II. OCENA W PROCESIE KSZTAŁCENIA

Jednym z głównych momentów pracy pedagogicznej jest zagadnienie oceniania.

Przedmiotem oceny winny być:

• wiadomości,

• umiejętności

• nawyki,

• poprawność logicznego myślenia ucznia, jego zdolności porów­nywania, wskazywania różnic i podobieństw między faktami i zjawiskami, dostrze­gania związków przyczynowo-skutkowych między zjawiskami, dostrzegania istot­nych cech i właściwości faktów i zjawisk.

• umiejętność wykazania przez ucznia zdolności uogólnienia na podstawie faktów szczegółowych, jak też czynne i aktywne opanowanie umiejętności dowodzenia, tłumaczenia, wnioskowania.

Ocena, aby spełniać swe zasadnicze funkcje dydaktyczne i wychowawcze, musi być sformułowana zgodnie z jej podstawowymi cechami:

• obiek­tywność,

• jawność,

• instruktywność

• element mobilizacji do dalszej pracy.

Obiektywność oceny jest rzeczą podstawową w kształceniu. Uczniowie doskona­le zdają sobie sprawę z nieadekwatności ocen.

Ogólnoszkolne normy i kryteria zapewniają obiektywność ocen i są wskaźnikiem do utrzymania wymagań zgodnych z założeniami programu i ogólnymi celami kształcenia.

Jawność - każdy oceniany uczeń powinien znać wynik swej pracy, dlatego ocena musi być jawna i na bieżąco podawana uczniom do wiadomości.

Instruktywności należy rozumieć jako szersze umotywowanie oceny ze zwróceniem uwagi na popełnione błędy i usterki, z doraźnym wyjaśnieniem spraw niezrozumiałych dla ucznia.
W czasie omówienia odpowiedzi i umotywowania oceny przez nauczyciela uczniowie mogą skorygować własne przygotowanie.

FORMY OCENY

Ocena w pracy dydaktycznej nie zawsze jest stopniem.

1. Stopnie

2. Stopnie pozorne, należą do nich takie wypowiedzi nauczyciela jak: „dobrze", „źle", „poprawnie", „zaliczone", „nie zaliczone", „niedobrze". Orientują one ucznia bardzo ogólnie w wynikach jego pracy i są niedokładne, bo na przykład ocena pozorna „dobrze" równać się może w przyjętej skali ocen rezultatom: dostateczny, dobry, bardzo dobry, nie licząc plusów i minusów.

3. Plusy i minusy stosowane bez ocen cyfrowych w wypadkach, gdy wystawienie oceny byłoby pochopne z powodu zbyt wycinkowej wypowiedzi ucznia. Stosowanie częste plusów i minusów poddaje ucznia stałej kontroli z oceną i jest dydaktycznie korzystne.

4. Wyrażenia zastępujące stopnie pozorne, należą do nich takie jak: „świetnie", „doskonale", „ślicznie", „pięknie".

5. Potwierdzenia lub zaprzeczenia ogólne typu: „tak", „nie", „naturalnie", „oczy­wiście", „w porządku". Ta forma oceny informuje ucznia jeszcze ogólniej niż poprzednie o opinii nauczyciela na temat odpowiedzi lub pracy, gdyż element wartościowania jest w nich zaledwie uchwytny.

6. Aprobata lub dezaprobata w postaci wyrażenia: „dziękuję", „siadaj", „dosyć", „wystarczy", „następny". Wartość tego typu wyrażeń należy jeszcze od intonacji głosu i wyrazu twarzy oceniającego.

7. Komentarze, opisy, charakterystyki, recenzje dotyczące wyników pracy ucz­nia, ale bez stopni. Są uwagami merytorycznymi na temat pracy ucznia, jego postępów, braków lub niedociągnięć.

8. Punkty w testach, których nie przelicza się na oceny.

9. Wyrażenia dwuznaczne typu: „Dużo byłoby do powiedzenia", „Może jest
   w tym trochę prawdy", „No, no".

KRYTERIA OCENY SZKOLNEJ

Ogólne kryteria ocen wskazują na to, co powinno być przedmiotem ocen w szkole.

Szczegółowe kryteria wzbogacają zakres kontroli obok podstawowego swego zadania, jakim jest obiekty­wizacja uzyskanych wyników.

1. strona poznawcza odpowiedzi uczniów - jakości i zakresu wiedzy uczniów, obejmuje następujące szczegółowe wymagania:

a) znajomość faktów — konkretnych przedmiotów i zjawisk, danych liczbowych, dat,

nazwisk,

b) znajomość uogólnień — pojęć przyrodniczych i społecznych, praw, twierdzeń, reguł,

c) posiadania odpowiednio wyćwiczonych umiejętności, nawyków i przyzwycza­jeń, w tym

umiejętności i nawyków czytania, pisania, techniki pracy umysłowej, posługiwania

się narzędziami pracy.

