OGÓLNE WIADOMOŚCI O PRAWIE RZECZOWYM

• prawo rzeczowe w znaczeniu przedmiotowym to zespół przepisów prawa cywilnego, które normują powstanie, treść, zmianę i ustanie prawa własności oraz innych form korzystania z rzeczy, czyli praw rzeczowych w znaczeniu podmiotowym;

• prawo rzeczowe w znaczeniu podmiotowym to takie prawo cywilne, które ma dwie łącznie cechy:

• dotyczy rzeczy;

• jest prawem bezwzględnym;

• np. nie są prawami rzeczowymi prawa na dobrach niematerialnych (nie dotyczą rzeczy) oraz prawo najmu czy dzierżawy (nie są bezwzględne);

• prawa rzeczowe i prawa obligacyjne to 2 podstawowe grupy praw podmiotowych w systemie prawa cywilnego;

• prawo obligacyjne → wierzytelność - wierzyciel może żądać od dłużnika określonego świad­czenia (art. 353)  dotyczą korzystania z wszelkich dóbr i usług i są prawami względnymi, a prawa wynikające ze stosunków zobowiązaniowych choć z reguły mają byt samodzielny, czasem uzupełniają rolę praw rzeczowych (np. umowa sprzedaży, zawiera zobowiązanie do przeniesienia rzeczy);

• terminologia w prawie rzeczowym → prawa obligacyjne określane jako prawa osobiste lub prawa osobiste i roszczenia (od łac. ius in rem - rzeczowe i ius in personam - obligacyjne; np. art. 306 kc);

• też inne cechy praw rzeczowych, poza dwoma w/w (patrz dalej);

RZECZY JAKO PRZEDMIOTY PRAW RZECZOWYCH

• przedmiotem praw rzeczowych są rzeczy (z nielicznymi wyjątkami, art. 265, 327 k.c, art. 65 ust. o ks. wiecz. i hip.);

• nie zawsze jest to korzystanie z rzeczy (np. hipoteka, zastaw), ale zawsze dotyczą rzeczy;

• wąska definicja pojęcia rzecz - wyłącznie rzeczy w techniczno-prawnym znaczeniu tego słowa;

• rzeczami są tylko przedmioty materialne (art. 45) → muszą spełniać łącznie 2 wymogi:

• są materialnymi częściami przyrody → NIE: dobra niematerialne, prawa oraz różnego rodzaju energie;

• mają charakter samoistny, tzn. są wyodrębnione → NIE: części składowe rzeczy, złoża minerałów, tzw. res omnium communes (woda płynąca, woda w morzu, powietrze);

• nie ma znaczenia, czy stanowi cześć przyrody w stanie pierwotnym, czy przetworzonym;

• NIE: zwierzęta, bo tak ustawa, ale stosuje się odpowiednio przepisy dot. rzeczy;

• TAK: pieniądze (banknoty i bilon) → są rzeczami sui generis, a wartość ich wynika nie z nich, ale z gwarancji jakie udziela im państwo;

• NIE: zwłoki ludzkie i ich części, chyba że preparaty przygotowane do celów badawczych;

• TAK: rzecz już istniejąca i zindywidualizowana (odmiennie niż w obligacyjnych) → NIE: rzecz przyszła lub niewydzielona jak 100kg zboża w 1T zboża;

• TAK poszczególne przedmioty → NIE: masa majątkowa oraz NIE rzeczy zbiorowe, np. stado owiec, biblioteka;

• nieru­chomości (rzeczy nieruchome) i ruchomości (rzeczy ruchome);

• art. 46 → nieruchomości to:

• części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przed­miot własności (grunty, nieruchomości gruntowe); 2 warunki łącznie:

• stanowi wyodrębnioną całość (ozna­czona granicami);

• jest odrębnym przedmiotem własności;

• budynki trwale z gruntem związane (nieruchomości budynkowe) lub części takich budynków (nieruchomości lokalowe), jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności  inaczej część składowa gruntu; np:

• budynki wzniesione na gruncie Skarbu Państwa lub gruncie należącym do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków przez wieczystego użytkownika; stanowią one własność użytkownika wieczystego (art. 235 k.c.);

• budynki wzniesione na gruncie użytkowanym przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną, należącym do jej członka lub do Skarbu Państwa; mogą one stanowić własność spółdzielni (art. 272 i 279 k.c.);

• budynki, jakie zatrzymali rolnicy, którzy przekazali państwu w zamian za rentę swoje nieruchomości rolne (do 1983 r.);

• lokale wyodrębnione jako samodzielne przedmioty własności;

• urządzenia pracowniczego ogrodu działkowego przeznaczone do wspólnego korzystania przez użytkowników działek są własnością Polskiego Związku Działkowców, natomiast nasadzenia, urządzenia i obiekty znajdujące się na działce wykonane lub nabyte ze środków finansowych użytkownika działki stanowią jego własność (ustawa pracowniczych ogrodach działkowych);

• rzeczy ruchome (def. negatywna) - to co nie jest nieruchomością (brak def. w kodeksie);

• rzeczy oznaczone co do tożsamości (cechy indywidualne) i co do gatunku (cechy rodzajowe) → podział subiektywny, gdyż o przynależności rzeczy do danej kategorii decyduje wola stron;

• część składowa (art. 47) → 3 łącznie przesłanki:

• połączenie przede wszystkim w sensie fizycznym;

• odłączenie spowodowałoby zasadnicze zmiany bądź całości, bądź przedmiotu odłączonego;

• połączenie z rzeczą musi być trwałe, a nie dokonane tylko dla przemijającego użytku;

• wg orzecz. użytek przemijający → to nie użytek krótkotrwały, lecz taki, który według zamiaru tego, kto dokonuje połączenia, ma trwać pewien, choćby nawet długi czas (w doktrynie też pogląd obiektywny);

• wyjątek → art. 49 urządzenia doprowadzające wodę, pary, gaz, prąd nie stanowią części składowych, jeśli stanowią część przedsiębiorstwa lub zakładu;

• wyjątek → art. 50 prawa związane z własnością nieruchomości uważa się za części składowe;

• skutek → nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych;

• części składowe nieruchomości → art. 48 i 191 → zasada superficies solo cedit - wszystko co zostało z gruntem połączone w sposób naturalny lub sztuczny dzieli los prawny gruntu;

• wyjątki → patrz wyżej oraz art. 272 i 279;

• zasada ta ma charakter normy iuris cogentis;

• przynależności (art. 51) → spełnione łącznie przesłanki:

• tylko rzecz ruchoma;

• rzecz odrębna;

• charakter rzeczy pomocniczej (podporządkowanie gospodarcze w stosunku do rzeczy głównej);

• potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem;

• faktyczny związek z rzeczą główną, ale nie traci sojego charakteru przez przemijające pozbawienie jej tego związku;

• tylko jeśli jest to własność właściciela rzeczy głównej;

• np. klucz do szafy; maszyna rolnicza dla nieruchomości rolnej, pokrowce na siedzenia dla samochodu;

• skutek (art. 52) → czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem przynależności, chyba że co innego wynika z treści czynności albo z przepisów szczególnych;

• pożytki (art. 53, 54) → jedna z form korzystania z rzeczy;

• 2 kategorie:

• pożytki rzeczy → to dochody, jakie przynosi rzecz:

• pożytki naturalne to płody rzeczy oraz odłączone od niej części składowe, jeżeli według zasad prawidłowej gospodarki stanowią one normalny przychód z rzeczy;

• pożytki cywilne - dochody, jakie rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego, np. czynsz dzierżawny.

• pożytki prawa → to dochody, które prawo to przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem, np. odsetki;

• pożytki przypadają w zależności od stosunku prawnego łączącego strony lub od szczegółowych uregulowań - albo właścicielowi (art. 140) - albo innym osobom (np. art. 233, 252, 693 § 1), a art. 55 określa następujące zasady:

• pożytki naturalne, które zostały odłączone w czasie trwania uprawnienia przypadają uprawnionemu;

• pożytki cywilne przypadają uprawnionemu w stosunku do czasu trwania tego uprawnienia;

• za nakłady w celu uzyskania pożytków, które przypadły innej osobie należy się wynagrodzenie, do wysokości pożytków;

BEZWZGLĘDNY CHARAKTER PRAW RZECZOWYCH

• prawo rzymskie → ius in re (prawo wynikające ze stosunku do rzeczy) i ius in personam (prawo wynikające ze stosunku między osobami) → obecnie koncepcja odrzucona, gdyż prawa i obowiązki mogą dot. tylko osoby  obecnie → krąg osób względem, których prawo jest skuteczne - prawa względne i bezwzględne;

• o zaliczeniu do kategorii praw bezwzględnych decyduje ustawodawca, kierując się względami ekonomicznymi i celowościowymi, a strony mogą jedynie wybrać formę stosunku prawnego, który zawrą;

• kategoria pośrednia → prawo czasem nadaje niektórym prawom względnym pewne cechy właściwe prawom bezwzględ­nym (głównie skuteczność erga omnes); są to np:

• niektóre prawa względne mogą uzyskać skuteczność erga omnes na skutek ujawnienia ich w księdze wieczystej (art. 16 ust. o ks. wiecz. i hip.);

• zobowiązania realne (actio in rem scripta) - sprzężone są z pewną sytuacją prawnorzeczową (własność albo posiadanie), a skutkiem tego sprzężenia jest to, że są one, niezależnie od tego, w stosunku do kogo powstały, skierowane przeciwko aktualnemu właścicielowi albo aktualnemu posiadaczowi rzeczy, której roszczenie dotyczy, np. roszczenie posiadacza o wykup gruntu, na którym wzniósł budynek;

• gdy przepisy szczególne tak stanowią, np. najem lokalu czy spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego czy każdego typu prawo do lokalu mieszkalnego (odpowiednio stosuje się przepisy o ochronie własności);

• podobnie dożywocie (odpowiednio przepisy o prawach rzeczowych ograniczonych);

• wierzytelność może być chroniona na podstawie przepisów o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną poza istniejącym stosunkiem zobowiązaniowym (tzw. odpowiedzialność z czynu niedo­zwolonego art. 415 i n. k.c);

• tzw. roszczenia pauliańskie - ochrona wierzycieli przed czynnościami prawnymi dłużników dokonanymi z ich szkodą poprzez uznanie przez sąd za bezskuteczną względem wierzyciela czynności dłużnika w wyniku, której określone przedmioty wyszły z jego majątku lub do tego majątku nie weszły, dzięki czemu wierzyciel zaspokaja się z przedmiotu, który do dłużnika nie należy (art. 527 kc);

• tzw. prawa do rzeczy (ius ad rem) - art. 59 kc;

• łączność między prawami rzeczowymi a obligacyjnymi to nie tylko przyznanie zobowiązaniom skuteczności względem osób trzecich, ale też gdy prawo przewiduje zobowiązania, które stanowią element treści praw rzeczowych (choć z reguły mają one charakter uboczny, a rzadko strony mogą inaczej ułożyć zobowiązania, jakie wynikają z praw rzeczowych);

• np. obowiązki między współwłaścicielami; obowiązek użytkownika ponoszenia ciężarów związanych z prowadzeniem prawidłowej gospodarki; obowiązek użytkownika dokonywania napraw i innych nakładów związanych ze zwykłym korzystaniem z rzeczy, obowiązek zastawnika czuwania nad zachowaniem rzeczy oddanej mu w zastaw;

Podziały praw rzeczowych:

bezterminowe (dawniej wieczyste)	terminowe (czasowe)
- ich czas trwania z góry nie jest określony;	- ich czas trwania jest z góry oznaczony;
niektóre mogą być tylko bezterminowe (np. własność nieruchomości), inne tylko jako terminowe (użytkowanie wieczyste), jeszcze inne zależą od woli stron (np. służebności gruntowe);
niezwiązane (wolne)	związane
- mają byt niezależny;	- mogą przy­sługiwać tylko podmiotowi innego prawa (głównego) i dzielą jego los prawny, np. służebność gruntowa;
samodzielne (samoistne)	niesamodzielne (niesamoistne, akcesoryjne)
- do swego istnienia nie potrzebują istnienia innego prawa;	- są uzależnione od innego prawa i nie mogą powstać ani istnieć bez niego, np. hipoteka i zastaw względem wierzytelności, którą zabezpieczają;
zbywalne	niezbywalne
- można przenieść na inną osobę	- ze względu na ich cele jakim jest zaspokajanie potrzeb określonej osoby; np. użytkowanie (z wyjątkiem time-sharingu) oraz służebności osobiste;
odpłatne	nieodpłatne
- niektóre z definicji swojej wymagają tego elementu (np. użytkowanie wieczyste, spółdzielcze prawo do lokalu, time-sharing), a inne mogą być albo odpłatne albo nie
podzielne	niepodzielne
mogą należeć do kilku osób w ten sposób, że każdej z nich przysługuje część ułamkowa prawa, którą może ona samodzielnie rozporządzać, np. własność, użytkowanie wieczyste, użytkowanie;	nawet jeśli mogą należeć do kilku osób, to nie mogą one samodzielnie rozporządzać tymi ułamkami, np. hipoteka, służebność;

