Wykład 15 Piramida kości skroniowej
1. Charakterystyka ogólna.
2. Powierzchnia przednia.
3. Powierzchnia tylna.
4. Powierzchnia dolna.
5. Jama bębenkowa.
6. Kanał nerwu twarzowego.
7. Pozostałe kanały piramidy.
1. Charakterystyka ogólna.
Piramida jest najbardziej zbitą ze wszystkich kości, stąd jej druga nazwa - kość skalista (os petrosum). Ma ona pod-stawę, trzy trójkątne ściany (rozdzielone trzema krawędziami) i stępiony wierzchołek. Obie piramidy tworzą kąt pros-ty otwarty ku tyłowi (każda jest ustawiona pod kątem 45 do płaszczyzny strzałkowej). Podstawa leży w płaszczyźnie pionowej i zrasta się z trzema pozostałymi częściami kości skroniowej. Dwie z powierzchni, tj. przednia i tylna - roz-dzielone krawędzią górną, są zwrócone do wnętrza czaszki, stąd w ich ukształtowaniu brak jakichkolwiek występów kostnych; dominują tutaj wklęsłości (bruzdy, otwory). Powierzchnia dolna jest najsilniej urozmaicona ponieważ prze-szywają ją liczne drogi naczyniowe i nerwowe. Przebieg naczyń i nerwów w obrębie piramidy jak i fakt, że mieści ona ucho wewnętrzne, środkowe i przewód słuchowy zewnętrzny warunkują jej pneumatyzację.
2. Powierzchnia przednia.
Powierzchnia przednia znajduje się pomiędzy brzegiem przednim, a brzegiem górnym, w którego rynience przebie-ga zatoka skalista górna. W konfiguracji powierzchni przedniej występują dwa wyżłobienia o kształcie szpilek; przy-środkowe z nich to otwór i bruzda nerwu skalistego większego, a boczne - otwór i bruzda nerwu skalistego mniejsze-go. Otwór nerwu skalistego większego jest jednocześnie rozworem kanału nerwu twarzowego. Dobocznie od tych otworów znajduje się jedyna wypukłość tej ściany - wyniosłość łukowata, którą uwypukla kanał półkolisty przedni. Dobocznie od niego znajduje się wklęsłość, tj. wycisk nerwu trójdzielnego. Przy krawędzi przedniej widać prześwit kanału mięśniowo-trąbkowego, który uwidacznia się dopiero od strony dolnej.
3. Powierzchnia tylna.
Ściana tylna znajduje się pomiędzy krawędzią górną a tylną, które są rynienkowate z racji przebiegu w nich zatok skalistych: górnej i dolnej. Największym otworem tej ściany jest otwór słuchowy wewnętrzny i jego przewód, który kończy się dnem (jak studnia). Dno przewodu jest podzielone na cztery pola: przednio-górne (n. twarzowego), przed-nio-dolne (ślimaka); dwa pozostałe, tj. tylno-górne i tylno-dolne to pola przedsionkowe - górne i dolne. Tylko pole nerwu twarzowego jest wolne, czyli jest otworem. Pole ślimaka to jednocześnie podstawa wrzecionka ślimakowego, a pola przedsionkowe budują ścianę przedsionka ucha wewnętrznego. Pole ślimaka jest podziurkowane spiralnie, po-le przedsionkowe jest lite (nie zawiera żadnego otworu), a dolne ma otwór pojedynczy (foramen singulare). Poniżej krawędzi górnej znajduje się dół podłukowy (fossa subarcuata), a nieco bocznie szczelina, która jest otworem zew-nętrznym wodociągu przedsionka (apertura externa aquaeductus vestibulum).
4. Powierzchnia dolna.
Powierzchnia dolna znajduje się pomiędzy krawędzią przednią a krawędzią tylną. Krawędź tylna występuje w pos-taci wcięcia szyjnego (incisura jugularis) przedzielonego wyrostkiem śródszyjnym. Największym otworem tej po-wierzchni jest otwór zewnętrzny tętnicy szyjnej, który jest wlotem do równoimiennego kanału. Uwidaczniają się w nim otwory szyjno-bębenkowe, które komunikują się z jamą bębenkową. Ku tyłowi od tego otworu, aż do krawędzi tylnej znajduje się dół żyły szyjnej (fossa jugularis), w którego dnie znajduje się wlot do kanalika sutkowatego- po-między otworem tętnicy szyjnej zewnętrznej a dołem szyjnym, który rozwidla się obejmując dołek skalisty. Dołek skalisty jest jednocześnie otworem dolnym, czyli wlotem kanalika bębenkowego. Tuż przy krawędzi tylnej znajduje się jeszcze otwór zewnętrzny kanalika bębenkowego. Przy krawędzi przedniej znajduje się wylot kanału mięśniowo-trąbkowego. Z powierzchni dolnej wyrasta wyrostek rylcowaty objęty pochewką, który zakorzenia się w jamie bęben-kowej. Pomiędzy wyrostkiem rylcowatym a sutkowatym znajduje się otwór rylcowo-sutkowy.