2. strona kształcąca - rozwój osobowości ucznia, a szczególnie rozwój myślenia i mowy, obejmuje następujące elementy:

a) poprawność logicznego myślenia,

b) samodzielność i krytycyzm myślenia,

c) poprawność językowa odpowiedzi,

d) planowość i obszerność odpowiedzi,

e) dokładność obserwacji,

f) odpowiedni stosunek do przedmiotu.

3. strona wychowawcza

a) konsekwentnie naukowy charakter poglądów ucznia,

b) jednolitość poglądów ucznia co do podstawowych kwestii w szkole i poza szkołą,

c) zgodność postępowania ucznia z jego poglądami.

SAMOOCENA W PROCESIE KSZTAŁCENIA

Niezmiernie ważne jest samodzielne, świadome i aktywne kształcenie się; aby mogło ono przebiegać właściwie, należy wdrażać uczniów do samodzielnego kontro­lowania nauki i oceniania jej rezultatów.

Tylko samodzielne wnikliwe kontrolowanie i ocenianie własnego uczenia się zapewnia aktywne i świadome kształcenie.

Temu celowi powinny służyć odpowiednio przygotowane:

• pytania w podręczni­kach z rozwiązaniami,

• zestawy pytań do maszyn dydaktycznych i wzorni­ków, które uczniowie samodzielnie rozwiązywaliby w domu, kontrolując poziom własnego przygotowania i oceniając rezultaty wykonywanych prac.

Umiejętność kontroli i oceny własnych poczynań jest jednym z warunków skutecznego samokształcenia i w ogóle każdego skutecznego działania.

Jeżeli uczniowie będą mogli samodzielnie kontrolować i oceniać swoje przygoto­wanie, wówczas poziom tego przygotowania niewątpliwie wzrośnie, a co za tym idzie, wzrośnie również poziom pracy dydaktycznej i wychowawczej prowadzonej w szkole.

DYDAKTYCZNE WSKAZANIA SKUTECZNEGO OCENIANIA

Nie wszystkie działania kontrolne nauczyciela mogą i powinny łączyć się z oceną.
Wiele postępowań dydaktycznych wymaga kontroli, ale nie musi być wyrażonych oceną,
a tym bardziej stopniem zaliczanym na konto ucznia dorosłego.

1. OCENA KOŃCOWA

Stosowanie ocen w procesie kształcenia jest uzasadnione w końcowym etapie nauczania, gdy należy podsumować osiągnięcia i postępy uczniów, a następnie wyrazić je w postaci stopnia.

Taki stopień i taka ocena ma walor przedstawienia osiągnięć i wartości ucznia lub absolwenta:

• mieć charakter oceny różnicującej, która wskazuje różnice w aktualnych osiągnięciach uczniów lub absolwentów.

• być obiektywna i możliwie pełnym wyrażeniem osiągnięć w procesie kształcenia isamokształcenia.

• pełność tego stopnia - wyraża on różne zakresy treści poznawanej w procesie kształcenia, że obejmuje nie tylko wiadomości, ale także umiejętności i nawyki, znajomość i doskonalenie metod uczenia się, wyraża także zainteresowanie ucznia
  w przedmiocie, który został oceniony.

• nie może być średnią oceną, a winna zawierać aktualny wykładnik osiągnięć
  i możliwości ocenianego ucznia. Wiele razy spotykamy w praktyce takie sytuacje, gdy uczeń uzyskuje końcową ocenę wyższą, niż na to zasługuje, bo kiedyś podobno był lepszy.

• uwzględniać pilność i systematyczność pracy ucznia, jego indywidualne rezultaty
  w pracy nad swym rozwojem - niekiedy bowiem słabszy uczeń uczynił większe postępy niż lepszy, ale leniwy.

• prognostyczna - uwzględnić dalsze możliwości i postępy, które uczeń zrobi po uzyskaniu promocji i opuszczeniu szkoły.

2. OCENA BIEŻĄCA

Jest:

• bodźcem i sygnałem kierującym i dopingującym uczących się do osiągnięcia właściwych dla siebie rezultatów w procesie kształcenia

• na bieżąco aprobuje, ostrzega lub alarmuje osoby uczące się.

Lektura uzupełniająca i zadnia do przemyślenia:

1. L. Bandura, Ocena szkolna, „Encyklopedia pedagogiczna", s. 416 i nast.

3. B. Niemierko, ABC testów osiągnięć szkolnych, Warszawa 1975, WSiP.

Warto przemyśleć:

1. Jak oceniamy osiągnięcia i postępy uczniów?

2. Do jakiej grupy oceniających nauczycieli możemy siebie zaliczyć?

3. Czy stosujemy własne kryteria ocen? Jak je można określić w prowadzonych przez nas przedmiotach?

4. Czy oceniamy samych siebie jako nauczycieli? Jak wypada taka ocena?

Dydaktyka ogólna i metodyka str. 1

Opracowała: Mgr Jolanta Szabłowska

---