PAŃSTWO I WŁADZA

25. Polityka, ideologia, doktryna, program polityczny, populizm, pragmatyzm, koalicja, opozycja.

Polityka - ogół działań związanych z dążeniem do zdobycia władzy państwowej i jej wykonywaniem, a także z wyznaczaniem kierunku państwa.

Ideologia - główna idea; zbiór wartości opartych na akceptowanym systemie wartości społecznych i politycznych.

Doktryna - konkretyzacja ideologii; wynikający z ideologii i uporządkowany zbiór poglądów, wskazujący teoretyczne i praktyczne metody realizacji.

Program polityczny - konkretny zbiór postulatów na płaszczyźnie społecznej, gospodarczej i politycznej.

Populizm - działalność polityczna oparta na chwytliwych hasłach ekonomicznych i społecznych, dążąca do zyskania poparcia większości społeczeństwa, a w następstwie do przejęcia władzy.

Pragmatyzm - system filozoficzny przyjmujący praktyczność za kryterium prawdy, polegający również na realistycznej ocenie rzeczywistości (podejmowanie skutecznych działań).

Koalicja - wspólne działania kilku podmiotów (np. partii politycznych) zmierzające do szybszej realizacji wyznaczonych celów i zadań.

Opozycja - partie nieuczestniczące w sprawowaniu władzy, których celem jest krytyka i kontrola rządu.

26. Koncepcja, założenia i prekursor konserwatyzmu.

Prekursor: Edmund Burke

Koncepcja: oparcie życia społecznego na tradycji i wartościach (strzelam :P)

Założenia:

- integryzm religijny (niezmienność ładu moralnego oparta na światopoglądzie religijnym)

- tradycjonalizm (dorobek i doświadczenia pokoleń, jako cenne wskazówki dla społeczeństwa)

- teoria organiczna (społeczeństwo, jako organiczna całość, składająca się z wielu wzajemnie powiązanych i współpracujących grup)

- hierarchizm (społeczeństwo, jako naturalnie zróżnicowana struktura, na czele z elitami)

27. Koncepcja, założenia i prekursor liberalizmu.

Prekursorzy: John Lock, Adam Smith

Koncepcja: naczelną wartością jest wolność jednostki

Założenia:

- racjonalizm (człowiek jest rozumny z natury i potrafi ocenić swe potrzeby i interesy)

- ograniczeniem jednostki może być jedynie wolność drugiego człowieka

-hierarchiczna struktura społeczeństwa

- podstawową funkcją państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa obywatelom, ochrona własności prywatnej oraz stwarzanie warunków do rozwoju człowieka

- gospodarka wolnorynkowa

28. Koncepcja, założenia i prekursor nacjonalizmu.

Prekursorzy: Giuseppe Mazzini, Tomasz Masaryk

Koncepcja: interes własnego narodu ponad wszelkimi innymi wartościami

Założenia:

- naród najdoskonalszą formą życia zbiorowego, niezbędną dla pełnego rozwoju jednostki

- duże znaczenie tradycji, języka, kultury narodowej i religii

- solidaryzm społeczny (najważniejszy jest interes narodowy, niezależnie od różnic między grupami społecznymi)

* skrajnymi postaciami nacjonalizmu jest szowinizm i rasizm

29. Koncepcja, założenia i prekursor komunizmu.

Prekursorzy: Karol Marks, Fryderyk Engels (i chyba Lenin...)

Koncepcja: człowiek jako część przyrody (też strzelam, że to to :P)

Założenia:

- dyktatura proletariatu

- państwo, jako instytucja przejściowa

- absolutna równość wszystkich ludzi

- własność kolektywna, zamiast własności prywatnej

30. Koncepcja, założenia i prekursor socjaldemokracji.
Prekursor: Eduard Bernstein

Koncepcja: zniesienie stosunków społecznych opartych na własności prywatnej (likwidacja podziału klasowego
Założenia:

- idealistyczne traktowanie jednostki ludzkie

- nacisk na prawa socjalne (prawo do pracy, godziwego wynagrodzenia, bezpiecznych warunków pracy itp.)

- akceptacja interwencjonizmu państwowego (sprawiedliwy podział dóbr)

- ustrój demokratyczny (oparty na pluralizmie i parlamentaryzmie)

31. Koncepcja, założenia i prekursor chadecji.

Prekursor: Papież Leon XIII

Koncepcja:
Założenia:

- prawo do życia

- moralność chrześcijańska

- prawo do własności

- dążenie członków społeczności do wspólnego dobra

32. Koncepcja, założenia i prekursor faszyzmu.
Prekursor: Benito Mussolini

Koncepcja: wyższość rasy aryjskiej, która ma do spełnienia misję cywilizacyjną

Założenia:

- eliminacja ludności żydowskiej i innych narodowości niearysjkich

- eliminacja socjalistów i komunistów

- ekspansjonizm (przestrzeń życiowa dla rasy aryjskiej)

- militaryzacja państwa i kult siły

33. Wymień i omów współczesne doktryny polityczne (prawica, lewica, środek).
Doktryny prawicowe:

- uznają istnienie nierówności za naturalną cechę społeczeństw

- podkreślają szacunek dla tradycji, przywiązanie do Kościoła (szczególna pozycja religii w życiu społecznym) oraz rodzimej kultury

