Formy ochrony przyrody w Polsce.

Człowiek swoja działalnością wyrządza ogromne szkody w środowisku, w którym żyje. Zanieczyszczenia powietrza przez różne gazy i pyły wydobywające się z urządzeń przemysłowych, a także przez gazy spalinowe samochodów, jest ogromnie szkodliwe nie tylko dla ludzi, ale również dla roślin i zwierząt. Zanieczyszczanie wód, rzek i jezior ściekami przemysłowymi i komunalnymi powoduje masowa zagładę ryb, innych zwierząt wodnych, a także roślin; stad w niektórych rzekach i jeziorach nie ma ryb ani innych organizmów. Pod wpływem szkodliwej działalności człowieka ogromnie niekorzystne zmiany zachodzą w glebie. Zatrucie gleby różnymi odpadami przemysłowymi oraz nadmierne jej odwodnienie (przez niewłaściwa melioracje) jest przyczyna niszczenia szaty roślinnej na dużych przestrzeniach. Niekorzystne zmiany powstają również w krajobrazie. Hałdy różnych wysypisk (przemysłowych, kopalnianych, komunalnych), wyrobiska kopalń z cuchnąca woda, pustynie wokół zakładów przemysłowych - to krajobraz przekształcony przez człowieka. Ale to nie wszystko. O naszej bytności pośród pięknej przyrody często świadczą połamane gałęzie drzew, wycięte litery w pniach, zniszczona trawa, stosy butelek czy puszek po konserwach, różnych innych śmieci itd. A ileż to razy plonie las od niewłaściwie roznieconego ognia czy rzuconego niedopałka papierosa? Naturalnej zieleni jest coraz mniej, a i w przyszłości z pewnością sytuacja nie ulegnie poprawie, gdyż rozbudowujące się miasta, osiedla i zakłady przemysłowe zajmują coraz większe powierzchnie. A przecież rośliny, zwierzęta, rzeki, jeziora, góry, jednym słowem - cala przyroda, która nas otacza, to nasz wspólny dom. Pamiętajmy wiec, ze chroniąc przyrodę przed zniszczeniem chronimy środowisko, w którym żyjemy. Musimy działać tak, by ocalić od zagłady co cenniejsze i piękniejsze fragmenty naszej przyrody. Musimy chronić także obiekty przyrodnicze cenne z naukowego punktu widzenia, w których badania ujawniają nam, jakie prawa rządzą przyroda, by funkcjonowała ona jak najlepiej, z jak największa korzyścią dla środowiska. Dlatego powinniśmy chronić nie tylko poszczególne gatunki roślin i zwierząt, ale również cale ich zespoły i to razem z otaczającym je odpowiednio dużym fragmentem przestrzeni. W Polsce i na całym świecie wprowadzane są odpowiednie ustawy i zarządzenia, które otaczają prawna ochrona niektóre elementy przyrody. W naszym kraju obowiązuje „Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska” z dnia 31.01.1980 oraz „Ustawa o ochronie przyrody” z dnia 16.10.1991.
W Polsce ochronę przyrody realizuje się m. in. przez :

Ochronę gatunkowa roślin i zwierząt;
Ochronę pomników przyrody;
Tworzenie rezerwatów;
Tworzenie parków narodowych;
Tworzenie parków krajobrazowych;
Wyznaczanie obszarów chronionego krajobrazu.



Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt, to działalność z zakresu ochrony przyrody, która na podstawie odpowiednich przepisów prawnych zmierza do zapewnienia trwałego zachowania gatunków roślin i zwierząt, występujących w przyrodzie w stanie dzikim.
Ochrona gatunkowa obejmowane są gatunki: rzadkie (endemity, relikty), zagrożone wyginięciem w wyniku zmian środowiska spowodowanych działalnością człowieka lub wyniszczeniem bezpośrednio przez niego samego, odgrywające ważna role w funkcjonowaniu ekosystemów, a wykazujące tendencje zmniejszania się ich liczebności, szczególnie cenne dla nauki, a także znajdujące się (w danym kraju) na granicy swojego zasięgu.
W odniesieniu do objętych ochrona gatunkowa zwierząt zabrania się:
1) zabijania, preparowania, płoszenia, odłowu i przetrzymywania w niewoli,
2) umyślnego niszczenia ich gniazd, nor, legowisk i żeremi,
3) niszczenia jaj, osobników młodocianych i innych form rozwojowych (szczególnie kijanek, larw, poczwarek i piskląt),
4) fotografowania i filmowania w okresie rozrodu i wychowu młodych w ich ostojach i miejscach rozrodu,.
5) wszelkich form handlu żywymi lub martwymi osobnikami,
6) wwożenia lub wywożenia poza granice kraju,
W stosunku do roślin znajdujących się pod ochrona ścisłą (całkowitą) obowiązuje zakaz: umyślnego niszczenia, zrywania, ścinania oraz pozyskiwania z naturalnych miejsc występowania, a także zakaz handlu, przenoszenia i wywożenia za granice zarówno w stanie świeżym, jak i suszonym.
W przypadku roślin objętych ochrona częściowa możliwe jest ich pozyskanie w określonych ilościach i miejscach, m.in. dla celów leczniczych i gospodarczych. Organem nadającym status prawny ochrony gatunkowej jest minister ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa w porozumieniu z ministrem rolnictwa i gospodarki żywnościowej.
W skali globalnej ochrona gatunkowa zajmuje się Stała Komisja do spraw Ginących Roślin i Zwierząt (Survival Service Commission) przy IUCN.

Pomnik przyrody, objęty ochrona prawna twór przyrody żywej (pomnik przyrody ożywionej) lub nieożywionej (pomnik przyrody nieożywionej) bądź ich zespoły, charakteryzujące się niepowtarzalnymi wartościami naukowymi, krajobrazowymi, historyczno- pamiątkowymi, kulturowymi lub estetycznymi.
Do pomników przyrody zalicza się m.in.: okazale, zabytkowe drzewa i ich skupiska, parki, aleje, głazy narzutowe, ciekawe formy skalne, jaskinie, źródła, wywierzyska, wodospady. W Polsce istnieje obecnie 23 529 pomników przyrody (według stanu na 31 XII 1994).

Rezerwat to obszar objęty prawna ochrona dla zachowania ekosystemów naturalnych lub pól naturalnych mających istotna wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych lub krajobrazowych. Wyróżnia się rezerwaty: ściśle (wykluczenie jakiejkolwiek ingerencji człowieka) i częściowe (dopuszczone pewne zabiegi gospodarcze). Dla zachowania pól naturalnej roślinności rezerwatu przyrody wprowadza się zasady czynnej ochrony przyrody. Ze względu na przedmiot ochrony wyróżnia się rezerwaty: faunistyczne, florystyczne, leśne, krajobrazowe, torfowiskowe, wodne, przyrody nieożywionej, stepowe i slonoroslowe.
Wokół rezerwatu przyrody może być utworzona strefa ochronna (otulina). Pierwszym leśnym rezerwatem przyrody na świecie jest założony w 1826 rezerwat cisowy w Wierzch lesie w Borach Tucholskich.

Park narodowy to obszar objęty ochrona prawna, zachowany w stanie naturalnym lub niewiele zmieniony przez działalność gospodarcza człowieka, charakteryzujący się nieprzeciętnymi wartościami naukowymi oraz wyjątkowymi walorami przyrodniczymi, krajobrazowymi, społecznymi, kulturowymi i wychowawczymi, na którym ochronie podlegają wszystkie elementy przyrody. Park narodowy stanowi najwyższa formę ochrony przyrody.

