Stosunki między amerykańskie
Woodrow Wilson prezentował się jako szermierz pokoju, demokracji i przyjaznych stosunków między narodami, ostro też krytykował interwencjonistyczną politykę swych poprzedników - Roosevelta i Tafta.
Traktaty pojednawczo-arbitrażowe USA chciały zawierać je z wielkimi mocarstwami, szczególnie z państwami zachodniej hemisfery. Zwane one były ochładzające, uspokajające, ponieważ do rozwiązywania sporów międzynarodowych przewidywały powoływanie międzynarodowych komisji z udziałem zainteresowanych państw. podpisały takie traktaty z szesnastoma państwami latynoamerykańskimi, ale tylko dziesięć z nich je ratyfikowało, a mianowicie: Boliwia, Chile, Brazylia, Ekwador, Gwatemala, Honduras, Kostaryka, Paragwaj, Peru i Urugwaj.
Propozycja zawarcia przez Wilsona Paktu panamerykańskiego (pierwsza wersja 1914) przewidywał w ustanowienie wzajemnych gwarancji politycznej niepodległości i republikańskiej formy rządu oraz wzajemnych gwarancji terytorialnej integralności. Do zawarcia Paktu nie doszło.
Pierwsza wojna światowa miała poważny wpływ na rozwój stosunków między-amerykańskich. Dotychczasowe więzi gospodarcze między Ameryką Łacińską a Europą wydatnie się zmniejszyły. Przyczyniło się to zarówno do zwiększenia współpracy gospodarczej wewnątrz Ameryki Łacińskiej, między państwami regionu, jak i między obiema Amerykami. Realia wojenne spowodowały, że Stany Zjednoczone wyparły swego najgroźniejszego konkurenta w handlu - Wielką Brytanię.
Konferencja panamerykańska, która odbyła się w Waszyngtonie od 24 do 29 maja 1915 r. Uczestniczyły w niej delegacje wszystkich państw amerykańskich, za wyjątkiem Meksyku i Haiti, które zajęte były wówczas swoimi skomplikowanymi sprawami wewnętrznymi. Głównym celem konferencji było przedyskutowanie problemów ekonomicznych i finansowych, wynikających z wojny w Europie. Do praktycznego usprawniania warunków wymiany handlowej powołano Wysoką Komisję Międzyamerykańską, która istniała aż do 1933 r. W dziedzinie gospodarczej nastąpiło więc zbliżenie między obiema Amerykami.
Niemcom oprócz USA wypowiedziało wojnę osiem państw latynoamerykańskich: Brazylia, Gwa-temala, Haiti, Honduras, Kostaryka, Kuba, Nikaragua i Panama. Nietrudno zauważyć, iż, poza Brazylią, były to państwa szczególnie wówczas uzależnione od USA. Pięć państw zerwało z Niemcami stosunki dyplomatyczne: Boliwia, Dominikana, Ekwador, Peru i Urugwaj. Pozostałe siedem zachowało status państw neutralnych. Należały do nich: Argentyna, Chile, Kolumbia, Meksyk, Paragwaj, Salwador i Wenezuela. Meksyk w czasie wojny pozostał neutralny, choć, jak przyznał prezydent Carranza.
USA wobec I wojny światowej
4 sierpnia 1914 r. USA ogłosiły neutralność wobec stron konfliktu wojennego. Amerykańskie społeczeństwo, zwłaszcza na południu i zachodzie kraju, było wtedy przeciwne wikłaniu się USA w konflikt europejski. W pierwszych miesiącach wojny gospodarka amerykańska poniosła spore straty wskutek załamania się handlu z Niemcami. Praktyczne zerwanie handlu z państwami centralnym USA szybko nadrobiły rosnącymi powiązaniami finansowo-handlowymi z państwami Ententy. Od początku wojny Anglia i Francja zgłaszały ogromne zapotrzebowanie na amerykańską broń i amunicję, ale ubiegały się też o niezbędne pożyczki.
