych auditów tych systemów.

5.5.4 Niezgodności oraz działania korygujące i zapobiegawcze (4.5.4)

Celem uzyskania zgodności z tym elementem systemu zarządzania bhp: => organizacja

powinna ustanowić i utrzymywać procedury postępowania z niezgodnościami

obejmujące: analizę przyczyn niezgodności,

podejmowanie działań mających na celu zmniejszenie skutków, inicjowanie, planowanie, przeprowadzanie i sprawdzanie działań korygujących i zapobiegawczych;

=> działania korygujące i zapobiegawcze powinny być odpowiednie do związanych z nimi zagrożeń i ryzyka zawodowego.

Jeżeli podczas monitorowania lub auditu zostaną ujawnione niezgodności z ustalonymi dla systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy wymaganiami, konieczne jest podjęcie odpowiednich działań prowadzących do ich usunięcia. Podstawowy wpływ na sposób planowania tych działań ma ocena wpływu wykrytej niezgodności na bezpieczeństwo i zdrowie pracowników. Jeżeli wpływ ten może być istotny, działania korygujące należy przeprowadzić jak najszybciej.

Działania korygujące i zapobiegawcze mogą być również inicjowane w wyniku decyzji, nakazów i zaleceń o organów nadzoru nad warunkami pracy oraz uwag klientów i podwykonawców.

Sposób przeprowadzania działań korygujących i zapobiegawczych powinien być określony w odpowiednich procedurach, w których należy ustalić sposoby:

natychmiastowego ograniczania skutków występującej niezgodności, jeżeli może

ona doprowadzić do wystąpienia zagrożeń, z którymi jest związane niedopuszczalne

ryzyko zawodowe,

analizowania przyczyn niezgodności,

planowania, wdrażania i nadzorowania działań korygujących i zapobiegających

wystąpieniu niezgodności.

Działania korygujące i zapobiegawcze powinny być realizowane terminowo i odpowiednio dokumentowane.

Istotę działań korygujących, zapobiegawczych - mylonych z działaniami korekcyjnymi - przedstawiają następujące rysunki:

DZIAŁANIA KOREKCYJNE

DZIAŁANIA KORYGUJĄCE

Faktyczna przyczyna

Zaistniałyskute

k

(konsekwencje)

Fa P

Zaistniały skutek (konsekwencje)

Działaniami korekcyjnymi określa

się działania podjęte w celu

wyeliminowania skutków,

konsekwencji zaistniałej

niezgodności lub zdarzenia

wypadkowego

Działaniami korygującymi określa się

działania podjęte w celu wyeliminowania zidentyfikowanej podstawowej przyczyny/przyczyn

zaistniałej niezgodności lub

zdarzenia wypadkowego, aby

zapobiec ich powtórzeniu się

DZIAŁANIA ZAPOBIEGAWCZE

Zidentyfikow

Potencjalny skutek

Działaniami zapobiegawczymi

(prewencyjnymi) określa się działania

podjęte w celu wyeliminowania

zidentyfikowanej podstawowej

przyczyny/przyczyn potencjalnej

niezgodności lub zdarzenia

wypadkowego, aby zapobiec

ewentualnemu ich wystąpieniu w

przyszłości

5.6 Przegląd zarządzania (pkt. 4.6)

Najwyższe kierownictwo organizacji wdrażającej system zarządzania bhp powinno:

^=> w określonych odstępach czasu przeprowadzać przegląd systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy;

^=> w przeglądzie brać pod uwagę:

wyniki auditów, • wyniki działań korygujących i zapobiegawczych,

zmieniające się okoliczności wewnętrzne i zewnętrzne, ocenę realizacji celów;

w wyniku przeglądu oceniać potrzebę wprowadzenia zmian do systemu, polityki i celów w świetle zobowiązania do ciągłego doskonalenia

^=> dokumentować przegląd systemu zarządzania bhp.

Jedną z podstawowych właściwości każdego dobrego systemu zarządzania powinna być zdolność do doskonalenia. Kierunki doskonalenia systemu powinny być ustalone podczas przeglądów systemu zarządzania przeprowadzanych przez najwyższe

kierownictwo. Przeglądy takie są integralną częścią systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, a ich podstawowym celem jest ocena funkcjonowania i skuteczności wdrożonego systemu zarządzania. Podczas przeglądu powinny być analizowane wyniki auditów, monitorowania, a także działań korygujących i zapobiegawczych. Oceniana powinna być również realizacja ustanowionych w przedsiębiorstwie celów bhp.

Przegląd systemu zarządzania bhp może być przeprowadzony na posiedzeniu najwyższego kierownictwa. Oprócz najwyższego kierownictwa powinni w nim uczestniczyć pracownicy służb bhp oraz przedstawiciele pracowników. Każdy przegląd systemu zarządzania powinien zostać udokumentowany.

5.7 Ciągłe doskonalenie (pkt. 4.7)

Ciągłe doskonalenie systemu zarządzania bhp oznaczać może wprowadzanie zmian, w celu usprawnienia istniejących procesów zarządzania lub wprowadzanie nowych procesów, dotychczas nie realizowanych, które przyczynią się do zwiększenia skuteczności funkcjonowania systemu. Wszystkie usprawnienia powinny być wprowadzane na podstawie analizy mocnych i słabych stron wdrożonego systemu zarządzania BHP. Analizę taką przeprowadzać można, wykorzystując wyniki przeprowadzonych auditów oraz wyniki monitorowania. Warto jest również sięgnąć po takie metody, jak:

• analizy kosztów oraz procesów bhp,

• analizy procesów zarządzania bhp i kosztów ich realizacji,

• badanie kultury bhp w przedsiębiorstwie.

