Zygmunt Krasiński
Poeta, dramatopisarz, powieściopisarz, epistolograf. Urodzony w Paryżu w rodzinie arystokratycznej. Wcześnie osierocony przez matkę, pozostawał pod silnym wpływem ojca, wybitnej lecz kontrowersyjnej postaci życia politycznego i kulturalnego czasów porozbiorowych: generała w armii napoleońskiej, później zaś - po klęsce Bonapartego - carskiego dygnitarza w Królestwie Polskim. Poeta, mimo iż nigdy nie zaakceptował późniejszych prorosyjskich poglądów ojca, często ulegał mu zarówno w sferze zachowań publicznych, obywatelskich, jak i w życiu prywatnym (z woli ojca, na przykład, w 1843 roku związał się węzłem małżeńskim z Elizą Branicką - mimo romansu z Delfiną Potocką, w którym trwał niemal do końca życia). W czasach studenckich solidarność z ojcem nie pozwoliła mu wziąć udziału w patriotycznej manifestacji, w konsekwencji czego - bojkotowany przez kolegów - musiał w 1829 roku opuścić Warszawę i wyjechać do Genewy dla kontynuowania rozpoczętych studiów prawniczych. Od wyjazdu do Szwajcarii bywał w kraju tylko gościem, większość życia spędzając za granicą. Włochy, Francja, Austria, Niemcy to stałe trasy jego licznych podróży: do wciąż nowych miejsc zamieszkania, do kurortów dla podreperowania zdrowia, w miejsca ustronne, a piękne dla ukrywanych przed opinią publiczną spotkań z Potocką. Owa romantyczna podróżomania dobrze służyła bogatej korespondencji o wybitnych walorach literackich. Znajdowała w niej doskonały wyraz pełna sprzeczności, dialogiczna i trochę zwierciadlana osobowość poety.
Krasiński był genialnym dzieckiem podziwianym w klasycystycznym literackim salonie ojca i wcześnie zaczął pisać. Pierwsze próby to małe utwory prozą oraz powieści historyczne (debiut drukiem: Grób rodziny Reichstalów 1828) pozostające pod wpływem angielskich romansów grozy i francuskiej powieści frenetycznej. Młodzieńczy okres genewski okazał się niezwykle ważny w intelektualnej, artystycznej, a także obywatelskiej biografii poety. Był to czas: rozwijającej go przyjaźni z poetą, późniejszym dyplomatą, Anglikiem Henrykiem Reeve`em, poznawania literatury i manifestów europejskiego romantyzmu, kształtowania poglądów historiozoficznych - dzięki lekturom J. Micheleta oraz tradycjonalistów francuskich: P. S. Ballanche`a i J. de Maistre`a. Będą one stanowiły podstawę ideową późniejszych utworów poety. W Genewie pisał Krasiński po francusku listy do Reeve`a, gdy ten wyjechał do Anglii, a także autobiograficzne Fragmenty, o tematyce najczęściej katastroficznej. Próbował przenosić na grunt polski doświadczenia prozy poetyckiej Chateaubrianda oraz frenetycznych opowiadań i powieści: V. Hugo, J. Janina, Ch. Nodiera - czego najwartościowszym przykładem okazał się wydany w 1834 roku Agaj-Han, a ślady odnaleźć można w poetyckiej prozie Irydiona (1836).
Okres genewsko-rzymski był dla poety także czasem bolesnego patriotycznego dojrzewania. Nie uzyskawszy przyzwolenia ojca, nie wziął udziału w powstaniu listopadowym (1830), o wybuchu którego dowiedział się podczas pobytu w Rzymie. Zarówno pisane w tym czasie listy, jak i zachowany fragment powieści Adam Szaleniec (1831) dają świadectwo rozterkom i wewnętrznemu dramatowi poety. Mimo iż przyjął w końcu ojcowską interpretację powstania jako rewolty społecznej, jakobińskiej przez całe życie dręczyło go uczucie hańby. Ustępstwom wobec ojca towarzyszyła pogłębiająca się z latami nerwica i stany melancholii. W listach z okazji rozważań nad własną sytuacją egzystencjalną pisał o "fałszywym" położeniu, w jakim się znajduje, uważając że należy ono do istoty jego losu.
