S. Wysłouch „Nowa genealogia - rewizje i interpretacje”
Świadomość gatunkowa jest konieczna:
Gatunek stanowi najbliższy kontekst utworu - jest niezbędny w interpretacji dzieła literackiego.
Jest znakiem historyczności, sytuuje dzieło w systemie tradycji literackiej.
„Myślenie gatunkami” pozwala porządkować wiedze o literaturze wg kryteriów literackich.
Kultura multimedialna sprzyja genologicznej wynalazczości → pojawiają się np. twory słowno-muzyczne i słowno-obrazkowe (np. musical, komiks).
GATUNEK JAKO PROTOTYP
PROTOTYP - kategoria naturalna zakładana przez lingwistykę kognitywną
MODEL SIECIOWY (Rudiger Zymner) - schemat, którego pierwszy i ostatni element (nowela) nie miały niczego wspólnego np. dla powieści prototyp może stanowić powieść XIX-w.
PROTOTYP wydaje się zbyt ubogi i statyczny w porównaniu z gatunkiem rozumianym jako pojęcie typologiczne.
↓
Metoda kognitywna przydaje się jedynie w badaniach świadomości gatunkowej
POLSKI KOMUNIKACJONIZM
Teza: Dzieło literackie stanowi wysoko zorganizowaną wypowiedź językową - ARCYWYPOWIEDŹ → dzieło podlega ogólnym prawidłowościom lingwistycznym.
Wypowiedź - rodzaj działania
Różniące się między sobą wypowiedzi stanowią podstawowe „gatunki mowy”
↓ ↓
charakter naturalny szeroki repertuar
GATUNKI PRYMARNE →transformacja→ GATUNKI WTÓRNE
STYL A GATUNEK:
Bachtin: nierozerwalna ich więź
Teresa Dobrzyńska: styl nadrzędny wobec gatunku
Marta Wojtak: rozróżnienie: styl gatunku i styl gatunkowy.
UŚCIŚLENIA KONCEPCJI BACHTINA:
Gatunek → struktura o swoistym układzie trzech wyznaczników: Temat, styl, kompozycja.
Prymarne gatunki mowy nie spełniają kryteriów gatunkowych, to akty illokucyjne.
Gramatyka kognitywna wyróżnia 3 kategorie aktów mowy:
konstytutywne (ekspresywne; deklaratywne)
informatywne (twierdzić, opisywać; pytać)
obligatywne (dyrektywne; komisywne)
Akty illokucyjne:
Nie są gatunkami
Rozwijają się w ciągu wypowiedzi - dyskursy i tam dopiero powstają gatunki mowy. → Są też rozwinięte w dyskursy akty illokucyjne, które nie zawierają wyznaczników gatunkowych, nie sa skonwencjonalizowane.
Nie da się z nich wyprowadzić gatunk.
SFERA DYSKURSÓW (nieliterackich)
Dodatkowe ogniwo między prostymi aktami illokucyjnymi, a sferą wypowiedzi literackich.
gatunki prasowe
mowy publiczne → Z jednej strony wyższy stopień złożoności, ale i naturalny układ komunikacyjny.
Ewolucja literatury i kultury:
Wchłanianie form nieliterackich przez gatunki literackie. Literatura naśladuje nieliteraturę.
Dyskurs nieliteracki „zainfekowany” literaturą.
WOBEC MULTIMEDIÓW
Literatura → Pod ciśnieniem multimediów.
Rodzą się nowe gatunki, gdzie słowo nie jest tam jedynym/najważniejszym tworzywem.
↓
EDWARD BALCERZAN
GATUNKI:
- monomedialne - korzystają z jednego przekaźnika
- polimedialne - korzystają z różnych przekaźników
Multimedia oddziaływuje na literaturę, np. na literackie środki wyrazu (technika kolażu)
DRAMAT - Najlepiej ilustruje erozję gatunków pod wpływem multimediów.
„REALISTY DRAMA” - Nowy gatunek, który pojawił się pod wpływem TV
- konwencja codzienności
- hiperrealizm
- stereotypowość ról
- potoczność zachowań
XIX w. epika też uległa korozji
Najmniej boleśnie media obeszły się z liryką → LIRYKA → laboratorium, w którym znaki językowe i wizualne sprawdzają się lub nie w rozmaitych konfiguracjach.
SFERA MULTIMEDIALNA atakuje wszystkie rodzaje literackie
RODZAJE LITERACKIE JAKO KATEGORIE PORZĄDKUJĄCE
→ Współczesna nauka o literaturze → powrót kategorii rodzajowych, które używane są zamiast nazw gatunkowych.
Emil Staiger - Zerwał z historycznością rodzajów
To ponadczasowe postawy
Istota liryki - rozpamiętywanie
Istota epiki - przedstawienie
Istota dramatu - napięcie
Te postawy determinują przeżycie czasu, styl wypowiedzi (kompozycje).
→ Kategorie rodzajowe nie wiążą się na stale ze skonwencjonalizowanymi gatunkami wypowiedzi.
↓
Ten sam gatunek literacki może mieć odmienne realizacje:
Powieść - epicka, liryczna, dramatyczna
Rodzaje - mogą się ze sobą mieszać.
2