WPROWADZENIE DO KSIĄG PROROCKICH ST
Nadesłał SebastiaN
środa, 22 grudzień 2004
Artykuł przedstawia proroków Starego Testamentu, ich księgi oraz sytuację historyczną czasów, w których powstawały.
I. Okres neoasyryjski (ok. 770 - 612 przed Chr.)
Sytuacja historyczna
Izrael
786-746 Jeroboam II - szczyt świetności królestwa izraelskiego
osłabienie Damaszku z powodu walk z Asyrią
odzyskanie reszty Zajordanii
fortyfikacje w Samarii
całe terytorium wolne od obcych wpływów
królestwo judzkie sprzymierzeńcem
rozkwit handlu i rzemiosła, dobrobyt
rozprzężenie moralne
niesprawiedliwość w stosunkach społecznych
bałwochwalstwo
746-745 Zachariasz
745 Szallum
anarchia polityczna
745-737 Menachem
utrzymuje się na tronie składając 1.000 talentów srebra władcy asyryjskiemu Tiglat-Pileserowi III (745-727) obciążając ciężkim podatkiem obywateli
traci uznanie ludu jako stronnik Asyrii
737-736 Pekachiasz
736-732 Pekach
opowiada się przeciw Asyrii po stronie Egiptu
dał się wciągnąć do koalicji Syrii, Tyru, Sydonu i miast filistyńskich przeciw Asyrii
wojna „syro-efraimska” - za odmowę udziału w koalicji, Syria i Izrael atakują Judę aby obalić panującą dynastię i uzyskać łączność z Egiptem; początkowo zwyciężają, potem Juda wchodzi w sojusz z Asyrią
w 734 r. Asyria podbija miasta Filistynów, następnie uderza na królestwo izraelskie, pustoszy Galileę i Gilead, deportuje ich mieszkańców
w 733 r. Tiglet Pileser III poprowadził wyprawę przeciw Syrii, w 732 r. padł Damaszek, król syryjski Resin zostaje stracony a jego lud deportowany do Asyrii
obalenie Pekacha uchroniło królestwo izraelskie przed całkowitym zniszczeniem
732-724 Ozeasz
osadzony na tronie w Samarii przez stronnictwo proasyryjskie
próbuje odzyskać niezależność przez sojusz z Egiptem
przestaje płacić daninę Salmanasarowi V (726-722)
zostaje uwięziony a Samaria 3 lata oblegana przez wojska asyryjskie
721 upadek Samarii
królestwo izraelskie przestaje istnieć
ludność wysiedlona do Górnej Mezopotamii (ok. 27.900 osób, głównie inteligencja i rzemieślnicy) traci z czasem swoją świadomość narodową i religijną
na miejsce wysiedlonych sprowadzono osadników z Mezopotamii, którzy pomieszali się z ludnością miejscową i wytworzyli nowy naród Samarytan; przynieśli własne religie, lecz przybrali Jahwe, jako bóstwo lokalne mieszając elementy religii jahwistycznej z elementami pogańskimi
Juda
800-783 Amazjasz
umocnił władzę królewską
pokonał Edomitów i otworzył dawne szlaki handlowe
wypowiada wojnę królowi izraelskiemu i przegrywa, ograbienie Jerozolimy, splądrowanie świątyni
783-742 Azariasz /Ozjasz/
królestwo izraelskie sprzymierzeńcem
rozkwit handlu i rzemiosła, dobrobyt
odbudowa ośrodka handlowego w Elat
ufortyfikowanie Jerozolimy
742-735 Jotam
ma problemy z Edomem
odmawia wejścia do koalicji antyasyryjskiej
wojna „syro-efraimska” - za odmowę udziału w koalicji, Syria i Izrael atakują aby obalić panującą dynastię i uzyskać łączność z Egiptem; początkowo zwyciężają
735-715 Achaz
niedoświadczony, skłonny do bałwochwalstwa
zawiera sojusz z Asyrią przeciw Syrii i Izraelowi posyłając kosztowny okup
w 732 r. upada Damaszek a w 721 r. - Samaria i przestaje istnieć królestwo izraelskie; Judea znalazła się w bezpośredniej styczności z imperium asyryjskim
Achaz staje się wasalem Asyrii, zobowiązanym do uległości i płacenia uciążliwej daniny
całkowita zależność królestwa judzkiego wobec Asyrii
szerzenie się pogańskich wierzeń i obyczajów również pogańskich naleciałości w świątyni jerozolimskiej, ofiary z dzieci dla Molocha
niesprawiedliwość społeczna
715-687/6 Ezechiasz
wykorzystuje ogromny wstrząs po upadku królestwa izraelskiego do przeprowadzenia odnowy religijnej
centralizacja kultu w świątyni jerozolimskiej
uroczysty obchód święta Paschy w Jerozolimie z udziałem mieszkańców dawnego królestwa izraelskiego
prace nad spisywaniem Pisma św.