Wilson kilkakrotnie podejmował próby zawarcia pokoju lutym 1916 r. zaoferował mediację i pomoc przy zorganizowaniu i przeprowadzeniu konferencji pokojowej przedstawicieli stron walczących; 22 stycznia 1917 r. zgłosił w Senacie projekt ustanowienia pokoju światowego, który nadzorowałaby proponowana „Liga dla Pokoju".
USA zerwały stosunki dyplomatyczne z Niemcami 3 lutego, zaś 6 kwietnia 1917 r. wypowiedziały im wojnę.
8 stycznia 1918, prezydent Wilson zgłosił w Kongresie swój najgłośniejszy projekt pokojowy ujęty w 14 punktach. Proponował w nich zaniechanie tajnej dyplomacji, ustanowienie wolności żeglugi na morzach, zniesienie wszelkich barier gospodarczych i zapewnienie równych dla wszystkich warunków handlu, zredukowanie zbrojeń do minimum, uwzględnienie interesów ludów przy rozstrzyganiu kwestii kolonialnych. Punkt 14 zawierał ideę utworzenia Ligi Narodów, której celem będzie zapewnić wzajemne gwarancje niepodległości politycznej i integracji terytorialnej tak małym, jak i wielkim państwom.
Konferencja pokojowa w Paryżu
Główną zasadą konferencji pokojowej, rozpoczętej 18 stycznia 1919 r., było postanowienie, iż traktaty pokojowe będą formułowane wyłącznie przez zwycięzców. W konferencji wzięło udział 27 państw oraz 5 dominiów brytyjskich, które występowały jako całkowicie samodzielni uczestnicy obrad. Mimo formalnej równości państw, organizacja i przebieg konferencji odzwierciedlały ówczesny układ sił. Decydujące znaczenie podczas toczących się tam obrad miało pięć wielkich mocarstw: Wielka Brytania, Francja, Stany Zjednoczone, Włochy i Japonia. Oficjalnie nazywały się one „głównymi mocarstwami sprzymierzonymi i stowarzyszonymi". Organem kierowniczym wielkich mocarstw była Rada Najwyższa, utworzona w końcu 1918 r. Składała się z szefów rządów i ministrów spraw zagranicznych. Występowali oni na konferencji jako Rada Dziesięciu. rzeczywistości największą rolę na paryskiej konferencji pokojowej odegrała „wielka trójka": Clemenceau, Lloyd George i Wilson. Spośród nich, prezydent USA zainteresowany był przede wszystkim urzeczywistnieniem idei Ligi Narodów.
Polska otrzymała prawo desygnowania dwóch delegatów, którymi byli: Ignacy Jan Paderewski i Roman Dmowski.
Lloyd George uważał że nie należy narzucać Niemcom zbyt surowych warunków pokoju, ponieważ może to prowadzić do przyszłej wojny.
Ostre spory ze swymi najbliższymi sojusznikami toczyła Francja w spra-wie Saary. Paryż przywiązywał szczególne znaczenie do tego wysoce uprzemys-łowionego i bogatego w węgiel okręgu. Clemenceau uważał, że bogactwa Saary w oczywisty sposób należą się Francji, Premier francuski zgłaszał jednak postulaty dalej idące, a mianowicie oderwania Saary od Niemiec i włączenia jej do Francji. Przeciwnikiem tego był Wilson. brytyjski zaproponował rozwiązanie kompromisowe, którym mog-łoby być stworzenie autonomicznego państwa Saary pod nadzorem międzynarodowym. W nocie z 29 marca Francja złagodziła swe stanowisko, proponując przekazanie jej na własność kopalni zagłębia Saary, ustanowienie specjalnej politycznej administracji i 15-letnią okupację francuską. 9 kwietnia, kiedy to Wilson zgłosił nowy plan oddania administracji Saary pod nadzór komisji Ligi Narodów, która rozstrzygałaby również wszystkie spory dotyczące uprawnień ekonomicznych Francji. Suwerenność Niemiec nad tym okręgiem miała być zawieszona na 15 lat, po czym o jego dalszym losie miał zdecydować plebiscyt.
