WYCHOWANIE W CZASACH NOWOCZESNYCH
Filozofia XVII wieku rozbudza krytycyzm wobec tradycji i wszelkich autorytetów i tradycji - wymagano, aby wierzyć tylko w to, co dla człowieka jest oczywiste, nie uznawano zasad i przepisów podawanych przez Kościół i chrześcijańskie obyczaje, które przerastały możliwość ludzkiego pojmowania, przyjmowano zasadę, że każdy człowiek ma przez naturę wyryte w duszy odpowiednie normy, których ma się trzymać, aby nie zgrzeszyć.
Zbiór tych zasad nazwano prawem moralnym, a filozofowie tych czasów głosili, że przepisy prawa naturalnego są wyższe od wszystkich reguł nakazywanych przez religię.
W 1762 J. J. Rousseau w dziele „Emil” przedstawił swój system pedagogiczny - oficjalną naukę i sztukę uważał za przyczynę moralnego zepsucia, wygłaszał hasła wolności, równości i zwierzchnictwa ludu, twierdził, że słuszne jest jedynie wychowanie naturalne, był przeciwnikiem wszelkich zwyczajów, uważał, że człowiek powinien się rozwijać zgodnie ze swoją naturą, twierdził, że należy przygotować dziewczęta do roli żony i matki i aby wychowywać je w duchu religijnym, mówił, że dzieci rodzą się wyłącznie z dobrymi skłonnościami, złe cechy rozwijają się pod wpływem otoczenia i niewłaściwego wychowania.
Pod wpływem nowych prądów wychowawczych, powstała tendencja odsunięcia zakonów od nauczania dzieci i młodzieży. Rozpowszechnił się duch sekularyzacji. Naukę religii ograniczono do katechizmu i Pisma św., a praktyki duchowe przeniesiono wyłącznie do kościołów parafialnych.
Również w Polsce nastąpiły niekorzystne zmiany po ustąpieniu księży Jezuitów. Król Stanisław August Poniatowski zdecydował, że majątki skasowanego zakonu powinny być przeznaczone tylko na cele szkolnictwa. W tym zamiarze należało powołać odpowiedni urząd. Na czele szkolnictwa miałby stanąć król, a nie Kościół. Ostatecznie 14 października 1773r. uchwalono utworzenie Komisji Edukacji Narodowej pod protektoratem króla. Niebawem nastąpiły zaburzenia polityczne skierowane przeciw królowi, co spowodowało w Polsce anarchię, a u sąsiadów zrodziły myśli o zaborach. Ostatecznie powołano KEN i pod jej rządy oddano wszystkie generalne akademie, kolonie akademickie i szkoły publiczne. Przewodniczącym został bp Ignacy Massalski. Komisję wybrano na 9 lat. Króla odsunięto od bezpośredniego kierownictwa.
Komisja Edukacji Narodowej: w historii kultury była pierwszą w Europie centralną władzą szkolną, mimo braków przyniosła znaczne efekty edukacyjne, min.: osiągnęła upaństwowienie szkolnictwa, rozpoczęła proces stopniowego angażowania świeckich nauczycieli w pracy szkolnej, zainicjowała planowe kształcenie młodych nauczycieli, w uniwersytetach otwarła drogę dla badań naukowych, przeprowadziła zasadę jedności w wychowaniu publicznym dzieci i młodzieży, przyczyniła się do napisania podręczników szkolnych, językowi polskiemu zapewniono wyłączność w prowadzeniu zajęć, wprowadziła do szkół nauki ścisłe, przyrodnicze i historyczne.
Do wyróżniających się osobistości KEN należeli - prymas Poniatowski, Ignacy Potocki, ks. Piramowicz i ks. Kołłątaj. Na skutek konfederacji targowickiej, rewolucji kościuszkowskiej i III rozbioru Polski w 1795 Komisja przestała istnieć jako organ państwowy.
