Dymitriady - nazwa interwencji zbrojnych części polskiej magnaterii w wewnętrzne sprawy Rosji w czasie wielkiej smuty w latach 1604-1610, w celu osadzenia na tronie moskiewskim pretendentów podających się za syna Iwana Groźnego. Dymitriady były jedną z przyczyn wybuchu wojny polsko-rosyjskiej 1609-1618..
Oficjalna wojna 1609-11
Rozejm w Dwilnie-1618 RP odzyskała Smoleńszczyznę, z.czernichowską i siewierską. Rosja 1632- chce wykorzystać bezkrólewie w RP i odzyskac Smoleńsk ale Wł IV pokonał ich siły. Pokój w Polanowie. Wł. Iv zrzekł się roszczen do tronu mosk. Po tym pokoju PL- Litw największa.
Wielka Smuta- okres kryzysu carstwa rosyjskiego w latach 1605-1612 wywołany uzurpacją tronu carskiego, połączoną z interwencją wojsk polskich i szwedzkich.. Trwały tam wojny domowe.1609. armia pl-lit oblezą Smoleńsk, Żółkiewski rozbił odsiecz w bitwie pod Kłuszynem(7tys pokonało 35 tys)
Wojny z Turcją. -niszczycielskie napady Kozaków na Turcję, i Tatarów na RP.- samowolne ingerowanie PL magnatów w obsad tronu mołd. -zaniepokojenie Tur wzr znaczeniem pl w wyniku korzystnej dla niej wojny z ros. -udział Lisowczyków w wojnie 30-l przeciw ks. 7grodu Bethlenowi Gaworowi w 1619. -spalenie przez Kozaków Warny. Skutki- przywrócenie stosunków z czasów Zyg Aug. -granicą pozostał Dniepr, obie str miały hamować napady kozackie tatarów.1620 Bitwa pod Cecorą- ST. Żółkiewski wyprzedzając spodziewany atak tur, wkroczył do Mołdawii, tam osaczony przez siły tur-tatar. Podczas odwrotu siły pl zniszczone, hetman zginął.. Kolejne wypr na RP. wojska pod dow. Karola Chodkiewicza stawiła opór pod Chocimiem w 1921. pomogły posiłki kozackie pod wodzą hetmana Piotra Konaszewicza Sahajdacznego. Pokój w Chocimiu w 1921r. 1672-polacy zaskoczeni atakiem Turków- Turcy zdobywają kamieniec podolski, zajmują Ukr aż po lwów.- polsce brakuje wojska i pieniędzy, paraliż sejmu.-X 1672 pokój w Buchaczu -podole + haracz, pl uznała się za lennika sułtana, sprzecznne zdania.- zapobieganie wojy domowej tur.-1673 uniewaznienie układu przez sejm, nowy podatek, Sobieski może wystawic ponad 40tys wojsk. 1673- otoczenie Turków pod Chocimiem, druzgocąca klęska, śmierc wisniowieckiego pod wpływem furii sob na króla1774.1676 rozejm w Żurawinie, koniec haraczu.12 wrzesnia 1683 Bitwa pod Wiedniem- RP pomaga Habsburgą których atakują Węgrzy i którym pomaga Turcja.Turcy ponoszą kleskę- pomoc husarii Jana III, przywrócona sława pl-lit. 1684 Liga święta RP_Rzesza+Wenecja+papiestwo. W koncu pokój w Karłowicach między państwami Świętej Ligi a Imperium Osmańskim i jego lennikami. Habsburgowie -Węg i 7gród, Wen-peloponez, Ros-tereny nad morzem czarnym, Korona- Podole z kamiencem, nieodzyskane po układzie w żurawinie.
-1606 Rokosz Zebrzydowskiego w Sandomierzu przeciwko Zygmuntowi III wazie- nie lubianemu przez szlachte pod hasłem obrony wolności i praw. Siły rokoszan starły się z wojskami króla 1607 pod Guzowem.
-Liberum Veto wolne nie pozwalam przywilej dający prawo każdemu z posłów na Sejm do zerwania obrad i unieważnienia podjętych uchwał. Wprowadzony przez Sicińskiego-on krzyknął.