Konflikt interesów Anglii i Francji - i odmienność osobistych przekonań ich przywódców. Clemenceau zabiegał o jak najlepsze warunki bezpieczeństwa dla swego kraju. Chciał osłabienia Niemiec i wzmocnienia potencjalnych sojuszników Francji na wschodzie. Ponieważ jednak perspektywa politycznej i militarnej dominacji Francji w Europie była nie do przyjęcia dla Lloyda George'a, dlatego dążył on do zachowania pozycji Niemiec jako ważnego elementu równowagi euro-pejskiej i tradycyjnego, gospodarczego partnera Anglii.
Problem granicy polsko-niemieckiej na konferencji paryskiej rozpatrywano po raz pierwszy 22 stycznia 1919 r. Postanowiono wówczas wysłać do Polski komisję międzysojusznicza pod przewodnictwem senatora Josepha Noulensa. 29 stycznia delegacja polska przedstawiła Radzie Najwyższej swe postulaty. Dmowski przedstawiał argumenty za przywróceniem granic Polski z 1772 r. oraz przyłączeniem Śląska. Rezultatem tego posiedzenia było powołanie przez Radę Najwyższą 12 lutego Komisji do spraw polskich pod przewodnictwem Julesa Cambona. Jeżeli chodzi o ziemie byłego zaboru pruskiego, to delegacja domagała się terytorium Górnego Śląska, Poznańskiego, Prus Zachodnich z Gdańskiem oraz południowej części Prus Wschodnich.
Raport Komisji Cambona proponował przeprowadzenie plebiscytu w Prusach Wschodnich. Tereny najważniejsze: Górny Śląsk i Pomorze Zachodnie z Gdańskiem Komisja Cambona proponowała oddać Polsce bez żadnych zastrzeżeń.
7 maja 1919 r. wręczono delegacji niemieckiej projekt traktatu pokojowego Conditions de Paix avec 1'Allemagne, który przyznawał Polsce: Górny Śląsk, Prusy Królewskie, z Prus Książęcych i Pomorza postanowiono przyłączyć część powiatu malborskiego z Działdowem i część powiatu lęborskiego.
Strona niemiecka stwierdziła, że nie zgadza się na proponowane warunki traktatu. Najgwałtowniejszy atak niemiecki wywołały fragmenty dotyczące Górnego Śląska.
2 czerwca Lloyd George zażądał przeprowadzenia na Górnym Śląsku plebiscytu i korekty wschodnich granic Niemiec zakreślonych w projekcie traktatu.
Paryska konferencja pokojowa zajmowała się także sprawą polskich granic wschodnich, choć ostatecznej decyzji nie udało się jej uzgodnić. W tym czasie na północno-wschodnim obszarze trwały zacięte walki polsko-bolszewickie. Marszałek Foch wezwał wówczas Ententę do natychmiastowego udzielenia pomocy Polsce, jako jedynej zaporze przeciwko bolszewickiej ekspansji. Konferencja paryska powołała 20 marca podkomisję do spraw wschodniej granicy Polski, która w połowie kwietnia przygotowała wstępny projekt rozgraniczenia między Polską i Rosją Radziecką.
Jednym z głównych problemów paryskiej konferencji pokojowej było uzgodnienie formuły Ligi Narodów i jej miejsca w powojennej strukturze stosunków międzynarodowych. Idea Ligi Narodów stała się głośna w okresie wojny światowej, a różne jej koncepcje pojawiły się w wielu krajach. W Stanach Zjednoczonych od 1915 r. rozwijała działalność „Liga do Wymuszania Pokoju". Organizacja ta, kierowana przez byłego prezydenta republikańskiego Williama Howarda Tafta (zwana dlatego Ligą Tafta) opracowała czteropunktowy program zrzeszenia wszystkich narodów cywilizowanych, które mogłyby „narzucać pokój".
