Potop szwedzki 1655-1660 cz. I
podręcznik, str. 241-244
Geneza konfliktu:
a. król Szwecji Karol X Gustaw liczył na zdobycie kosztem osłabionej wojnami Rzeczpospolitej Pomorza Gdańskiego ( choć nie tylko) - , sprawa Inflant i w ogóle panowanie nad Bałtykiem
b. zdrada byłego doradcy Jana Kazimierza- skazany na śmierć uciekł do Szwecji i doradzał Karolowi X Gustawowi
c. podbój urodzajnych ziem polskich, zdobycie łupów wojennych na opłacenie żołdu dla licznej armii po wojnie trzydziestoletniej
d. Jan Kazimierz nadal tytułował się królem Szwecji ( pretekst)
e. atak na osłabioną Polskę wobec rosnącej w siłę Rosji, która była realnym zagrożeniem dla posiadłości nadbałtyckich Szwecji
Szwedzka armia w okresie Potopu
a. doborowa piechota, zaprawiona w bojach wojny trzydziestoletniej ( 1618-1648)
b. muszkieterzy- strzelcy uzbrojeni w ciężkie strzelby ( koło 10 kg !) opierane na podpórkach ( tzw. forkiet)- prochownice, lont, bandolier z ładunkami ( 1 strzał początkowo co godzinę, później co 15 minut), rapier- broń sieczna, morion- hełm miał z przodu i z tyłu zadarte krawędzie,
c. pikinierzy- osłaniali strzelców, wyposażenie: kilkumetrowe piki ( 5-5,5 m), pałasz, morion, kirys- lekki pancerz, chronił korpus
I etap Potopu szwedzkiego 1655- 1656
a. potop szwedzki- agresja Szwecji ( 40 tys. armia) na Rzeczpospolitą w latach 1655-1660, kraj pogrążony w kryzysie ( konflikty wojenne: powstanie Chmielnickiego, wojna z Rosją, anarchia polityczna w państwie- liberum veto- 1652 ( zrywanie sejmów), rządy już nie demokracji szlacheckiej, lecz nielicznej oligarchii magnackiej ( uprzywilejowanych i niezależnych magnatów), zapaść gospodarcza, konflikt króla Jana Kazimierza z wieloma magnatami ( projekt elekcji vivente rege- za życia króla, polityka profrancuska- kandydatura na tron Polski Henryka Burbona- Conde ( Kondeusza), armia szwedzka wręcz zalała Rzeczpospolitą, szlachta liczyła, że Karol X Gustaw będzie lepszym władcą niż Jan Kazimierz, lecz potop przyniósł okupację kraju, rabunki, rekwizycje, zniszczenia i ataki na ludność cywilną.
b. kapitulacja pospolitego ruszenia ( wielkopolskiego pod Ujściem - 24 VII 1655 - pora żniw szlachta, dostała gwarancję bezpieczeństwa, Karol X Gustaw miał zastąpić na tronie Jana Kazimierza
c. 20 X 1655- ugoda Janusza i Bogusława Radziwiłłów ze Szwedami w Kiejdanach- zerwanie unii z Polską, unia Szwecji i Litwy, Karol X Gustaw obiecał odzyskać ziemie utracone na rzecz Rosji
d. sojusz Szwecji z Prusami
e. przegrane bitwy Jana Kazimierza ze Szwedami- Sobota, pod Żąrnowem, wkrótce spora liczba wojsk królewskich przechodzi na stronę Szwedów, większość kraju poddaje się bez walki
e. opanowanie przez wojska szwedzkie Pomorza, Wielkopolski, Małopolski, Prus, Inflant Polskich i Kurlandii, Mazowsza i Litwy- zdobyto ( 16 X 1655) Kraków, Warszawę ( 8 IX 1655), opór Gdańska, Zamościa i Jasnej Góry
f. ucieczka zdradzonego przez szlachtę Jana Kazimierza na Śląsk ( dobra Wazów)
g. 18 XI-27 XII 1655- obrona Jasnej Góry ( przeor zakonu paulinów Augustyn Kordecki)- przełom w Potopie:
Szwedzi pragnęli rzekomych skarbów zgromadzonych na Jasnej Górze,
dla katolickich Polaków atak protestanckich najeźdźców na najważniejsze miejsce kultu religijnego był powodem do ogólnonarodowego powstania przeciw Szwedom
h. 29 XII 1655 konfederacja w Tyszowcach 1655 ( Stanisław Potocki, Stanisław Lanckoroński)- szlachta poparła powracającego Jana Kazimierza, dotąd służący Szwedom Polacy opuszczali agresora, Jan Kazimierz powraca z wygnania styczeń 1656
i. ogólnonarodowe powstanie przeciw Szwedom- walki partyzanckie chłopów, - Podhale, Kurpie, oddziały partyzanckie w Wielkopolsce ( Krzysztof Żegocki), Litwie ( Paweł Sapieha), Stefan Czarniecki ( Małopolska, właściwie cały kraj, potem nawet Dania !)
j. 1 IV 1656- śluby lwowskie Jana Kazimierza- obietnica poprawy losu chłopów pańszczyźnianych ( liczył na liczny udział w ogólnonarodowym powstaniu), wygnania arian ( sprzyjającym Szwedom), oddanie pod opiekę Matki Bożej kraju
Michał Motała ® 2011