W jakim celu stosuje w swoich bajkach i satyrach dowcip Ignacy Krasicki?
Najbardziej znanymi utworami Ignacego Krasickiego są satyry i bajki.
Próba zdefiniowania wyżej wymienionych gatunków:
SATYRA głównym i nadrzędnym zadaniem satyry jest krytyka pewnych ludzkich wad i zachowań. Krytyka ta skonstruowana jest w taki sposób, że te wady i występki są po prostu ośmieszone. Stosuje się także w satyrze celowe wyolbrzymienie i przerysowanie tych wad. Ukazuje się je dlatego w taki sposób, by wywarły na odbiorcy większe wrażenie. Ogólnie rzecz ujmując satyrze przypiszemy zadanie i charakter dydaktyczny i moralizatorski.
Gatunek ten ma korzenie w Rzymie. Satyry Krasickiego nawiązują w pewnym stopniu do Horacego, który sam owe satyry tworzył. Forma i postać satyry to najczęściej długi monolog skierowany do konkretnej osoby - odbiorcy. Są też takie satyry , które napisane są w formie dialogu.
W epoce Oświecenia gatunek ten był rozwijany i ulepszany. Wyróżniamy trzy następujące odmiany satyr:
satyra obyczajowa ( lekkie potraktowanie kwestii gatunku, większą wagę przywiązano do łagodnego humoru)
satyra filozoficzno- moralną ( tematem są problemy społeczne)
satyra polityczna lub inaczej zwana ostrą ( ostro piętnuje i potępia wszelkie wady społeczne, demaskując przy tym ich przyczynę)
Krótka historia satyry w Polsce:
Mniej więcej od wieku XIX satyrę kojarzono z takim utworem, który ukazywał pewne cechy szczególnie cechy ujemne w przejaskrawionym świetle. W Polsce satyry tworzył Ignacy Krasicki. Oprócz miana jednego z najwybitniejszych satyryków Krasicki był osobą, która bardzo zaangażowana była w sprawy swojej ojczyzny.
Miał on bardzo wysoką kulturę osobistą. Był osobą niezwykle mądra i wykształconą. Potrafił oceniać z ogromną doskonałością i trafnością cechy ludzkie i dostrzegać problemy zagrażające państwu. Obserwacje swoje zebrał w cykl utworów- Satyr. „Satyry” te miały tak niezwykle doskonała formę przekazu, że bez najmniejszych problemów trafiały do serc i myśli czytelników. Wywierały na niego wpływ zmuszały do refleksji nad samym sobą.
Cykl satyr podzielony był na księgi. Księga pierwsza rozpoczyna się satyra która miała tytuł „Do Króla”.
Satyra ta jest bardzo przewrotna bo ukrytym adresatem tej satyry jest król Stanisław August Poniatowski. Pozornym adresatem są krytykujący i ośmieszający króla magnaci. Argumenty przez nich używane są bez podstawne. Tak naprawdę ośmieszeni zostają owi magnaci, którym Krasicki przypisuje głupotę, stronniczość i inne sarmackie wady.
Przedstawione wady króla są tak naprawdę cechami pozytywnymi króla. W ten sposób satyra ta staje się panegirykiem czyli krótkim utworem sławiącym króla.
Satyra ta napisana została ponad to językiem niezwykle prostym i przejrzystym. Kończy go morał skierowany do każdego szlachcica Polaka. Brzmi tak: „Żaden się naród księgą w moc nie przysposobił: Mądry przedysputował, ale głupi pobił”.
Morał ten ma niezwykły ponad czasowy charakter.
Sens tej kończącej utwór sentencji jest następujący: należy przerwać odwieczne kłótnie i spory sejmikowe. Bo same dyskutowanie nic nie da. Kontynuatorem myśli biskupa Krasickiego będzie Aleksander Fredro który podsumuje w ten sposób: „Gdzie bez czynu sama rada biada radcom, dziełu biada”.
Ignacy Krasicki był biskupem Warmińskim. Może i także z racji pełnionego urzędu tak niezwykle ważny był dla niego problem zejścia na złą drogę współobywateli. Krasicki bardzo potępiał że ludzie nie szanują cnoty miłości ani prawdy. Ostrzeżenie przed upadkiem państwa zawarł Krasicki w kolejnej swojej satyrze pt. „Świat zepsuty”. Początek tego utworu stanowi krótki wstęp. Ma on charakter sarkastyczny. A jego celem jest wprowadzenie w dalsza część utworu. Wprowadzenie to zakończone jest bezpośrednim zwrotem „ Niech się miota złość na cię i chytrość bezczelna - Ty mów prawdę, mów śmiało, satyro rzetelna”.