We Francji Wielka Rewolucja Francuska rozbijając ustrój stanowy i tradycję, dokonała w dziejach wychowania doniosłego przełomu: wyzwoliła 3 stan ludowy i stworzyła mu warunki oświecenia - postanowiono wprowadzić bezpłatne szkolnictwo państwowe wspólne dla wszystkich obywateli, ideę wolności i równości wiązano nierozerwalnie z koniecznością powszechnej oświaty (wolnych ludzi może stworzyć tylko wykształcenie), kobiety miały być tak samo wykształcone jak mężczyźni, uchwalono obowiązek chodzenia do szkoły, nakładano kary na rodziców, którzy nie chcieli posyłać dzieci do szkół, tworzono wyższe instytuty specjalne - politechniki, akademie wojskowe, medyczne itd.
Hasła rewolucji rozproszyły się po całej Europie i znajdowały oddźwięk w znoszeniu poddaństwa i pańszczyzny na terenie poszczególnych państw. Chodziło o dopuszczenie do wszelkich szkół ludzi różnego pochodzenia.
Szkoła elementarna po Rewolucji Francuskiej nie była jeszcze w sposób zadowalający instytucją wychowawczą i kształcącą. Pestalozzi przyglądając się jej, postanowił ją odnowić wewnętrznie. Przerwał studia i wraz z żoną otworzył dom wychowawczy dla ubogich i opuszczonych dzieci. Obserwując rozwój własnego syna i przyjmowanych dzieci dążył do opracowania metody nauczania i wychowania: zachęcał nauczycieli i rodziców do rozwijania duchowych sił dziecka, głosił, że dom rodzinny jest podstawą dobrego wychowania, uważał, że zabobonność, zła atmosfera i przestępstwa są siedliskami nędzy, doszedł do przekonania, że formację moralną można kształtować poprzez czyste uczucia, przezwyciężanie siebie i rozmyślanie nad panującymi obyczajami, udowodnił, że nauczanie i wychowanie ma kształtować się stopniowo. Do najważniejszych elementów należy poznanie zmysłowe, postrzeganie umysłowe i przekaz słowny. Pestalozzi wywołał u polityków głębokie zainteresowanie się oświatą ludu i szkolnictwem początkowym..
Pod koniec XVIII wieku teoria wychowania zaczęła się opierać na psychologicznej analizie człowieka. Pedagogika przestała być sztuką, lecz nabrała oblicza naukowego. Największe zasługi na polu teorii pedagogicznej miał Jan Fryderyk Herbart, który usiłował nadać pedagogice charakter naukowy. Herbart uważał, że sama praktyka wychowawcza nie wystarczy. Potrzebna jest znajomość zasad, które wynikają z etyki i psychologii. Etyka ukazuje cel wychowania, a psychologia drogi i środki ku niemu wiodące. Uważał, że praca wychowawcza nauczyciela ma wyrobić w uczniu dążenie do ukształtowania silnego charakteru moralnego, praca wychowawcza powinna opierać się na karności, nauczaniu i moralności Karność utrzymuje się przez pracę i określoną zabawę, rozkazy, zakazy pogróżki i kary. W nauczaniu ważną role odgrywają zaciekawienie, pytania i ukierunkowane zainteresowania. Natomiast wychowanie moralne potrzebne jest do łagodzenia temperamentu, nakłaniania do spokoju i rozwagi.
Nauka Herbarta odnosiła się głównie do wychowania i nauki młodzieży w szkołach średnich. Jego teoria uchodziła za naukową.