Trójpodział praw rzeczowych (wcześniej dwójpodział)

• własność;

• użytkowanie wieczyste → ze względu na szczególną doniosłość zostało ono wyodrębnione w oddzielną grupę i usytuowane między własnością a prawami rzeczowymi ograniczonymi, chociaż mogłoby być zaliczone do ograniczo­nych praw rzeczowych; w kc potraktowane jako prawo pośrednie;

• prawa rzeczowe ograniczone;

• to prawa rzeczowego należą też przepisy o posiadaniu;

• tzw. zasada zamkniętej listy praw rzeczowych (numerus clausus tych praw) - w odróżnieniu od zobowiązań (swoboda umów, ograniczana jedynie wyjątkowo, więc strony mogą powołać do życia taki stosunek, jakiego ustawa w ogóle nie przewiduje - stosunek nienazwany, bądź też zmodyfikować stosunek w ustawie unormowany według swego uznania);

• powód - ich skuteczność erga omnes oraz konieczność dla ich utworzenia istnienia pewnych zasad organizacyjnych, których stworzenie przekracza możliwości zainteresowanych osób (np. ujawnianie praw rzeczowych w księdze wieczystej);

• tylko w ustawie, ale albo na sposób wyraźny, albo w taki sposób, że suma cech składa się na istotę prawa rzeczowego;

TREŚĆ, ZAKRES I WYKONYWANIE WŁASNOŚCI

Treść prawa własności

• niezależnie od teorii skąd wynika prawo własności to właściciel jest osoba uprawnioną, a zobowiązanym do nienaruszania jest każdy inny podmiot → wyróżnienie strony:

• pozytywnej - uprawnienia (atrybuty), jakie składają się na prawo własności jako prawo podmiotowe; była (i czasem nadal jest) określana przez tzw. triadę uprawnień (ius possidendi, ius utendi fruendi, ius abutendi), które wyczerpują ten zakres → inaczej kc, który nie wymienia wyczerpująco tego katalogu, a jedynie określa podstawowe uprawnienia właściciela (stanowiące trzon własności):

• uprawnienie do korzystania z rzeczy, które tradycyjnie składa się z:

• do posiadania rzeczy (ius possidendi);

• do używania rzeczy (ius utendi);

• do pobierania pożytków i innych przychodów z rzeczy (ius fruendi);

• do dyspozycji faktycznych, czyli przetworzenia, zużycia, zniszczenia rzeczy (ius abutendi);

• uprawnienie do rozporządzania rzeczą (ius disponendi):

• uprawnienie do wyzbycia się własności rzeczy;

• uprawnienie do obciążenia rzeczy albo przez prawo rzeczowe albo obligacyjne;

• negatywnej - w art. 140 kc wskazuje na nią sformułowanie „z wyłączeniem innych osób”, które oznacza obowiązek innych podmiotów do nieingerowania, a wkroczenie w tą sferę może się odbywać jedynie za zgodą właściciela, albo wyjątkowo ex lege;

• granice prawa własności określane są czasem jako „ustawowe granice”, ale w rzeczywistości jedynymi ograniczeniami prawa własności są prawa podmiotowe innych osób, a ograniczenia wynikające z przepisów ustawy określają zakres treści prawa własności, czyli stanowią element ustawowej definicji tego prawa, co znajduje wyraz w sformułowaniu art. 140 kc, że właściciel może korzystać z rzeczy „w granicach okreś­lonych przez ustawy”;

• charakter ograniczeń - z reguły negatywny (zakazujący czynić coś), ale czasem pozytywny (nakazujący czynić coś), ale przeważa pogląd, że pozytywne obowiązki nie należą do prawa własności, a są jedynie z nim skorelowane, gdyż prawo podmiotowe nie może zobowiązywać właściciela w sensie cywilistycznym;

• z art. 140 kc wynikają 3 wyznaczniki granic treści prawa własności:

• przepisy ustaw - brak wskazania konkretnych przepisów, więc chodzi o całokształt obowiązującego ustawodawstwa;

• w dziale II kc poza art. 140, kolejne artykuły określają granice treści prawa własności, do najważniejszych z nich należy art. 142 określający sytuację działania w stanie wyższej konieczności; kolejne art. 144-154 uwzględniają uzasadnione interesy właścicieli nieruchomości sąsiednich, też np. art. 231 kc - możliwość utraty własności na rzecz posiadacza;

• ustawy szczególne - patrz ogólna charakterystyka prawa rzeczowego w znaczeniu przedmiotowym → ważne by ograniczenia te były zgodne z art. 64 i 31 Konstytucji;

• zasady współżycia społecznego - kwestia sporna - wzajemny stosunek tego pojęcia z art. 5 i art. 140 → pogląd dominujący uznaje, że art. te spełniają inne funkcje - art. 5 dot. wykonywania prawa podmiotowego, w tym własności, a art. 140 uznaje te zasady za element treści tego prawa, np.:

• art. 140 - niedopuszczalność korzy­stania z prawa własności tylko w celu szykany;

• art. 5 - żądanie właściciela, aby osoba władająca jego nieruchomością wydała mu ją w sytuacji szczególnie dla niej niedogodnej (np. podczas choroby);

• istnieje też wątpliwość czy te klauzule powinny być ze względu na wymóg ustanawiania ograniczeń prawa własności tylko w drodze ustawy, ale zasada ta nie odnosi się do zakazu posługiwania się klauzulami generalnymi przez ustawodawcę; dodatkowo TK potwierdził konstytucyjność art. 5; patrz też wewnętrzna teoria nadużycia prawa;

• społeczno-gos­podarcze przeznaczenie prawa własności - podobnie jak w/w zasada stanowi kategorię, która zarówno określa sposób wykonywania prawa (art. 5), jak i kształtuje jego treść (art. 140), ale chodzi o przeznaczenie konkretnego prawa własności a nie własności w ogóle;

• w kc tendencja do bardziej społecznego traktowania własności (głównie nieruchomości) - patrz. art. 143, 144, 146, 214);

• ważne orzecz. SN z 1993 → nie wolno sztywno podchodzić do nadrzędności interesu ogólnego nad interesem indywidualnym, z czego wynika obowiązek organu wskazania o jaki konkretnie interes ogółu chodzi i udowodnić, dlaczego jest on ważniejszy;

• negatywna definicja własności - treść własności polega na tym, że właścicielowi wolno robić wszystko, z wyjątkiem tego, co jest mu zakazane → definicja te wynika z braku wyczerpującego pozytywnego podejścia do katalogu uprawnień właściciela, nawet jeśli dwa podstawowe uprawnienia zostaną ograniczone, nadal ma inne, np. prawo do ochrony własności;

Podmiot i przedmiot oraz przestrzenne i czasowe granice własności

• podmiot → ze względu na pełną zdolność prawną każdego podmiotu, każdy może być właścicielem, a wyjątki są nieliczne;

• przedmiot → rzecz (przedmiot materialny), ale nie zawsze konsekwentnie jest termin ten określany, np. własność patentu, własność przemysłowa, tzw. własność intelektualna, własność przedsiębiorstwa itp.;

• przestrzenne granice prawa własności → w przypadku rzeczy ruchomych (też nieruchomości budynkowych i lokalowych) z reguły nie ma kontrowersji na tle wyznaczania ich granic, gdyż wynika to z ich fizycznej samoistności; kontrowersje pojawiają się dopiero w przypadku nieruchomości gruntowych, gdyż ich granice są jedynie kategorią prawną;

Stosunki sąsiedzkie

• sąsiedztwo w szerokim znaczeniu → nie tylko bezpośrednie, ale i pewne oddalenie nieruchomości;

• prawo sąsiedzkie (art. 144-154 kc) - w prawie francuskim określane jako służebności ustawowe, w prawie polskim należą do ustawowej treści własności;

• dot. przede wszystkim gruntów, ale też budynków czy lokali;

• dot. nie tylko właścicieli, ale i w ograniczonym zakresie innych użytkowników, czy uprawnionych z innych tytułów (zarówno rzeczowych jak i obligacyjnych);

• mogą być kształtowane też w drodze czynności prawnej;

• wyróżniamy:

• przepisy ograniczające oddziaływanie na nieruchomości sąsiednie (art. 144 i 147 k.c);

• przepisy określające sposób korzystania przez sąsiadów z przygranicznych pasów ziemi (art. 148-150 k.c);

• przepisy przewidujące możność ustanowienia pewnych służebności (art. 145, 146 i 151 k.c);

• przepisy normujące problemy związane z granicami (art. 152-154 k.c).

• właściciel korzystający ze swojej nieruchomości może oddziaływać na grunt sąsiedni - immisje → to działanie na gruncie własnym, którego skutki odczuwa grunt sąsiada;

• dzieli się je na:

• bezpośrednie - polegają na skierowaniu pewnych substancji na grunt sąsiedni za pomocą specjalnych urządzeń i są zbliżone do fizycznej ingerencji  zakazane;

• pośrednie - dzieli się je na materialne - polegają na przenikaniu na nieruchomość sąsiednią cząstek materii lub pewnych sił (pyły, hałasy) oraz niematerialne - oddziałują tylko na sferę psychiki właściciela tej nieruchomości (innej osoby uprawnionej), poczucie bezpieczeństwa czy es­tetyki  niezakazane, ale ograniczenie w art. 144 kc;

• art. 144 kc → zakres dopuszczalnych immisji jest różny w zależności od rodzaju nieruchomości;

• do immisji należą: wytwarzanie cieczy, pary, dymu, pyłu, gazów, ciepła, hałasów, spalin, zapachów, wstrząsów, hodowanie pszczół, utrudnianie nasłonecznienia przez dopuszczenie do nadmier­nego wzrostu na granicy drzew i krzewów lub przez wadliwe usytuowanie budynków i innych urządzeń (kontrowersyjne), uniemoż­liwianie lub utrudnianie odbioru programu telewizyjnego (wg. SN);

• środki prawne → roszczenie negatoryjne p-ko właścicielowi o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń (art. 222 § 2 k.c) oraz roszczenie o odszkodowanie na zasadach ogólnych dot. czynów niedozwolonych o ile działanie było zawinione; też może dojść do zbiegu roszczeń z art. 144 i 24 § 1 k.c.;

• art. 147 kc → dot. robót ziemnych na gruncie, które mogłyby zagrozić nieruchomościom sąsiada;

• też ograniczenia w Prawie o ochronie środowiska;

• sposób korzystania z nieruchomości - art. 149 i 150 kc:

• owoce i gałęzie zwieszające się na grunt sąsiada mogą zostać zabrane przez właściciela, do czasu aż nie opadną na grunt sąsiedni, gdyż wtedy stanowią pożytek tego gruntu (art. 148, z wyjątkiem dot. gruntów publicznych); właściciel gruntu sąsiedniego może żądać naprawienia szkody jaka wynikła z zabierania tych gałęzi i owoców;

• dot. sytuacji gdy drzewo czy krzewy przerosną przez granicę, właściciel może wtedy obciąć ich korzenie, gałęzie i owoce (i zostawić je sobie), ale jeśli dot. to gałęzi czy owoców powinien wyznaczyć sąsiadowi termin do ich usunięcia;

• możliwości ustanowienia służebności - art. 145, 146, 151

• art. 145, 146 - właściciel lub posiadacz samoistny mogą żądać od właściciela gruntu sąsiedniego ustanowienia potrzebnej służebności drogowej jeśli nie ma dojazdu do drogi publicznej, albo budynków gospodarskich;

• art. 151 - reguluje kwestie tzw. służebności budynkowej, tj. sytuacji w której budowa budynku przekroczyła granice gruntu, a właściciel gruntu częściowo zajętego może żądać przywrócenia do stanu poprzedniego jedynie wyjątkowo, gdy:

• przekroczenie granicy było wynikiem winy umyślnej;

• istniał sprzeciw wobec budowy zgłoszony bez nieuza­sadnionej zwłoki;

• utrzymanie budowli grozi właścicielowi gruntu zajętego niewspółmiernie wielką szkodą;

• jeśli nie zachodzi żadna z w/w okoliczności albo jeśli właściciel gruntu zajętego zrezygnuje z możliwości w/w żądania może żądać albo:

• wynagrodzenia w zamian za ustanowienie odpowiedniej słu­żebności gruntowej (tzw. budynkowej);

• wykupienia zajętej części gruntu, jak również tej, która straciła dla niego znaczenie gospodarcze;

4. stosunki graniczne → związane z nimi 3 zagadnienia:

• utrzymanie granic w należytym stanie → art. 152 k.c. - obowiązek współdziałania przy rozgraniczeniu gruntów oraz przy utrzymywaniu stałych znaków granicznych, a koszty po połowie;

• własność i korzystanie z urządzeń granicznych (np. płoty, mury, miedze):

• własność → nie uregulowana w kc, wynika z założeń ogólnych, tzn. jeśli urządzenie to część składowa jednego z gruntów, właścicielem jest właściciel danego gruntu, ale kwestia sporna czy urządzenia, które znajdują się częściowo na jednym, a częściowo na drugim gruncie są współwłasnością czy należą w odpowiednich częściach do każdego z właścicieli;

• korzystanie → art. 154 - domniemanie, że urządzenia te służą do wspólnego użytku, tak samo drzewa i krzewy na granicy, a koszty utrzymania (ale nie wybudowania nowego urządzenia) ponoszą po połowie;

• rozgraniczenie → to określenie, jak na gruncie przebiega linia graniczna i jak mają być rozmieszczone punkty graniczne umoż­liwiające wytyczenie tej linii; 3 sposoby:

• w drodze umowy zainteresowanych właścicieli;

• na mocy orzeczenia sądowego;

• na podstawie decyzji organu administracyjnego.