jedność kultu religijnego wzmocniła jedność społeczną i polityczną
plany uniezależnienia się od Asyrii, wycofanie z pierwszej koalicji antyasyryjskiej (713-711), przygotowania do obrony, doprowadzenie wody ze źródła Gichon do centrum Jerozolimy
w 705 r. (po śmierci Sargona II) wybucha powstanie w Asyrii, Ezechiasz przystępuje do koalicji antyasyryjskiej m.in. z Babilonem
nowy król asyryjski Sennacheryb (704-681) rozbija koalicję i rusza na Jerozolimę, pomimo wysłanego poselstwa z ciężkim okupem wojsko asyryjskie obległo Jerozolimę
Asyryjczycy nie zdobyli Jerozolimy, zostali pokonani przez zarazę
odzyskano 46 miast, które zdobyli Asyryjczycy i dali Filistynom
687/6-642 Manasses
szerzenie pogańskich kultów bóstw fenickich, moabskich, a szczególnie astralnych bóstw asyryjskich nawet w świątyni, oraz wróżbiarstwa, czarów i magii
praktykowano nierząd sakralny
okrutne prześladowanie wiernych wyznawców Jahwe
całkowite poddanie Asyrii, która:
doszła do szczytu swej potęgi pod panowaniem Assarhaddona (680-669) i Aszurbanipala (668-627),
dwukrotnie najeżdżała Egipt (zniszczenie Teb w 663 r.),
podniosła bogactwo i kulturę swego kraju,
odbudowała Babilon, umocniła obronność Niniwy i wielu innych miast
zbierała i przechowywała pomniki starożytnej literatury
wmieszanie się Manassesa w bunt Babilonu i wyzwolenie Egiptu (ok. 650 r.), zostaje pochwycony i w kajdanach uprowadzony do Babilonu; przeżywa wstrząs; po uzyskaniu wolności nawraca się - przykazuje ludowi aby służył Jahwe
642-640 Amon
powrót do bałwochwalstwa
Prorocy
prorok fakty dotyczące działalności streszczenie przesłania
IZRAEL Jonasz
(ok. 770) 1. Bóg nakazuje Jonaszowi przepowiadanie zagłady Niniwie.
2. Nieposłuszny prorok ucieka okrętem do Tarszisz.
3. Zostaje wyrzucony do morza i połknięty przez wielką rybę, po trzech dniach wyrzucony na brzeg.
4. Ponownie posłany udaje się do Niniwy, mieszkańcy przyjmują napomnienie, pokutują za grzechy.
5. Pan ocala Niniwę a niezadowolonego proroka poucza o słuszności Swego zmiłowania. 1. Naświetla problem zbawienia pogan. Dobroć Jahwe obejmuje wszystkie narody. Wszystkie doznają miłosierdzia, jeżeli szczerze się nawrócą.
2. Podkreśla konieczność współpracy człowieka z Bogiem, rolę narodu wybranego - Izraela, jako pośrednika pomiędzy Bogiem a narodami.
Amos
(ok. 760
-750) 1. Pasterz i hodowca sykomorów z Tekoa (20 km na południe od Betlejem).
2. Nie należał do zgromadzenia proroków, lecz został powołany bezpośrednio przez Jahwe od swej trzody.
3. Działał w Betel i Samarii, znał to miasto i nadużycia w nim popełniane.
4. Jego krótka działalność skończyła się po wyrzuceniu proroka z Betel przez Amazjasza przełożonego sanktuarium. 1. Piętnuje poczucie narodowej dumy, pewności i pychy politycznej i kulturalnej, praktyki formalne i ofiary tych, którzy popełniali występki, oddając się rozpuście i pijaństwu, oszukując i uciskając ubogich i uprawiając bałwochwalstwo i prostytucję sakralną.