Odziedziczona po XVIII wieku szkoła średnia była znana pod różnymi nazwami - kolegium, liceum, gimnazjum; ale nie miała zdecydowanego charakteru. Młodzież otrzymywała wykształcenie ogólne, matura dawała prawo wyboru studiów, czas nauki trwał 8 lat, dziennie bywało po 11 godzin lekcyjnych, zadawano mnóstwo lektur, wypracowań do pisania, egzaminów, deklamacji, wprowadzono jednolity ubiór. Metoda ta stworzyła mechanizm wzorowo działający, przygotowujący obywateli pod względem karności, walki z przeciętnością, jednak nie pozwalała na rozwijanie indywidualnych uzdolnień i poglądów. System z czasem zaczął być krytykowany - zarzucano mu szkodliwość dla zdrowia młodzieży z powodu przeciążenia nauką. Wprowadzono do programu szkolnego ćwiczenia fizyczne, ale kosztem innych przedmiotów. Oprócz gimnazjum klasycznego powstał też typ szkół średnich o kierunku ekonomiczno- technicznym, jednak poziom nauczania w nich był bardzo niski.
Pod koniec XIX wieku zezwolono na studiowanie, ale tylko w zakresie nauk ścisłych, przyrodniczych i języków nowożytnych. Na początku 19 wieku istniały 3 typy uczelni - angielski, francuski, niemiecki. Uniwersytety angielskie kształciły gentelmanów, francuskie - fachowców, niemieckie - naukowców.
Wszystkim profesorom zagwarantowano wolność nauki, swobodę wygłaszania swoich opinii i uzasadnień rezultatów swoich badań. Wykładowców nie krępowano przepisani, ani cenzurą. Absolwentom nadawano stopnie naukowe. Po stwierdzeniu zdolności do samodzielnej pracy naukowej, dopuszczano ich, na podstawie pisemnej rozprawy do obrony doktoratu.
Tradycyjne stopnie szkolnictwa ogólnokształcącego - elementarne, średnie, wyższe nie wystarczały potrzebom społecznym i gospodarczym. Musiały się rozwijać szkoły zawodowo- techniczne oraz dla osób upośledzonych.
Ojczyzną szkolnictwa technicznego stała się w XIX wieku Francja, w której powstały różne szkoły techniczne służące innym narodom.. W 1794 r. założono w Paryżu pierwszą politechnikę, która kształciła inżynierów i specjalistów od budowy dróg, mostów, górnictwa, kolei, okrętów i maszyn elektrycznych. Na wzór francuski szkoły techniczne powstawały również w innych krajach. Wrażliwość ludzka pobudziła niektóre osobistości do szukania najskuteczniejszych metod w nauczaniu dzieci niewidzących i niesłyszących najpierw drukowano dla nich książki czcionkami nieco wypukłymi dającymi się odróżnić dotykiem, następnie L. Braille obmyślił w 1829 r. nowy sposób pisania za pomocą namacalnych kropek, które w różnych kombinacjach oznaczają litery, cyfry i znaki pisarskie
Pierwsze szkoły dla upośledzonych wzrokowo powstały we Francji, Niemczech, Austrii i Rosji. Tam też zakładano biblioteki oraz gromadzono nuty i mapy. Młodzież mogła dokształcać się zawodowo i zdobywać przygotowanie do życia.
Dla głuchoniemych pierwszą szkołę migową założył ks. de l'Epee w Paryżu w 1770r., drugą głosową Heinke w Lipsku w 1778r. W efekcie zwyciężyła metoda migowa, która Rozprzestrzeniła się w XIX wieku w krajach europejskich.
W dobie Oświecenia wykazywano, że istnieje potrzeba planowego wychowania i kształcenia dzieci w wieku przedszkolnym. W wielu ośrodkach uważano, że tego zadania nie może
Spełnić matka ani rodzina z powodu swojej całodziennej pracy
Oryginalnie patrzył na sprawę niemiecki pedagog Fryderyk Frobel: uważał, że czynność dziecka wyraża się w zabawie, w zabawie dziecko się rozwija i przejawia najsubtelniejsze zadatki - spokoju, wytrwałości, troskliwości, w tym celu należy dostarczyć dziecku odpowiedniego materiału do zabawy, był pomysłodawcą tzw. „ogródków dziecięcych” (kindergarden), w których pracowały kobiety i dziewczęta lubiące zajmować się dziećmi. Ten pomysł, choć szybko zaczął być naśladowany spotkał się z krytyką, że nie odpowiada właściwościom psychofizycznym dzieci.