- sprzeciwiają się gwałtownym zmianom

- popierają wolny rynek

- negują interwencję państwa w gospodarkę

Doktryny lewicowe:

- głoszą hasła sprawiedliwości i solidaryzmu społecznego

- nie uznają nierówności za zjawisko naturalne, ale uznają konieczność łagodzenia ich przez państwo

- głoszą zasadę równości wszystkich ludzi (równouprawnienie kobiet, mniejszości)

- popierają interwencję państwa w gospodarkę

- sprzeciwiają się uprzywilejowaniu Kościoła w państwie

Doktryny centralne:

- dążą do utrzymania równowagi pomiędzy interesami różnych grup społecznych

- uważają, że istniejące nierówności powinny by łagodzone przez społeczeństwo, nie przez państwo

- popierają gospodarkę rynkową, która powinna być kontrolowana przez społeczeństwo

34. Co to jest partia polityczna i jej geneza.

Partia polityczna - grupa osób o wspólnych poglądach, programie politycznym i przewodniczącym, których celem jest zdobycie władzy w państwie.

Geneza:

a) Katerie arystokratyczne (np. Familia skupiona wokół Czartoryskich):

- funkcjonowały w XVII i XVIII wieku

- kierowane były przez wpływowe rody arystokratyczne

- ich głównym celem było zdobycie władzy

b) Kluby polityczne (np. Stronnictwo Patriotyczne z okresu Sejmu Wielkiego):

- funkcjonowały w II połowie XVIII w. i w XIX wieku

- miały program polityczny i przywódców

- skupiały ludzi o podobnych poglądach politycznych

- nie posiadały rozbudowanych struktur terytorialnych

- centrum klubu stanowili posłowie zasiadający w parlamencie

c) Partie masowe:

- narodziły się w połowie XIX wieku

- ich powstanie związane jest z demokratyzacją prawa wyborczego

- posiadały program, przywódców i rozbudowane struktury lokalne i centralne

- chciały pozyskać jak najwięcej członków

- popierały jedno środowisko społeczne (np. partie robotnicze)

- kierowały się ideologiami

d) Partie wyborcze (polityczne):

- są nastawione na wygrywanie wyborów (wzrost ich aktywności w czasie kampanii)

- dominującym elementem partii nie jest ideologia, lecz pozyskanie jak największego poparcia wśród wyborców

- programy polityczne mają charakter umiarkowany

35. Typologia współczesnych partii politycznych, z odwołaniem do odpowiednich przykładów.

a) podział ze względu na strukturę i charakter działania:

-struktura organizacyjna:

* komitetowe (najaktywniejsze w czasie wyborów, pełnią rolę komitetu wyborczego)

* rozwinięte (trwała i rozbudowana struktura organizacyjna)

- liczba członków:

* kadrowe (niewielka liczba aktywistów)

* masowe ( duża liczba członków: działaczy i zwolenników)

- podział władzy w strukturach:
* scentralizowane (ważne decyzje podejmowane przez organy centralne)

* zdecentralizowane (struktury lokalne mają duży zakres samodzielności w podejmowaniu decyzji)

b) podział ze względu na program:

- konserwatywne (zwolennicy przywiązania do tradycji, gospodarki rynkowej i silnego państwa np. Patria Konserwatywna w Wielkiej Brytanii)

- chrześcijańskie (gospodarka wolnorynkowa, społeczne nauczanie Kościoła, solidaryzm społeczny, pomoc państwa np. Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna w Niemczech)

- liberalne (prawa i wolność jednostki, obrona własności prywatnej, wolna gospodarka rynkowa np. Partia Wolnych Demokratów w Niemczech)

- socjalistyczne, socjaldemokratyczne (równouprawnienie, rozdział państwa i Kościoła, rozbudowana socjalna funkcja państwa np. Partia Pracy w Wielkiej Brytanii)

- komunistyczne (eurokomunizm i ideologie nowej lewicy np. Francuska Partia Komunistyczna)

- wiejskie (wsparcie obszarów wiejskich i chłopów w konflikcie miasto-wieś, wyrównanie szans edukacyjnych np. Polskie Stronnictwo Ludowe)
- etniczne, regionalne (emancypacja grup etnicznych i mniejszości regionalnych oraz autonomia dla nich np. Liga Północna we Włoszech)

- skrajnie prawicowe (nacjonalizm, rządy silnej ręki, rasizm, wrogość wobec "obcych" np. Front Narodowy we Francji)

- ekologiczne ( sprzeciw wobec wykorzystywaniu energii jądrowej, ochrona środowiska, rozbrojenie, obrona pokoju np. Zieloni 2004 w Polsce)

36. Najważniejsze polskie partie polityczne, liderzy i główne założenia.

a) Platforma Obywatelska:

Lider: Donald Tusk

Założenia:

- liberalizm gospodarczy (ograniczona ingerencja państwa w gospodarkę)

- wprowadzenie podatku liniowego

- likwidacja barier biurokratycznych

- walka z bezrobociem (liberalizacja prawa pracy, obniżenie kosztów pracy)

- kontynuacja prywatyzacji (zlikwidowanie patologicznego związku polityki i gospodarki)

- likwidacja przywilejów władzy, walka z patologiami, likwidacja bezkarności wysokich urzędów państwowych

- usprawnienie administracji rządowej i jej ograniczenie (część uprawnień dla samorządów)

