Podzial kultury wg kulturzonawców: elitarna, popularna (masowa) i ludowa
definicja kultury ludowej (XIX w.): zespól elementów uksztaltowanych w obrębie warstw niższych (ludu) spoleczeństwa narodowych; lud jako niższe warstwy spoleczne (od rewolucji francuskiej, wcześniej ludem była zbiorować, a plebs to chlopi, gmin, wieśniacy)
cechy kultury ludowej:
izolacjonizm - pewnego roadzju zamknięcie się w pewnych granicach, związane z polożeniem ludności (np. fakt, że w czasach pańszczyzny w zasadzie nie wolno im było opuszczać wsi); zawieranie malżeństw w obrębie parafii, cale życie w jednej wsi
izolacjonizm spoleczny - odgradzanie się od klas wyższych i ich kultury; wyksztalcenie wlasnego typu kultury
tracycjonalizm - obyczajowy, religijny, przekonań; związany z ustnym (analfabetyzm) przekazem tradycji, umiejętności i wiedzy i lacznością międzypokoleniową (przekazy w zasadzie nie modyfikowane mmiędzy pokoleniami; niechęć do nowosci - wszelkie nowinki musialy być poparte przez autorytety wiejskie)
rytualizm, sensualizm i religijność - wyobraźnia obrazowa (potrzeba konkretności), często postaciom czy rzeczom nadawano cechy lokalne (np. diabel cudzoziemcem, najczęściej Niemcem - inny pod względem religijnym); sakralizowanie fragmentów świata, przestrzeni (np. burza jako boży gniew); synkretyzm religijny (polączenie chrześcijaństwa z pogaństwem)
jednolitość - postaw, przekonoań, zachowań, w ramach spoleczności wiejskiej wynikające ze wspólnoty doświadczeń, podobnych problemów
Kazimierz Moszyński „Kultura ludowa Slowian” - dokonal podzialu kultury na:
Materialną - wytwory i dzialania kulturowe czlowieka niezwiązane ze sferą biologiczną np. stroje, budownictwo, narzędzia, przedmioty codziennego użytku
Duchową - wytwory świadomości ludzkiej, stanowiące zbiorową kulturę, a nie wyraz psychiki indywidualnej, zaspokajające potrzeby duchowe, np. wiedza, wierzenia (demonologia ludowa), wróżbiarstwo, sztuka
Spoleczną - obrzędy dożynkowe, rodzinne, pogrzebowe, ślubne, obyczaje towarzyskie i normy
Dramat ludowy
Inscenizacja obrzędów: taniec, przyśpiewki, gesty, przedstawienia, nie tylko mową, ale i ruchem
Nie istnieje postaci tekstu pisanego; były to widowiska sceniczne dla zbiorowości o charakterze amatorskim
commedia dell arte (Europa Zachodnia, gl. w Italii, w XVI pojawia się we Francji; XVII - w Polsce, ale nie ma już chakarteru ludowego, a dworski) - komedia ludowa, grana przez nieprofesjonalnych aktorów pochodzenia plebejskiego (o źródlach w starożytnej pantomimie); komedia improwizowana (bardzo ogólny zarys scenariusza), typowe, stale postacie, zamykające się w pewnym szablonie, tzw. maski komiczne lub poważne (aktorzy rzeczywiście często zakladali maski); udzial w nich braly również kobiety!; odkrywana pod glowym niebem; postacie:
Pierrot (smutny, z namalowanymi lzami)
Colombina (slużąca: dowcipna, zuchwala, sprytna; uslugująca mlodym damom)
Arlekin (blazen w masce, glupi, ale sprytny, szelma)
Poliszynel (gbur, gadatliwy plotkarz)
Capitano (pyszalek, samochwal, tchórz)
Pantalone (starzec, glupiec, oszukiwany, naiwny, żalosny)
Dottore (mędrek, filozof, uczony, bezradny życiowo, oszukiwany przez wszystkich)