Powierzchnia parku nie może być mniejsza niż 1000 ha, z wyjątkiem pojedynczych wysp. W jego obrębie wydziela się obszary objęte ochrona ścisłą, które są wyłączone całkowicie spod ingerencji człowieka, oraz obszary objęte ochrona częściowa, gdzie świadomie prowadzi się go-spodarke zmierzająca do przywrócenia stanu naturalnego, stosując zabiegi pielęgnacyjne i hodowlane. Wokół parku narodowego wyznaczona zostaje otulina.
Celem utworzenia parku narodowego jest:
1) poznanie i zachowanie całości systemów przyrodniczych danego obszaru, razem z warunkami jego funkcjonowania,
2) odtworzenie zdegradowanych lub zupełnie zaniklych ogniw rodzimej przyrody,
3) służenie badaniom naukowym,
4) udostępnienie dla turystyki poznawczej oraz edukacji

W Polsce park narodowy tworzony jest na mocy rozporządzenia Rady Ministrów. Obecnie istnieją (wg stanu na 1 VII 1996) 22 (23., Mazurski, jest projektowany) parki narodowe o łącznej powierzchni 2816 km2: Babiogórski, Białowieski, Biebrzanski, Bieszczadzki, Borów Tucholskich, Drawienski, Gorczanski, Gór Stołowych (Stolowogórski), Kampinoski, Karkonoski, Magurski, Narwiański, Ojcowski, Pieniński, Poleski, Roztoczanski, Słowiński, Świętokrzyski, Tatrzański, Wielkopolski, Węgierski i Wolinski.

Park krajobrazowy, obszar objęty ochrona prawna ze względu na wyjątkowe wartości jego środowiska przyrodniczego lub wysokie walory estetyczno-widokowe, kulturowe, historyczne lub turystyczne. Celem jego utworzenia jest zachowanie, popularyzacja oraz udostępnienie tych wartości, w warunkach racjonalnej gospodarki człowieka.
W granicach parku krajobrazowego dozwolona jest gospodarcza eksploatacja gruntów rolnych, lasów lub innych nieruchomości, a także wykorzystanie turystyczne - z wyłączeniem turystyki motorowej - na planie wyznaczonej sieci szlaków. Wokół każdego parku może być również utworzona otulina. Park krajobrazowy tworzony jest na mocy rozporządzenia wojewody.
W Polsce istnieje obecnie 96 parków krajobrazowych (wg stanu na 31 XII 1994), o łącznej powierzchni 1860,5 tys. ha. Do największych należą parki krajobrazowe: Puszczy Knyszynskiej, Pogórza Przemyskiego, Popradzki i Mazurski.

Obszary chronionego krajobrazu wyznacza się w każdym województwie. Na tych terenach przewiduje się zwiększenie lesistości i liczby zbiorników wodnych oraz usuwanie zakładów produkcyjnych zanieczyszczających środowisko przyrodnicze.
Rezerwaty biosfery są to przyrodniczo najcenniejsze tereny, które zachowały charakter naturalny i są typowe dla dużych obszarów Ziemi. Na świecie wyróżniono 117 rezerwatów biosfery, a w Polsce przyznano taka nazwę 6 parkom narodowym - Białowieskiemu, Babiogórskiemu, Bieszczadzkiemu, Karkonoskiemu, Słowińskiemu i Tatrzańskiemu oraz rezerwatowi łabędzi niemych na jeziorze Luknajo.
Ochrona przyrody to jednak nie tylko zachowanie ginących gatunków roślin i zwierząt oraz naturalnych fragmentów przyrody. Przez przyrodę obiektów możemy:
Powiększyć stan posiadania dziko żyjących zwierząt i zielonej szaty roślinnej będącej bardzo ważnym składnikiem biosfery;
Zyskujemy miejsca, gdzie możemy wypoczywać i podziwiać piękno nieskażonej natury;
Zabezpieczamy niezwykle cenne obiekty do badań naukowych.

---