2. Wzywa do zachowania Prawa, które ma aspekty ogólnoludzkie, gdyż Bóg jest stróżem moralności wszystkich narodów i wszystkich ludzi. W imię więc Bożej sprawiedliwości domaga się Amos sprawiedliwości społecznej.
3. Wybranie Izraela jest przywilejem, którego nadużycie pogłębi surowość sądu, który nadejdzie jako dzień Jahwe. W dniu tym dokona się kara i zagłada narodów.
4. Ocaleje reszta złożona ze sprawiedliwych, nastąpi odrodzenie wokół domu Dawida, kreśli wizję pomyślności.
Ozeasz
(ok. 752
-724) 1. Był świadkiem wojny syro-efraimskiej.
2. Należał do warstwy ludzi wykształconych: miał dobrą znajomość sytuacji politycznej, trzeźwą i dojrzałą ocenę historii i wydarzeń współczesnych, umiejętność wypowiadania się poprzez piękne i dobrze dobrane obrazy i porównania.
3. Ożenił się z nierządnicą (niektórzy za Talmudem i św. Hieronimem uważają to małżeństwo za alegorię). 1. Piętnuje wiarołomstwo Izraela wobec Jahwe przez kult Baala i ogólny upadek moralny.
2. Upomina i karci dwór królewski, kapłanów i cały lud.
3. Wielokrotnie zapowiada nadejście dni kary i odpłaty.
4. Miłość Boga, która skłania Go do cierpliwości i nieustannego przebaczenia, nakazuje Ozeaszowi okazywanie miłosierdzia i ocalenie ludu.
5. Wzywa do prawdziwego nawrócenia.
JUDA Micheasz
(ok. 741
-686) 1. Pochodził z Moreszet koło Gat w Szefeli (ok. 35 km od Jerozolimy).
2. Prorokował na wybrzeżu Morza Śródziemnego, w Szefeli i prawdopodobnie w stolicy.
3. Być może był zwykłym wieśniakiem, gdyż nie zajmował się polityką władców i ich osobami. 1. Zapowiada zburzenie Samarii i Jerozolimy za niemoralność i nadużycia społeczne: chciwość, sprzedajność i lekkomyślność przywódców ludu, kapłanów i fałszywych proroków.
2. Brał w obronę biednych i uciśnionych, w ostrym tonie zwalczał niesprawiedliwość społeczną.
3. Wspomina dzień Jahwe, niewolę, zburzenie Jerozolimy i świątyni oraz Samarii przez najazd Asyryjczyków.
4. Zapowiada powrót ludu z niewoli oraz Królestwo i osobę Mesjasza z Betlejem.
5. Przedstawia obraz sądu i zachęca do pełnienia sprawiedliwości, umiłowania i pokornego obcowania z Bogiem.
Izajasz
(ok. 742
-686) 1. Pochodził ze znakomitej rodziny z Jerozolimy.
2. Mieszkał stale w Jerozolimie i tam spełniał swe posłannictwo prorockie ponad 40 lat.
3. Prawdopodobnie za Manassesa poniósł śmierć męczeńską.
4. Był żonaty i miał dwóch synów. Miał także uczniów.
5. Był człowiekiem wykształconym i należał do wyższej warstwy społecznej- ze swobodą zwracał się do dostojników królewskich i kapłanów, miał swobodny dostęp do króla, posługiwał się bogatym słownictwem i pięknym językiem, dobrze orientował się w sprawach publicznych. 1. Zgodnie z Bożym poleceniem wzywał do poprawy z grzechów i całkowitego zaufania Bogu, jako jedynej drogi ratunku dla narodu.
2. Zapowiadał zagładę królestwa Izraela i Judy, jako konsekwencję niewierności wobec Boga, a zarazem jako drogę odrodzenia, które dokona się przez ocaloną „Resztę”.
3. Stanowczo piętnował materializm i nieodpowiedzialną gonitwę za przepychem i używaniem wśród warstw przodujących, przy równoczesnym ucisku i wyzyskiwaniu klas niższych i biednych.
4. Obnażał korupcję przywódców ludu, nieuczciwość i przekupstwo w sądach i administracji państwowej.
5. Przeciwstawiał się bardzo zdecydowanie fałszywym postawom w życiu religijnym, gdzie miejsce prawdziwej pobożności zajęły zwyczaje i praktyki pogańskie, pełna obłudy obrzędowość i formalizm.