Nabycie i utrata własności — charakterystyka ogólna

• nie tylko cywilnoprawne, ale i administracyjnoprawne (np. wywłaszczenie i nacjonalizacja) oraz karne (np. orzeczenie środka karnego jakim jest przepadek narzędzi, służących do popełnienia przestępstwa);

• sposoby cywilnoprawne nabycia własności:

• na podstawie umowy;

• zasiedzenie,

• przemilczenie;

• zrzeczenie się własności;

• w toku egzekucji sądowej, którego podstawą jest:

• co do ruchomości: swoista czynność prawna;

• co do nieruchomości: orzeczenie sądowe zwane przysądzeniem własności;

• konstytutywne orzeczenie sądowe;

• nabycie pochodne - prawo pozostaje to samo, a jedynie zmienia się podmiot (następstwo prawne);

• nabycie pierwotne - nabywca nie uzyskuje prawa od dotychczasowego właściciela, gdyż ten ostatni traci je, a nabywca uzyskuje je niezależnie od niego;

• konsekwencje prawne:

• nabycie pierwotne - bez ograniczających je praw (z wyjątkami), a nabycie pochodne - wraz ze wszystkimi obciążającymi je prawami;

• nabycie pierwotne - nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet → zasada ta nie jest nigdzie zapisana, ale znajduje potwierdzenie w licznych wyjątkach przewidzianych w kc czy w ustawach szczególnych → te wyjątki to m.in.: (1) art. 83 kc; (2) art. 169 i 170 kc; (3) rękojmia ks. wiecz.; (4) czek i weksel;

Przeniesienie własności

I. umowy zobowiązująco-rozporządzające

• teoria - przeniesienie własności w drodze umowy = dwie umowy: zobowiązująca i rozporządzająca;

• system niemiecki → umowa zobowiązująca nie wystarcza do przeniesienia własności;

• system francuski → umowa zobowiązująca przenosi własność, tzn. wywiera podwójny skutek: obligacyjny i rzeczowy;

• art. 155 kc → umowa zobowiązująca przenosi własność → wyjątki:

• przepis szczególny, np. art. 157 § 2, gdy umowa zawarta jest z warunkiem lub terminem; też w przypadku prawa pierwokupu;

• wola stron;

• konieczna umowa rozporządzająca, gdy podstawą przeniesienia jest inne zobowiązanie niż umowa;

V. forma przeniesienia własności

• nieruchomości → ad solemnitatem forma aktu notarialnego jest wymagana tak dla umowy przenoszącej własność, jak i dla umowy zobowiązującej do tego (art. 158) → wyjątek w art. 159 gdy wniesione grunty stanowią wkład do rolniczej spółdzielni produkcyjnej i stają się współwłasnością dotychczasowych właścicieli;

• z orzecznictwa wykształciła się dopuszczalność przeniesienia własności nieruchomości w formie „sądowej” → ugoda przed sądem lub sądem polubownym;

• często nie przestrzegane, szczególnie w warunkach wiejskich (tzw. nieformalny obrót nieruchomościami) → patrz posiadanie;

• ruchomości → brak ograniczeń co do formy, choć czasem one występują (np. kodeks morski co do tzw. statków rejestrowych);

VI. czy skutecznie można nabyć własność tylko od właściciela?

• zasadą jest nemo plus iuris ... w odniesieniu do przeniesienia własności rzeczy → ale wyjątki ze względu na dobrą wiarę (brak zasady generalnej ochrony działających w dobrej wierze, a jedynie we wskazanych przypadkach):

• inne działy prawa cywilnego (np. art. 83 § 2, art. 92 § 2, art. 1028);

• prawo rzeczowe:

• tzw. zasada rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych → elementy konieczne: istnienie założonej księgi wieczystej, wpisana do niej niezgodnie ze stanem rzeczywistym osoba nieuprawniona/niewłaściciel, dobra wiara nabywcy, odpłatność czynności;

• art. 169 k.c. - dot. nabycia ruchomości od osoby nieuprawnionej → warunki: dobra wiara nabywcy, przekazanie posiadania przez zbywcę nabywcy (realna czynność prawna);

• ograniczenie w przypadku rzeczy skradzionych, zgubionych lub utraconych w inny sposób → własność przechodzi dopiero po 3 latach od utraty (nie dot. pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego);

• 2 ważne orzeczenia SN dot. nabycia kradzionego samochodu:

• uchwała 7 SN z 30.03.1992 → „nabywca używanego samochodu powinien zachować stosownie do okoliczności, zwłaszcza, gdy zbywcą nie jest osoba zajmująca się obrotem samochodami, szczególną ostrożność w celu upewnienia się, czy samochód nie pochodzi z kradzieży” → aprobowane przez doktrynę

• orz. z 10.10.1997 → SN zaostrzył kryteria wynikające z art. 169 kc, dodając, że jeśli w okresie 3-letnim nastąpiło kilkakrotnie zbycie, to własność przechodzi po tym okresie, tylko wtedy, gdy dobrą wiarę mieli też wszyscy poprzednicy w tym 3-letnim okresie → krytykowane przez doktrynę;

VII. ustawowe ograniczenia

• stosunkowo niewielkie znaczenie tych ograniczeń w stosunku do ruchomości, większe dot. nieruchomości (patrz dalej);

VIII. zlecenie

• zlecenie dla zleceniobiorcy by kupił nieruchomość na swoje nazwisko, a potem na żądanie zleceniodawcy przeniósł jej własność na niego, a gdy zleceniobiorca uchyla się od tego może zostać przymuszony do przeniesienia własności przez sąd, którego orzeczenie zastępuje to przeniesienie (art. 64 kc)  wg utrwalonego orzecznictwa takie umowy zlecenia są dopuszczalne, a obowiązek przeniesienia własności przez zleceniobiorcę istnieje ex lege (nawet jak nie zostanie on wyraźnie przez strony wyrażony), a forma takiej umowy zlecenia może być dowolna;

Zasiedzenie i przemilczenie

I. Zasiedzenie a przemilczenie

• cecha wspólna - nabycie własności na skutek upływu czasu (wraz ze spełnieniem innych przesłanek);

• różnica - zasiedzenie to długotrwałe wykonywanie prawa przez osobę nieuprawnioną, a przemilczenie to brak wykonywania przez właściciela swojego prawa:

• różne funkcje:

• zasiedzenie - usuwa rozbieżność między stanem prawnym a stanem posiadania;

• przemilczenie - ma na celu likwidację stanu polegającego na tym, że właściciel nie wykazuje zainteresowania swoją rzeczą;

• zasiedzenie uregulowane generalnie w art. 172-177 kc, a przemilczenie nie zostało ogólnie uregulowane;

II. Przedmiot zasiedzenia

• tylko prawa rzeczowe, a głównie własność; ze względu na konieczność posiadania, muszą być to prawa związane z władaniem rzeczą:

• własność - ruchomości i nieruchomości (nawet jak ma księgę wieczystą);

• każdą nieruchomość: gruntową, lokalową, budynkową (wraz z prawem głównym);

• w przypadku gruntu można zasiedzieć tylko część, ale lokal trzeba w całości;

• też udział we współwłasności (wg. orzecznictwa i doktryny);

• niektóre służebności gruntowe oraz użytkowanie wieczyste;

• wg. orzecznictwa do zasiedzenia nie mają zastosowania ograniczenia obrotu nieruchomościami rolnymi;

III. Przesłanki zasiedzenia

• nieruchomości → art. 172 - 2 przesłanki:

• posiadanie;

• upływ czasu (20 lub 30 lat, w zależności od dobrej wiary) → w 1990 r. przedłużono te okresy z 10/20 lat, co zostało skrytykowane ze względu na tendencję do skracania terminów;

• ruchomości → art. 174 - 3 przesłanki:

• posiadanie;

• 3 lata;

• dobra wiara;

IV. Posiadanie samoistne

• do zasiedzenia prowadzi tylko posiadanie samoistne (odpowiadające treści prawa własności), a posiadacz nie może być jednocześnie właścicielem rzeczy;

• konieczna ciągłość posiadania → ważne zasady:

• art. 340 kc - domniemanie ciągłości posiadania, a przemijające przerwy nie mają wpływu;

• art. 345 kc - przywrócone posiadanie poczytuje się za nieprzerwane;

• odesłanie do przepisów o przedawnieniu, więc odpowiednio stosuje się przepisy dot. przerwy i zawieszenia;

• ochrona małoletniego (art. 173) - bieg zasiedzenia nie może się skończyć przed upływem 2 lat od uzyskania pełnoletniości przez właściciela;

• art. 176 → doliczenie posiadania poprzednika → możliwe tylko wtedy gdy poprzednik posiadał w dobrej wierze, a jeśli nie, to posiadanie dolicza się tylko, o ile razem z posiadaniem następcy wynosiłoby 30 lat; ważne: musi być poprzednik, tzn. musiało dojść do przejścia posiadania albo dziedziczenia posiadania, a nie np. zawładnięcia;

V. Dobra wiara

• dobra wiara występuje, gdy z przyczyn usprawiedliwionych (ale nie z niedbalstwa) nie wie on o tym, że nie przysługuje mu prawo własności → np.:

• TAK: osoby, które kupiły rzecz od osoby nieuprawnionej lub nie mającej zdolności do czynności prawnych oraz gdy akt notarialny był dotknięty brakiem powodującym jego nieważność;

• NIE: gdy aktu notarialnego w ogóle nie było, gdyż wtedy wie, że nie jest właścicielem (wg SN);

• nieruchomość - dobra wiara musi być w chwili uzyskania posiadania;

• ruchomość - dobra wiara musi być cały czas;

• art. 7 kc - domniemanie dobrej wiary;

VI. Skutek zasiedzenia

• skutek → nabycie własności przez posiadacza ex lege w dacie upływu terminu; zasada ogólna to nabycie bez obciążeń, ale istnieją wyjątki, wynikające z przekonania, że wykonywanie posiadania nie jest skierowane przeciwko osobom trzecim, a przeciwko właścicielowi;

• w czasie zasiedzenia posiadaczowi nie przysługuje żadne prawo do rzeczy;

• po upływie terminu, posiadacz może żądać by sąd w postępowaniu nieprocesowym stwierdził nabycie własności w drodze zasiedzenia; konieczny udział poprzedniego właściciela, albo odpowiednie ogłoszenia, jeśli jest nie znany; postanowienie to jest podstawą do wpisu do księgi wieczystej;

VII. Przemilczenie

• podstawą nabycia jest bezczynność właściciela → 2 elementy:

• niewykonywa­nie przez właściciela swego prawa;

• upływ określonego w ustawie czasu;

• przykład: rzeczy znalezione - albo znalazca albo SP;