- sprzeciw wobec legalizacji aborcji, eutanazji, małżeństw homoseksualnych i kary śmierci

- członkostwo w NATO i UE, poparcie dla sojuszu i współpracy z USA
b) Prawo i Sprawiedliwość:

Lider: Jarosław Kaczyński

Założenia:

- budowa silnego, sprawnego i wolnego od patologii państwa (IV RP)

- prywatyzacja z kontrolą państwa nad strategicznymi podmiotami gospodarczymi

- walka z patologiami władzy, lustracja majątków polityków i rozliczenie prywatyzacji

- rozliczenie komunistów poprzez lustrację, osadzenie zbrodniarzy komunistycznych

- walka z przestępczością i zgoda na wprowadzenie kary śmierci

- aktywna polityka prorodzinna państwa

- sprzeciw wobec legalizacji aborcji, eutanazji i małżeństw homoseksualnych

- utrzymanie silnej pozycji Polski w UE, suwerenność kraju w polityce zagranicznej, umocnienie strategicznego sojuszu z USA
c) Sojusz Lewicy Demokratycznej:

Lider: Grzegorz Napieralski

Założenia:

- budowa społecznej gospodarki rynkowej

- walka z bezrobociem i ochrona praw pracowniczych

- zmniejszenie różnic majątkowych między biednymi, a bogatymi

- państwo świeckie, neutralne poglądowo

- równouprawnienie kobiet (dostęp do wyższych stanowisk, zrównanie płac)

- umocnienie samorządu i budowa społeczeństwa obywatelskiego

- legalizacja aborcji i rejestracja związków homoseksualnych, sprzeciw wobec eutanazji i kary śmierci

- przekształcenie UE w federację

d) Polskie Stronnictwo Ludowe:

Lider: Waldemar Pawlak

Założenia:

- wsparcie dla rolnictwa, modernizacja polskiej wsi, wsparcie dla gospodarstw rolniczych

- równe szanse dla ludności wiejskiej (oświata, ochrona zdrowia, kultura)

- rozwój rolnictwa poprzez wspieranie małej i średniej przedsiębiorczości

- sprzeciw wobec prywatyzacji strategicznych gałęzi przemysłu

- walka z bezrobociem (organizacja robót publicznych, umożliwianie bezrobotnym podwyższania kwalifikacji zawodowych)

- sprzeciw wobec legalizacji aborcji, eutanazji, małżeństw homoseksualnych i kary śmierci

- poparcie dla sojuszu z USA, członkostwa w NATO i integracji europejskiej

- sprzeciw wobec przekształcenia UE w federację (myślę, że te 4 wystarczą ;))

37. Co to jest system partyjny; jego rodzaje oraz wady i zalety każdego z systemów.

System partyjny - zbiór wszystkich partii działających w danym kraju oraz całokształt zachodzących między nimi zależności i powiązań.

Rodzaje:

- jednopartyjny (monopartyjny) (państwa totalitarne i postkolonialne):

* zalety: jedność i zgoda narodowa, brak konfliktów

* wady: jeden model rządów, brak demokracji

- dwupartyjny (USA):

* zalety: równowaga polityczna, stabilizacja życia publicznego w państwie

* wady: brak opozycji, znikome znaczenie innych partii

- wielopartyjny (w większości państw demokratycznych):

* zalety: demokracja, możliwość zawiązania koalicji

* wady: zamieszanie polityczne, niestabilność polityczna

38. Systemy (modele) wyborcze; zalety i wady systemu większościowego i proporcjonalnego.

Proporcjonalny:

- obowiązuje do sejmu i samorządów

- wyborcy głosują najpierw na listę, potem na kandydata

- proporcjonalny podział mandatów

* zalety: sprawiedliwy podział mandatów, większa reprezentatywność społeczeństwa (każdy wyborca ma swojego przedstawiciela)

* wady: mandat otrzymują kandydaci nie zawsze związani z regionem, rozdrobnienie parlamentu

Większościowy:

- okręgi najczęściej jednomandatowe (1 osoba)

- stosowany w wyborach do senatu, na prezydenta, wójta, burmistrza, prezydenta miasta

- głosuje się bezpośrednio na kandydata

* zalety: wybieramy kandydata najlepszego z listy, możliwość rozliczenia kandydata z działalności

* wady: większość wyborców bez swojego kandydata, zagrożenie dominacji jednej partii

39. Co to jest próg wyborczy; warunki uczestnictwa w podziale mandatów.

Próg wyborczy - minimalny procent poparcia wyborców, uprawniający komitet wyborczy do uczestniczenia w rozdziale mandatów.

Warunki:

40. Czym są grupy lobbystyczne i ich rola na scenie politycznej.

Grupy lobbystyczne (lobby) - pozaparlamentarna grupa, wywierająca polityczne naciski na przedstawicieli partii lub ugrupowań w parlamencie. Jej celem jest uzyskanie określonych korzyści - np. decyzji, uregulowań itp.

41. Co to jest demokracja i jej geneza.

Demokracja - forma ustroju państwa, w której obywatele (naród, lud) sprawują władzę bezpośrednio lub za pośrednictwem obywateli.