6. Wzywał królów do samodzielnej polityki w oparciu o pełne zaufanie Bogu i rezygnację z zawierania przymierzy z władcami pogańskimi, co prowadziłoby do polityczno-ekonomicznego uzależnienia i powodowało zagrożenie w dziedzinie religijnej.
Joel
(IX w.?) 1. Związany z kołami kapłańskimi, ale sam nie był kapłanem. 1. Opisuje klęskę szarańczy pustoszącej kraj, do której dołącza się plaga suszy; największą klęską jest jednak to, że nie można składać ofiar dla Jahwe. Prorok wzywa kapłanów do modlitwy, upatrując w tych zjawiskach znaki zbliżania się „dnia Jahwe”.
2. Obraz szarańczy oznacza karę Bożą, którą może odwrócić pokuta.
3. Zapowiada sąd nad narodami i wybawienie Judy, miłosierny Bóg obdarza naród błogosławieństwem.
II. Okres neobabiloński (612 - 539 przed Chr.)
Sytuacja historyczna
640-609 Jozjasz
rozpoczyna reformę religijną, ożywienie kultu Jahwe
usuwanie bałwochwalstwa i synkretyzmu religijnego
przy odnawianiu świątyni odnaleziono „Księgę Prawa”, co staje się impulsem do bardziej gruntownej reformy
w 621 r. uroczysty obchód Paschy w Jerozolimie i odnowienie Przymierza z Bogiem
załamanie się potęgi Asyrii:
w 627 r. śmierć Aszurbanipala i najazdy Scytów i Kimmeriów
tron obejmuje Sinszariszkun (629-612)
w 626 r. bunt Nabopolassara (626-605) z Babilonu i Kiaksaresa (ok. 625-585) Meda
w 614 r. zdobycie i zniszczenie Aszur
w 612 r. zburzenie Niniwy
Asyryjczycy pod wodzą Assuruballita II (612-609) bronią się do 609 r. w Haranie
wzrost potęgi Medów i Babilończyków
faraon egipski Neko II (610-594) zamierza odzyskać Syrię i Palestynę pod pozorem pomocy Asyryjczykom; pod Megiddo zastępuje mu drogę Jozjasz, który ginie w bitwie
609 Joachaz
złożony z tronu przez faraona i uprowadzony do Egiptu
609-598 Eliakim-Jojakim
osadzony na tronie przez faraona
despota, któremu nie zależało na dobru poddanych
wznosił kosztowne budowle
popierał bałwochwalstwo
prześladował proroka Jeremiasza
brakowało mu rozwagi i rozumnego rozeznania sytuacji politycznej
w 605 r. klęska Egipcjan pod Karkemisz,
zajęcie Syrii i Palestyny przez Nabuchodonozora
pierwsza deportacja:
uprowadzenie szeregu obywateli do Babilonu (m. in. proroka Daniela)
Jojakim wasalem Babilonii
w 601 r. wycofanie Nabuchodonozora po nieudanej wyprawie do Egiptu; Jojakim wypowiada mu posłuszeństwo i sprzymierza się z Egiptem
na rozkaz Nabuchodonozora Edomici, Moabici i Amonici dwukrotnie pustoszą Judę
598/7 Jojakin
w 598 r. Nabuchodonozor oblega Jerozolimę
po trzech miesiącach oblężenia poddaje miasto
597 I deportacja
Jojakin wraz z matką i wybitniejszymi obywatelami idzie do niewoli
597-587 Sedecjasz
daje się wciągać do koalicji antybabilońskich
po wstąpieniu na egipski tron Apriesa-Chofry (589-570) Sedecjasz przestaje płacić trybut poddańczy Nabuchodonozorowi
w 589 r. Nabuchodonozor organizuje wyprawę do Palestyny, Syria poddaje się bez walki, Jerozolima zostaje oblężona a wszystkie warownie zajęte; jedynie Lakisz i Azeka broniły się przez jakiś czas
pomoc faraona okazała się krótkotrwała, mimo straszliwego głodu Jerozolima broniła się blisko dwa lata
587 upadek Jerozolimy, II deportacja
mury zostały przerwane,
Sedecjasz schwytany, w jego obecności zamordowano jego synów, jemu samemu wyłupiono oczy i wtrącono do więzienia w Babilonie aż do śmierci
uśmierceni zostali także dygnitarze wojskowi i dworscy, arcykapłan i dwaj kapłani, doradcy króla