Należał do twórców, którzy, wyjątkowo silnie odczuwali romantyczny "ból istnienia", zagrożenie przez śmierć i strach przed nicością. Nie opuszczały go zwątpienia, a jego życie wewnętrzne układało się w rytmie rozpaczy i nadziei, doznań klęski i ocalenia. Towarzyszyło mu poczucie, że przyszło mu żyć na przełomie dziejów i oglądać schyłek starego świata). W swych najdoskonalszych utworach: Nie-Boskiej komedii (1835) i Irydionie (1836) pokazywał momenty przesileń historii - katastrof i degeneracji życia (co zyskało mu nazwę "poety ruin").
Silnym przeżyciem stało się dla poety skierowane przeciwko szlachcie powstanie chłopskie w Galicji w 1846 roku, rozpoczynające falę rewolucyjnych wystąpień Wiosny Ludów (1848). Jego nadzieje, dotyczące duchowego doskonalenia w imię chrześcijańskiej miłości i solidaryzmu klasowego, legły w gruzach. Skalę dramatu oddaje korespondencja poety, w której - znów posługując się katastroficznymi obrazami powszechnej zagłady i frenetyczną stylistyką - pisał, że w wydarzeniach roku 1848 spełnia się wizja rewolucji nakreślona przez niego niegdyś w Nie-Boskiej komedii.
Zygmunt Krasiński zaliczany jest obok Mickiewicza i Słowackiego do trójki polskich wieszczów. Urodził się w roku 1812 rodzinie hrabiowskiej w Paryżu. Jego ojciec, Wincenty Krasiński był napoleońskim generałem, później należał do obozu carskiego, będąc zwolennikiem skrajnego lojalizmu wobec Rosji. Kiedy mały Zygmunt miał dwa latka, przybył wraz z rodzicami do Warszawy, gdzie spędził dzieciństwo i lata młodości. Matka Krasińskiego, Maria Urszula z Radziwiłłów wcześnie go osierociła (w roku 1822, Zygmunt miał 10 lat), wtedy wpływ ojca jeszcze się nasilił. Zygmunt, choć często nie zgadzał się z ojcem szczególnie w kwestii poglądów politycznych, często ulegał jego woli. Po zdaniu matury w 1827 roku, Krasiński rozpoczął studia na wydziale prawa i administracji na Uniwersytecie Warszawskim. Już wtedy pociągała go działalność patriotyczna, jednak solidarność z ojcem nie pozwoliła mu wziąć udziału w studenckiej manifestacji o charakterze narodowym. To doprowadziło do konfliktu z kolegami, w efekcie Krasiński opuścił uniwersytet i udał się do Genewy, by tam kontynuować studia. Wracał do kraju jeszcze kilkakrotnie, jednak nigdy na długo, większość czasu spędzał za granicą, zwiedzając Włochy, Francję, Austrię, Niemcy, Szwajcarię i inne kraje, często przebywał w różnych kurortach, gdyż jego zdrowe wymagało dużej dbałości. Owe liczne podróże miały też inny, nieoficjalny cel, otóż, dzięki nim, mógł spotykać się w pięknych i ustronnych miejscach ze swoja ukochaną Delfiną Potocką.
Kiedy w 1830 roku wybuchło powstanie listopadowe Krasicki przebywał we Włoszech, na wieść o zrywie chciał wrócić, jednak po raz kolejny powstrzymała go niezgoda ojca. Ponadto poważna choroba oczu wymagała kuracji, Krasiński zatrzymał się więc w Wiedniu i poddał leczeniu. Wymagająca długiego przebywania w ciemnościach terapia silnie wpłynęła na jego psychikę. Do Warszawy dotarł dopiero w połowie sierpnia, a już we wrześniu na życzenie ojca udał się z nim do cara, by tam zabiegać o karierę dyplomatyczną. Taka przyszłość była wbrew wszelkim planom Syna, toteż znalazł on wymówkę w postaci złego wzroku i uzyskał pozwolenie na wyjazd za granicę. W 1833 roku udał się w podróż do Wiednia, Wenecji i Rzymu, to właśnie wtedy zrodziło się najdoskonalsze dzieło w jego dorobku - dramat " Nie-Boska komedia". W roku 1838 poznał córkę H. Komarowej, Delfinę Potocką. To uczucie zawładnęło poeta, swojej ukochanej poświęcił wiele utworów, napisał do niej około 6 tysięcy listów, z czego zachowało się prawie 700. Mimo romansu, Krasicki i w kwestii małżeństwa uległ woli ojca i w 1843 roku ożenił się z hrabiną Elżbietą Branicki. To jednak nie skłoniło go do zerwania z kochanką, którą silne uczucie łączyło go do końca życia.
