ETYKA - PODSTAWOWE POJĘCIA

Etyka - całokształt refleksji nad moralnością, doktrynami etycznymi i poglądami moralnymi, nad wartościami, normami i ocenami etycznymi

Etyka - łac. Ethica, grec. Ethos = zwyczaj; zajmuje się problematyką wartości i norm moralnych, obowiązujących w danej społeczności. Jako trzeci dział - obok fizyki i logiki - wprowadzona przez Arystotelesa i nazwana filozofią praktyczną.

Moralność - predyspozycje psychiczne lub behawioralne

• moralne jest wszystko, co nie jest niemoralne

• moralne jest przeciwstawne temu, co uchodzi za nieobyczajne, nieprzystojnie

• moralne jest to, co ma wartość umoralniającą, moralizatorską

Moralność - słowo używane w znaczeniu:

• opisowym: jakie postępowanie jest moralnie wskazane, a jakie jest niewłaściwe

• wartościującym: oceniane moralnie dodatnio, co jest uznawane za absolutne dobro etyczne, co powinno być pożądanym celem ludzkich dążeń.

Moralność:

- sposób postępowania jednostki przyjęty przez większość za normę

- część dziedzictwa kulturowego

- wywołuje negatywne lub pozytywne emocje innych jednostek

- sprzeczna lub nie z naturą człowieka

Moralność - czym jest?

• zespół cech, norma i zasad określających zakres poglądów i zachowań uważanych za właściwe

• zbiór zasad, norm, które określają, co jest dobre / złe, prawidłowe / nieprawidłowe, nieszkodliwe / szkodliwe.

Teoria rozwoju moralnego Lawrence Kohlberga

Rozwój na 3 poziomach, z których każdy ma 2 stadia. Rezultatem końcowym ma być ukształtowanie człowieka dojrzałego z klarownym poczuciem dobra i sprawiedliwości.

1. poziom moralności przedkonwencjonalnej

wiek przedszkolny i młodszy wiek szkolny; „chcę”, bo jest przyjemne i „unikam”, bo jest przykre

• posłuszeństwo i kara - moralność unikania kary

- irracjonalny strach przed karą

- posłuszeństwo i kara

- dobro i zło uczynku zależy od jego skutku

- inni nie są brani pod uwagę

• instrumentalizm - moralność własnego interesu

- nagrody i przewidywane korzyści osobiste

- instrumentalizm (postawa naiwnie egoistyczna)

- postępujemy moralnie, gdy widzimy, że leży to w naszym interesie (relatywizm moralny)

- zachowanie dobre to to, które prowadzi do naszego dobra

- potrzeby innych są brane pod uwagę, kiedy prowadzą do naszego dobra.

2. poziom moralności konwencjonalnej

wiek: 13 - 16 rok życia; orientacja w konwencjach społecznych, dopasowanie pragnienia do konwencji.

• szukanie aprobaty - moralność harmonii interpersonalnej

- sądy uzasadniane z punktu widzenia przewidywanego braku aprobaty

- czynność oceniana jako dobra lub zła ze względu na intencje jednostki

- działania moralne - odpowiadają oczekiwaniom rodziny, innej ważnej grupy

• zgodność z prawem - moralność prawa i porządku

- sądy uzasadnione z punktu widzenia autorytetów i pełnionych ról społecznych

- szacunek dla autorytetów

- zwraca się uwagę nie tylko na motywy, ale również na standardy zewnętrzne

3. poziom moralności pokonwencjonalnej

- zasady moralne, ideały

- wiek: powyżej 16 roku życia

- prawo do moralnej autonomii

- porównywanie własnych zasad z zasadami innych

• kontrakt społeczny - moralność umowy społecznej

- sądy uzasadnione z punktu widzenia ogólnych norm, akceptowanych przez ogół

- to, co jest słuszne zależy od opinii większości

• uniwersalne sumienie - moralność uniwersalnych zasad etycznych

- sądy uzasadnione z punktu widzenia ustalonych i uogólnionych przez siebie zasad etycznych (kiedy jest to wbrew prawu, jednostka i tak postąpi zgodnie ze swoimi zasadami)

Obyczajowość - ogół obyczajów, ogólnie przyjętych, tradycyjnych sposobów postępowania, zachowania się w określonych sytuacjach, charakterystycznych dla danej społeczności, terenu, okresu.

Moralność vs. Obyczajowość

• normy obyczajowe odpowiadają na pytanie: „co wypada robić, nie robić”

• normy moralne odpowiadają na pytanie: „co jest źle robić, nie robić”

Łamanie zasad:

• normy obyczajowe - poczucie wstydu

• normy moralne - poczucie winy

Etyka vs Moralność

• moralność to zbiór dyrektyw „nie zabijaj” ich słuszności nie da się dowieść, ani zaprzeczyć

• etyka to dochodzenie do źródeł powstania moralności, badanie, jaki wpływ moralność wywiera na ludzi. Zwykle są to teorie, na podstawie których można formułować nakazy moralne. Teorie etyczne mogą udowadniać słuszność istniejących norm moralnych, lub stać w opozycji do nich.

PODZIAŁ ETYKI

1. Etyka normatywna

Dyscyplina filozoficzna (formułowanie i uzasadnianie zasad postępowania, analiza norm i ocen w innych wypowiedziach etycznych);

2. Etyka opisowa

Nauka o moralności / etologia (badanie moralności jako takiej);

3. Metaetyka

Ukształtowała się w XX wieku (logiczna analiza języka etyki; znaczenie terminów etycznych)

Stanowiska na gruncie metaetyki

1. Kognitywizm - zadania zawierające terminy etyczne (dobro, zło) mają charakter poznawczy, możemy więc dowodzić ich prawdziwości lub fałszywości.