10 stycznia 1919 r. Wilson zgłosił nowy projekt Paktu Ligi (tzw. pierwszy szkic paryski), a 14 stycznia lord Robert Cecil przedstawił własne opracowanie. Proponowano, aby członkostwo w Radzie Ligi Narodów ograniczyć tylko do wielkich mocarstw. Tego samego dnia rząd brytyjski złożył swój oficjalny projekt Ligi Narodów, a 20 stycznia Wilson ujawnił kolejny, czyli drugi paryski szkic Paktu.
Na czele Komisji Ligi Narodów stanął prezydent Wilson, przenosząc dalsze prace do swojej siedziby w hotelu Crillon (stąd nazwa: Komisja Hotelu Crillon). Komisja składała się z przedstawicieli 14 państw, w tym Polski, którą reprezentował Dmowski. Najważniejszą rolę odgrywali w niej jednak, poza prezydentem Wilsonem, Anglicy i Amerykanie: Edward M. House, Hunter Miller, John Smuts, Cecil Hurst.
Problemy kolonialne dyskutowano po raz pierwszy na konferencji 23 stycznia. Lloyd George opowiedział się wówczas za powierzeniem mandatów poszczególnym państwom pod nadzorem Ligi Narodów, ale z pewnymi wyjątkami. Niemiecka Afryka Południowo-Zachodnia powinna być, według premiera brytyjskiego, na stałe zaanek-towana przez Unię Afryki Południowej, Nowa Gwinea - przez Australię, a Niemieckie Samoa - przez Nową Zelandię. Francja i Włochy były wielce sceptyczne wobec proponowanych rozwiązań, natomiast Japonia poparła pomysł aneksji terytoriów niemieckich przez dominia brytyjskie, licząc na podobnie korzystne dla siebie decyzje w sprawie Szantungu.
29 stycznia 1919 r. na posiedzeniu Imperialnego Wojennego Gabinetu brytyjskiego udało się uzyskać złagodzenie stanowiska premierów dominiów. Nowe memorandum brytyjskie, opracowane przez generała Smutsa - proponujące podział terytoriów mandatowych na kilka kategorii w zależności od stopnia osiągniętego rozwoju - zostało przez Wilsona zaakceptowane i przyjęte jako podstawa ostatecznych rozstrzygnięć.
Innym trudnym momentem konferencji pokojowej były dyskusje nad postulatami, które prezydent Wilson przywiózł do Paryża w połowie marca, po swoim powrocie z USA. Najważniejszym z nich była propozycja włączenia wzmianki o doktrynie Monroe'ego do Paktu Ligi Narodów, ponieważ tylko wtedy cały dokument miał szansę na akceptację Kongresu USA. Ostatecznie jednak 10 kwietnia konferencja zgodziła się, aby sprawie doktryny Monroe'ego poświęcić osobny, 21 artykuł Paktu.
Skomplikowanym problemem paryskiej konferencji pokojowej, którego nie udało się całkowicie rozwiązać, było ustalenie wysokości odszkodowań wojennych, czyli reparacji. Odstąpiono więc od nałożenia kontrybucji na stronę przegraną, jak to było dotychczas w powszechnym zwyczaju.
25 stycznia 1919 r. została wybrana Komisję do spraw Reparacji i Strat. Każde z pięciu wielkich mocarstw delegowało do niej po 3 przedstawicieli, a Belgia, Grecja, Polska, Rumunia i Serbia - po dwóch. Każda delegacja miała najpierw przedstawić swoje memorandum o kosztach wojny. 7 kwietnia 1919 r. Zarówno w łonie Komisji, jak i wśród przywódców mocarstw nie zdołano jednak porozumieć się w sprawie oceny niemieckich możliwości płatniczych, co bezpośrednio wpływało na wyznaczenie górnej granicy reparacji.