spalono świątynię i pałac królewski, zburzono mury miasta
Judea stała się prowincją babilońską, siedzibą jej zarządcy - Godoliasza (587-582) miała być Mispa, wspierał go nieliczny garnizon babiloński
w wyniku spisku Izmaela zamordowano Godoliasza i wymordowano garnizon babiloński, Jeremiasz był zmuszony do ucieczki do Egiptu
582 III deportacja
nie sprowadzono pogan
kraj spustoszony, plądrowany przez Edom oraz Ammon
Edomici osiedlają się w Negenie i południowej Judei
bardzo ciężkie warunki życia pozostałych Judejczyków
upadek religijny ludności
587-539 ŻYDZI NA WYGNANIU
uprowadzono elitę społeczeństwa narodu wybranego, politycznych, intelektualnych i duchowych przywódców
mają możliwość przemieszczania się, nabywania domów i posiadłości, mogą prowadzić normalne życie
nie była to niewola ale raczej przymusowe przesiedlenie
rodziny nie były rozdzielane i mieszkańcy jakiejś miejscowości mogli na obczyźnie mieszkać razem
po okresie przystosowania życie ich stawało się znośne, istniały możliwości rozwoju gospodarczego i osiągnięcie dobrobytu
odgrywali znaczną rolę w dziedzinie finansów, kierowali bankami
nie są represjonowani ani szykanowani przez władze babilońskie
mają pewną formę samorządu, uznano kompetencje „starszych ludu”, sprawowali sądownictwo wśród swoich ziomków
zachowują odrębność i tożsamość narodową
nie zdradzają swej religii, większość wygnańców przetrwała trudną próbę wiary, przeszła oczyszczenie i odrodzenie życia religijnego
praktyki religijne (obrzezanie, szabat, czystość pokarmów) są dla nich źródłem jedności
gromadzą się po domach na wspólne modlitwy, czytanie Pisma św. i śpiewanie Psalmów
z braku świątyni powstają w dużej ilości domy modlitwy (synagogi)
pogłębiają szacunek do Pisma św. - zebrano i spisano tradycje izraelskie, ostateczną formę nadano Prawu, historii deuteronomicznej, pismom proroków
Prorocy
prorok fakty dotyczące działalności streszczenie przesłania
Sofoniasz
(ok. 640
-632) 1. Prawdopodobnie brał udział w przygotowaniu reformy Jozjasza. 1. Groźby przeciw Judei i Jerozolimie oraz zapowiedź rychłego nadejścia dnia sądu i kary nad narodami.
2. Lament nad Jerozolimą i jej przywódcami: książętami, sędziami, prorokami i kapłanami, dla których wyrok karny nad narodami ma być przestrogą i wezwaniem do nawrócenia.
3. Zachęca do szukania Jahwe, zachowywania Jego Prawa i troszczenia się o sprawiedliwość.
4. Zapowiada odrodzenie, kiedy Bóg oczyści wszystkie narody, aby Go mogły wielbić i Jemu służyć, a „Resztę Izraela” stanowić będzie lud pokorny i biedny, wierny Bogu.
Habakuk
(ok. 630
-626) brak danych 1. Mimo pięciokrotnego „biada” wypowiedzi Habakuka są dla narodu pociechą. Karzące słowa i groźby kieruje przeciw ciemiężcom - Babilończykom i królowi Jojakimowi.
2. Zapowiedź ukarania nieprawych poprzez najazd Chaldejczyków.
3. Triumf zła będzie chwilowy a sprawiedliwi zdołają się uratować, jeśli tylko zachowają wiarę i ufność w Boga. Sprawiedliwy żyć będzie dzięki swej wierności.
4. Bóg jest sprawiedliwy i niezależnie rządzi całym światem, wszystkich wezwie na sąd.
Jeremiasz
(626
-582) 1. Prawdopodobnie w czasie reformy Jozjasza pracował na roli i prowadził życie ukryte na wsi w Anatot i w gronie przyjaciół w Jerozolimie.
2. Za rządów Joakima ujmował się za pokrzywdzonymi i piętnował pychę króla i nadużycia społeczne, musiał nawet ukrywać się przed zemstą króla.
