95. Formy ochrony przyrody w Polsce - park krajobrazowy rezerwat przyrody, park narodowy - definicje, plan ochrony, przykłady.
Ochrona przyrody oznacza zachowanie, właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów i składników przyrody, w szczególności dziko występujących roślin i zwierząt oraz kompleksów przyrodniczych i ekosystemów i jest obowiązkiem każdego obywatela, organów administracji publicznej, a tak że jednostek organizacyjnych oraz osób prawnych i
fizycznych prowadzących działalność wpływającą na przyrodę.
Formy ochrony przyrody :
Obecnie na świecie obowiązuje klasyfikacja obszarów chronionych stworzona przez Światową Unię Ochrony Przyrody (IUCN) - wyróżniono 9 kategorii, w tym 6 uznaje się jako oficjalne klasy przy sporządzaniu przez ONZ list parków narodowych i obszarów chronionych. Są to (według hierarchii ważności): rezerwaty ścisłe, parki narodowe, pomniki przyrody oraz obszary: czynnej ochrony gatunków i siedlisk, chronionego krajobrazu, czynnej
ochrony zasobów przyrodniczych i bioróżnorodności. Główne kryteria to sposób zarządzania i użytkowania terenu. W Polsce wszystkie obszary i obiekty objęte ochroną prawną na mocy ustawy o ochronie przyrody zalicza się do dwóch grup: krajowego systemu obszarów chronionych (parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu oraz indywidualnych form ochrony przyrody (pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne i zespoły przyrodniczo-krajobrazowe). Formy ochrony indywidualnej, mimo sporej liczebności w kraju, są jeszcze dosyć mało znane. Wynika to z pewnością z ich krótkiej historii (od 1991 r. z wyjątkiem pomników przyrody), ale także „punktowego” charakterem ochrony, dużej specyfiki (stanowiska dokumentacyjne), niepełnej bionwentaryzacji, braku dokładnych informacji o lokalizacji, a także z niejednoznacznych zasad ochrony i dopuszczalnego zagospodarowania.
Krajowy system obszarów chronionych :
Park narodowy, powoływany w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, stanowi w Polsce najwyższą formę ochrony przyrody. Obejmuje on obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami naukowymi, przyrodniczymi, społecznymi, kulturowymi i wychowawczymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega całość przyrody oraz swoiste cechy krajobrazu, a wszelkie działania przyporządkowane są ochronie przyrody. Głównym celem parku narodowego jest poznanie i zachowanie całości
systemów przyrodniczych danego terenu oraz warunków ich funkcjonowania, a także odtwarzanie zniekształconych i zanikłych ekosystemów. Wokół parku narodowego tworzy się strefę ochronną (otulina), która pełni rolę bufora zabezpieczającego przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych. W obrębie otuliny może być utworzona strefa
ochronna zwierzyny wyłączona z obwodów łowieckich. Ustawa nakłada obowiązek wykonania dla parków narodowych wraz z otulinami planów ochrony, których ustalenia muszą być wiążące przy sporządzaniu planów zagospodarowania przestrzennego. Powyższe przepisy dotyczące otuliny i planów ochrony mają zastosowanie także w przypadku rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych. Parki narodowe, jako przykład tzw. ochrony wielkopowierzchniowej uwzględniającej wszystkie elementy środowiska, a nie jego poszczególne komponenty, należą do potencjalnie najskuteczniejszych form ochrony przyrody. Jednocześnie jest to także forma najtrudniejsza
do wprowadzenia, bowiem od momentu powołania park zaczyna funkcjonować jako jednostka budżetowa i zamiast doń dokładać, zaczyna z niego pobierać. W wielu przypadkach dochody własne są znikome, chociaż są chlubne wyjątki, gdzie przewyższają one łączne dotacje z budżetu centralnego oraz funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej.
Rezerwat przyrody, powoływany przez Ministerstwo Środowiska, jest obszarem obejmującym zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, określone gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody nieożywionej, mające dużą wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych lub krajobrazowych. Głównym celem istnienia
rezerwatów jest stworzenie szans przetrwania i rozwoju dziko występujących gatunków roślin i zwierząt oraz ich siedlisk poprzez ochronę różnorodności biocenoz oraz zawartego w nich materiału genetycznego, a także zapewnienie trwałego istnienia rozmaitych form geomorfologicznych i geologicznych tworzących krajobraz o cechach naturalnych. Rezerwaty przyrody charakteryzują się zazwyczaj wysoką jednorodnością ekosystemów. Istniejące już rezerwaty w momencie włączenia w obszar parku narodowego są wyłączane z ogólnopolskiej ewidencji i traktowane jako tereny specjalnie chronione w obrębie konkretnego parku.