2. Intuicjonizm - człowiek posiada wewnętrzną zdolność, zmysł moralny, intuicję, która pozwala mu stwierdzić, co jest moralnie dobre, a co złe.

3. Emotywizm - sądy etyczne to tylko wyraz osobistych doznań, nie popartych logicznymi racjami. Takie sprawozdania z przeżyć nie mogą być ani prawdziwe ani fałszywe.

Podział etyki według Tadeusza Kotarbińskiego (1886 - 1981)

1. Felicytologia (hedonistka, eudajmonologia, biotechnika)

• Nauka / wiedza o życiu szczęśliwym

• Konstruuje reguły postępowania prowadzące do satysfakcji

• Szczęście jest celem ludzkich dążeń

2. Prakseologia moralna

• Nauka o praktycznych walorach różnych działań

• Techniczne aspekty ludzkich działań

3. Deontologia

• Wiedza o powinnościach, które należy spełniać występując w różnych rolach społecznych

• Wskazuje, jak zasłużyć na miano porządnego człowieka

• Celem jest formułowanie zasad słusznego postępowania

Podział etyki według R. Carnapa

1. Ze względu na zakres obowiązywania norm moralnych

1. Teorie obiektywistyczne - normy etyczne mają charakter uniwersalny; można je zastosować do wszystkich

2. Teorie subiektywistyczne - normy etyczne są wytworem poszczególnych ludzi, każdy posługuje się swoim prywatnym systemem nakazów.

2. Ze względu na źródło pochodzenia norm moralnych

1. Naturalizm - normy moralne wywodzą z nauk przyrodniczych i społecznych

2. Antynaturalizm - normy moralne wywodzą się „od Boga”

3. Emotywizm - normy moralne traktują jako przedłużenie ludzkich emocji; jako jedno ze zjawisk psychologicznych.

3. Ze względu na ocenę zachowań ludzi

1. Motywizm - o moralnej ocenie czynu decyduje motyw, intencja

2. Efektywizm - o moralnej ocenie czynu decyduje efekt, konsekwencja

3. Nominalizm - traktuje dobro i zło jako niedefiniowalne pojęcia pierwotne.

Stanowiska w etyce

1. Skrajny absolutyzm - pryncypializm; zasady etyczne mają uniwersalny, ponadczasowy charakter. Przedstawiciel - Immanuel Kant: źródłem zasad moralnych jest rozum; naczelna dyrektywa moralna nazwana przez niego imperatywem kategorycznym nakazuje, aby każdy postępował tak, jakby to postępowanie miało stać się prawem. Istnienie wiecznych, niezależnych od człowieka prawd etycznych.

2. Skrajny sytuacjonizm (relatywizm); każda sytuacja jest niepowtarzalna (egzystencjaliści i postmoderniści) - wszystkie normy etyczne obowiązują w sposób względny.

3. Umiarkowany sytuacjonizm (umiarkowany relatywizm) - normy średniego poziomu nie są normami konfliktowymi - nie można ich równocześnie spełnić; powszechnie obowiązują tylko normy szczegółowe.

4. Immoralizm - reguł etycznych nie można w żaden sposób uzasadnić. W wersji skrajnej jest to amoralizm, którego przedstawicielem jest Fryderyk Nietzsche (negował pojęcia kary, winy).

Zawodowe kodeksy etyczne

1. Zawodowy Kodeks Etyczny: powstają nowe zawody, a dotychczasowe ewoluują

2. Zawodowy Kodeks Zawodowy: przełom XX i XXI wieku; kodeks etyczny danego zawodu to uporządkowany zbiór reguł, procedur związanych z danym zawodem

• Wylicza uprawnienia przedstawicieli danego zawodu

• Rozstrzyga sytuacje konfliktowe

• Dotyczy zawodów zaufania publicznego - tj związanych z dysponowaniem i ochroną zasobów i dóbr mających duże znaczenie ogólnospołeczne:

- zdrowie i życie (etyka lekarska)

- wolność (etyka sędziego)

- bezpieczeństwo (etyka policji)

- oddziaływanie na osobowość (etyka nauczycielska)

Etyka produktywności:

• wartość centralna: produkcja dóbr

• cnoty kardynalne: skuteczność, pracowitość, sukces

• grzechy główne: lenistwo, marnotrawstwo, porażka

Etyka godności:

• wartość centralna: życie w godny sposób

• cnoty kardynalne: duchowość, czystość, honor

• grzechy główne: pogoń za dobrami materialnymi, utrata honoru

Etyka powszechnego dobra:

• wartość centralna: dobro społeczności jako całości

• cnoty kardynalne: poszanowanie norm społecznych

• grzechy główne: łamanie norm społecznych

Etyka kolektywistyczna:

• wartość centralna: dobro własnej grupy

• cnoty kardynalne: konformizm, dobro grupy, lojalność

• grzechy główne: nonkonformizm, nielojalność wobec grupy

Etyka autonomii:

• wartość centralna: dobro innej jednostki, dobro człowieka

• cnoty kardynalne: poszanowanie wolności i praw, pomaganie

• grzechy główne: krzywdzenie ludzi, łamanie praw

---