Geneza wojen Pol- Szw……Przyczyny pośrednie:
Panowanie wazów w Polsce : Zygmunt III 1587-1632 (92-98) , Władysław IV 1632-48,
Jan Kazimierz 1648-1668 - abdykacja
Wazowie rościli pretensje do utraconego tronu szwedzkiego.
-konflikt zapoczątkował Zygmunt III waza
-pochodzenie polskie - ze względu na jagiellonke która poparla zygmunta na tron był krotko krolem szwedzkim
-szwedzi go nie akceptuja bo jest katolikiem i nie toleruje luteranow
-ekspansja szwedzka nad morzem baltyckim uczynienie z morza wlasnego jeziora
Przyczyny bezpośrednie:
- przyłączenie Estonii do polski 1600r
Walka o Inflanty, ekspansja gospodarcza i polityczna Szwecji, chęć uczynienia z morza Bałtyckiego własnego jeziora. Przyłączenie Estonii do państwa polskiego 1600 r.
Etapy wojen:
- 1600 - 1611
-1617-1622 - mitawa inflanty Szwecja
-1626 -1629 o ujscie wisly, altmark, Szwedzi przejęli porty w Prusach, oprócz gdańska i pucka, musza placic 3,4%cla
-1635- ulad w Sztumskiej wsi - wycofują się z portow polska nie musi płacić cla na 25 lat
-1655 - 1660 najdłuższa wojna
1605 - Zwycięstwo Polaków; Chodkiewicz; Kircholm,
1621 - Szwedzi wykorzystują zaangażowanie w wojnę z Turcja i zajmują Ryge
1622 - porozumienie w Mitawie - inflanty na rzecz Szwecji
1627 r - Bitwa pod oliwa - bitwa morska; wygrana polski
1629 - wygrana Polski pod Trzcianą
1629 - porozumienie w Starym Targu - Szwedzi : zatrzymują większość Inflantów oraz port Prusy Królewskie i Książęce z wyjątkiem Gdańska, Królewca i Pucka. Mogą jednak pobierać cła z handlu w Gdańsku (6 letni układ)
POTOP SZWEDZKI - 1655 - 1660 najazd Szwedów na Polskę. W 3 miesiące Szwedzi opanowują państwo polskie, które poddało się bez walki:
Unia z Szwecja w Kiejdanach - Janusz Radziwiłł uznaje Karola Gustawa za władcę Polski.
Polska prowadzi wojnę podjazdowo-partyzancka. Liczne powstania. Wojna szarpana ( Stefan Czarnecki)
1655 konfederacja w Tyszowcach
1656 układ w Radnot - układ rozbiorowy. Szwecja : Pomorze gdańskie, Brandenburgia : Wielkopolska i Warmia, Ksiąze Siedmiogrodu :płd cz. Korony z Warszawą, Chmielnicki - Ukraina, Radziwiłł : wojewodzctwo nowogrodzkie
1660 - Pokój w OLIWIE
WOJNY POLSKO ROSYJSKIE
1. Geneza wojen
-szlachta polska i magnateria kresow wszchodnich wykorzystuje wielki kryzys gospodarczy w rosji zwany wielka smuta i rozpoczyna interwencje zbrojna w celu osadzenia na tronie moskiewskim falszywego Dymitra samozwańca
-Wielka smuta to kryzys ustrojowy i polityczny zwiazany z upadkiem rodziny rurykowiczow i smierci Iwana groźnego 1584 i jego syna Fiodora 1598
-1613r. Walka o wladze miedzy borysem godunowem, rywalizowal o tron z dymitrem samozwańcem
-wasyl - wałczą o władzę interwencja zbrojna polaków i Szwedów
-powstania chłopskie
-bunty wojarów rosyjskich
- ekspansja terytorialna, chęć zdobycia ziem smolensckiej
-rywalizacja o wpływy nad Bałtykiem o inflanty
3. Etapy wojen
-1609-1611 sojusz rosyjsko szwedzki to główny powód o charakterze anty polskim z 1608r Zygmunt III waza postanowił się zainteresować czapka monomacha
-wyprawa ksiecia Władzia na Moskwie 1918r, 1619r polska zyskała ziemie smoleńska czernichowska i siebierska
--Jan Wychowski zawarł ugodę z RP w 1658 w Hadziaczu Przewidywała ona utworzenie księstwa Ruskiego z woj. Kijowskiego, czernihowskiego, i Racławskiego, z własnymi urzędnikami, prawosławną hierarchią kościelna, i wolnościami szlacheckimi. Powstałaby RP 3 narodówJan Kazimierz zaakceptował warunki ugody , ale był ferment wśród Ukr chłopów.