• przykład: dekret z 8.03.1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich → majątki te miały zarząd państwowy a osoby przez ten dekret uprawnione mogły w określonym terminie żądać przywrócenia posiadania. Jeśli do tego nie doszło w określonym terminie (ruchomości do 1950, nieruchomości do 1955) to własność nabywał SP. W razie uzyskania posiadania w tej drodze, osoba ta własność uzyskiwała po 10 latach → ten sposób nabycia został zaliczony przez orzecznictwo do przemilczenia, gdyż przesłanką nabycia własności nie było posiadanie;

VIII. ustawa z 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (tzw. ustawa o uwłaszczeniu posiadaczy)

• 2 elementy: posiadanie i upływ czasu;

• przewidywała nabycie własności nieruchomości:

• znajdujących się w samoistnym posiadaniu w dniu wejścia w życie przez tych, którzy to posiadanie uzyskali na podstawie umowy o przeniesienie własności zawartej bez zachowania formy aktu notarialnego  nabycie ex lege;

• także przez tych, którzy w dniu wejścia w życie byli samoistnymi posiadaczami, nawet jeśli nie mieli w/w umowy, o ile posiadanie to do dnia wejścia w życie ustawy trwało co najmniej 5 lat (zła wiara - 10 lat)  nabycie ex lege;

• przez posiadaczy zależnych (głównie dzierżawców) gruntów rolnych, jeśli ich właściciele nie gospodarowali na nich od 5 lat do dnia wejścia w życie ustawy  nabycie na podstawie orzeczenia organu;

• uchylona w 1982 r. przez nowelę kc, ale z zaznaczeniem, że pozostaje w mocy nabyta na jej podstawie własność → tzn. że w przypadku 1 i 2 nawet jeśli nie mieli odpowiedniego orzeczenia organu, to mogli go dostać, ale już od sądu, ale w 3 przypadku posiadacze zależni, nie mogli już uzyskać na tej podstawie własności;

OCHRONA WŁASNOŚCI

Ogólna charakterystyka ochrony własności

• system roszczeń, jakie przysługują właścicielowi w razie naruszenia jego prawa (art. 222-231 kc) → ochrona cywilistyczna;

• ochrona petytoryjna → ochrona prawa;

• podstawowe roszczenia - roszczenie windykacyjne (art. 222 § 1 kc) i negatoryjne (art. 222 § 2 kc) → wzmacniane przez tzw. roszczenia uzupełniające;

• roszczenie ≠ powództwo (procesowa forma dochodzenia roszczeń);

• ochrona posesoryjna → ochrona stanu faktycznego;

• właściciel może skorzystać z ochrony posesoryjnej, ale występuje wtedy jako posiadacz;

• powództwo o ustalenie prawa (art. 189 kpc) - specjalny środek ochrony. Powód nie dochodzi roszczenia w sensie materialnoprawnym, a jedynie domaga się od sądu stwierdzenia istnienia jego prawa;

Roszczenie windykacyjne i negatoryjne

I. Historia ustawodawcza

• w pr. rzecz. z 1946 uznano, że nie ma potrzeby opisaniem wszystkich sposobów ochrony, gdyż uznał że rodzaj i treść roszczeń, jakie powstają dla właściciela na wypadek naruszenia prawa własności, wynikają z jej definicji → krytyka ze względu na to, że wraz z pominięciem roszczeń, pominięto wiele zagadnień bardziej szczegółowych → w kc z 1964 - art. 222-231;

II. Charakter ochrony petytoryjnej

• ochrona ma charakter obiektywny - tzn. jest niezależna od nastawienia (winy) sprawcy, a opiera się jedynie na fakcie naruszenia prawa → o powstaniu roszczenia decyduje stan przedmiotowy, a nie podmiotowy;

• roszczenia w. i n. są ściśle związane z prawem własności i mogą być zbyte jedynie wraz z tym prawem; podobnie nie można się ich zrzec, bez zrzeczenia się samego prawa;

III. Roszczenie windykacyjne (art. 222 § 1 kc)

• dla powstania tego roszczenia nie ma znaczenia powód zaistniałej sytuacji (czemu właściciel nie ma władztwa nad rzeczą), a jedynie konieczne jest spełnienie się 2 przesłanek:

• brak władztwa nad rzeczą;

• prawo własności po stronie powoda;

• zbieg dwu roszczeń (pogląd dominujący) - w razie istnienia roszczenia windykacyjnego i roszczenia wynikającego ze stosunku obligacyjnego lub ograniczonego prawa rzeczowego następuje zbieg tych roszczeń i uprawniony może wybrać roszczenie;

• przyjmuje się, że przedmiotem roszczenia windykacyjnego jest zwrot rzeczy cum omni causa, tzn. wraz ze wszystkimi pobranymi przychodami uzyskanymi, przez osobę, która bezprawnie władała rzeczą;

Legitymacja czynna

• właściciel (też jeden ze współwłaścicieli);

• legitymacja procesowa - też prokurator i RPO;

• może żądać wydania rzeczy do jego rąk, lub do rąk osoby uprawnionej (np. z tytułu najmu);

• ciężar dowodu na powodzie → art. 6 kc, ale może korzystać z wszelkich dowodów;

Legitymacja bierna

• przeciwko każdej osobie, która faktycznie włada rzeczą, czyli nie koniecznie tylko przeciwko posiadaczowi w rozumieniu art. 336 kc, ale i np. dzierżycielowi (art. 337 kc);

• gdy rzecz jest u państwowej osoby prawnej, przeciwko tej osobie, a nie SP (art. 44¹ § 1 kc);

Możliwości obrony

• może po prostu zaprzeczyć, wtedy jeśli powód nie udowodni tytułu własności, roszczenie zostanie oddalone;

• zarzut braku legitymacji biernej - że rzecz nie jest w jego władaniu;

• zarzut hamujący - wynika z art. 222 § 1, dot. sytuacji, gdy pozwany włada rzeczą na podstawie uprawnienia skutecznego względem właściciela, które hamuje do czasu swego wygaśnięcia możliwość windykacji rzeczy;

• zarzut nadużycia prawa (art. 5 kc) - twierdzenie, że właściciel wykonuje swoje prawo sprzecznie z zasadami współżycia społecznego → SN (2000 r.) oddalenie powództwa windykacyjnego na podstawie art. 5 kc może nastąpić wyjątkowo i w rzadkich przypadkach;

• często spotykana ochrona przez 1972 (przed ustawą o uwłaszczeniu posiadaczy), gdy na skutek nieformalnego obrotu nieruchomościami właściciele domagali się zwrotu nieruchomości, za którą dostali cenę;

Przedawnienie

• na mocy szczególnego unormowania roszczenia windykacyjne dot. nieruchomości nie ulegają przedawnieniu, ale upływ czasu może doprowadzić do utraty włąsności w skutek zasiedzenia jej przez inną osobę;

• roszczenia o ruchomości - 10 lat;

IV. Roszczenie negatoryjne (art. 222 § 2 kc)

• gdy osoba narusza własność, w inny sposób niż pozbawiając jej właściciela → musi to być działanie człowieka, a nie sił przyrody, nawet jeśli źródłem jest inna nieruchomość;

• 2 możliwe skutki (też łącznie, w zależności od okoliczności):

• żądanie przywrócenia stanu poprzedniego;

• żądanie zaniechania naruszeń → gdy zachodzi niebezpieczeństwo kontynuowania naruszeń;

• legitymacja czynna - właściciel, a procesowa też prokurator, RPO;

• legitymacja bierna - ten, kto cudze prawo własności narusza w sposób inny niż pozbawiając go władztwa nad rzeczą;

• dowód własności, nadal na powodzie, ale sytuacja jest o tyle lepsza, że korzysta z domniemania własności wynikającej z faktu posiadania (art. 339 i 341 kc);

• roszczenie to nie ulega przedawnieniu, gdy wynika z własności nieruchomości;

Roszczenia uzupełniające

I. Pojęcie i istota

• dla wyrównania szkody powstałe z braku możliwości władania rzeczą właścicielowi przysługują roszczenia uzupełniające (art. 224 i 225 kc):

• roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy;

• roszczenie o zwrot pożytków (lub ich równowartości);

• roszczenie o odszkodowanie za szkodę spowodowaną zużyciem rzeczy, jej pogorszeniem lub utratą;

• związek tych roszczeń z roszczeniem windykacyjnym i z prawem własności nie jest nierozdzielny → mogą być dochodzone oddzielnie albo być samoistnym przedmiotem obrotu;

II. Posiadacz samoistny i zależny

• przepisy o tych roszczeniach dot. przede wszystkich stosunków właściciel-posiadacz samoistny, ale na zasadzie odesłania z art. 230 kc stosuje się je odpowiednio do posiadacza zależnego, chyba, że są uregulowane w przepisach szczególnych;

III. Przedawnienie

• przedawnienie z upływem roku od dnia wydania rzeczy, a wg orzecznictwa w razie braku wydania w c upływem lat 10 (art. 118 kc);

IV. Charakter ochrony. Dobra i zła wiara.

• ochrona uzależniona od dobrej lub złej wiary posiadacza:

• gdy posiadacz jest w dobrej wierze → nie powstaje roszczenie uzupełniające a wszystkie pożytki (odłączone naturalne i wymagalne cywilne) zachowuje dla siebie; jedynie gdy za rzecz utraconą uzyskał ekwiwalent (np. odszkodowanie z ubezpieczenia) na podstawie art. 405 kc jest zobowiązany do jego wydania;

• gdy posiadacz jest w złej wierze → zobowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy, za ewentualne pogorszenie lub utratę (chyba, że i tak by powstało, nawet u uprawnionego) oraz za pobrane pożytki oraz za te, których nie uzyskał z powodu złej gospodarki;

• gdy posiadacz jest w dobrej wierze, ale wie o wytoczonym przeciwko niemu powództwu o wydanie rzeczy → powzięcie wiadomości o powództwie zrównane z wezwaniem przez właściwy organ państwowy do wydania rzeczy (art. 228); od tej chwili posiadacz ten zobowiązany jest do zwrotu wszystkich pożytków (ale nie tych, których nie zebrał w skutek złej gospodarki), oraz za pogorszenie lub utratę odpowiada tylko, jeśli zawinił;

Roszczenia z tytułu nakładów

I. Zwrot nakładów posiadaczowi.

• zasadą jest, że powinien zwrócić nakłady posiadaczowi, ale:

• gdy posiadacza jest w dobrej wierze → zwrot nakładów koniecznych, o tyle o ile nie mają pokrycia w korzyściach, jakie uzyskał, a zwrot nakładów innych, o tyle o ile zwiększają wartość rzeczy w chwili jej wydania właścicielowi (art. 226 § 1);

• nakłady konieczne - konieczne dla zachowania rzeczy do normalnego użytku;

• nakłady inne - zmierzają do ulepszenia rzeczy (nakłady użyteczne) albo do nadania jej wyglądu lub charakteru pożądanego przez dokonującego (nakłady zbytkowne);

• gdy posiadacz jest w złej wierze → tylko nakłady konieczne i to tylko o tyle o ile właściciel bezpodstawnie wzbogaciłby się nimi, np. podwyższenie wartości rzeczy w skutek tych nakładów (art. 226 § 2);

• posiadacz jest w dobrej wierze, ale wie o wytoczonym przeciwko niemu powództwu o wydanie rzeczy → tylko nakłady konieczne, nawet jeśli nie wzbogaciły one właściciela (art. 226 § 1)

• art. 227 kc - rzeczy połączone - nawet jak staną się częścią składową, mogą zostać zabrane (dobra wola posiadacza), ale jeśli posiadacz był w złej wierze, albo połączenia dokonał po dowiedzeniu się o powództwie właściciel może zatrzymać te rzeczy, zwracając ich równowartość i koszt robocizny, albo sumę o którą powiększyła się wartość rzeczy;

Przedawnienie

• z upływem roku od dnia wydania rzeczy (art. 229);

II. Budynek na cudzym gruncie

• art. 231 - w przypadku wybudowania budynku na cudzym gruncie → są 2 możliwości:

• albo przyjęcie zasady, że własność tego gruntu przechodzi ex lege na budującego, a właścicielowi przysługuje tylko roszczenie o zapłatę odpowiedniego wynagrodzenia;

• albo na przyznaniu tak posiadaczowi jak i właścicielowi roszczenia o wykup gruntu → to rozwiązanie przyjęte w kc;

Przesłanki powstania roszczenia o wykup.