Geneza:

- demokracja antyczna

* starożytnej Grecji (bezpośrednie)

* starożytnego Rzymu (republika arystokratyczna)

- demokracja plemienna (wspólnota chrześcijańska)

- demokracja szlachecka (Artykuły Henrykowskie)

- demokracja burżuazyjna (to z zeszytu jest, więc się nie zakładam, czy jest dobrze :P)

42. Najważniejsze zasady państwa demokratycznego i ich znaczenie.

- zasada suwerenności (najwyższą władzę w państwie sprawuję naród)

- zasada podział władzy (trójpodział; zasada ta ma przeciwdziałać nadmiernemu skupieniu władzy w rękach jednej osoby; brak tyranii)

- zasada pluralizmu (możliwość istnienia i poszanowanie różnych poglądów, form życia społecznego, politycznego i gospodarczego, idei i światopoglądów funkcjonujących w społeczeństwie)

- zasada państwa prawa i konstytucjonalizm (najwyższym źródłem prawa jest konstytucja, a obywatele mogą robić wszystko, co nie jest zabronione przez prawo)

- zasada poszanowania praw mniejszości (ze względu na ryzyko, iż większość będzie starała się umniejszyć ich prawa)

43. Zagrożenia dla demokracji w Polsce.

- nietolerancja:

* jest źródłem napięć społecznych

* przejawy nietolerancji: apartheid, dyskryminacja rasowa, nietolerancja religijna, dyskryminacja osób z wirusem HIV, migrantów i osób niepełnosprawnych

- brak szacunku dla prawa i anarchia:

* obowiązkiem konstytucyjnym każdego obywatela RP jest przestrzeganie prawa

* częste zmiany prawa powodują brak świadomości obywateli i ich nieprzystosowanie oraz niechęć do obowiązujących przepisów

* najkorzystniejsza sytuacja jest wtedy, gdy moralność społeczna w pełni pokrywa się z systemem prawnym (zdarza się to bardzo rzadko, stąd priorytetem w państwie jest prawo)

* ustawiczne nieprzestrzeganie prawa przez obywateli prowadzi do anarchii, rozpadu państwa oraz złego funkcjonowania instytucji państwowych (dochodzi do patologii władzy: korupcji i demokracji fasadowej)

- korupcja:

* rodzaje: łapówki, nepotyzm, defraudacja (sprzeniewierzenie pieniędzy publicznych), klientelizm (silniejsza osoba w zamian za ochronę lub pomoc domaga się świadczeń), kapitalizm polityczny (wykorzystywanie wpływów politycznych w gospodarce)

* przeczy regułom równości wobec prawa, sprawiedliwości i uczciwej konkurencji

* niszczy gospodarkę wolnorynkową oraz zniechęca obywateli do państwa i jego instytucji

* skutki: marnotrawienie i nieefektywne wykorzystanie finansów publicznych, stanowiska państwowe obsadzane przez nieodpowiednie osoby, odwracanie się obywateli od państwa i spadek zaufania do instytucji publicznych

- problemy ekonomiczne:

* prowadzą do napięć społecznych

* często powodują spadek zaufania do demokracji i wzrost popularności ideologii antydemokratycznych

* programowe lekceważenie przez rząd obszarów nędzy i problemów materialnych ludności prowadzi do zajść społecznych, radykalizacji nastrojów, a nawet wyjścia ludzi na ulice

44. Wartości demokratyczne i wzory obywatelskiego działania.

Wartości (cnoty obywatelskie):

- dyscyplina wewnętrzna (narzucanie sobie określonych planów działania i konsekwencja ich realizacji)

- tolerancja (poszanowanie i uznanie potrzeb, poglądów i zachowań innych ludzi)

- uspołecznienie (zainteresowanie i angaż w sprawy społeczne). Czynniki mające wpływ na poziom aktywności obywateli:
* wychowanie w rodzinie

* wzorce i normy społeczne

* hierarchia wartości

* wychowanie w szkole

* sytuacja ekonomiczna

* patriotyzm, tradycje rodzinne i zawodowe

* obraz polityki w mediach i społeczeństwie

- krytycyzm (umiejętność właściwej oceny zjawisk, poglądów oraz przyjmowanie tylko tych informacji i poglądów, które są dobrze uzasadnione)

- odpowiedzialność za słowa (świadomość, że wystąpienia publiczne mogą naruszać interesy innych ludzi
(obywatelskie działania są to: przestrzeganie i poszanowanie prawa, świadczenia prawa, świadczenia publiczne, wierność ojczyźnie, obowiązek obrony kraju, świadomy udział w tworzeniu dobra ogólnego)

45. Formy uczestnictwa obywateli w życiu publicznym (bezpośrednie i pośrednie):

Bezpośrednie:

- referendum (powszechne głosowanie obywateli mających czynne prawo wyborcze, w którym podejmują oni decyzje w ważnych dla nich sprawach; obecnie jest to najpopularniejsza forma demokracji bezpośredniej)

- inicjatywa ludowa (prawo części obywateli do zgłoszenia własnych propozycji zmian w prawie; dzieli się na konstytucyjną, referendalną i ustawodawczą)

- weto ludowe ( prawo do wyrażania sprzeciwu wobec ustaw uchwalanych przez parlament)

- "Recall" (prawo obywateli do odwoływania urzędników pochodzących z wyborów powszechnych)