W roku 1848 w Rzymie Krasicki poznał Norwida, cały czas dużo podróżował, jednak zły stan zdrowia nakazywał mu coraz więcej czasu spędzać w licznych uzdrowiskach. Niestety nie dawało to większych efektów. Dnia 23 lutego Zygmunt Krasiński zmarł w Paryżu.
TWÓRCZOSĆ
Krasiński bardzo wcześnie zaczął pisać. Pierwsze próby stanowiły małe utwory prozatorskie oraz powieści historyczne, zdradzające silny wpływ angielskiego romansu grozy i francuskiej powieści frenetycznej. Największym osiągnięciem tego okresu była debiutancka powieść "Grób Rodziny Reichstalów" (1828) oraz "Władysław Herman i dwór jego" (1830). Zaleta tej wczesnej twórczości było umiejętne przeniesienie podstawowych założeń europejskiego romantyzmu na rodzimy grunt.
W czasie pierwszego pobytu w Genewie kształtowały się poglądy Krasickiego na formę poetycką oraz filozofię dziejów. W 1830 roku spotkał się z Mickiewiczem, który wpłynął na przewartościowanie poglądów Krasińskiego na poezję. Piękno i poezja nabrały dla niego znaczenia metafizycznego, porzucił więc tradycje realistyczne, uznając ideowość i profetyzm literatury. Krasiński czytywał wówczas niemieckich filozofów idealistycznych i historyków francuskich (J. Micheleta, P. S. Ballanche`a i J. de Maistre`a), od których przejął koncepcję niezbędnej roli cierpienia i ofiary w drodze rozwoju dziejów. Krasiński był wyznawcą prowidencjalizmu tj. poglądu, według którego dzieje ludzkości są bezpośrednio zależne od woli Boga, który wyznacza zakres ludzkiej samodzielności
Fakt, iż nie wziął udziału w zrywie narodowym, jakim było powstanie listopadowe był źródłem poczucia winy. Uległ ojcu, który twierdził, iż jest to rewolta o charakterze społecznym skierowana przeciwko arystokracji, a nie zryw narodowowyzwoleńczym, z tego powodu dręczył się później poczuciem hańby i popadał w stany nerwicowe.
Utwór stanowi arcydzieło prozy realistyczno-humorystycznej, jest zarazem wyrazem mesjanistycznej koncepcji losów narodu polskiego, który przechodzi "próbę grobu", a którego czeka zmartwychwstanie.
Idea pokojowego, opartego na zasadzie miłości chrześcijańskiej pogodzenia klas nie przetrwała próby czasu. Zdarzenia rabacji galicyjskiej w 1948 roku odebrały Krasińskiemu nadzieję solidaryzmu klasowego. Jego wizje okazały się tylko wizjami idealisty.
Zygmunt Napoleon Krasiński herbu Ślepowron ps. Spiridion Prawdzicki (ur. 19 lutego 1812 w Paryżu - zm. 23 lutego 1859 tamże) - polski poeta nazywany poetą dialogu wrażliwym na obraz rozkładu[1], dramatopisarz, prozaik, filozof historii związany z kółkiem mesjanistycznym, hrabia. Znany zwłaszcza z dramatów romantycznych, tj.: Nie-Boska komedia czy Irydion. Pisał również powieści historyczne z dziejów Polski, a także powieści gotyckie.
Zaliczany do grona Czterech Wieszczów literatury polskiej obok Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego i Cypriana Kamila Norwida. Choć coraz częstsze są próby zdetronizowania Krasińskiego przez współczesną krytykę literacką[2], wciąż uznaje się go za jednego z najwybitniejszych pisarzy Romantyzmu w Polsce[3] oraz najwybitniejszego twórcę tzw. listu romantycznego[4]
Był potomkiem magnackiej rodziny Krasińskich II ordynatem opinogórskim, synem generała Wincentego i Marii Radziwiłłówny. Jego ojcem chrzestnym był cesarz Napoleon I.
Kształcił się w domu w Warszawie i Opinogórze, pod kierunkiem pisarza Józefa Korzeniowskiego, później w Liceum Warszawskim i na wydziale prawa Uniwersytetu Warszawskiego do roku 1829. Z powodu zajścia z kolegą Leonem Łubieńskim na tle wyłamania się Krasińskiego spod solidarności koleżeńskiej z okazji patriotycznej demonstracji na pogrzebie prezesa Sądu Sejmowego Piotra Bielińskiego, ojciec wysłał go do Szwajcarii.
