Wizerunek Józefa K. - człowiek w „Procesie” Franza Kafki

Urodzony w 1883 roku w Pradze, w rodzinie żydowskiego kupca, Franz Kafka był

pisarzem za życia nieznanym. Wydał tylko kilka nowel; umierając, kazał

zniszczyć resztę utworów. Tak więc wszystkie jego najważniejsze powieści

("Ameryka", "Proces", "Zamek") dotarły do czytelników wbrew wyraźnemu zakazowi

pisarza. Ogólnie uznaje się, że na życie i twórczość Kafki decydujący wpływ

miały cztery kompleksy: żydowskie pochodzenie, autorytarny ojciec, nielubiany

zawód i choroba (gruźlica). W mniej lub bardziej wyeksponowany sposób pojawiają

się ich ślady w twórczości Franza Kafki, również i w wydanym w 1925 roku

"Procesie".

Głównym bohaterem powieści jest Józef K. Bardzo ważne dla zrozumienia wymowy

utworu jest to, co o nim wiemy, ale co najmniej równie istotne i wymowne jest

to, co autor przed czytelnikiem zataja. Wiemy, że Józef K. ma 30 lat, że jest

wysokim urzędnikiem bankowym, zdolnym, pracowitym i cieszącym się zaufaniem

zwierzchników. Wiemy też, że jest inteligentny, ambitny i że podoba się

kobietom. Nie jest żonaty, ma natomiast kochankę, z którą się regularnie

spotyka. I to wszystko, co Kafka pozwala nam dowiedzieć się o bohaterze.

Okazuje się jednak, że analiza tego, czego autor nie chce nam ujawnić, może

doprowadzić do bardzo interesujących wniosków.

Nie wiemy przede wszystkim, jakie bohater nosi nazwisko. Ta anonimowość Józefa

K. jest wieloznaczna. Na pewno świadczy o anonimowości człowieka w otaczającym

go świecie. Jest również wyraźnym wskazaniem, że Józef K. może być każdym z

nas. Taką postać można określić mianem "everymana", czyli właśnie

człowieka-każdego, niczym nie wyróżniającego się spośród innych. Redukcja

nazwiska w świetle tytułu utworu może również kojarzyć się z tekstami prasowych

relacji z procesów sądowych - zawsze podawane jest tylko imię i pierwsza litera

nazwiska oskarżonego.

Nie wiemy również jak Józef K. wygląda, co tylko potwierdza teorię, że na jego

miejscu może znaleźć się każdy.

Franz Kafka nie odsłania przed czytelnikiem przeszłości głównego bohatera

"Procesu". Jest on dla nas postacią pełną niespodzianek, poznajemy go

stopniowo, w trakcie rozgrywania się akcji utworu.

Zdecydowanie jednak należy odrzucić hipotezę, że autor utożsamia się z własnym,

stworzonym przez siebie bohaterem. Utwory Kafki nie mają charakteru

autobiograficznego, mimo wielu podobieństw i nawiązań do życia osobistego

pisarza.

Bohater Kafki zostaje postawiony w stan oskarżenia, czym jest kompletnie

zaskoczony. Do samego końca nie dowie się, jakie wykroczenie popełnił i jakie

prawo złamał. Próbuje bronić się, walczyć o sprawiedliwość i o własną godność,

ale z góry skazany jest na klęskę. Ta walka nie może skończyć się sukcesem

osamotnionej jednostki. Nawet zabity zostaje Józef K. w sposób beznamiętny i

bezwzględny.

Jego losy są groźną przestrogą dla każdego. Kafka ostrzega, że świat, w jakim

żyjemy, jest nieprzyjaznym człowiekowi koszmarem, w którym jednostka jest

całkowicie podległa urzędnikom i prawnikom, reprezentującym wszechpotężną

machinę totalitarnej władzy. Człowiek w takim świecie jest zagubiony,

anonimowy, osamotniony. Jest niczym. Tragicznym potwierdzeniem katastroficznych

wizji Franza Kafki stała się rzeczywistość totalitarnych ustrojów i formacji

polityczno-społecznych: faszyzmu, stalinizmu i komunizmu.

---