• przesłanki powstania roszczenia o wykup dla osoby, która wzniosła budynek:

• samoistne posiadanie → gdy wzniesiony przez kilka takich osób, każdej z nich przysługuje to roszczenie;

• dobra wiara posiadacza → dot. przeświadczenia, że przysługuje mu prawo własności do działki, ale praktyka wykazała, że rygorystyczne stosowanie tego przepisu byłoby bardzo rzadkie, dlatego powstawały różne koncepcje  wg. orzecznictwa pod rządem pr. rzecz. dobra wiara to również taka postawa, że chociaż wie że nie przysługuje mu tytuł do gruntu, ale wie, że nie krzywdzi właściciela (z reguły gdy kupił nieformalnie)  krytyka, ze względu na wewnętrzną sprzeczność → koncepcja pośrednia - dobra wiara to tylko gdy ma usprawiedliwione przekonanie o posiadaniu prawa, ale na równi z dobrą wiarą należy traktować też tego posiadacza w złej wierze, jeśli wymagają tego zasady współżycia społecznego ze względu na okoliczności;

• orzecznictwo → tego stanowiska nie przekreśliła uchw. (7) z 1991 r. odrzucająca tzw. rozszerzone pojęcie dobrej wiary, co potwierdził SN w orz. z 1997 r. → po wejściu w życie Konstytucji orzecz. kontynuujące tą linię w 2001 r.;

• wzniesienie budynku lub innego urządzenia, choć wątpliwe, to SN uznał za takie urządzenie też ogrodzenie działki; nie jest takim urządzeniem sad;

• znaczna różnica wartości budowli i działki;

• wg orzecz. nie można uwzględnić roszczenia, jeśli byłoby to sprzeczne z interesem społeczno-gospodarczym → taka linia była wynikiem nielegalnej praktyki nieformalnej sprzedaży działek przez rolników na cele rekreacyjne → po zniesieniu tych ograniczeń i w związku z orzecz. dot. dobrej wiary (patrz wyżej) nie ma to dalej zastosowania;

• przesłanki roszczenia właściciela o wykup działki → podobne, ale różnica polega na tym, że nie ważne jest kto wybudował budynek (czy posiadacz, czy w dobrej wierze);

• orzecznictwo podsumowujące:

• roszczenie przysługuje też współwłaścicielowi gruntu w chwili realizacji budowy → dość częste zastosowanie, gdyż stanowi swoistą formę rozliczeń z tytułu wspólnych nakładów pomiędzy właścicielem a innymi osobami, np. rodzice i dzieci, małżonkowie, też osoby pozostające w konkubinacie → osoby te mogą żądać od właściciela udziału w zabudowanej działce, ale nie ustanowienia odrębnej własności lokalu w budynku (możliwie w przypadku rozliczeń małżonków podczas podziału wspólnoty majątkowej);

Skutek roszczenia

• w razie spełnienia przesłanek - wykup wielkości działki potrzebnej do racjonalnego używania budynku za odpowiednim wynagrodzeniem, tzn. przeciętna cena gruntu w okolicy;

• zrealizowane poprzez zawarcie umowy o przeniesienie własności albo na podstawie orzeczenia sądowego;

• wg orzecz. roszczenie posiadacza o wykup nie ulega przedawnieniu, ale wygasa wraz z utratą posiadania;

Grunt należący do Skarbu Państwa.

• wcześniej był jeszcze § 3 który uprzywilejowywał pozycję SP, gdyż ustalał jedynie obowiązek ustanowienia użytkowania wieczystego. Obecnie nie obowiązuje już ten przepis, więc grunt należący do SP podlega zasadom ogólnym, ale możliwe jest, by w drodze umowy doszło do ustanowienia użytkowania wieczystego, zamiast do przeniesienia własności;

użytkowanie wieczyste

Pojęcie i funkcja społeczno-gospodarcza użytkowania wieczystego

I. Przedmiot użytkowania wieczystego (art. 232 § 1 kc).

• obecnie → 2 kategorie:

• grunty należące do SP (położone w granicach miast lub poza nimi, jeśli są włączone do planu zagospodarowania przestrzennego miasta i przekazane do realizacji zadań jego gospodarki), ale już nie np. należące do państwowej osoby prawnej;

• § 2 - też inne; jeśli jest przepis szczególny (→ przepis wadliwy, ze względu na dodanie wyrażenia „jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków”)

• grunty należące do jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków, ale nie należące do samorządowej osoby prawnej;

II. Podmiot użytkowania wieczystego.

• początkowo ze względu na celowy charakter podmiotami mogły być tylko osoby fizyczne i spółdzielnie mieszkaniowe, ale obecnie każdy może być podmiotem tego prawa, też SP czy jednostki samorządu terytorialnego lub ich związki (art. 14 ugn);

III. Charakter użytkowania wieczystego.

• nie ma już charaktery celowego, określonego w ustawie, ale nadal jest celowe, ze względu na cel, który jest elementem koniecznym umowy;

IV. Uregulowania prawne dot. użytkowania wieczystego.

• 2 podstawowe akty prawne:

• kodeks cywilny (kc) → tylko problematyka cywilnoprawna;

• ustawa o gospodarce nieruchomościami (ugn) → też problematyka administracyjnoprawna;

• też akty bardziej szczegółowe;

• pomimo dosyć szerokiego uregulowania w aktach prawnych, cześć materii pozostała poza ustawowym uregulowaniem → ze względu na pośrednią rolę tego prawa pomiędzy własnością a prawami rzeczowymi ograniczonymi należy analogicznie stosować przepisy dot. jednym bądź drugich;

PRAWA RZECZOWE OGRANICZONE — PRZEPISY OGÓLNE

Pojęcie i ogólna charakterystyka praw rzeczowych ograniczonych

I. Pojęcie ograniczonych praw rzeczowych.

• sfera możności osoby, której przysługuje ograniczone prawo rzeczowe, jest ograniczona do tych uprawnień, jakie w ustawie są jej przyznane (określone pozytywnie i wyczerpująco uprawnienia, jakie składają się na treść każdego ograniczonego prawa rzeczowego) → stąd nazwa ograniczone prawa rzeczowe (termin prawa na rzeczy cudzej, jest nieścisły, gdyż użytkowanie wieczyste też jest prawem na rzeczy cudzej;

• katalog ograniczonych praw rzeczowych → użytkowanie, służebność, zastaw, hipoteka i spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu;

• przejściowo istnieją też inne ograniczone prawa (prawo do domu jednorodzinnego w s.m., ciężary realne);

• rozważania nad wprowadzeniem „długu na nieruchomości”, jako kolejnego prawa rzeczowego zastawniczego, ale nie o akcesoryjnym charakterze;

II. Podział ograniczonych praw rzeczowych.

• podział ze względu na sposób osiągania korzyści z prawa:

• polegają na korzystaniu z rzeczy, z czym łączy się to, iż zapewniają uprawnionemu władztwo nad rzeczą;

• polegają na tym, że uprawniony może zaspokoić z rzeczy obciążonej swoją wierzytel­ność, są to: hipoteka i zastaw (też zastaw rejestrowy);

• podział ze względu na samodzielność ograniczonych praw rzeczowych:

• samoistne;

• akcesoryjne - ich byt zależy od istnienia prawa podstawowego (wierzytelność), a którym są związane;

III. Przedmiot ograniczonych praw rzeczowych.

• rzeczy, ale też i prawa (dot. użytkowania - art. 265 kc, zastawu - art. 327-335 k.c. i art. 7 ust. 2 ustawy o zast. rej. oraz hipoteki - art. 65 ust. o ks. wiecz. i hip.);

• ruchomości i nieruchomości, ale niektóre mogą dot. tylko jednej z tych kategorii, choć problematyka ogr. pr. rzecz. dot. głównie nieruchomości;

IV. Skuteczność ograniczonych praw rzeczowych.

• skuteczne erga omnes → korelatem tych praw są bierne obowiązki innych osób (w tym właściciela rzeczy) powstrzymania się od działań, które by uniemożliwiały lub utrudniały wykonywanie ograniczonych praw rzeczowych;

• możliwa sytuacja, gdy ustawa nakłada na właściciela też obowiązek pozytywnych działań, np. ciężary realne, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, ubocznie w przypadku służebności czy użytkowania z 270¹ kc;

UŻYTKOWANIE

Pojęcie i funkcja społeczno-gospodarcza użytkowania oraz zasady wspólne dla wszystkich wypadków użytkowania

I. Funkcja użytkowania.

• początkowo użytkowani miało charakter alimentacyjny → w państwach o gospodarcze planowanej i znacjonalizowanych terenach nabrało użytkowanie zaczęło służyć celom produkcyjnym, a nie konsumpcyjnym → obecnie po wprowadzeniu samorządu terytorialnego, możliwości sprzedawania czy oddawania w wieczyste użytkowanie gruntów instytucja ta nie ma już takiego znaczenia;

• ustawa o pracowniczych ogrodach działkowych → Polski Związek Działkowców dostaje w użytkowanie (czasem w użytkowanie wieczyste) grunty, które w użytkowanie przekazuje działkowcom,

• ustawa o timesharingu - cel: zagwarantowanie osobom fizycznym korzystania corocznie z domów, lokali w celu wakacyjnym lub innym, nie polegającym na działalności gospodarczej;

II. Definicja użytkowania (art. 252 kc).

• treść prawa użytkowania to: prawo do korzystania z rzeczy oraz prawo do pobierania z niej pożytków; a w przypadku timesharingu - też możliwość sprzedaży tego prawa;

• korzystanie → podobnie jak właściciel, ale ograniczone w przepisach ogólnych i szczególnych:

• obowiązek użytkownika przestrzegania zasad prawidłowej gospodarki;

• pobieranie pożytków → tylko pożytków, ale już nie innych przychodów;

• art. 253 - możliwość ograniczenia w pobieraniu pożytków i w oznaczonej części wykonywania użytkowania;

III. Podobieństwa użytkowania do innych praw.

• dzierżawa - duże podobieństwa, ale i różnice: inna funkcja (tylko produkcyjna, a nie też konsumpcyjna); dzierżawa jest zawsze terminowa (do 30 lat); dzierżawa to prawo obligacyjne;

• użytkowanie wieczyste - osobna kategoria praw rzeczowych; przedmiotem tylko grunty SP i samorządu; treść szersza niż użytkowania;

• tzw. bezczynszowe użytkowanie gruntów (art. 708 kc) - prawo obligacyjne, powstaje na podstawie ustnej umowy i podlega swobodnemu wypowiedzeniu;

• często, nawet w aktach normatywnych (głównie niższego rzędu) termin „użytkowanie” używany podobnie jak „posiadanie”, dla określenia samego faktu eksploatacji gospodarstwa lub przedsiębiorstwa niezależnie od tytułu prawnego;

IV. Przedmiot użytkowania.

• rzecz - ruchomość i nieruchomość (tylko one w timesharinegu);

• prawo to obciąża całą rzecz (wszystkie części składowe i przynależności), nawet jeśli jego wykonywanie jest ograniczone tylko do określonej części;

• rzeczy niezużywalne, ale gdy dot. rzeczy zużywalnych (pieniądze, zborze) - użytkowanie nieprawidłowe (art. 264 kc) - użytkownik staje się ich właścicielem (na tym polega „nieprawidłowość”), ale po zakończeniu użytkowania zobowiązany jest do zwrotu wg przepisów o pożyczce;

• prawa (art. 265 kc) - można obciążyć użytkowaniem tylko prawa zbywalne, np. udział we współwłasności, obligacje, wierzytelności, też użytkowanie wieczyste → uregulowania prawne - do użytkowania praw stosuje się odpowiednio przepisy o użytkowaniu rzeczy, a do ustanowienia tego użytkowania przepisy o przeniesieniu tego prawa;

• zespół przedmiotów, np. środków produkcji (art. 257) - użytkownik może w granicach prawidłowej gospodarki zastępować poszczególne składniki innymi, które stają się własnością właściciela, chyba że zespół ma być zwrócony wg oszacowania, wtedy użytkownik uzyskuje własność zespołu i jest zobowiązany do zwrotu tego samego rodzaju i tej samej wartości składniki, chyba, że inaczej zastrzeżono, np. urządzenie gospodarstwa rolnego lub zakładu usługowego, rzeczy zbiorowe itp;

• masy majątkowe - w kc nie ma możliwości użytkowania mas majątkowych generalnie, czy mas określonego rodzaju, jedynie jest w art. 75 możliwość użytkowania przedsiębiorstwa → wydaje się, że nie jest wykluczone użytkowanie gospodarstwa rolnego;

POSIADANIE

I. Przyczyny powstania posiadania.

• nieformalny obrót nieruchomościami;

• dokonywanie działów bez zachowania formy aktu notarialnego i przenoszeniu bez tej formy własności nieruchomości przez rodziców na dzieci tytułem wyposażenia;

• nieważność umowy przeniesienia własności z innych przyczyn aniżeli niezachowanie formy, jak np. brak świadomości czy z powodu uchybień przy sporządzaniu aktu notarialnego;