3. Pierwszą redakcję księgi Jeremiasza Joakim zniszczył spalając w ogniu.
4. Mimo upadku Asyrii i osłabienia Egiptu nie zyskał uznania i jego napomnienia i przestrogi nie znajdowały przyjęcia.
5. Uważany za zdrajcę (doradzał poddanie się Babilończykom), więziony był przez dworzan króla Sedecjasza.
6. Wolność odzyskał po upadku Jerozolimy. Pozostał w Palestynie, w Mispa.
7. Po zamordowaniu Godoliasza uprowadzony do Egiptu, gdzie zginął prawdopodobnie ukamienowany przez rodaków. 1. Głosi wolę zbawczą i odwieczną miłość Boga, której nie zdoła zmienić słabość i grzech człowieka.
2. Ogłasza, że Izrael złamał dawne przymierze i zasłużył na odrzucenie i na wszystkie konsekwencje tego stanu.
3. Przepowiada zagładę świątyni potępiając zdecydowanie formalizm religijny.
4. Zapowiada nowe przymierze wypisane w sercach Izraelitów. Będzie ono przejawem odwiecznej miłości i miłosierdzia Boga.
Nahum
(ok. 626
-614) 1. Pochodził z Elkosz. 1. Sławi niezmierzoną potęgę Boga mściciela, stanowiącą groźbę dla Niniwy, a nadzieję wybawienia dla Judei.
2. Opisuje atak na Niniwę i jej zniszczenie, podając zarazem przyczyna kary Bożej: bałwochwalstwo, rozwiązłość, niesprawiedliwość (grabież) i nieludzkie okrucieństwo wobec innych narodów.
Ezechiel
(ok. 592
-586) 1. Syn kapłana Buzi, w 597 r. znalazł się na wygnaniu.
2. Powołany na proroka w 592 r. w Babilonii, tam też działał.
3. Był żonaty.
4. W jego domu odczytywano Księgi Pisma św. i rozpoznawano wolę Bożą w tych najtrudniejszych momentach dla narodu wybranego.
5. Według tradycji poniósł śmierć męczeńską od jednego z rodaków, którego upomniał za gorszące postępowanie. 1. Przed upadkiem Jerozolimy ukazuje grzechy i zbrodnie narodu wybranego ściągające nieuchronnie karę Bożą.
2. Po upadku Jerozolimy i świątyni podnosi na duchu i broni przed ostatecznym załamaniem. Wzbudza nadzieję głosząc odrodzenie narodu i powrót z wygnania.
3. Wykazuje, że klęska Izraela nie jest klęską Jahwe, który jest Bogiem Wszechmogącym i odrodzi swój naród do pomyślnego istnienia.
Daniel
(ok. 605?) 1. Pochodził z pokolenia Judy, został uprowadzony do Babilonu w 605 r. i tam prowadził swoją działalność prorocką.
2. Jako młodzieniec z arystokratycznej rodziny, oddany do szkoły dworskiej, okazał wielką gorliwość o zachowanie przepisów prawa Mojżeszowego co do spożywania pokarmów zakazanych.
3. Obdarzony wielką mądrością i darem tłumaczenia snów, robi razem z przyjaciółmi karierę na dworze królewskim.
4. Na stanowisku dworskim pozostaje do trzeciego roku Cyrusa perskiego mimo wielu intryg dworskich. 1. Przedstawia ideał religijności żydowskiej pośród prześladowań Antiocha IV Epifanesa.
2. Dostarcza pociechy i umocnienia pewnością zwycięstwa Boga i Jego wiernych wyznawców. Ukazuje sens całej historii świata.
Abdiasz
(ok. 585
-575?) brak danych 1. Grozi Edomowi klęskami, które doprowadzą do jego wyniszczenia za zbrodnie wobec Judy i Jerozolimy, czyli wobec „brata” swego Jakuba. Jahwe ukarze ich za to w „dzień Jahwe”.
2. Domowi Jakuba zapowiada ocalenie i zwycięstwo nad wrogami: zjednoczony Izrael pokona Edom i zajmie ziemie sąsiednich ludów, a wygnańcy wrócą do swego kraju, wkroczą jako zwycięzcy na Syjon i nastanie królestwo Jahwe.
III. Okres perski (539 - 333 przed Chr.)
Sytuacja historyczna
539 upadek Babilonu
zdobyty przez perskiego władcę Cyrusa (558-529), który wcześniej podbił Medów (ok. 550 r.) i Lidyjczyków (ok. 546 r.)