Do największych zdobyczy IXI wieku w kwestii wychowawczej można zaliczyć szkolnictwo dziewcząt. Pojawiły się głosy mobilizujące do nauki, ale były też głosy przeciwstawne
Pierwszą uczelnią, która zdecydowała się przyjąć dziewczęta na studia był uniwersytet w Zurychu w 1865r., a potem w Genewie w 1872r.
Po 1870r. pojawiły się żeńskie szkoły wieloklasowe. W 1892r. dziewczęta otrzymały prawo zdawania matury, studiowania na różnych fakultetach uniwersyteckich, ale w formie słuchaczek nadzwyczajnych, a w 1901r. w charakterze zwyczajnym na równi z chłopcami.
Literatura zachodnia wywierała duży wpływ na umysłowość pedagogów i nauczycieli polskich. Choć kontakty z zachodem nie były łatwe, czasem udawało się komuś tam pojechać, by zobaczyć, w jakim kierunku ustawia się szkolnictwo i wychowanie młodego pokolenia. W drodze powrotnej przywożono ważniejsze pozycje piśmiennicze i według nich nauczano w polskich szkołach lub przeciwstawiano się im, szukając przede wszystkim
wartości rodzimych.
W 1805 powołano Liceum Krzemienieckie, które miało być wyższym zakładem dla całego Wołynia. Była to kombinacja szkoły Średniej i wyższej. Składał się z 2 stopni nauczania - niższego i wyższego. Niższy trwał 4 lata, wyższy 6 lat. Najpierw uczono języków, potem nauk humanistycznych łączonych z realiami. Po 10 latach można było jeszcze studiować wyższą matematykę, medycynę, filozofię słowiańską, mechanikę.
Za dobre wyniki nagradzano medalami, pochwałami, promocjami. Absolwenci składali przyrzeczenie, że nie splamią się nigdy złym postępowaniem, będą pracować dla dobra nauki i społeczności. Liceum przetrwało do 1832. zostało zamknięte przez zaborcę rosyjskiego po stłumieniu powstania listopadowego.
Na ziemiach zwróconych przez Prusy istniały szkoły, ale w dużym stopniu zgermanizowane a te odebrane Austrii były pozbawione punktów nauczania
Interesowano się wykształceniem się dzieci ubogich i wielkomiejskich środowisk
na wyróżnienie zasługuje inicjatywa ks. Jakuba Fijałkowskiego dotycząca założenia instynktu głuchoniemych i Towarzystwa Naukowego
W 1816 roku założono warszawski uniwersytet z 5 wydziałami - teologicznym, prawniczym, lekarskim, filozoficzno- matematycznym oraz nauki sztuk pięknych. Rektora zatwierdzał car. Wykłady odbywały się w języku polskim. Jedynie na wydziale nauk pięknych obowiązywał język rosyjski.
W czasach zaborów- zabór austriacki cechowała stosunkowo duża swoboda polityczna - wprowadzono język polski do szkół, spolonizowano wyższe uczelnie w Krakowie, Lwowie, powołano Radę Szkolną Krajową, niemniej jednak każdy odruch państwowości był dokładnie kontrolowany. Władze uprzywilejowały tylko arystokrację i pomimo istnienia polskich szkół było 80% analfabetów.
W zaborach pruskich życie kulturalne osłabło znacznie - niszczono wszystko, co podtrzymywało polskość, ograniczano rozwój szkolnictwa, obowiązywał język niemiecki i historia pruska, zakazano czytania polskich lektur i używania polskiego języka w urzędach, podjęto walkę z Kościołem.
W zaborach rosyjskich zmierzano do całkowitej rusyfikacji. Wprowadzono język rosyjski. Szkołę Główna przemianowano na Cesarski Uniwersytet Warszawski, uczniów mogących po polsku spotykały wysokie kary, podobnie jak za czytanie dzieł Mickiewicza i Słowackiego.