- plebiscyt (w polityce wewnętrznej: głosowanie, w którym obywatele mogą wyrazić swoje poparcie lub dezaprobatę dla polityki rządu)

- Zgromadzenie Ludowe (zgromadzenie obywateli, na którym podejmuje się najważniejsze decyzje odnośnie jakiegoś obszaru)

Pośrednie:

- wybory (proces wyłaniania przez ogół obywateli spośród kandydatów osób, które będą piastować najwyższe stanowiska w państwie. Wybory dają także społeczeństwu możliwość kontroli nad osobami sprawującymi władzę)

- przynależność do organizacji społecznych i politycznych (daje możliwość uczestnictwa w życiu społecznym i politycznym kraju)

- inicjatywy obywatelskie (m.in. obywatelskie komitety budowy pomników, organizacji obchodów rocznicowych, inicjatywy dotyczące inwestycji w środowisku lokalnym)

- zgromadzenia, listy, petycje, wiece (zgromadzenia ludzi mające na celu przedyskutowanie bieżących spraw politycznych), pikiety (rodzaj manifestacji)

46. Prawa i wolności obywatela w demokracji wg. Konstytucji RP.

Prawa i wolności osobiste:

- ochrona życia
- zakaz poddawania eksperymentom naukowym bez zgody osoby zainteresowanej

- zakaz stosowania tortur, kar cielesnych i okrutnego traktowania

- nietykalność i wolność osobista, ograniczenie wolności tylko na mocy decyzji sądu

- prawo do sprawiedliwego i jawnego procesu

- prawo do prywatności, wolności komunikowania się i nienaruszalności mieszkania

- swoboda poruszania się po terytorium kraju, prawo wyjazdu za granicę oraz wyboru miejsca zamieszkania

- wolność sumienia i religii

- wolność wyrażania poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji

Prawa i wolności polityczne:

- wolność uczestnictwa i organizacji zgromadzeń publicznych

- wolność zrzeszania się

- dostęp do służby publicznej

- prawo do informacji o działalności organów państwowych i samorządowych

- prawo wyborcze i prawo do udziału w referendum

- prawo do składania petycji i skarg

Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne:

- prawo do własności i dziedziczenia

- prawo wyboru zawodu i miejsca pracy

- prawo do ochrony zdrowia

- prawo do nauki, która do 18. roku życia jest obowiązkowa, a w szkołach publicznych bezpłatna

- wolność twórczości artystycznej, badań naukowych i korzystania z dóbr kultury

* Obowiązki:

- wierność Rzeczypospolitej i troska o dobro wspólne

- przestrzeganie prawa

- obrona kraju i służba wojskowa

- ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych, tym płacenie podatków

- dbałość o środowisko naturalne i ponoszenie odpowiedzialności za spowodowane przez siebie szkody

47. Porównaj systemy i prawa obywatela w różnych reżimach politycznych (min. po 3 prawa).

a) obywatele w państwach autorytarnych:

Systemy autorytarne ograniczają prawa i wolności obywateli.

- prawa i wolności osobiste:

* władze często stosują wobec przeciwników represje w formie więzienia bez wyroku sądu czy stosowania tortur

* systemy autorytarne najczęściej nie naruszają wolności sumienia czy wyznania

* obywatele nie mają narzuconej jednej, powszechnie obowiązującej ideologii

- prawa i wolności polityczne:

* ograniczenie możliwości działania i pozbawienie wpływu na bieg spraw państwowych partii i organizacji opozycyjnych (jeśli takowe są)

* wybory mają charakter plebiscytu i najczęściej są fałszowane

* rola wyłonionego w wyborach parlamentu jest ograniczona, nawet jeśli jest w nim silna opozycja

- prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne:

* najczęściej panuje wolność gospodarcza

* władza raczej nie ingeruje w naukę i kulturę

* istnieją niezależne media, chociaż ich działalność jest ograniczona przez cenzurę

b) obywatele w systemach totalitarnych:

Systemy totalitarne łamią większość praw, które gwarantują obywatelom systemy demokratyczne.

- prawa i wolności osobiste:

* w systemach totalitarnych prawa te są odrzucane

* na masową skalę system stosuje wobec obywateli terror

* państwo kontroluje wszystkie dziedziny życia społecznego

* rozbudowany jest system inwigilacji (rozbudowana siatka agentów; wobec obywateli stosuje się często prowokacje)

* ograniczona możliwość poruszania się po kraju i wyjazdów za granicę

* państwo dąży do narzucenia obywatelom oficjalnie obowiązującej ideologii (komunizmu, rasizmu, faszyzmu)

- prawa i wolności polityczne:

* władza totalitarna nie toleruje żadnych form sprzeciwu czy opozycji

* jedyną legalnie działającą i biorącą udział w wyborach jest partia rządząca

* wszystkie organizacje społeczne są kontrolowane przez państwo

- prawa i wolności ekonomiczne, socjalne, kulturalne:

* gospodarka ma charakter centralnie planowany

* wolność tworzenia i korzystania z dóbr kultury jest ograniczona przez wszechobecną cenzurę

* nie istnieją niezależne od państwa i opozycyjne wobec władz media

* swoboda twórcza i wolność badań naukowych są znacznie ograniczone

48. Rodzaje kultury politycznej:

- poddańczy typ kultury politycznej:

* jednostki i grupy społeczne są zainteresowane życiem publicznym

* społeczeństwo ustępuję rządzącym oraz podporządkowuje się decyzjom politycznym ośrodków władzy

* typ charakterystyczny dla państw demokratycznych i państw młodej demokracji

- zaściankowy typ kultur politycznej:

* niska świadomość polityczna społeczeństwa

* zainteresowanie jednostek sprawami publicznymi ogranicza się jedynie do spraw własnych (np. rodzina, miejscowość)

* społeczeństwo przyjmuje jednolite postawy publiczne

* model życia traktowany jest, jako niezmienny

* w społeczeństwie funkcjonują określone role polityczne (np. rola wodza)

* model ten jest charakterystyczny dla społeczności słabo rozwiniętych cywilizacyjnie (np. plemiona afrykańskie)

- uczestniczący typ kultury politycznej:

* zainteresowanie i zaangażowanie jednostek w życie publiczne

* obywatele są gotowi do angażowania się w politykę, oceniania, współdecydowania oraz sprawowania władzy

* obywatele wykazują się wiedzą na temat życia politycznego i znajomością zasad uczestnictwa w nim

* model charakterystyczny dla społeczeństw demokratycznych

49. Prawne warunki założenia partii politycznej, związków zawodowych, fundacji i stowarzyszeń (przykłady tych organizacji):

- partie polityczne (PiS, PO, SLD):

* członkowie muszą mieć ukończone 18 lat

* przynależność do partii jest dobrowolna

* partia musi zebrać minimum 1000 ważnych deklaracji (obywatele składający podpis muszą posiadać pełną zdolność do czynności prawnych)

* musza mieć określony statut

* partia nabywa osobowość prawną z chwilą wpisania jej przez Sąd Okręgowy w Warszawie do spisu partii

- związki zawodowe (Niezależny Samorządny Związek Zawodowy "Solidarność", Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych):

* przynależność do związku jest dobrowolna

* forma zatrudnienia nie ma wpływu na członkostwo

* minimum 10 członków

* należy uchwalić statut związku

* związek musi być zarejestrowany w Sądzie Najwyższym
- fundacje (WOŚP, Polska Akcja Humanitarna):

* założycielem może być zarówno osoba prawna, jak i osoba fizyczna

* fundator musi złożyć oświadczenie woli w formie aktu notarialnego lub testamentu, w którym określone są cele i środki finansowe fundacji

* fundacja musi mieć statut

* fundacja musi mieć zarząd, kierujący jej pracami

* fundacja ma osobę prawną z chwilą wpisania jej do rejestru fundacji (w Sądzie Rejonowym)

- stowarzyszenia ("Caritas" Polska, PCK):

* prawo do zakładania stowarzyszeń mają w Polsce obywatele posiadający pełnię praw publicznych

* stowarzyszenie musi mieć określony statut

* stowarzyszenie musi mieć zarząd i organy kontroli wewnętrznej

* władzą najwyższą jest walne zgromadzenie członków

* stowarzyszenie nabiera osobowość prawną po wpisaniu do rejestru stowarzyszeń

* jeśli stowarzyszenie jest rejestrowe, musi być utworzone przez minimum 15 członków; jeśli zwykłe - minimum 3

50. Funkcje środków masowego przekazu w życiu publicznym:

- informacyjna (podstawowa i najstarsza; polega na dostarczaniu informacji)

- opiniotwórcza (ogromny wpływ na kształtowanie poglądów społeczeństwa, poprzez sposób przekazywania informacji, ich dobór i komentarze)

- kontrolna (przekazywanie informacji o życiu jednostek zajmujących ważne stanowiska w państwie, co pozwala społeczeństwu na ich ocenę)

- rekreacyjna i edukacyjna (dostarczanie społeczeństwu rozrywki i przekazywanie treści edukacyjnych; tzw. głośne media publiczne)

- kulturotwórcza (upowszechnienie i tworzenie kultury np. poprzez kształtowanie języka)

51. Dlaczego media nazywane są "czwartą władzą"?

- ze względu na funkcje opiniotwórcze i kontrolne (wpływ na wydarzenia polityczne)

- spełniają zasadę pluralizmu (media państwowe i prywatne) i niezależności (jest to trudne, gdyż media w różnym stopniu są zależne od władzy lub reklamodawców), co niweluje niebezpieczeństwo manipulacji opinią publiczną.

52. Na czym powinna polegać wolność, obiektywność i bezstronność mediów?

53. Wyjaśnij, czym jest opinia publiczna. Omów proces kształtowania się opinii publicznej i czynniki, które na nią wpływają. Przedstaw formy i sposoby badania opinii publicznej.

Opinia publiczna - forma wyrażania poparcia lub dezaprobaty dla rządzących i ich działań. Może być kształtowana zwłaszcza przez środki masowego przekazu, partie polityczne oraz organizacje społeczne.

Wzrost znaczenia opinii publicznej ( wykorzystywanej przez polityków i reklamę) doprowadził do rozwoju badań w tym zakresie. Wykorzystuje się sondaże - czyli analizę i interpretację wypowiedzi określonej liczby osób. Zajmują się tym wyspecjalizowane instytucje mi.in. Ośrodek Badania Opinii Publicznej czy Centrum Badania Opinii Społecznej.