Analizy kosztów oraz procesów bhp umożliwiają ocenę skuteczności systemu zarządzania bhp w kategoriach ekonomicznych. Ich wynikiem powinno być określenie, czy i w jakim stopniu wdrożenie systemu wpływa na ograniczenie strat związanych z bhp.

Analizy procesów bhp są w przedsiębiorstwach przeprowadzane stosunkowo rzadko. Prześledzenie przebiegu tych procesów może doprowadzić zarówno do ich szybszej i skuteczniejszej realizacji, jak i do ograniczenia związanych z ich realizacją kosztów.

6. Dokumentowanie systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. 6.1 Dokumentacja systemu BHP

Dokumentacje systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy można podzielić na dwie części:

1. Dokumentację ogólną wynikającą bezpośrednio ze sformułowań normy PN-N 18001:2004 i dotyczącą spraw w tych punktach poruszanych, na przykład procedura identyfikacji i oceny ryzyka, procedura szkoleniowe, procedura prowadzenia auditów wewnętrznych

2. Dokumentację specyficzną (związaną ze sterowaniem operacyjnym), dla której podstawą opracowania jest rejestr znaczących zagrożeń i polityka bezpieczeństwa organizacji, opisująca sposoby wprowadzenia procesów technologicznych i innych

zidentyfikowanych procesów, w sposób pozwalający na uniknięcie zagrożenia w warunkach pracy oraz na spełnienie zobowiązań przyjętych w polityce, czy programach zarządzania.

Opracowując dokumentację systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy należy:

• zebrać jak najwięcej wiadomości na temat stosowanych sposobów
  postępowania wraz z odpowiednimi dokumentami źródłowymi,

• zasięgnąć opinii wszystkich zaangażowanych w procesy operacyjne z
  uwzględnieniem występujących zagrożeń,

• dostosować się do realiów zakładu to znaczy do realnych faktów,

• zlecić opracowanie instrukcji operacyjnych osobom kompetentnym,

• unikać nie zrozumiałego lub nie precyzyjnego języka powodującego nie
  jednolitą interpretację treści dokumentów,

• kontrolować stopień wdrożenia i zrozumienia dokumentów systemowych,

• wprowadzić do systemu w sposób formalny ,możliwość uwzględniania
  dokumentacji systemowej uwag wszystkich pracowników,

• wyraźnie oznaczyć wersje aktualne, numery edycji i uniemożliwić
  posługiwanie się wersjami nieaktualnymi,

• uwzględnić proces doskonalenia funkcjonujących dokumentów,

System, zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy uwzględnia następujące podstawowe dokumenty:

-Księgę Zarządzania Bezpieczeństwem,

-Obligatoryjne procedury wymagane normą oraz inne procedury ustanowione przez organizacje,

-Instrukcje stanowiskowe i robocze, -formularze i zapisy stanu bezpieczeństwa,

Dokumentacja musi opisywać wszystkie działania w organizacji, mające na wpływ na bezpieczeństwo począwszy od najwyższego kierownictwa do szeregowego pracownika.

W systemie zarządzania BHP cała dokumentacja musi stanowić spójną całość i wszystkie dokumenty wyższego rzędu uwzględniają dokumenty niższego rzędu i ewentualnie je przywołują. Zależność pomiędzy dokumentami systemowymi zostały przedstawione na poniższym rysunku:

6.2 Procesy w systemie zarządzania BHP

Procesy funkcjonujące w obszarze BHP należą do grupy procesów wspomagających, a czasami są zaliczane do zespołu procesu rozwoju i zarządzania zasobami ludzkimi jako element procesów zarządzających.

W zakresie systemu zarządzania BHP można wyodrębnić wiele procesów

i

podprocesów. Liczba tych procesów, stopień złożoności oraz liczba działań objętych procesami w różnych organizacjach mogą się różnić ze względu na ich wielkość, odmienne struktury organizacyjne, specyfikę działalności. Liczba procesów w zakresie systemu zarządzania BHP zależy również od stopnia zaawansowania rozwoju tego systemu w organizacji, czasu, w jakim obszar zarządzania poddawany był systemowemu doskonaleniu, a także stopnia integracji tego systemu z innymi systemami na przykład z systemem zarządzania jakością czy systemem zarządzania środowiskowego.

Na podstawie postanowień norm serii PN-N 18000 oraz wytycznych MOP dotyczących systemu zarządzania BHP można wyodrębnić obszary, w których należy wdrożyć podstawowe procesy zarządzania BHP na przykład w obszarze ustalanie celów ogólnych i szczegółowych oraz planowania można zidentyfikować następujące procesy:

• ustalanie i weryfikacja okresowa celów ogólnych i szczegółowych BHP,

• planowanie działań związanych z osiąganiem celów ogólnych i szczegółowych w
  zakresie BHP,

• przeglądanie i monitorowanie realizacji planów związanych z osiąganiem celów
  głównych i szczegółowych w zakresie BHP

---