Okres podróżowania i wpływu ojca
Gdy wyjechał do Szwajcarii, zapoznał się tam z literaturą i myślą europejskiego romantyzmu. Największy wpływ na jego poglądy i całe życie miał ojciec, Wincenty Krasiński - generał napoleoński, zwolennik "obozu klasyków", a później lojalny poddany cara Rosji. Zygmunt stracił matkę w 1822 roku. Mimo buntu, młodego jeszcze poety, nigdy nie udało mu się wyrwać spod wpływu ojca, który ingerował zarówno w jego poglądy polityczne, jak i życie osobiste (np. wymusił małżeństwo z Elizą Branicką, mimo miłości poety do Delfiny Potockiej). Krasiński pod wpływem ojca nie wziął udziału w powstaniu listopadowym i demonstracjach patriotycznych. Poddany ostracyzmowi kolegów zmuszony był przerwać studia. Od połowy maja do września 1857 r. przebywał w Złotym Potoku, z którego wyjechał po śmierci swojej najmłodszej córki. Uciekł z ojczyzny, aby choćby częściowo uwolnić się spod wpływu ojca. Odtąd przebywa przeważnie zagranicą w: Niemczech, Francji i Włoszech.
Okres miłości i przyjaźni
W roku 1829 w Genewie poznał się i zaprzyjaźnił z Anglikiem Henrykiem Reeve (korespondencję z nim wydał Józef Kallenbach, 1902, 2 tomy) i z Henrietą Villan, drugą swą miłością, po poprzednim, młodzieńczym uczuciu do kuzynki Amelii Załuskiej. W sierpniu 1830 roku spotkał się z Adamem Mickiewiczem, z którym odbył wycieczkę w Alpy. Po roku 1831 nawiedzały go stale cierpienia fizyczne, rozstrój nerwowy, potęgowany różnicą przekonań politycznych w stosunku do ojca, dla którego był jednak uległym synem, oraz najprzykrzejsza, stale go już trapiąca choroba oczu, grożąca ślepotą, zniewalająca do długiego nieraz przebywania w ciemnym pokoju i do samotnych rozmyślań. Od jesieni 1832 do wiosny 1833 przebywał w Petersburgu z ojcem, który chciał go nakłonić do służby dla dworu rosyjskiego, ale temu żądaniu ojca nie poddał się. Po Krakowie, który go zachwycił historyczną przeszłością, i Wiedniu, gdzie leczył oczy, udał się do Włoch, gdzie w Rzymie w roku 1834 nawiązał stosunek miłosny z Joanną Bobrową, który trwał do 1838. Stałym jego towarzyszem w tych podróżach był dawny kolega uniwersytecki Konstanty Danielewicz. W roku 1836 w Rzymie poznał i zaprzyjaźnił się z Juliuszem Słowackim
W grudniu 1838 roku w Neapolu nawiązał romans z Delfiną Potocką, najsilniejsze z uczuć poety, gorąco odwzajemniane. Stosunek miłosny przetrwał do roku 1846, później przekształcił się w przyjaźń i wydatnie odbił się w twórczości poety. W roku 1839 w Mediolanie zaprzyjaźnił się z Augustem Cieszkowskim, była to najtrwalsza i najściślejsza z przyjaźni poety i wzajemnie wywarła wpływ na dzieje myśli ich obu (korespondencję wydał Józef Kallenbach, 1912, 2 tomy). W lipcu 1843 roku pod wpływem ojca, ożenił się z Elizą Branicką (1820 - 1876) polską malarką i dyletantką, której uczucie i zalety charakteru ocenił dopiero później, gdy ochłódł stosunek z Delfiną.
Pierwsze znane utwory Krasińskiego powstały bardzo wcześnie, bo już od roku 1825. Pod wpływem Waltera Scotta w latach 1828—1831 napisał szereg powieści historycznych („Grób rodziny Reichstalów” 1828; „Władysław Herman i dwór jego” z 1828, drukowany 1830; „Mściwy karzeł i Masław” 1830; „Teodoro, król borów” 1830; „Zamek Wilczki” 1830; „Gastołd”, pisany 1831 , drukowany 1833; „Agaj-Han”, pisany 1831, drukowany 1834, powieść o Marynie Mniszchównie, najwybitniejszy z utworów tego młodzieńczego okresu twórczości), z których wiele drukował wydawanym przez siebie „Pamiętniku dla płci pięknej” kolega z Liceum i przyjaciel - Konstanty Gaszyński, który później zajmował się drukiem utworów poety, wydawanych w tajemnicy i anonimowo. W latach (1830—1832) przeważnie w Genewie napisał około pięćdziesięciu utworów i artykułów w języku francuskim, drukowanych częściowo w genewskiej „Bibliotheque Universelle”.