54. Współczesne ruchy społeczne.

- ruch ekologiczny:

* działa na rzecz ochrony środowiska

* narodził się w latach 70. XX wieku

* postulują m.in ochronę ginących gatunków roślin i zwierząt, racjonalną gospodarkę zasobami naturalnymi, ograniczenie emisji zanieczyszczeń

* edną z najbardziej znanych organizacji ekologicznych jest Greenpeace, walczącą o ochronę czystości mórz oraz morskiej fauny i flory

* najbardziej znaną partią ekologiczną jest niemiecka partia Związek 90/Zieloni, która do niedawna wraz z socjaldemokratami tworzyła rząd

- ruch antyglobalistyczny (alterglobalistyczny):

* sprzeciwia się panującym na świecie stosunkom społecznym, politycznym i gospodarczym

* postulaty: zniwelowanie różnic między biednym Południem, a bogatą Północą; oddłużenie państw Trzeciego Świata; walka z głodem i ubóstwem; ochrona lokalnych kultur przed kulturą masową; ochrona środowiska

* są niechętni korporacjom międzynarodowym (wg. nich są źródłem wyzysku i niszczą lokalne rynki)

* są także przeciwnikami niektórych organizacji międzynarodowych, które narzucają państwom liberalny model gospodarki

- ruch pacyfistyczny:

* dąży do likwidacji wojen, ograniczenia zbrojeń i do trwałego pokoju

* po II wojnie światowej ruchy pacyfistyczne działały przede wszystkim na rzecz rozbrojenia atomowego oraz występowały przeciwko wojnom i broniły demokracji i praw człowieka

* działalność: masowe protesty, blokady dróg i baz wojskowych

* w Polsce najbardziej znaną organizacją pacyfistyczną jest Ruch "Wolność i Pokój"

- ruch feministyczny:

* pojawił się w latach 60. XX wieku w USA

* walczy z dyskryminacją kobiet

* działania: manifestacje, happening, akcje informacyjne propagujące idee feministyczne w społeczeństwie oraz listy otwarte i petycje skierowane do władz opinii publicznej

55. Zdefiniuj pojęcie „państwa” oraz podaj koncepcje genezy państwa, charakteryzując jego najważniejsze cechy.

Państwo - trwała wspólnota ludzi zamieszkujących określone terytorium oraz poddanych suwerennej władzy zwierzchniej.

Koncepcje:

- teistyczna:

* zakłada, że państwo powstało dzięki działaniu siły nadprzyrodzonej, zamiarowi Bożemu

* wg. św. Tomasza z Akwinu od Boga pochodzi idea władzy, a państwo to dzieło ludzi

* koncepcja była popularna w monarchiach absolutnych i stanowiła uzasadnienie dla nieograniczonej władzy od Boga

* każde wystąpienie przeciwko władzy traktowano, jako grzech

- umowy społecznej:

* państwo jest rezultatem umowy pomiędzy członkami lub między społeczeństwem, a władzą

* neguje tezę o Boskim pochodzeniu władzy

* najsłynniejsi zwolennicy: John Lock, Jean Jacques Rousseau
- podboju i przemocy:

* państwo jest konsekwencją podboju plemion słabszych przez silniejsze

* koncepcja ta zrodziła podział na rządzonych i rządzących, utrwalony przez państwo

* zwolennik: Ludwik Gumplowicz

- marksistowska:

* państwo powstało w wyniku rozpadu wspólnoty pierwotnej, w której panowała wspólna własność narzędzi i środków, na klasy

* przewaga ekonomiczna pozwoliła klasom posiadającym własność zdobyć władzę

* twórcy teorii: Karol Marks, Fryderyk Engels

56. Funkcje współczesnego państwa (zewnętrzne i wewnętrzne).

- zewnętrzne (współpraca z innymi państwami):

* obejmuje aktywność międzynarodową państwa

* obejmuje stosunki z innymi państwami

* obejmuje działalność w organizacjach międzynarodowych (ochrona suwerenności zewnętrznej państwa)

* organami regulującymi funkcje są m.in. służby dyplomatyczne i wojsko

- wewnętrzne (zapewnienie porządku i bezpieczeństwa w państwie):

* prawodawcza (tworzenie prawa obowiązującego na terytorium państwa)

* porządkowa (działania zapewniające ład, porządek i przestrzeganie prawa)

* administracyjna (organy państwowe zarządzają życiem publicznym)

* gospodarczo-organizatorska (organizowanie gospodarki na rzecz państwa)

* socjalna (zapewnienie obywatelowi warunków do życia i rozwoju)

* kulturalna (ingerencja i wsparcie państwa w sprawach nauki i kultury)

57. Wyjaśnij, czym jest władza, jakie są możliwe typy legitymizacji (źródła władzy) i jakie znaczenie pełni w społecznej i politycznej rzeczywistości.

Władza - zdolność wydawana i egzekwowania decyzji.