Cyrus występował w roli wybawiciela, wyzwalającego z niewoli dotychczasowych władców, nie burzył zdobytych miast, nie zabjał pokonanych królów, szanował religie i obyczaje poszczególnych narodów, uwalniał jeńców wojennych, przesiedlonych do Babilonii, pozwala im wracać do swoich krajów i zabrać z sobą posągi bogów zgromadzone w Babilonie przez Nabonida (556-539) i w czasie wcześniejszych podbojów
powszechna wolność religijna w całym państwie perskim, pozwolenie na odbudowę zburzonych świątyń i zapewnienie pomocy państwa na ten cel
538 edykt Cyrusa
pozwala wygnańcom na powrót do Palestyny i odbudowę zburzonej świątyni w Jerozolimie
niektórzy postanawiają zostać w Babilonie na stałe, nie zrywają jednak więzi z krajem, dają wracającym do kraju bogate dary na potrzeby kultu i odbudowy świątyni (nie mniej jednak rozproszenie Żydów, czyli diaspora, stało się odtąd stanem trwałym, dobrowolnie obranym, podczas gdy dotychczas było tylko polityczną koniecznością)
wśród powracających są także ludzie zamożni, którzy mieli nawet niewolników
w 537 r. karawana ok. 50 tys. repatriantów wyruszyła z Babilonu pod wodzą Zorobabela wnuka króla Jojakina
zabrano święte naczynia i kosztowności zrabowane ze świątyni przez Nabuchodonozora, które Cyrus przekazał Szeszbassarowi „księciowi Judy”, który przyprowadził wygnańców z Babilonii do Jerozolimy, prawdopodobnie jako namiestnik perski w Jerozolimie
po przybyciu zbudowano ołtarz na dawnym fundamencie ruin świątyni i wznowiono stały kult ofiarny
rozpoczęto przygotowania do odbudowy świątyni, założono fundamenty
prace przerwano z powodu ciężkich warunków materialnych oraz napięć wewnętrznych, zwłaszcza po odsunięciu Samarytan, którzy odtąd stali się najbardziej zaciętymi wrogami Żydów
Samarytanie, korzystając ze swoich wpływów, spowodowali zakaz władz perskich prowadzenia dalszej budowy
525 Egipt podbity przez Persów
ludność kraju - ok. 20 tys. osób
ok. 520 r. prace nad odbudową świątyni wznowiono po kilkunastu latach przerwy dzięki gorliwej działalności proroka Aggeusza i Zachariasza
nowe trudności ze strony Samarytan usunęła interwencja Dariusza I Hystaspesa (522-486)
515 ukończenie odbudowy świątyni
nie dorównywała ona wspaniałości świątyni Salomona, co wzbudzało rozgoryczenie wśród tych, którzy ją jeszcze pamiętali
trudności z uzyskaniem pozwolenia na odbudowę murów Jerozolimy, koniecznych dla zapewnienia bezpieczeństwa i spokoju stolicy i całej krainie otoczonej zewsząd nieprzejednanymi wrogami, wzbudzają zaniepokojenie również wśród Żydów w Babilonie
460-454 bunt Inarosa w Egipcie
445 Nehemiasz zostaje zarządcą Judei
Nehemiasz, podczaszy na dworze królewskim w Suzie, uzyskuje zezwolenie króla Artakserksesa I (465-424) na udanie się do Jerozolimy i odbudowanie murów
nominacja namiestnika Judy uniezależnia ją od Samarii
sprawnie organizuje całe przedsięwzięcie i mur staje gotowy
zaludnia opustoszoną stolicę
przeprowadza powszechne oddłużenie
Żydzi czują się pełnoprawnymi i wolnymi obywatelami, zaangażowanymi w popieraniu dobra społecznego
prowincję zamieszkuje ok. 50 tys. osób
ok. 433 r. Nehemiasz powraca do Persji, ale bez niego sytuacja w Judzie pogarsza się, rozpoczyna drugi okres sprawowania funkcji namiestnika
428 (458?, 398?) Ezdrasz zostaje pełnomocnikiem króla dla spraw religijnych
kapłan, uczony w Prawie Mojżeszowym, przywódca religijny
przybywa do Judei razem z dużą grupą repatriantów (ok. 5 tys. osób)
przy współdziałaniu i poparciu Nehemiasza przeprowadza reformę całego życia religijnego
wielkie zgromadzenie ludowe w Jerozolimie, odczytanie Księgi Prawa Bożego, odnowienie przymierza
przyjęcie przez lud podstawowych zobowiązań moralnych Przymierza
surowe potraktowanie zakazu zawierania małżeństw mieszanych
ostateczne zredagowanie Ksiąg Pisma św.
