3. Dzieje męczenników chrześcijańskich.
Pisma te dzieli się na 3 grupy:
a) akta męczenników (acta martyrum) - zawierają odpisy dokumentów z procesów sądowych. Procesy te miały charakter publiczny i były stenografowane przez urzędowych sekretarzy oraz przechowywane w archiwach sądowych. Relacje te były przepisywane i przechowywane przez chrześcijan, którzy mieli dostęp do archiwów. Zachowały się tylko niektóre relacje, ponieważ władze rzymskie konfiskowały je w czasie rewizji i niszczyły.
„Akta męczeńskie św. Justyna i towarzyszy”, skazanych na śmierć z rozkazu prefekta Rzymu Rustykusa, ok. 165 r. za cesarza Marka Aureliusza. Towarzysze św. Justyna to: Charyton, Charyta, Eulepistos, Hierax, Pajon i Liberian. Prefekt Rustykus chciał nakłonić Justyna i jego towarzyszy do złożenia przysięgi wierności rzymskim bogom i uznać kult cesarza. Wypytywał ich także o miejsca zebrań chrześcijan i o samą wiarę chrześcijańską. Oni byli dzielni i niezłomni i nie złożyli hołdu pogańskim bóstwom. Zostali ubiczowani i ścięci.
„Akta męczenników scylitańskich”, jest to najstarszy, dokładnie datowany łaciński tekst chrześcijański i pierwszy, w którym znajdujemy wzmiankę o istnieniu łacińskiego przekładu Biblii. Nie wiemy gdzie leżała miejscowość, z której pochodziło 12 męczenników. Wiadomo, że znajdowała się w prowincji Afryka Prokonsularna. Nie wiadomo właściwie nic o męczennikach, poza tym, że musieli należeć do jakiegoś uprzywilejowanego stanu gdyż zostali ścięci a namiestnik traktuje ich z wyraźnym szacunkiem. Proces odbył się 17 VII 180 r. Prokonsul przesłuchujący ich to Saturninus a w imieniu swoich towarzyszy głos zabiera Speratus. Prokonsul chciał nakłonić męczenników do złożenia hołdu bóstwom cesarskim. Oni byli niezłomni, uporczywie wyznali, że są chrześcijanami, ale zarazem lojalnymi poddanymi cesarza. Wszyscy zostali ścięci.
„Akta prokonsularne św. Cypriana” biskupa Kartaginy, który został ścięty 14 IX 258 r. w Kartaginie.
b) męczeństwa (passiones), do tej grupy należą pisma zawierające relacje naocznych świadków, ubogacone często komentarzem piszącego lub materiałem autobiograficznym, wiarygodne, o dużej wartości historycznej.
„Męczeństwo św. Polikarpa” Opis męczeństwa został zredagowany przez naocznych świadków, w przeddzień pierwszej rocznicy śmierci i przesłany w formie listu Kościoła smyrneńskiego do gminy w Filomelium, we Frygii, znany, jako „Martyrium Polycarpi”. Jest to najstarszy zachowany dokument dotyczący męczeństwa jednej osoby.
„Męczennicy z Lyonu”, List kościołów z Lyonu i Wienny należy do najcenniejszych, pisanych na gorąco, świadectw o męczennikach. Wymiana listów między poszczególnymi gminami chrześcijańskimi w starożytności była częstym zjawiskiem. Opisane wydarzenia miały miejsce w 177 r. za panowania Marka Aureliusza i Lucjusza Werusa. Był to okres epidemii dżumy i klęsk wojennych. Wywoływało to lęk przed gniewem bogów. W chrześcijanach widziano grupę, która była za nie odpowiedzialna. Męczennicy skazani na śmierć byli traceni w czasie wielkiego święta obchodzonego przez kilka dni od 1. VIII. Lyon (łac. Lugdunum) to jedno z największych miast imperium posiadające własny garnizon wojskowy, który ujął przyszłych męczenników. Najpierw proces toczył się przed władzami miejskimi, potem namiestnik odwołał się do cesarza, ten z kolei polecił, rzymskich obywateli ściąć a pozostałych rzucić zwierzętom na pożarcie. Tych, którzy by się zaparli swej wiary, miano uwolnić. Wśród męczenników byli: niewolnica Blandyna, biskup Lyonu Potyn, Maturus, Sanktus, Attalos. Ta pierwsza, jako kobieta wsławiła się niesłychaną odwagą i uporem podczas swego męczeństwa. Znosiła je bardzo mężnie i do końca trwała w swej wierze. Podobnie zresztą pozostali męczennicy, którzy przechodzili przez wszystkiego rodzaju katusze: przypiekanie ciała, biczowanie, rozciąganie nóg, dzikie zwierzęta. Autor wyraźnie teologizuje opis. Często nawiązuje do pisma św., przedstawia męczennictwo, jako walkę z szatanem. Męczennicy czują się świadkami Chrystusa, są świadomi, że to Chrystus w nich cierpi.
„Męczeństwo Perpetuy i Felicyty”, zawiera opis kolejnych etapów męczeństwa (aresztowanie, pobyt w więzieniu i śmierć) 5 katechumenów (Rewokata, Felicyty, Saturnina, Sekundulusa i Wibii Perpetuy), którzy przyjęli chrzest w więzieniu, oraz ich katechety - Satura. Wibia Parpetua to kobieta 20 letnia, pochodząca z arystokratycznego rodu, matka 1 dziecka. Jej niewolnicą jest ciężarna Felicyta, która w więzieniu urodzi dziecko. Męczeństwo ich miało miejsce w Kartaginie w 203 r., w czasie przedstawienia danego z okazji urodzin Gety, syna Septymiusza Sewera. Przedstawiony jest barwny opis sposobu życia skazanych, a więc warunki więzienne, straszliwe ciemności, okropny zaduch, tortury fizyczne i psychiczne, opiekę chrześcijan nad uwięzionymi braćmi. Męczennicy są świadomi tego, że podczas tortur, cierpi w nich sam Chrystus i niemalże bez bólu, cierpliwie je znosili, mając nadzieję na życie wieczne. Występują zjawiska mistyczne, wizje, obrazy symboliczne, objawienia. Cały utwór składa się z 2 relacji napisanych w więzieniu przez Saturnusa i Perpetuę, które zostały połączone przez redaktora. Lecz kto jest tym redaktorem, dokładnie nie wiadomo. Temat ten jest dyskutowany.
c) legendy - do tej grupy należy zaliczyć budujące opowiadania o męczennikach, powstałe najczęściej po upływie wielu lat od opisanych wydarzeń. Spośród nich należy wyróżnić legendy, w których fakty prawdziwe zostały pomieszane z wydarzeniami zmyślonymi, od opowiadań stanowiących wytwór czystej fantazji, pozbawionych jakiegokolwiek waloru historycznego. Nie wyklucza to ich pozytywnej roli dydaktycznej, jaką mogły spełniać w ciągu minionych wieków. Przykłady: męczeństwo św. Ignacego, Barnaby, św. Agnieszki, św. Wawrzyńca.