Poza commedia dell arte, dramat ludowy ma charakter głównie religijny (misteria, mirakle, intermedia, jasełka) i obyczajowy; wywodzi się ze średniowiecznego dramatu religijnego (odgrywane przy kościolach, o tematyce związanej ze świetami liturgicznymi, później z lementami hagiograficznymi; odgrywany przez kleryków, z czasem również przy udziale świeckich śpiewaków); w dramacie ludowym nacisk kladziony jest na historię, opowiedzenie jej obrazem (nie kontemplację)
Rodzaje dramatów ludowych:
Misteria - lac. tajemnica, lączy się z dramatami średniowiecznymi kościelnymi; jednak na dobrą sprawę wywodzi się ze starożytności,
misteria eleuzyjskie (Grecja, od XV w. p.n.e. do IV w. n.e. w Eleusis) poświęcocne Demeter, bogini urodzaju i plodności; w IV wieku Teodozjusz przyjąl chrześcijaństwo i ich zakazal; od tego czasu odbywaly się nieoficjalnie; w Eleusis istnial kult Demeter, która wraz z córką, symbolizowala cykliczność życia i śmierci, wędrówkę dusz odradzających się; sekretów misteriów eleuzyjskich ponoć bardzo pilnowano, mogli w nich uczestniczyć wszyscy, bez względu na pleć i pochodzenie, ale tylko pobożni i wtajemniczneni; misteria obiecywaly życie po śmierci; wywodzily się prawdopodobnie z uroczystości żniw; cechą wspólną wszelkich misteriów jest dotknięcie tajemnicy boskiej, przejawiania się boskości w świecie ludzkim
misteria pasyjne od XVII w. w Kalwarii Zebrzydowskiej
misteria bożonarodzeniowe (z nich wywodzą się jaselka); na początku występowaly w kościolach, nieruchome kukly, później marionetki; a następnie ludowe przedstawienie, odgrywane przez ludzi chodzących od domu do domu i w dużych izbach; wywodzily się z przedstawień św. Franciszka z Asyżu (XII w.) i misteriów franciszkańskich dotyczących narodzin Jezusa i spisku Heroda; w formie ludowej okrszone ludycznym humorem i z elementami obyczajowymi: wspólcześni rządcy, wladcy; biskupi w końcu wypędzili je z kościolów, z powodu tych komicznych, niegodnych tematyki wstawek (od XVIII wieku w świeckich miejscach)
pastoralki (pieśni religijno-świeckie, często o charakterze komicznym) i kolędy
Moralitety
Jaselka (wywodzące się z misteriów i moralitetów) - od jasla, czyli żlobu (miejsca, do którego wkladano siano zwierzętom); wprowadzaly charakterystyczne postacie:
Herod - sfera zla; rzeź niewiniątek; burządcy grozę, krwawy; kultura ludowa przedstawiala go w sposób groteskowy: żalosny, rubszany, latwo go oszukać, podobnie jak postąpiono z diablem
Diabel - jego rogi były symbolem mocy; kopyto i ogon - sprzeczność z czlowieczeństwem; często kulal (strącenie z piekiel); ogromne genitalia - sprośność (na oltarzu Wita Stwosza diabel ma drugą glowę zamiast genitaliów); groteskowy, chociaż ludowa demonologia przedstawiala go również jako strasznego i wcale nie śmiesznego Pana Piekiel; istnial podzial na trzy rodzaje diablów: w kontuszu (Boruta, rządzący w piekle), cudzoziemiec (przestrzegający od zla z zewnątrz) i ludowy (dno hierarchii piekielnej: glupkowaty, np. Rokita); osmieszanie mialo funkcję terapeutyczną - oswajalo strach i pokazywalo triumf dobra nad zlem
Aniol - skrzydla (od Ezechiela, który uslyszal szum skrzydel); coś, co unosi nas nad ziemię (szatan miał za to skrzydla nietoperza)
Intermedia (humorystyczne wstawki między aktami; szczeólnie w poważnych przedstawieniach; groteskowe, np. diabel rozśmieszający publiczność)
mirakle