podwaliny pod nową społeczność narodu wybranego: judaizm
401 Egipt zrzuca jarzmo perskie
350 bunt króla Sydonu Tennesa przeciw Artakserksesowi III (358-338)
być może Juda brała w nim udział
343 Egipt ponownie pod władzą Persów
336 Aleksander Wielki (336-323) rozpoczyna zdobywanie imperium perskiego Dariusza III Kodomana (336-331)
334 bitwa nad Granikiem
333 bitwa pod Issos
331 bitwa pod Gaugamelą
szerzenie się greckiej kultury, hellenizm
301-198 Żydzi dostają się pod zwierzchność Ptolomeuszów z Egiptu
Prorocy
fakty dotyczące działalności streszczenie przesłania
Aggeusz
(520) 1. Prawdopodobnie należał do powracających z niewoli babilońskiej z Zorobabelem.
2. Zaangażował się w dzieło odbudowy świątyni.
3. Jego działalność obejmuje cztery wystąpienia: we wrześniu, październiku i dwa w grudniu 520 r. 1. Wzywa do budowy świątyni. Ukazuje, że liche plony i bieda w kraju spowodowane są przerwaniem budowy świątyni.
2. Porównuje starą świątynię do nowej. Pociesza lud, że odbudowana ubogo świątynia wspaniałością swoją przewyższy dawną, gdyż w niej zamieszka Pan.
3. Podkreśla zależność dobrobytu kraju od odbudowy świątyni - ofiary świątyni będą znowu miłe Bogu i nastanie czas błogosławieństwa.
4. Obietnica szczególnej opieki Bożej dla Zorobabela, jako księcia z rodu Dawida, z którym wiązano nadzieje mesjańskie.
Zachariasz
(520
-518) 1. Był kapłanem i prorokiem.
2. Rozpoczął działalność w listopadzie 520 r. i prowadził ją do grudnia 518 r.
3. Prawdopodobnie żył dłużej i oglądał dokończenie odbudowy świątyni. 1. Opisuje wizje dotyczące odbudowy świątyni i odnowy życia religijnego.
2. Wzywa do przestrzegania Bożego Prawa.
3. Zapowiada pomyślną przyszłość, kiedy również poganie nawrócą się do Boga.
4. W wyroczni zapowiada nadejście królestwa Jahwe - „króla pokoju”, zniszczenie potęg ziemskich, powrót rozproszonego Izraela, alegorię o pasterzu i dwie przepowiednie eschatologiczne: o uwolnieniu Jerozolimy, o skrusze ludu wobec tego, „którego przebodli”, odnowie religijnej i nadejściu nowej ery, w której także narody pogańskie zostaną wyznawcami prawdziwego Boga.
Malachiasz
(480
-460) 1. Przychylnie nastawiony do kapłaństwa lewickiego. Podkreślał obowiązek dbania o potzreby świątyni.
2. Okazywał zatroskanie sytuacją porzuconych żon i ludem Judy, zastanawiającym się, czy Bóg darzy go miłością. 1. Bóg poprzez proroka zwraca się ośmiokrotnie zwraca się do ludu z wielką cierpliwością wykazując mu jego winy. I ośmiokrotnie Izraelici arogancko zaprzeczają Bogu nie chcąc uznać stawianych im zarzutów.
2. Piętnuje wykroczenia moralne Judejczyków grożąc im bardzo surowym sądem Bożym, dotyczy to zwłaszcza małżeństw mieszanych i rozwodów.
IV. Bibliografia
[1] John Bright: Historia Izraela, PAX, Warszawa 1994.
[2] ks. dr Edward Zawiszewski: Księgi proroków, Bernardinum, Pelplin 1998.
[3] ks. dr Edward Zawiszewski: Historia zbawienia, Bernardinum, Pelplin 1993.
[4] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. W przekładzie z języków oryginalnych (wydanie piąte), Wydawnictwo PALLOTTINUM, Poznań 2000.
[5] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. W przekładzie z języków oryginalnych ze wstępami i komentarzami (wydanie trzecie), Księgarnia Św. Wojciecha, Poznań 1992.
[6] Międzynarodowy komentarz do Pisma Świętego. Komentarz katolicki i ekumeniczny na XXI wiek, VERBINUM, Warszawa 2000.
[7] Katolicki komentarz biblijny, Oficyna Wydawnicza VOCATIO, Warszawa 2001.