Po tych juweniliach już w roku 1833 powstaje arcydzieło „Nie-Boska komedia”, wydana w Paryżu 1835 roku, genialna powieść dramatyczna świetną prozą, wynik rozmyślań pobudzonych obszerną lekturą i wypadkami życia, o treści częściowo autobiograficznej. Jest dziełem na miarę europejską, w swoim rodzaju jedynym, przedstawiającym społeczną walkę idei arystokratycznej (hrabia Henryk) z demokracją (Pankracy), którego wartość artystyczną i myślową w pełni doceniono dopiero znacznie później i uznano je za jedno z najpotężniejszych arcydzieł literatury powszechnej, ostatnio z pełnym powodzeniem wprowadzono również na scenę, polską i niemiecką. Do utworu tego powracał i później, w ciągu lat (1838—1852) pisząc doń fragmentaryczne uzupełnienia (najważniejsze: „Sen” i „Weneckie podziemia”), wydano po śmierci poety pod tytułem „Niedokończony poemat” (1860).
Następnym utworem Krasińskiego i drugim jego arcydziełem: „Irydion”, powieść dramatyczna na tle dziejów starożytnego Rzymu, pisana w latach (1832—1836), drukowana w Paryżu w roku 1836.
W następnych utworach (prozą „Noc letnia” i „Pokusa”, pisanych 1837, drukowanych 1841; W lirykach erotycznych z tego czasu, pisanych dla Delfiny, dał jedną z najpiękniejszych utworów tego rodzaju w literaturze polskiej, inne wcześniej i później, zwrócone do Bobrowej i żony Elizy; za życia ich nie ogłaszał, wydano je dopiero po śmierci poety. Oprócz fragmentów literackich, pisał poza tym traktaty filozoficzne („O stanowisku Polski z Bożych i ludzkich względów”, pisane (1841—1842), drukowane (1903-1912), oraz w latach (1847—1858) polskie i francuskie memoriały polityczne, dając w nich wyraz swych poglądów mesjanicznych (różnych jednak od mesjanizmu Towiańskiego i Mickiewicza) oraz w miarę lat kształtując swe poglądy społeczne coraz bardziej w duchu zachowawczym, pod koniec nawet wstecznym. W spuściźnie Krasińskiego pozostało też mnóstwo listów, w których szeroko się wypowiadał w licznych zajmujących go sprawach i zagadnieniach. Nie wszystkie dotychczas wydano, korespondencję z ojcem i Delfiną drukowano tylko fragmentarycznie.
W twórczości Krasińskiego wyraźnie czuć piętno jego ojca w postaci dylematów i rozterek głównego bohatera na temat sensu powstań zbrojnych i zbrojnej walki o niepodległość (Krasiński uważał, że kwestia niepodległości Polski leży w rękach Opatrzności). Często pojawiają się także motywy związane z nurtem mesjanistycznym. Dzieła Krasińskiego zyskały uznanie głównie dzięki mylnej interpretacji. Współcześni poeci sądzili, że nawołuje on do zbrojnej walki, podczas gdy sam poeta był jej przeciwnikiem.
Zygmunt Krasiński zmarł 23 lutego 1859 roku w Paryżu. Po śmierci jego zwłoki zostały przetransportowane do Opinogóry koło Ciechanowa, gdzie znajduje się obecnie Muzeum Romantyzmu.
Mesjanizm Krasińskiego jest inny niż u Mickiewicza czy Słowackiego, w koncepcji Krasińskiego nie jest samo cierpienie i niewinna ofiara, najważniejsza jest wierność chrześcijańskim zasadom, cierpienie ma sens tylko wówczas, gdy wynika z wiary. Polska nie jest tu idealizowana, jednak wyznacza jej doniosłe zadanie - zbawienie świata (stąd mesjanizm, Polska jako Mesjasz), ale nie przez krwawą rewolucję, lecz przez odnowienie chrześcijańskiej moralności. Czyn w znaczeniu, jakie nadaje mu Krasiński, ma wymiar przede wszystkim duchowy. Idea zbawienia była stale obecnym motywem twórczości Krasińskiego, rozwijała się nadal w latach czterdziestych, kiedy to stworzył własną koncepcję mesjanizmu. Napisał wówczas poemat "Trzy myśli po śp. Henryku Ligenzie", składający się z trzech części: "Syn cieniów" ( pisany wierszem), "Sen Cezary" i "Legenda" (pisane prozą poetycką).