Słowa te tak cierpkie i gorzkie dla czytelników płyną z gorącego serca, które przepełnione jest patriotyzmem i troską o Polskę.
Satyra ta oparta jest na zasadzie kontrastu. Zestawia w niej Krasicki dawne pokolenie szlachty, która żyła godnie i podążała drogą cnoty miłości i prawdy z obecna źle postępującą przekupną szlachtą.
Wyliczenia wad i błędów szlachty:
nienawiść
chciwość
nie statek
rozwiązłość
kradzież
wyłudzenie
obłuda
przewrotność i podstęp
Wyżej wyliczone wady a także upadek obyczajów przyczyniły się w ogromnym stopniu zadaniem podmiotu lirycznego do tego co aktualnie dzieje się z naszym krajem. Takie sytuacje nie są tylko w naszym kraju, wspomina tu taj Krasicki upadek Cesarstwa Rzymskiego które upadło z tych samych powodów.
Utwór zakończony jest refleksją pełną nadziei. Polska jest po pierwszym rozbiorze zatem trzeba wyciągnąć wnioski i zacząć działać. Polska ukazana jest tutaj jako okręt, który na morzu targany jest wiatrem i burzą. Trzeba zmierzyć się z ta rzeczywistością. Satyra ta jest pełną patriotycznej troski i miłości jaką darzył Krasicki swój kraj.
Krasicki w swoich satyrach porusza odwieczny problem a zarazem przypadłość Polaków. Jest nią zamiłowanie do trunków i nadużywania alkoholu. Krasicki jako człowiek mądry i wykształcony polecał idee Horacego. Idea to „aurea mediocritas”. Oznacza to złoty środek. Według Krasickiego wszystkie dobra na ziemi są dla ludzi. Należy jednak z nich korzystać z umiarem. Nawet alkohol w małych ilościach nie jest czymś złym. Ważne jest by pamiętać o umiarze. Rozważania na ten temat zwarł Krasicki w satyrze pt. „Pijaństwo”.
Satyra „Pijaństwo” ma formę dialogu. Niezwykle dynamiczny dialog prowadzi dwóch szlachciców. Jeden z nich nie pije a umiar dla niego to rzecz święta. Drugi z nich jest pijakiem. Przegadują się który z nich ma rację. Omawiają skutki picia alkoholu. Przebieg rozmowy ilustruje cytat:
Pierwszy z nich mówi : „Bogdaj w piekło przepadło obrzydłe pijaństwo! Cóż w nim? Tylko niezdrowie, zwady, grubijaństwo. Oto profit: nudności i guzy, i plastry.”
Odpowiedź drogiego szlachcica: „podłej to zabawa hałastry, brzydzi się nią człek prawy, jako rzeczą sprośną. Z niego zwady, obmowy nieprzystojne rosną”.
Abstynent uważa że człowiek który jest pijany nie panuje nad sobą. Nie umie logicznie myśleć. Alkoholizm prowadzi do wielu chorób, nawet do śmierci. Pijaka uważa kogoś gorszego za zwierzęcia: „gorszy jest od zwierzęcia, gdyż nawet zwierzęta, choć nierozumne, napoju nigdy nie biorą nad potrzebę”.
Rozmowa ta nie wiele wnosi. Nie udaje się bowiem nawrócić pijaka na właściwą drogę. Żegna się on ze swoim współrozmówcą mówią: „Bądź zdrów! (...) Napije się wódki”.
Satyra ta oparta jest na kontraście. Krasicki kreśli tu sylwetki dwóch postaci. Pozytywnej i negatywnej. Postać pozytywna to mądry i oświecony szlachcic. Kieruje się on w swoim życiu wartościami takimi jak cnota, rozum i umiarkowanie: „Rozum, który człowieka od bydlęcia różni, Śmią za lada przyczyną przytępić lub tracić”.
Drugą osobą jest typowy XVIII wieczny szlachcic. Pijak zawadiaka. Miłośnik biesiadowania.
W piękny i czytelny sposób w wypowiedź pozytywnej postaci wkłada wykład moralizatorsko- wychowawczy. Oprócz potępienia tej przywary jaką było pijaństwo Krasicki w utworze tym krytykuje pojmowanie gościnności. Przez która większość szlachty rozumie wspólne picie. Ponad to wspólne picie rodzi dyskusje o sprawach państwa i swoich. Niestety są to tylko puste słowa, z których na następny dzień nic nie wynika.