5. Jama bębenkowa.
Jama bębenkowa ma kształt rozkładanego pudełka o sześciu ścianach: ściana górna - nakrywkowa, ściana dolna - żyły szyjnej (bo pod nią jest żyła szyjna wewnętrzna), ściana tylna - sutkowa (pod nią jest wyrostek sutkowy), ściana przednia - ściana tętnicy szyjnej wewnętrznej(przed nią przebiega tętnica szyjna wewnętrzna), ściana boczna - bło-niasta (tworzy ją błona bębenkowa), ściana przyśrodkowa - błędnikowa (za nią jest błędnik, czyli ucho wewnętrzne). Na przekroju czołowym jama bębenkowa ma kształt soczewki dwuwklęsłej, gdyż do środka wpuklają się trzy ściany: boczna, przyśrodkowa i dolna. Ściana górna to blaszka, która jest dachem dla jamy bębenkowej. Na ścianie dolnej wyróżnia się wyniosłość żyły szyjnej wewnętrznej oraz otwór dolny kanalika bębenkowego, a na pograniczu ze ścia-ną tylną wyniosłość rylcowatą, która jest korzeniem wyrostka rylcowatego. Ściana przednia zawiera w części górnej dwudzielny otwór, który jest wlotem do kanału mięśniowo-trąbkowego, a w części dolnej usiana jest drobnymi otwo-rami szyjno-bębenkowymi. Ściana tylna w swej części górnej ma duże wejście do jamy sutkowej (aditus ad antrum), poniżej znajduje się dół kowadełka, a jeszcze niżej bocznie znajduje się otwór bębenkowy kanalika struny bębenko-wej. Ze ściany tylnej sterczy wypukłość o kształcie wulkanu, tj. wyniosłość stożkowata, w której jest mięsień strze-miączkowy. Na ścianę tylną ze ściany przyśrodkowej przedłuża się ponadto wyniosłość kanału nerwu twarzowego. Ściana przyśrodkowa jest odzwierciedleniem ucha wewnętrznego. Silną jej wypukłość tworzy wzgórek (promontor-ium) (odcisk zakrętu ślimaka), który z przodu jest owalny a z tyłu listewkowaty. Nad listewką znajduje się okienko przedsionka, a pod listewką okienko ślimaka. Nad okienkiem przedsionka przebiegają dwie wypukłości kanału: gór-na-kanału półkolistego bocznego i dolna - kanału nerwu twarzowego. Na ścianie bocznej, mniej więcej pośrodku znajduje się błona bębenkowa. Rzuty równoległe przez jej brzeg górny i dolny dzielą jamę bębenkową na trzy części: epitympanum, mesotympanum, hypotympanum. Najobszerniejsza jest część górna, która tworzy zachyłek nadbę-benkowy i w niej (w zachyłku) mieszczą się wydatne części kosteczek słuchowych : trzon kowadełka i głowa mło-teczka
[nakłucie błony bębenkowej dla ewakuacji wysięku z jamy bębenkowej].
Kanał nerwu twarzowego.
Kanał nerwu twarzowego rozpoczyna się w polu przednio-górnym dna przewodu słuchowego wewnętrznego, a kończy się w otworze rylcowo-sutkowym. Ma trzy części przebiegu. Najpierw biegnie ślimakiem ku przodowi i bokowi (prostopadle do osi piramidy), potem tworzy kolano, przebiega przed kanałem półkolistym przednim i zstępuje łukowato przed kanał półkolisty boczny (tam się odzwierciedla w jamie bębenkowej), a w swej części końcowej, za jamą bębenkową, zstępuje pionowo w dół. [Nie biegnie w linii prostej, gdyż na swej trasie musi dostosować się do budowy ucha wewnętrznego.] A wszystko czyni tak dlatego, że ślimak jest niski (nad ślimakiem), a kanały półkoliste wysokie (omija je).
Pozostałe kanały piramidy.
Kanał tętnicy szyjnej - rozpoczyna się w foramen caroticum externum, a kończy w foramen caroticum internum na szczycie piramidy. Kanał ten przeprowadza tętnicę szyjną wewnętrzną (opleciona splotem współczulnym szyj-nym wewnętrznym) z zewnątrz do wnętrza czaszki. Przy wlocie znajduje się pierwsze zagięcie, a przy wylocie drugie z czterech zagięć, czyli syfonów tętnicy szyjnej wewnętrznej.
Kanalik bębenkowy - rozpoczyna się w dołku skalistym, a kończy w otworze nerwu skalistego mniejszego. Prze-prowadza on nerw bębenkowy do wnętrza czaszki.
Kanalik sutkowy - rozpoczyna się w dole żyły szyjnej, a kończy w szczelinie bębenkowo-sutkowej. Przeprowa-dza on jedyną gałąź skórną nerwu błędnego, tj. gałąź uszną. Przebiega on w poprzek i krzyżuje się pod kątem prostym z trzecim odcinkiem kanału nerwu twarzowego.
Kanaliki szyjno-bębenkowe przebijają ścianę przednią jamy bębenkowej komunikując ją z kanałem tętnicy szyj-nej. Wodociąg przedsionka rozpoczyna się ujściem wewnętrznym w przedsionku, a kończy się otworem wew-nętrznym na powierzchni tylnej piramidy. Przeprowadza on przewód śródchłonki.
Kanalik ślimaka - rozpoczyna się w przestrzeniach przychłonkowych ślimaka, tj. w schodach bębenka i przed-sionka, a kończy się na powierzchni dolnej piramidy. Przeprowadza on przewody przychłonkowe.