• objęcie spadku przez osobę, która spadkobiercą nie jest;

• odmowa zwrotu nieruchomości przez niesumiennego dzier­żawcę, który bezzasadnie kwestionuje wygaśnięcie dzierżawy lub uzurpuje sobie prawo własności do tej nieruchomości;

II. Definicja posiadania (art. 336 kc).

• „posiada­czem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny)” → 2 elementy:

• fizyczny - corpus → faktyczne władanie rzeczą;

• psychiczny - animus → wola wykonywania względem rzeczy określonego prawa;

• romanistyczna teoria; germanistyczna - tylko corpus;

III. Współposiadanie.

• gdy rzecz znajduje się we wspólnym władztwie kilku osób, które władają nią w taki sposób, jak to czynią współwłaściciele, współnajemcy itp.;

• 2 sposoby:

• zakłada element współdziałania przy korzystaniu z rzeczy → np. wspólne gospodarstwo rolne;

• każdy współposiadacz korzysta z całej rzeczy, ale nie współdziała z innymi → np. wspólna studnia, pastwisko;

IV. Rodzaje posiadania.

• posiadanie samoistne (właścicielskie) → ten, kto włada rzeczą jak właściciel;

• posiadanie zależne (niewłaścicielskie) → ten, kto włada rzeczą w zakresie innego prawa aniżeli prawo własności; a wyliczenie praw w art. 336 jest przykładowe - zasada ogólna - można być posiadaczem zależnym w zakresie każdego prawa z którym łączy się władztwo nad rzeczą, innego niż własność (też użytkowanie wieczyste);

• posiadanie zależne może się przekształcić w posiadanie samoistne, gdyż nie obowiązuje rzymska paremia: nemo sibi ipse causam possessionis mutare potest;

• posiadanie służebności (art. 352 kc) → kto faktycznie włada z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym służebności - tylko służebności czynne; odpowiednie stosowanie przepisów o posiadaniu rzeczy;

V. Kategorie posiadania.

• posiadanie bezprawne i prawne:

• posiadanie bezprawne → posiadanie nieodpowiadające prawu, np. nieformalny nabywca, ten, kto uważa się za najemcę/dzierżyciela/itp, ale nim nie jest;

• posiadanie prawne → posiadanie zgodne ze stanem prawnym, np. właściciel, najemca, dzierżyciel;

• posiadanie wadliwe i niewadliwe → wykształcone z prawa rzymskiego (vi, dam, precario);

• posiadanie wadliwe (vitiosa possesio) → gdy zostało nabyte przy użyciu środków niedozwolonych, np. zabór rzeczy, podstęp;

• posiadanie niewadliwe (non vitiosa possessio) → głównie wtedy, gdy zostało nabyte od dotychczasowego posiadacza, albo w sposób pierwotny;

• posiadanie w złej i w dobrej wierze → kryterium: przeświad­czenie posiadacza co do rzeczywistych lub rzekomych jego uprawnień;

• dobrą wiarę wyłącza:

• pozytywna wiadomość o braku uprawnienia;

• brak świadomości spowodowany niedbalstwem;

• nieformalny nabywca → to posiadacz w złej wierze, gdyż wie, że nie nabył własności bez zachowania formy aktu notarialnego → SN zakwestionował ten pogląd w orz. z 1989 r., ale powrócił do niego w uchw. (7) z 1991 r.; podobnie w orz. z 1988 dot. posiadania służebności bez zachowania formy aktu notarialnego;

• osoba, która uzyskała posiadanie nieruchomości na pod­stawie notarialnej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności → może zostać uznana za posiadacza w dobrej wierze, ale zależy to od okoliczności (orz. SN z 1999, ale krytyka w doktrynie i w orz. 2001 odmienny pogląd SN);

• patrz roszczenie z tytułu nakładów;

VI. Dzierżenie.

• art. 338 kc - „kto rzeczą faktycznie włada za kogo innego, jest dzierżycielem”;

• do kategorii dzierżycieli (animus possidendi pro alieno): też pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy, przechowawca, przewoźnik, zarządca, itp;

• dzierżenie nie korzysta z ochrony sądowej;

• art. 337 kc - „posiadacz samoistny nie traci posiadania przez to, że oddaje drugiemu rzecz w posiadanie zależne”;

• posiadacze zależni są jednocześnie dzierżycielami rzeczy w zakresie prawa własności → pogląd sporny;

VII. Władztwo prekaryjne (precarium).

• tzw. władztwo prekaryjne (precarium) - inne niż posiadanie czy dzierżenie → istota tego władztwa polega na odwołalności oraz na tym, że dający i biorący rzecz do użytku nie są związani węzłem prawnym, a istnieje między nimi jedynie stosunek grzecznościowy;

• prekarzysta nie korzysta z ochrony i nie może zasiedzieć rzeczy;

VIII. Skutki posiadania.

• posiadanie to stan faktyczny, a nie jako swoiste prawo rzeczowe (prawo podmiotowe) → pogląd utrwalony w orzecznictwie i doktrynie, ale jest zjawiskiem prawnym w tym sensie, że rodzi skutki prawne, w szczególności:

• może prowadzić do zasiedzenia (art. 172 i art. 292 kc);

• korzysta z ochrony posesoryjnej (art. 344, 346, 347 kc);

• posiadacz w dobrej wierze nabywa własność pożytków, jakie rzecz przynosi (art. 224 kc);

• posiadacz samoistny w dobrej wierze może żądać wykupu działki gruntu zajętej pod budowę (art. 231 kc);

• uzyskanie posiadania jest w pewnych wypadkach konieczną przesłanką nabycia prawa w drodze czynności prawnej (np. art. 155 § 2, 169 § 1, 307 § 1 kc);

• z posiadaniem łączy się wiele domniemań prawnych (art. 339-341 kc);

• posiadaczowi przysługują roszenia o odszkodowanie od osoby, która wyrządzi mu szkodę (art. 415 kc), choć ważne jest czy tą osobą jest właściciel, czy kto inny → różnice w doktrynie co do przesłanek tej ochrony, wg. SN z 1999 posiadaczowi nie przysługuje roszczenie odszkodowawcze o zwrot utraconych korzyści w wypadku samowolnego naruszenia posiadania przez właściciela, jeżeli posiadanie to było bezprawne;

IX. System domniemań.

• art. 339 kc → ten, kto rzeczą faktycznie włada jest posiadaczem samoistnym → 2 domniemania:

• ten kto włada rzeczą jest posiadaczem;

• posiadanie to ma charakter samoistny;

• art. 341 kc → z faktu posiadania, wynika, że jest ono zgodne z prawem, co dot. też poprzedniego posiadacza.

• nie można się na nie powołać, przeciwko wpisowi w księdze wieczystej;

• te 3 domniemania zastępują dowód własności;

• art. 340 kc → domniemanie ciągłości posiadania, tzn. jesli wykaże że wykonywał posiadanie w jakiś dwu momentach, nawet od siebie oddalonych, nie musi udowadniać wykonywania go w tym okresie;

• przerwy posiadania, które nie powodują przerwania ciągłości posiadania:

• w przypadku przeszkody przemijającej;

• posiadanie przywrócone poczytuje się za nieprzerwane;

• domniemanie dobrej wiary - art. 7 kc;

Ochrona posiadania

I. Przyczyny i istota ochrony posiadania.

• przyczyny ochrony posiadania:

• skuteczne narzędzie walki z samowolą;

• często służy w rzeczywistości ochronie własności lub innych praw do rzeczy;

• w szczególnych okolicznościach służy ochronie tzw. korzyści/dobrodziejstw posiadania (związanych z pożytkami, nakładami, zasiedzeniem);

• bezwzględny zakaz naruszania posiadania - art. 342 kc → nieograniczony przedmiotowo (każde posiadanie) i podmiotowo (każda osoba, też uprawniony);

• 2 postacie ochrony:

• ochrona własna (art. 343 kc);

• ochrona sądowa (art. 344-347 kc);

II. Ochrona własna.

• obrona konieczna → art. 343 § 1 kc - posiadacz może zastosować obronę konieczną, aby odeprzeć samowolne naruszenie posiadania → brak uzależnienia obrony koniecznej od przesłanek szczególnych, czy zakreślonych granic, ale z ogólnych założeń wynika, że musi być zachowana proporcja między środkami a celem;

• dozwolona samopomoc → art. 343 § 2 kc - określone przesłanki:

• gdy dot. nieruchomości - tylko niezwłocznie i bez użycia przemocy względem osób;

• gdy dot. rzeczy ruchomych - tylko, gdy grozi niepowetowana strata i musi to być działanie natychmiastowe, ale może zastosować dowolne środki, byleby zmierzały do celu, jakim jest przywrócenie stanu poprzedniego i były do niego proporcjonalne;

• z ochrony własnej może korzystać dzierżyciel;

III. Ochrona sądowa (art. 344 kc).

• przysługuje posiadaczowi w razie samowolnego (bezprawnego = gdy nie jest uprawniony do wkroczenia w sferę posiadania) naruszenia posiadania albo poprzez pozbawienie go posiadania albo poprzez zakłócenie posiadania → roszczenia posesoryjne o przywrócenie posiadania, poprzez oddanie rzeczy posiadaczowi, albo poprzez wydanie odpowiednich nakazów i zakazów;

• ochrona obiektywna - niezależna od winy;

• SN w 1992 r. uznał za możliwe zmianę powództwa z posesoryjnego na petytoryjne;

IV. Legitymacja.

• legitymacja czynna → tylko posiadacz (samoistny i zależny), a nie dzierżyciel czy prekarzysta;

• legitymacja bierna → nie może żądać wydania rzeczy od każdego (jak w ochronie petytoryjnej), a jedynie od:

• tego, kto dopuścił się naruszenia posiadania;

• osoby, na której korzyść naruszenia dokonano;

• może pozwać każdą z tych osób lub obydwie łącznie;

V. Model procesu posesoryjnego.

• 2 możliwości:

• model czystego procesu posesoryjnego - badane tylko okoliczności związane z samym posiadaniem;

• model realizujący ograniczoną ochronę posesoryjną - dopuszczalne badanie w pewnym zakresie także tzw. elementów petytoryjnych;

• w prawie polskim przyjęty model pierwszy → oznacza to, że:

• niezależnie od kategorii posiadania (wadliwość, dobra wiara, zgodność z prawem);

• zakaz badania prawa do spornej rzeczy, czyli nie może bronić się zarzutem własności (exceptio dominii) czy zarzutem prawa (exceptio iuris) → wyjątek: gdy prawomocne orzeczenie sądu lub innego powołanego do rozpoznania spraw tego rodzaju organu państwowego stanowi, że stan posiadania powstały na skutek tego naruszenia jest zgodny z prawem;

• wg orzecz. dopuszczalne jest w wyjątkowych przypadkach badanie zgodności roszczenia z zasadami współżycia społecznego;

VI. Terminy ochrony.

• ze względu na ochronę stanu faktycznego, a nie prawa, roszczenia te ograniczone są krótkim terminem prekluzyjnym → art. 344 § 2 kc - 1 rok od chwili naruszenia;

VII. Współposiadanie.

• w razie naruszenia posiadania przez osobę trzecią - każdy współposiadacz może korzystać z ochrony, również w interesie innych współposiadaczy;

• art. 346 kc → roszczenie o ochronę posiadania nie przysługuje w stosunkach pomiędzy współposiadaczami tej samej rzeczy, jeżeli nie da się ustalić zakresu współposiadania → wg orzecz.:

• gdy nie ma konieczności współpracy posiadaczowi przysługuje roszczenie do pozostałych współposiadaczy;

• gdy konieczne jest współdziałanie w posiadaniu, ochrona nie przysługuje, wtedy może np. żądać by sposób wykonywania współposiadania został określony przez sąd;

• takie samo rozwiązanie jak dla ochrony petytoryjnej w stosunkach między współwłaścicielami;

VIII. Roszczenie o wstrzymanie budowy (cautio damni infecti).

• art. 347 kc - w razie gdyby budowa mogła naruszyć posiadanie albo grozić wyrządzeniem szkody → termin prekluzyjny - przed rozpoczęciem budowy albo w ciągu miesiąca od jej rozpoczęcia;

IX. Wymagania dot. wyroku o przywrócenie posiadania.

• 2 wymagania:

• tak sformułowany, by nadawał się do egzekucji, tzn. musi wskazywać do jakich konkretnie działań pozwany jest zobowiązany;

