Założenia filozoficzne romantyzmu

Podstawową cechą postawy romantyków był więc wszechstronny bunt wobec zastanej rzeczywistości. Romantycy nie akceptowali feudalnej struktury społecz-nej i absolutystycznych rządów, a oświeceniowy racjonalizm, empiryzm i klasycyzm odrzucili jako niewystarczające formy myślenia o świecie i sposoby jego wyrażania.

Takie przekonania i postawy znalazły wyraz już w młodzieńczych utworach Mickiewicza, z których dwa, tj. Oda do młodości i Romantyczność, mają charakter programowych manifestów. W Odzie do młodości Mickiewicz poszerzał oświece-niową wizję świata o nowe regiony i cele poznawcze. W Romantycznosci wyeks-ponował natomiast "czucie i wiarę" jako pewniejsze sposoby poznania tajemnicy człowieka i świata niż oświeceniowe "szkiełko i oko". Romantycy traktowali świat jako jedność, ale jedność opartą na antynomiach, sprzecznościach, opozycjach "widzialnego" i "niewidzialnego", materii i ducha. Przekonanie to, budowane na różnych odmianach filozofii spirytualistycznej, w tym także na wierzeniach ludowych, zakładało istnienie świata "duchowego", który realizował się we wszystkim, co materialne, co "widzialne". Ponadto przyj-mowano, że między światem ducha i światem ludzkim zachodzą tzw. odpowiedniości (korespondencje), że to, co się dzieje w sferze ducha, realizuje się natych-miast w świecie ziemskim.

Pojmowanie świata jako antynomicznej jedności stanowiło podstawową cechę romantycznego myślenia. Do najczęściej podkreślanych i eksponowanych przez romantyków antynomii należały: duch i materia, dobro i zło, uczucie i rozum, młodzi i starzy, to co wewnętrzne i to co zewnętrzne, to co na dole i to co na górze, prawdy żywe i prawdy martwe, wolność i despotyzm, ludy i monarchistyczne rządy, pokrzywdzeni i krzywdziciele itd.

Na tej zasadzie romantycy opierali także swoje poczucie tragizmu. Tragiczne kolizje dostrzegali najczęściej między częścią a całością, jednostką a zbiorowością, wolnością a koniecznością, postępem a tradycją, obowiązkiem działania a niele-galnością czynu itd. Taką właśnie, opartą na antynomiach, wizję świata stworzyli: Mickiewicz w części III Dziadów, Słowacki w Kordianie oraz Krasiński w Nie-Boskiej komedii.

---