Wszystkie rezerwaty sklasyfikowano w pięć typów: biocenotyczne (leśne, stepowe, słonoroślowe, torfowiskowe, wodne), florystyczne, faunistyczne (ssaków, ptaków, gadów, mięczaków, owadów), przyrody nieożywionej i krajobrazowe. Najliczniej są reprezentowane rezerwaty leśne (głównie grądowe, buczynowe, borów bagiennych, łęgów jesionowoolszynowych
oraz olsów bagiennych), jednakże około 60 zespołów roślinności leśnej i
zaroślowej nie jest objęte dostateczną ochroną. Obecnie chronionych jest ok. 24% powierzchni mokradeł (szuwary, turzycowiska, mechowiska, mszary przejściowe i wysokie) zachowanych w stanie naturalnym. Cenne przyrodniczo zespoły niskotorfowiskowe znajdują się przeważnie w grupie proponowanych do ochrony. Zbiorowiska kserotermiczne są chronione w 32 rezerwatach stepowych, co jest dalece niewystarczające wobec małej sumarycznej powierzchni chronionej i niedostatecznego uchwycenia zróżnicowania regionalnego tych zbiorowisk. Braki występują również w odniesieniu do rezerwatów słonoroślowych (3 obiekty o łącznej powierzchni 23 ha).Dotychczas utworzono w Polsce zaledwie 24 rezerwaty wodne. Pocieszającym jest fakt, że rzeczywista liczba chronionych zbiorników wód śródlądowych z cenną roślinnością i fauną jest większa, gdyż wchodzą one w skład parków narodowych i krajobrazowych. Ze względu na unikatowość i wysoki stopień zagrożenia zbiorowisk jezior oligotroficznych, a szczególnie tzw. jezior lobeliowych, zakres ich ochrony także nie jest wystarczający.
Park krajobrazowy, powoływany w drodze rozporządzenia wojewody, jest obszarem chronionym ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe, utworzonym w celu zachowania, popularyzacji i upowszechnienia tych wartości w warunkach racjonalnego gospodarowania. W obrębie parku grunty rolne, leśne i inne nieruchomości są wykorzystywane gospodarczo, aczkolwiek działania te powinny uwzględniać zachowanie wartości krajobrazowych, racjonalne korzystanie z wód, kopalin, właściwą gospodarkę
odpadami oraz planowo prowadzoną gospodarkę leśną, rolną i rybacką. Szkodliwy przemysł, rzemiosło czy intensywne rolnictwo powinny być eliminowane.
Obszary chronionego krajobrazu są wyróżniającymi się krajobrazowo terenami o różnych typach ekosystemów. Zagospodarowanie tych terenów powinno zapewnić im stan względnej równowagi ekologicznej. Tak ogólna i pojemna definicja stwarza ogromne możliwości interpretacji i wprowadzenia takiej formy ochrony praktycznie wszędzie. W minionych latach obszary chronionego krajobrazu funkcjonowały jako niższe rangą parki krajobrazowe i tworzone były na porównywalnych z tymi ostatnimi powierzchniach - od
kilku do kilkudziesięciu tysięcy hektarów. Pomimo najniższej rangi w krajowym systemie obszarów chronionych odgrywają one dużą rolę m.in. poprzez: tworzenie „korytarzy ekologicznych” służących migracjom zwierzyny, zachowanie naturalnych zbiorników wodnych i bagiennych, powiększanie
areałów lasów ochronnych, utrzymanie niezmienionych warunków klimatycznych oraz regenerację sił ludzkich (ośrodki wypoczynkowe, turystyka). Obszary chronionego krajobrazu uwzględnia się w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.
PLAN OCHRONY :
Do najważniejszych prac mających na celu poprawę stanu ochrony przyrody
wykonanych w ostatnich latach lub planowanych należy zaliczyć:
- utworzenie od 1992 r. 5 parków narodowych (Biebrzański, Gór Stołowych, Magurski, Borów Tucholskich, Narwiański);
- przygotowanie do ochrony 3 parków narodowych (Mazurski, Jurajski, Turnicki), 548
rezerwatów przyrody (łączna powierzchnia 46 tys. ha), 3 798 użytków ekologicznych (14
tys. ha), 15 962 kompleksów lasów o charakterze naturalnym (282 tys. ha) i 37 480 kompleksów leśnych na siedliskach wilgotnych i wydmowych o ważnych funkcjach ekologicznych;
- powiększenie powierzchni 2 istniejących parków narodowych (powiększenie
Białowieskiego PN na obszar całej Puszczy przeobraził się w program "Kontrakt dla Puszczy Białowieskiej");
- zgłoszenie do Bałtyckiego Systemu Obszarów Chronionych 5 obszarów (Woliński PN,
Słowiński PN, Nadmorski PK, PK Mierzei Wiślanej oraz rezerwat Kępa Redłowska);
- opracowanie koncepcji docelowej sieci rezerwatów wodno-błotnych.
PRZYKŁADY :
Lista parków narodowych w Polsce:
Babiogórski Park Narodowy
Białowieski Park Narodowy
Biebrzański Park Narodowy
Bieszczadzki Park Narodowy
Drawieński Park Narodowy
Gorczański Park Narodowy
Kampinoski Park Narodowy
Karkonoski Park Narodowy
Magurski Park Narodowy
Narwiański Park Narodowy
Ojcowski Park Narodowy
Park Narodowy "Bory Tucholskie"
Park Narodowy Gór Stołowych
Park Narodowy "Ujście Warty"
Pieniński Park Narodowy
Poleski Park Narodowy
Roztoczański Park Narodowy
Słowiński Park Narodowy
Świętokrzyski Park Narodowy
Tatrzański Park Narodowy
Wielkopolski Park Narodowy
Wigierski Park Narodowy
Woliński Park Narodowy