Typy i znaczenie legitymizacji:

- legitymizacja tradycyjna:

* opiera się na panujących w społeczeństwie wierzeniach, zwyczajach i tradycji, wg. których dane osoby lub rody mają prawo do sprawowania władzy

* przykładem może być panowanie dynastii w krajach europejskich

- legitymizacja charyzmatyczna:

* opiera się na przekonaniu, że panujący posiada charyzmę, czyli ma wyjątkowe cechy, wiedzę i zdolności, predysponujące go do sprawowania władzy

- legitymizacja legalna:

* wynika z przekonania, że rządzący zdobył władzę na mocy obowiązującego prawa

* przykładem może być prezydent wybierany w wyborach powszechnych

Podmiotem władzy politycznej jest osoba (częściej grupa osób) wydająca decyzje i żądająca od adresatów jej wykonania. Adresatami są ci, którzy muszą się tym decyzjom podporządkować. Między podmiotem a adresatami władzy zachodzi stosunek nadrzędności i podporządkowania (stosunek władczy).

Najszerszą formą władzy politycznej jest władza państwowa, a adresatami tej decyzji jest całe społeczeństwo.

58. Omów patologie władzy; wymień i scharakteryzuj krótko każdą z wymienionych.

- alienacja (proces izolacji i dystansowania się organów państwa od społeczeństwa. Powoduje to wzrost nieufności obywateli do władzy)

- centralizacja uprawnień (skupienie uprawnień decyzyjnych w rękach władzy i ograniczenie kompetencji władzy lokalnej)

- oligarchizacja grup rządzących (niewielkie grupy rządzących stojących, ponad prawem)

- biurokratyzacja władzy (bezduszne przestrzeganie przepisów i ich niepotrzebne mnożenie)

- korupcja (przyjmowanie korzyści majątkowych przez osoby sprawujące władzę, w zamian za określone decyzje)

- partykularyzm (dbanie o własne interesy z pominięciem interesu ogółu)

- nepotyzm (obsadzanie wysokich stanowisk krewnymi; poplecznictwo)

- klientelizm (oparcie władzy na układach i wzajemnych zależnościach politycznych)

- brutalizacja polityki (wymuszanie posłuszeństwa obywateli przez przemoc)

59. Scharakteryzuj formy państw i podaj ich przykłady. (ja nie robię w formie tabeli, entschuldigung :P)

a) Podział według formy rządów:

- monarchia (forma rządów, w której najwyższym organem jest monarcha, a ludność tworzy grupę poddanych)

Podział ze względu na sposób uzyskania władzy przez władcę:

* monarchia dziedziczna np. Hiszpania, Wielka Brytania

* monarchia elekcyjna np. RP w okresie nowożytnym

- republika (forma rządów, w której najwyższa władze należy do organu wybieranego na określoną kadencję przez obywateli).
Rodzaje republik:

* arystokratyczne występujące kiedyś

* demokratyczne np. Polska, Francja

b) Podział według reżimu politycznego:

- autorytarne np. Uzbekistan, Angola :

* silna władza wykonawcza skupiona w rękach jednostki

* społeczeństwo nie ma możliwości kontrolowania władzy

* udział obywateli w życiu społecznym jest sztuczny i poddany ścisłej kontroli

* istnieje rozwinięty aparat przymusu i represji

- totalitarne np. Korea Północna:

* państwo kontroluje wszystkie sfery życia społecznego; ma rozbudowany aparat represji i przymusu

* indoktrynacja obywateli

* brak podziału władzy

* zakaz opozycji

- demokratyczne:

* istnieje podział władzy (trójpodział)

* obywatele są równi wobec prawa, mogą kontrolować władzę

* szeroki zakres praw i wolności obywatelskich

c) Podział według ustroju terytorialnego:

- unitarne np. Szwecja, Holandia:

* jednostki podziału terytorialnego są podporządkowane organom ogólnopaństwowym

* na terenie państwa obowiązuje jednolity system prawa, obywatelstwo, system organów sądowych i prawodawczych
- złożone (federacje, konfederacje, Unie państw):

* części składowe państwa mają duży stopień samodzielności

* ogólnopaństwowe instytucje zajmują się jedynie wybranymi dziedzinami wspólnego funkcjonowania państwa np. polityką obronną

60. Istota systemu prezydenckiego i półprezydenckiego (mieszanego):

System prezydencki np. USA:

- cała władza skupiona w rękach prezydenta

- brak premiera i rządu

- oddzielenie władzy wykonawczej i ustawodawczej

- niezależność prezydenta i jego administracji

- prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucyjną

System mieszany np. Francja:

- silna pozycja wybieranego w wyborach powszechnych prezydenta

- prezydent kontroluje rząd i premiera

- dualizm władzy wykonawczej

61. Istota systemu parlamentarno-gabinetowego i komitetowego:

System parlamentarno-gabinetowy np. Hiszpania:

- dualizm władzy wykonawczej: prezydent i rząd na czele z premierem

- prezydent sprawuje głównie funkcje reprezentacyjne

- parlament wraz z prezydentem powołują rząd - główny organ wykonawczy

- rząd ponosi przed parlamentem odpowiedzialność polityczną

- rząd ma inicjatywę ustawodawczą i może wystąpić do prezydentem z wnioskiem o rozwiązanie parlamentu

- parlament może udzielić wobec rządu wotum nieufności

System parlamentarno-komitetowy np. Szwajcaria

- parlament wybrany w wyborach powszechnych ma pełnię władzy w państwie

- parlament sprawuje kontrolę nad innymi organami (nie może jednak odwołać rządu")

- rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu oraz ma inicjatywę ustawodawczą (nie może jednak rozwiązać parlamentu)

- prezydent nie ma określonych kompetencji; powołuje go parlament i przed nim prezydent odpowiada

---