--Rozejm w andruszowie 1667 - rosja zatrzymala ziemie smolenska siewierska i czernichowska i lewobrzezna ukraine + kijow, potem był wieczysty pokoj w moskwie w 1686 r
--Polska zaprawiona w bojach ze Szwedami pod dow hetm Pol kor Jerzego Lubomirskiego i regimentarza S. Czarnieckiego odniosła szereg zwycięstw. Pod Połonką i Cudnowem w 1660- odzyskała Wilno zajęła niemal całą Ukr.
Wojny polsko kozackie
Geneza powstan polsko kozackich
Kozacy to była ludnosc etnicznie wymieszana (naplywowo), uciekinierzy
Dzieli się na kategorie
-sicz kozacka - obozy warowne na dnieprze dzikie pola, zaporoze, starszyzna kozacka, Ataman kozacki, ludzie majacy autorytet lub majatek to starszyzna, niszczyli obce miasta, mieszkali w miasteczkach
- chlopi
ukraina i kozacy dostali się pod kontrole polski
1569 kozacy byli podwladnymi, kozak straznik wartownik, uciekinierzy, odporni psychicznie waleczni trudne warunki klimatyczne
- kozacy domagali się zwiekszenia rejestru - sluzby na rzecz panstwa i praw osobistych wolnosci osobistej
- 7 powstan zdrojnych, mordowali kozakow, kozacy czuli się wykorzystani, była to ludnosc podbita, zalezna, praca w folwarkach, chcieli wolnosc osobista, latyfundium - magnata
- rejestr dawal prace, wolnosc osobista polityka rejestrowa polskiego rzadu wobec polakow doprowadzila do konfliktow spolecznych, wewnetrzenego podzialu
- ekspansja gospodarki szlachty na kresach wschodnich polacy byli okreslanie jako lachy
-podloze religijne konfliktow kozacy byli zmuszani do przejscia na wyznanie unickie (1596 unia brzeska, unici)
0zygmunt waza był nietolerancyjny, przeciw prawoslawnym musieli uznac papierza jako zwierzchnika
-unici dysydenci, bronili kosciola prawoslawnego
-powstanie chmielnickiego, bunt przeciwko polakom
1 powstanie 1591 - 1593 krwawo tlumione przez polakow, 1648 pod wodza bohdana chmielnickiego powstanie przeksztalca się pol - ros
Bohdam Chmielnicki- do wzniecenia powstania pchnal go osobisty konflikt. Chmielnicki zawarł sojusz z chanem tatarskim uznajac jego zwierzchnictwo. Zbuntowani Kozacy nierejestrowi oraz rejestrowi wiosna 1648 r. pokonali wojska koronne dowodzone przez Stefana Potockiego nad Żółtymi Wodami i pod Korsuniem. Zwyciestwa Kozaków spowodowały wybuch powstania chłopskiego na całej Ukrainie. We wrześniu 1648 r. wojska polskie poniosły haniebną porażkę pod Piławcami. W sierpniu 1649 r. siły Wiśniowieckigo zostały oblężone przez powstańców w twierdzy Zbaraż a odsiecz Jana Kazimierza otoczyli Kozacy pod Zborowem. Dzieki Ossolińskiemu doszło do ugody z Chmielnickim w 1651 Rzeczpospolita wznowiła działania wojenne odnosząc zwyciestwo pod Beresteczkiem1651. W Białej Cerkwi król zawarł kolejną ugode ale a warunkach gorszych dla kozakow. Chmielnicki rozpoczął akcje zbrojnąpzreciwko Mołdawii, polskie wojska chciały go powstrzymać jednak odnisły klęskę w 1652 r. pod Batohem. w 1653 r. Ukraina wmieszała sie w wojne polsko-kozacka. w Styczniu 1654 r. Rosja zawarła ugodę z kozakami o zjednoczeniu Ukrainy z Rosją. w ten sposób rozpoczęła sie wojna Polsko-Rosyjska.