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 polska miała na swym terytorium rożne systemy nauczania. Każdy zabór pozostawił po sobie swój własny styl szkolnictwa.
Do najważniejszych zadań państwa należało ujednolicenie szkolnictwa powszechnego, średniego i wyższego. Pierwszym aktem był dekret o obowiązku szkolnym z 7 lutego 1919, który zobowiązywał dzieci do nauki 7 -klasowej, do gimnazjum przyjmowano na podstawie egzaminu wstępnego po klasie 4 była mała matura, a po 7 duża.
Istniało w tym okresie 6 uniwersytetów, politechniki i Akademie.
W latach wojny i okupacji niemiecko - rosyjskiej okupanci likwidowali wszystko, co polskie, zamykali seminaria duchowne i uniwersytety a inteligencję i duchowieństwo aresztowali, aresztowani byli skazani na śmierć w obozach koncentracyjnych i zsyłkach sowieckich Naukę religii przeniesiono do kościołów parafialnych. Nauka odbywała się przy zachowaniu dużych środków ostrożności i bezpieczeństwa jednak dzięki tajnemu nauczaniu została utrzymana ciągłość szkolnictwa polskiego wszystkich stopni. Po zakończeniu wojny, uzyskane świadectwa, dyplomy maturalne oraz zaliczenia semestralne w indeksach były honorowane przez władze PRL
Polska po zakończeniu II wojny światowej ukształtowała się jako państwo ludowe ze ścisłym związkiem ze Związkiem Radzieckim i innymi państwami o podobnej polityce.
Pod względem stabilizacji Polacy przystąpili do odbudowy swojego kraju, w tym również oświaty i szkolnictwa: wprowadzono nauczanie bezpłatne, jednakowy system nauczania
Pod wpływem przewrotu październikowego w 1956r. zezwolono na katechizowanie uczniów w szkole. Wszystkie szkoły podstawowe były upaństwowione. Najpierw było 7 klas, a w latach 60 wprowadzono nauczanie 8 klasowe, w szkolnictwie średnim wyróżniono - 2 klasowe szkoły przyzakładowe, 3 klasowe zasadnicze zawodowe, 4 klasowe licealne i 5 klasowe techniczne, szkoły licealne i techniczne wieńczono maturą, egzamin dojrzałości uprawniał do ubiegania się o studia. Duchowieństwo diecezjalne i zakonne kształtowało się w wyższych seminariach duchownych oraz na uniwersytetach (KUL), akademiach i na Papieskich Wydziałach Teologicznych. Za czasów PRL powstało wiele nowych szkół o profilu zawodowo - technicznym. Powołano do istnienia wyższe szkoły o charakterze uniwersyteckim (Lublin - UMCS), politechnicznym (Gliwice), wojskowym (Wrocław - WSOWZm)
Z chwilą nastania rządów solidarnościowych katecheza powróciła do szkół na zasadach dobrowolnego uczestniczenia, katecheci biorą udział w radach pedagogicznych swej szkoły, ale bez prawa głosowania o postępowaniach ucznia i jego zachowania się, w nauczaniu szkolnym wielką uwagę przykłada się do nauki obcych języków nowożytnych zwłaszcza angielskiego zwraca się uwagę na wielką rolę przedmiotów elektrycznych i związanych z komputeracją
1 września 1999 rozpoczęła się reforma polskiego systemu edukacyjnego, która odnosi się do wszystkich stopni nauczania szkolnego i dała młodzieży katolickiej możliwość studiowania teologii.
W dobie posoborowej, kiedy Kościół odnawia się wewnętrznie, dom, szkoła i parafia współbrzmią jednym głosem w sprawach wychowania i nauczania młodego pokolenia. Troska o młode pokolenie jest stale aktualna. Ma ona swoje korzenie w chrześcijańskiej tradycji kształtowanej w rodzinnym domu, w szkołach wszelkiego typu i we wspólnocie parafialnej