Następna satyra Krasickiego porusza inny ważny problem. Jest to wada Polaków, zamiast kultywować swoje piękne rodzinne tradycje przejmuje wszystkie zwyczaje z zachodnich dworów. Utwór w którym poeta krytykuje te bezmyślne przejmowanie wzorów to „Żona modna”. Utwór podobnie do innych satyr ma formę dialogu. W zasadzie jest to skarga jednego szlachcica. Opowiada on swojemu znajomemu że ślub z damą która miała ogromny posag nie przyniósł mu oczekiwanych korzyści wręcz przeciwnie ma same kłopoty. Tytułowa żona jest karykaturalna postacią. Jest ona wpatrzona w przychodzącą modę z zachodu. Sprowadza i kupuje mnóstwo francuskich ubrań i dodatków. Ponad to uważa że jest zbyt doskonała i piękna osobę by siedzieć w swoim dworku jej miejsce jest w stolicy. Cały majątek jaki posiadają topniej żali się szlachcic. Na domiar złego znajomi tytułowej żony podpalają stodołę szlachcica bo według ich zdania szpeci wizerunkowi wyremontowanego niedawno na styl francuski dworku.
Celem tej satyry jest potępienie bezmyślnie przejmowanych wzorów. Zapatrzenie w nie prowadzi do zapomnienia o własnej pięknej tradycji. Rozrzutność prowadzi jedynie do zguby i nieszczęścia. Nie da to nam żadnych korzyści duchowych ani kulturowych jak się pozornie może wydawać.
Stworzone przez Krasickiego satyry były bardzo popularne w Oświeceniu. Stały się gatunkiem który pełnił wiele ważnych funkcji dydaktycznych i moralizatorskich. Nawiązywał do klasycznych pierwowzorów.
Poprzez zabawę i dobry humor płynęła nauka. Krytyka wad i złego postępowania w takiej formie była bardziej przystępna i łatwiej docierała do odbiorców. Swoje krytyczne i cenne uwagi kierował głównie przeciwko i do szlachty. Potępiał jej zacofanie i ciemnotę. Nie tolerował życia ponad stan. Starał się wyeliminować pijaństwo i zamiłowanie do hazardu.
Satyry Ignacego Krasickiego ukazują obraz naszej XVIII wiecznej Polski. Oprócz wymieniania wad wskazuje drogę na która winni współcześni mu rodacy wrócić. Droga ta to droga rozumu, cnota, umiarkowania, patriotyzmu. Należy przyjąć świadomą postawę obywatelską. Najwspanialszą cechą satyr Krasickiego jest ich charakter. Mają one wymiar ponad czasowy i uniwersalny.
Z przykrością jednak stwierdzam że tak naprawdę wiele z piętnowanych przez Krasickiego wad naszego społeczeństwa nie udało się wyplenić. Pozostały do dnia dzisiejszego. Należą do nich pycha, głupota i najgorsza z cech pijaństwo.
BAJKI - jest to gatunek literatury która ma charakter dydaktyczny . Ukazują one prawdy uniwersalne. Mają w zakończeniu morał. Najczęstszymi bohaterami bajek są zwierzęta, rośliny, przedmioty rzadko są ludzie. Bajka ma charakter alegoryczny a kolebką jej jest starożytność.
Ignacy Krasicki był jednym z najwybitniejszych Polskich twórców bajek. Wydawał je w zbiorach:
„Bajki i przypowieści na cztery części podzielone” napisane zostały 1776- 1778, wyd. w 1779 r.
„Bajki nowe” powstały w 1779-1800. wyd. 1804 r.
Wyróżniamy następujące rodzaje bajek:
Ezopowe nazwa tych bajek pochodzi od imienia ich twórcy czyli Ezopa. Ezop był pisarzem greckim żyjącym w VI w. p.n.e. . Bohaterami bajek ezopowych są zwierzęta, które mają określone cechy ludzkie. Prezentują ich cechy charakterów. Np. lis - odwaga.
Narracyjne (epickie) Bajka ta ma postać noweli, jest wierszowana i ma prosta jednowątkową fabułę. Wydarzenia i bohaterowie stanowią przypowieść która należy odnieść do ludzkiego świata. Bohaterowie i zdarzenia pełnią funkcję przypowieści stosującej się do świata ludzkiego. Sens utworu pada najczęściej z ust narratora lub jednego z bohaterów.