• sformułowa­nie wyroku powinno wskazywać, że zapadł on w trybie posesoryjnym, najlepiej gdy nakazuje przywrócenie posiadania w określony sposób (tak SN w uchw. (7) z 1988 - sąd jest zobowiązany do określenia sposobu przywrócenia posiadania);

X. Ochrona posesoryjna a petytoryjna.

• przywrócenie posiadania nie z chwilą wydania wyroku posesoryjnego, ale z chwilą wydania rzeczy → wyrok ten nie zamyka drogi do ochrony petytoryjnej;

XI. Petytoryjna ochrona posiadania.

• w prawie rzymskim powstała silniejsza ochrona posiadania kwalifikowanego (nabyte w dobrej wierze, w sposób słuszny albo w sposób nieformalny) → ochrona ta pod względem intensywności zbliżona do ochrony petytoryjnej, ale jest ochroną posesoryjną, bo chroni kwalifikowany stan faktyczny → nazywana petytoryjną ochroną posiadania albo ochroną publicjańską;

• np. kca (kc Austrii) - tzw. skarga z domniemanej własności;

• w prawie polskim międzywojennym nie było takiej ochrony, choć podejmowane próby jej skonstruowania na podstawie nadużycia prawa → też w toku prac nad kc z 1964 ale jej nie wprowadzono. Po uwłaszczeniu posiadaczy problem przestał być aktualny;

XII. Ochrona władania lokalem (art. 343¹ kc)

• w doktrynie krytyczna ocena tego przepisu:

• raczej nie chodzi o władanie na zasadzie dzierżenia czy prekarium (gdyż takiego niedorzecznego rozwiązania nie można przypisać ze względu na domniemanie racjonalności ustawodawcy), więc może chodzić o zapewnienie takiej ochrony władania lokalem „dla siebie”, w zakresie jakiegoś prawa (ale nie koniecznie na tej podstawie) → ale władanie takie mieści się w pojęciu posiadania, a jeśli chodzi o lokal niewyodrębniony, to choć wykluczone jest posiadanie samoistne, możliwe jest jednak posiadania zależne (część składowa może być przedmiotem praw obligacyjnych);

• wątpliwości związane z tym art. wiążą się też z jego umiejscowieniem pomiędzy ochroną własną a sądową;

Nabycie i utrata posiadania

I. Nabycie pierwotne.

• do nabycia posiadania dochodzi gdy powstaną dwa elementy: corpus i animus → możliwe zastępstwo w posiadaniu (tak w nabyciu, jak i wykonywaniu);

• możliwe nabycie zarówno pochodne (tylko wtedy można zaliczyć posiadanie poprzednika) jak i pierwotne;

• pierwotne nabycie poprzez jednostronny akt posiadacza (zastępcy) polegający na objęciu rzeczy połączony z wolą wykonywania określonego prawa względem tej rzeczy (occupatio):

• gdy rzecz niczyja;

• gdy rzecz do kogoś należy w drodze przemocy, podstępu, kradzieży, itp → posiadanie wadliwe;

• możliwe nabycie w drodze następstwa szczególnego jak i ogólnego;

II. Nabycie pochodne.

• przeniesienie posiadania to czynność prawna, wiec potrzebna jest zdolność do czynności prawnych po stronie nabywcy i zbywcy

• sporne → gdyż posiadaczem nieruchomości może się stać osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych, jeżeli inna osoba to posiadanie na nią przeniosła, a ona działała na tyle z rozeznaniem, że mogła wyrazić animum rem sibi habendi;

• wręczenie rzeczy - konieczne do przeniesienia posiadania (art. 348 kc) → ale takie, któremu towarzyszy wola władania rzeczą;

• art. 348 zd. 2 - traditio longa manu - też przez wydanie dokumentów czy rzeczy, które dają faktyczną władzę nad rzeczą;

• art. 349 kc - constittum possessorium - gdy dotychczasowy posiadacz samoistny zachowa rzecz jako posiadacz zależny, albo dzierżyciel rzeczy na podstawie stosunku prawnego ustalonego przez strony;

• art. 350 kc - gdy rzecz jest w posiadaniu zależnym/dzierżeniu osoby trzeciej przeniesienie następuje przez umowę między stronami i zawiadomienie tej osoby trzeciej;

• art. 351 kc - traditio brevi manu - gdy rzecz jest już u nabywcy, posiadanie przechodzi samą umową;

III. Dziedziczenie posiadania.

• ze względu na ustawową definicję, że do spadku wchodzą prawa i obowiązki majątkowe zmarłego → spór czy posiadanie jest dziedziczne → doktryna i orzecznictwo przyjęły, że tak z 2 powodów:

• przepisu mówiącego o możliwości zaliczenia posiadania poprzednika w przypadku zasiedzenia;

• potrzeba uregulowania sytuacji nieformalnego nabywcy;

KSIĘGI WIECZYSTE

I. Pojęcie.

• księgi wieczyste prowadzi się w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości;

• rejestry dzielimy na podmiotowe (akta stanu cywilnego, ewidencja ludności KRS) i przedmiotowe (rejestr zastawów, księgi wieczyste i ewidencja gruntów);

• rejestry dzielimy na czysto ewidencyjne (ewidencja gruntów) i pociągające za sobą skutki materialnoprawne (np. księgi wieczyste);

• ewidencja gruntów - prowadzona w celu umożliwienia państwu i jednostkom samorządu terytorialnego wykonywanie zadań związanych z zagospodarowaniem przestrzennym, gospodarką ziemi, ustanawianiem danin publicznych

II. Akty prawne.

• ustawa z 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece;

• rozdz. VI działu III tytułu II kpc „Postępowanie wieczystoksięgowe”;

• ustawa z 2003 r. o przenoszeniu treści księgi wieczystej do struktury księgi wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym;

• rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów;

III. Powszechność ksiąg wieczystych.

• ustawa nie wprowadza obowiązku zakładania ksiąg wieczystych, ale przewiduje wiele instrumentów, które prowadzą do tego, by księgi wieczyste stały się powszechne;

• unormowania materialnoprawne, które niejako wymuszają zakładanie ksiąg wieczystych, przez związanie z ich istnieniem powstania określonych praw (np. hipoteki);

• obowiązek właściciela nieruchomości ujawnienia swojego prawa w księdze wieczystej (a więc i założenia jej jeśli nie istnieje) pod sankcją odpowiedzialności odszkodowawczej za szkodę poniesioną przez osobę trzecią wskutek niewykonania tego obowiązku;

• szeroki zakres osób uprawnionych do złożenia wniosku o wpis, a nawet o założenie księgi wieczystej;

• obowiązek notariusza, także wtedy, gdy akt notarialny obejmuje przeniesienie własności nieruchomości niemającej urządzonej księgi wieczystej, obowiązek zamieszczenia w tym akcie wniosku (uważanego za wniosek uprawnionego) o dokonanie wpisu (pierwszego) do księgi wieczystej, a więc wniosku o założenie księgi i przekazania tego aktu sądowi wieczystoksięgowemu;

• w większości wypadków skierowanie do sądu dokumentu w celu złożenia go do tzw. samodzielnego zbioru dokumentów traktuje się jako wniosek o założenie księgi wieczystej;

• zasada powszechności ksiąg wieczystych obowiązuje w tym sensie, że całokształt rozwiązań ustawowych prowadzi do osiągnięcia tego stanu;

IV. Prawo podstawowe dla księgi wieczystej.

• księgi zakłada się odrębnie dla każdej nieruchomości i nie są związane z osobą właściciela (system realny) → głównym prawem dla którego są prowadzone to prawo własności, a inne prawa mogą być wpisywane jako prawa do własności pochodne, ale nowela z 1991 przyjęła, że księgi wieczyste mogą być też prowadzone dla ustalenia stanu prawnego własnościowych praw spółdzielczych do lokali (wprowadzone ze względu na wprowadzenie hipoteki na tych prawach);

V. Prawa i informacje ujawniane w księdze wieczystej.

• w księgach wieczystych ujawnia się prawa rzeczowe na nieruchomościach, a prawa obligacyjne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi;

• nie ma domniemania wpisania wszystkich praw rzeczowych;

• informacje na temat stanu faktycznego (położenie nieruchomości, obszar, sposób korzystania, zabudowa) mają jedynie znaczenie informacyjne i nie przysługuje im domniemanie zgodności ze stanem faktycznym, jak to się ma w przypadku praw w księdze ujawnionych;

• w księdze wieczystej nieruchomości spółdzielni mieszkaniowej nie wpisuje się obciążających tą nieruchomość własnościowych rzeczowych praw spółdzielczych → uregulowanie dyskusyjne;

VI. Treść księgi wieczystej.

• treść księgi wieczystej to poszczególne wpisy;

• wpisy to każda adnotacja o zmianie stanu prawnego, dodanie nowych danych oraz wykreślenie prawa;

• nie jest wpisem adnotacja informująca o możliwości dokonania wpisu, np. tzw. wzmianka o wniosku;

• wpisu dokonuje sędzia (referendarz sądowy) na podstawie dokumentu stanowiącego jego podstawę i obejmuje tylko istotną treść dokumentu (w przypadku rozbieżności - dla osoby trzecie decydujący jest wpis, dla stron umowy - umowa);

• dzielimy na:

• ostateczne → kończą defini­tywnie określone postępowanie, np. wpis nowego właściciela;

• tymczasowe → tylko zabezpieczają wynik postępowania, a zbliżony do nich cel mają adnotacje informacyjne;

• przykłady wpisów tymczasowych i wzmianek:

• wpis hipoteki przymusowej na podstawie tymczasowego zarządzenia sądu czy postanowienia prokuratora lub zarządzenia zabezpieczenia wydanego w trybie administracyjnych przepisów eg­zekucyjnych (art. 110 ust. o ks. wiecz. i hip.);

• wpis ostrzeżenia o toczącym się procesie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 w/w ustawy);

• wpis ostrzeżeń z urzędu o niezgodności stanu ujawnionego w księdze z rzeczywistym stanem prawnym (art. 36 ust. 3 ust. o ks. wiecz. i hip.; art. 626¹³ § 1 kpc);

• wzmianka o wniosku (art. 626⁷ § 2 kpc.);

• wzmianka o skardze na wpis dokonany przez referendarza sądowego (art. 626⁷ § 4 kpc);

• wzmianka o apelacji i kasacji (art. 626¹¹ kpc);

• wpis o wszczęciu egzekucji z nieruchomości - wpis subhastacyjny (art. 924 kpc);

• wpis o wszczęciu postępowania wywłaszczeniowego (art. 117 ugn);

VII. Zniszczenie ksiąg wieczystych.

• księgi wieczyste nie ulegają nigdy zniszczeniu → wydanie zarządzenia o ich zniszczeniu jest niedopuszczalne, a w razie przeniesienia nieruchomości do innej księgi, dotychczasową zamyka się i składa do archiwum;

• po „wymianie” ksiąg wieczystych na księgi informatyczne, dotychczasowe straci swój charakter i stanie się częścią akt księgi wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym;

zasady ksiąg wieczystych

I. Prawnomaterialne zasady ksiąg wieczystych.

1. zasada wpisu;

2. zasada rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych;

3. zasada domniemań związanych z wpisem;

4. zasada pierwszeństwa praw rzeczowych ograniczonych wpisanych do księgi wieczystej;

5. zasada skuteczności względem osób trzecich praw i roszczeń osobistych wpisanych do księgi;

ad I. Zasada wpisu.

• nie ma zasady wpisu w czystej postaci → zasadą jest deklaratywności wpisów, wyjątkiem konstytutywność;

• te wyjątki to: ustanowienie odrębnej własności lokali; ustanowienie i przeniesienie użytkowania wieczystego; ustanowienie hipoteki; przeniesienie i zrzeczenie się ograniczonego prawa rzeczowego, jeżeli jest ono wpisane do księgi wieczystej;

• mogą postawać rozbieżności między stanem rzeczywistym a stanem prawnym, wynikającym z księgi wieczystej → aby zapobiec ujemnym stronom tego przepisy kreują różne obowiązki:

• obowiązek właścicieli ujawnienia w księdze wieczystej swojego prawa pod rygorem odpowiedzialności za szkodę poniesioną przez osobę trzecią wskutek nieujawnienia jego prawa, a czasem pod sankcją grzywny;

• też obowiązek notariusza, sądu czy organu administracji;

• z tych obowiązków wynika, że wpis prawa własności ma charakter deklaratywny, ale obowiązkowy;

ad II. Zasada rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych.

• art. 5 „w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe (rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych)” oraz art. 9 „przepisy art. 5-8 stosuje się także w wypadkach niewymienionych w art. 5 rozporządzeń prawami jawnymi z księgi wieczystej oraz gdy na podstawie wpisanego prawa zostaje spełnione świadczenie na rzecz osoby uprawnionej według treści księgi”;

• zasada ta chroni osoby trzecie na wypadek:

• nabycia prawa rzeczowego;

• innego rozporządzenia takim prawem;

• spełnienia świadczenia przez osobę trzecią na rzecz osoby ujawnionej jako uprawnionej;

• zasada ta nie daje pewności co do tożsamości osoby z którą zawiera się umowę → nie nabywa prawa, gdy osoba posługuje się fałszywym dowodem tożsamości;

• przesłanki (łącznie !!!) rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych:

• rękojmia chroni jedynie nabycie w drodze czynności prawnej, czyli nie w przypadku hipoteki przymusowej, zasiedzenia, egzekucji;

• chroni tylko czynności prawne polegające na rozporządzeniu prawem rzeczowym ujawnionym w księdze (oraz spełnienie świadczenia na rzecz uprawnionego wg księgi na podstawie wpisanego tam prawa), nie chroni natomiast praw obligacyjnych, nawet ujawnionych w księdze;

• nie chroni nabycia pod tytułem ogólnym, np. sprzedaż spadku;

• nie chroni nabywcy w wypadku rozporządzeń nieodpłatnych; wg. SN z 1993 r. nie stanowi rozporządzenia nieodpłatnego ustanowienie hipoteki także wtedy, gdy następuje to „grzecznoś­ciowo" w celu zabezpieczenia cudzego długu (gdy osoba ustanawiająca hipotekę nie jest dłużnikiem osobistym wierzyciela hipotecznego);

• rękojmię wyłącza zła wiara osoby trzeciej → ograniczenie zakresu złej wiary - NIE: gdy wiedział oraz gdy z niedbalstwa się nie dowiedział, ale TAK: gdy wiedział oraz gdy z łatwością mógł się dowiedzieć;

• już w pr. rzecz. z 1946 ograniczenie, ale bardzo duże, gdyż tylko do przypadku gdy wiedział, stąd w orzecz. tendencja do rozszerzania tego artykułu → kc z 1964 r. zmienił to j/w → w związku z tym pozostało aktualne orz. SN z 1981 r. nie ma złej wiary tylko dlatego, że nie sprawdził w organach adm. państwowej czy ujawniony właściciel nie stracił własności, ale wg. Igantowicz, Stefaniuk zbyt dużo wymaga od banku, na rzecz którego ustanawiana jest hipoteka, by sprawdzał treść stosunków majątkowych małżonków;

• „negatywne rozumienie rękojmi” → rękojmia nie działa przeciwko (nawet jeśli nie są ujawnione w księdze, a nabywca jest w dobrej wierze):

• prawom obciążającym nieruchomość z mocy ustawy, niezależnie od wpisu;

• prawu dożywocia;

• służebnościom ustanowionym na podstawie decyzji właściwego organu administracji państwowej;

• służebnościom drogi koniecznej albo ustanowionym w związku z przekroczeniem granicy przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia;

• rękojmię wyłącza wzmianka o wniosku, o skardze na orzeczenie referendarza sądowego, o apelacji lub kasacji oraz ostrzeżenie dotyczące niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości;

• skutki rękojmi polegają przede wszystkim na zrobieniu wyjątku od zasady nemo plus iuris ...;

• problemy szczególne:

• nie chroni użytkownika wieczystego na gruncie niestanowiącym własności SP lub jednostek samorządu terytorialnego (ich związków), ale osłania, gdy użytkowanie takie ustanowi inny taki podmiot → orzecz.;

• nie chroni nabywcy od osoby, która była właścicielem nieruchomości i nadal jest wpisana, ale utraciła ex lege własność z mocy przepisów ustawy nacjonalizacyjnej → gdyż mechanizm rękojmi stosuje się do obrotu cywilnoprawnego, ale chroni w przypadku dekretu z 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich oraz w przypadku ustawy uwłaszczeniowej z 1971 r.;

ad III. Zasada domniemań związanych z wpisem.

1. domniemanie, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym;

• domniemanie to jest silniejsze niż wynikające z faktu posiadania;

• domniemanie, że prawo wykreślone z księgi wieczystej nie istnieje;

• domniemanie istnienia prawa wynikające z wpisu hipoteki obejmuje także (chyba, że jest to hipoteka kaucyjna), gdy chodzi o odpowiedzialność z nieruchomości, wierzytelność za­bezpieczoną hipoteką;

• może się na nie powołać każdy zainteresowany;

• domniemania usuwalne → 2 możliwości:

• uzgodnienie w związku z tym, że stan prawny się zmienił → na podstawie dokumentu lub orzeczenia, które stwierdzają (deklaratywnie lub konstytutywnie) zmianę stanu;

• uzgodnienie w związku z tym, że wpis był od początku niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym → specjalne postępowanie - osoba, której prawo nie jest wpisane albo jest wpisane błędnie, albo jest dotknięta wpisem nieistnieją­cego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności → tryb procesu, a wyrok nakazujący uzgodnienie stanowi podstawę do wpisu;

• roszczenie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym - może być ujawnione przez ostrzeżenie, wpisywane na podstawie tymczasowego zarządzenia sądu, przed którym toczy się proces o uzgodnienie, albo na podstawie nieprawomocnego wyroku;

• też możliwość „urzędowego” ostrzeżenia, dokonywanego po zawiadomieniu przez sąd lub organ adm. o zmianie właściciela, albo gdy sam dostrzeże nieprawidłowości;

• obie powyższe możliwości nie obalają domniemania, ale wyłączają rękojmię;

• możliwość obalenia domniemania także w innej sprawie jako przesłanka jej rozstrzygnięcia, ale to ma znaczenie tylko dla danej sprawy;

ad IV. Zasada pierwszeństwa praw rzeczowych ograniczonych wpisanych do księgi.

• patrz kolizje praw rzeczowych ograniczonych;

ad V. Zasada skuteczności względem osób trzecich praw i roszczeń osobistych wpisanych do księgi.

• prawa obligacyjne na zasadzie wyjątku przez ustawę przewidzianego mogą być ujawniane w księdze wieczystej, w szczególności mogą to być (art. 16 ust. o ks. wiecz. i hip.):

• prawo najmu lub dzierżawy, prawo odkupu lub pierwokupu, prawo dożywocia;

• roszczenie o przeniesienie własności nieruchomości lub użytkowania wie­czystego albo o ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego; dotyczy to także roszczeń przyszłych lub warunkowych; roszczenie może być jednak wykreślone na jednostronne żądanie właściciela lub użytkownika wieczystego;

• roszczenie wynikające z określenia zarządu lub sposobu korzystania z nie­ruchomości przez współwłaścicieli lub wieczystych użytkowników;

• roszczenie współwłaścicieli wyłączające uprawnienie do żądania zniesienia współwłasności;

• wierzytelności banku hipotecznego zabezpieczone hipoteką oraz informacje, że zostały one wpisane do rejestru zabezpieczenia hipotecznych listów zastawnych;

• timesharing → ale jeśli ukształtowały jako użytkowanie, to może wpisać jako prawo rzeczowe, ale z zaznaczeniem, że chodzi o timesharing;

• uwl - wynikające z umowy roszczenie o ustanowienie odrębnej własności lokalu;

• skutek → uzyskuje skuteczność względem praw nabytych po jego ujawnieniu, z wyjątkiem służebności drogi koniecznej oraz służebności ustanowionej w związku z prze­kroczeniem granicy przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia;

• do pierwszeństwa tych praw odpowiednio stosuje się przepisy o pierwszeństwie ograniczonych praw rzeczowych;

• szczególne znaczenie ma prawo pierwokupu gminy z art. 109 ust. 1 pkt. 3 i 4 → pomimo, że zastrzega je ustawa, to przesłanką jego istnienia jest wpis w księdze wieczystej;

II. Zasada formalnej jawności ksiąg wieczystych.

• księgi wieczyste są jawne → zasada ta ma za zadanie umożliwienie prawidłowego funkcjonowania w/w zasad:

• przeglądanie bez wykazywania interesu prawnego, ale w obecności pracownika sądu;

• odpisy tylko na żądanie zainteresowanych osób, notariusza, organów państwowych i samorządowych → ograniczenie to nie dot. ksiąg prowadzonych w systemie informatycznym;

• księgi wieczyste nie mogą być wydawane poza budynek;

Zakładanie i prowadzenie ksiąg wieczystych; samodzielny zbiór dokumentów

I. Organ powołany do prowadzenia ksiąg wieczystych.

• pr. o ks. wiecz. z 1947 r. - sąd  ustawa z 1964 r. o przekazaniu państwowym biurom notarialnym prowadzenia ksiąg wieczystych  ustawa z 1991 r. p. wpr. ustawę prawo o notariacie oraz o zmianie kpc i ust. o ksi. wiecz. (Dz. U. nr 22. poz. 92) - sądy rejonowe  ustawa z 1997 r. nowela k.p.c., prawa o ustroju sądów powszechnych, ust. o ks. wiecz. i hip. - dodano, że czynności sądu w zakresie prowadzenia ksiąg wieczystych mogą wykonywać referendarze sądowi;

II. Postać ksiąg wieczystych.

• postać tradycyjna czyli księgi w powszechnie przyjętym znaczeniu tego słowa;

• w końcu księgi te zostaną zastąpione „księgami" zdematerializowanymi, występującymi w postaci informatycznej (zapisów komputerowych) → art. 25¹ ust. o ks. wiecz. i hip. oraz ustawa z 2003 r. o przenoszeniu treści księgi wieczystej do struktury księgi wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym;

• min. tryb przenoszenia ksiąg tradycyjnych w system informatyczny;

• nie jest księgą wieczystą prowadzoną w systemie informatycznym, a swoistą odmianą księgi tradycyjnej, księga wieczysta mająca formę wydruków komputerowych, czyli prowadzona „przy wykorzystaniu informatycznego programu komputerowego” (nie są księgą dane wprowadzone do komputera) - podstawa prawna rozp. wyk. z 1992. i art. 58 ust. 2 ust. o ks. wiecz. i hip.;

III. Założenie księgi wieczystej.

• na wniosek właściciela lub innego podmiotu uprawnionego → założenie księgi z chwilą dokonania pierwszego wpisu;

• do wniosku powinny być dołączone odpowiednie dokumenty, a jeśli na ich podstawie prawo osoby składającej wniosek nie jest dostatecznie udowodnione sąd wieczystoksięgowy ogłasza obwieszczenie, by osoby zgłosiły swoje prawa pod rygorem pominięcia ich w księdze wieczystej;

• takie pominięcie nie oznacza utraty prawa → zawsze można wystąpić o uzgodnienie treści ksiegi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym;

IV. Skład księgi wieczystej.

• księga składa się z 4 działów:

• dział pierwszy - obejmuje oznaczenie nieruchomości (podstawą jest ewidencja gruntów) oraz prawa związane z jej własnością (np. służebności gruntowe przysługujące właś­cicielowi nieruchomości władnącej);

• dział drugi - wpisy dot. prawa własności i użytkowania wieczystego oraz trwały zarząd, czy ustawowy zarząd;

• dział trzeci - wpisy dot. ograniczonych praw rzeczowych obciążających nieruchomości (z wyjątkiem hipotek), wpisy ograniczeń w rozporządzaniu nieruchomością i użytkowaniem wieczystym oraz wpisy praw osobistych i roszczeń, też dożywocie;

• dział czwarty - wpisuje się hipoteki i dotyczące ich roszczenia;

• działy dzielą się na łamy;

• podział ten jest porządkowy, wiec dokonanie wpisu w innym dziale czy łamie nie powoduje jego nieważności;

• ten podział dot. też księgi wieczystej w postaci wydruków komputerowych; prawdopodobnie będzie to też dot. księgi wieczystej w systemie informatycznym;

• akta księgi wieczystej (zbiór dokumentów) → dokumenty i pisma dot. nieruchomości;

V. Samodzielny zbiór dokumentów.

• wprowadzone w prawie zunifikowanym, jako surogat księgi wieczystej → składało się wnioski i dokumenty, ale nie dokonywało się w tym rejestrze wpisów (nazwa zbiór dokumentów, a więc ta sama co do akt księgi wieczystej, więc dla odróżnienia nazwano samodzielnym zbiorem dokumentów) → założenie z chwilą złożenia pierwszego wniosku dot. nieruchomości, ale wiele wniosków traktowane są obecnie jako jednocześnie wniosek o założenie księgi wieczystej;

• skutki → jak księga wieczysta, ale bez rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych;

1

---