Epigramatyczne ( liryczne) są to bajki pisane wierszem najczęściej 13 zgłoskowcem, składają się z 4 lub 6 wersów. O rymach parzystych. Bajki te nie mają fabuły. Posiadają czasem elementy dramatyczne. Cecha charakterystyczną bajek epigramatycznych jest zwięzła konstrukcja i paralelizm.
Streszczenie najbardziej znanych bajek napisanych przez Ignacego Krasickiego :
„Wstęp do bajek” : utwór rozpoczyna wyliczenie ludzi, którzy, wbrew swej naturze i pozycji, nie ulegali pokusom, np. młody, "który życie wstrzemięźliwe pędził czy "minister rzetelny", który "o sobie nie myślał". Utwór kończy żartobliwa pointa utwierdzająca czytelnika w przekonaniu, że sytuacje takie nie są możliwe w realnym życiu. Arcydzieło lapidarności i jasności. Powtarzanie czasownika "Był..." wiąże zdania w konstrukcję wyliczania, wytwarza melodyjność i nastrój baśniowy.
„Drzewo” jest to jedna z najkrótszych bajek epigramatycznych. „Wielbił drzewo grzejąc się człowiek przy kominie./ Rzekło drzewo: „Cóż po tym! - grzeje, ale ginie”.
„Szczur i kot”. Szyk przestawny inwersja. Bohaterem jest szczur który chlubi się ze swojej pozycji. Jest tak pewny siebie że nie zauważa nawet chwili gdy łapie go kot.
„Filozof” jest to dwulicowa postawa filozof dopóki dopisywało mu zdrowie uważał się za ateistę . Gdy passa się odwróciła zwrócił się z błaganiem do Boga, ale i także innym magiom.
„Groch przy drodze” jest to bajka o gospodarzu, którego często okradano. Wpada na pomysł by posadzić groch aż za zbożem. Stracił jednak nie tylko groch ale i zboże. Nauka i morał jaki płynie z tej bajki: „ I ostrożność zbyteczna częstokroć zaszkodzi”.
„Jagnię i wilcy”. Bajka złożona z 4 wersów. Wilka odpowiada na pytanie jagnięcia dlaczego wilk chce je zjeść: „Smacznyś, słaby i w lesie”.
„Dewotka” Bajka o pobożności na pokaz. Mimo iż gorąco się modli mówiąc : „i odpuść nam winy” jednocześnie potrafi ukarać bardzo niesprawiedliwie swoja służącą choć ta nic nie zrobiła.
„Kruk i lis”. Jest to popularna i znana wszystkim opowieść o kruku, który trzyma ser w pysku i przebiegłym lisie. List takim swoim podstępem zagaduje kruka tak sprytnie aż ten wypuszcza kawałek sera.
„Przyjaciele” Opowieść o małym dzielnym zajączku, który zjednał sobie przyjaźń innych zwierząt. Podczas polowanie jednak żadne zwierzę nie pomogło mu. Bajka ta jest tak naprawdę parafrazą znanego przysłowia o tych przyjaciołach których poznaje się w biedzie. .
„Ptaszki w klatce” bajka ta ma wymowę polityczną. Bohaterami są dwa czyżyki. Jeden z nich strasznie lamentuje że jest w niewoli. Drugi który nigdy nie poznał smaku wolności dziwi się . Aluzja do sytuacji politycznej państwa. Wygody nie mogą nam przesłonić niewoli w jakiej się znaleźliśmy.
„Kulawy i ślepy” Mamy w tej bajce dwóch tytułowych bohaterów, którzy wspólnie idą przez świat. W Wędrowanie się układało do czasu kiedy ślepy niósł kulawego. Przy zmianie ról - „zginęli pospołu”.
W czym przejawia się oryginalność bajek Ignacego Krasickiego?
Utwory Ignacego Krasickiego są bardzo zróżnicowane pod względem tematycznym. Krasicki był doskonałym obserwatorem. Przedstawia świat z wszelkimi jego wadami. Dostrzega egoizm, nieżyczliwość, snobizm, głupotę.
Kreowany przez niego świat nie ma nic z fikcji literackiej. Jest niestety prawdziwy. Ludzie dążą do kariery władzy. Nikt nie może liczyć na drugiego.
W bajkach Krasickiego nie ma nowych tematów. Są natomiast tu nowe rozwiązania kompozycyjne. Wyrażona jest tu ekspresja i refleksja. Oryginalność bajek przejawia się także w braku rozwlekłości , w charakterystycznej puencie. Doskonale wykorzystuje paralelizm i kontrast.