Sztuka poetycka Nicolas Boileau
Księga III
Tragedia:
Tragedia ma swój początek w pieśniach i zabawach związanych ze świętem ku czci Dionizosa
Trzech ojców tragedii - trzy etapy rozwoju tragedii:
Tespis - jeżdżąc po wsiach wozem, wystawiał swoje sztuki w czasie winobrania.
Eschylos - zawdzięczamy mu maski, wprowadzenie zróżnicowanych charakterów i koturny, na których występowali aktorzy na scenie
Sofokles - „wzniósł tragedię na wyżyny”, dostojeństwo, harmonia, wiąże chór z tokiem dramatycznych wydarzeń, zawdzięcza się mu też nowe jakości w wierszu
Przeznaczona do wystawiania na scenie
Język i forma, zawartość treściowa
Bolieau był przeciwny elementom retoryki w tragedii, gdyż jak pisał: Chłodne rozprawy w widzu czucia budzą letnie, Widownia nie przyklaśnie znużywszy się setnie; odbierając dyskursa wzdęte retorycznie zdrzemnie się albo pocznie wydziwiać krytycznie.
Postuluje za wyrazistością języka, zwięzłością oraz umiejętnym budowaniem nastroju
Utwory te wiązały się z ważkością treści oraz dostojeństwem formy (dostojny wiersz)
Jakie zasady kierują dziełem?
Zasada trzech jedności, na początku utworu należy określić miejsce akcji oraz wprowadzić widza w wydarzenia. Akcja powinna być prowadzona umiejętnie. (Jest wynikiem racjonalności.)
Kolejna zasada ważna dla tragedii to zasada wiarygodności: wydarzenia powinny być prawdopodobne, gdyż trudno, żeby poruszało to, w co nie wierzymy
Realizm, autentyczność (żeby uchwycić autentyczny rys epoki i postaci w niej żyjących, które są tematem dzieła, żeby nie odbijać w dawnej rzeczywistości dzisiejszej)
Pisarz powinien kierować się zasadą stosowności (decorum). Na czym polega:
Postać od początku do końca powinna być taka sama
Zróżnicowanie języka: użycie słów zależne od emocji i statusu postaci
Odpowiedniość treści do charakteru aktualnie dziejących się wydarzeń, czyli treść sensowna, jasna, wystrzegać się zbędnego patosu Te pompatyczne zlepki niedobranych zwrotów Miłośnik deklamacji zawsze wtykać gotów.
Należy opowiedzieć to, czego nie da się pokazać na scenie
Punkt kulminacyjny - powinien być zaskoczeniem dla widza, za jego sprawą zmienia się bieg wydarzeń, stare treści zyskują nowe znaczenie.
Zadania sztuki (tragedii):
Sztuka powinna umieć uczynić z przedmiotu odrażającego (ohydny) ponętny (powabny)
Dzieło ma podobać się i wzruszać
Tragiczne losy bohaterów mają oczarować i rozerwać odbiorcę
Ponadto dzieło powinno wryć się głęboko w pamięć odbiorcy
Co świadczy o niewielkiej wartości utworu? Mianowicie to, że tocząca się akcja, choć ułożona poprawnie, nie porusza widzem, nie wywołuje określonych uczuć, m. in. litości, trwogi („groza”) czy gniewu.
Boileau nie wykluczał dotarcia do widza poprzez romans:
Przeciwnie niż w tragedii dominuje tu fikcja oraz sentymentalność
Przestrzega, żeby:
Bohaterowie nie byli zbyt tkliwi, jednowymiarowi (niech mają ludzkie cechy, popełniają błędy)
Miłość nie była wyłącznie cnotą (postuluje by była słabością)
Epika:
Obejmuje przedstawia szerszą perspektywę czasową zdarzeń niż tragedia, w związku z czym jest dłuższa od niej
Źródłem dla treści eposu jest mit, w wyniku tego w utworze epickim współistnieją światy boski i ludzki, dopuszcza się obecność elementów cudownych
Nie należy wyrzekać się antycznego dziedzictwa, ponieważ czyni to tekst nudnym, przyziemnym, ponadto poszerza ono horyzont utworu
Przeciwny tematyce biblijnej ewangelii nam innej nie daje poręki Prócz pokuty za grzechy lub piekielnej męki; Takie zaś pomieszanie prawdy i zmyślenia Prawdę wiary bezmyślnie w głupią bajdę zmienia.
Nie zaleca chrześcijańskiej tematyki wplatać na siłę w pogańską formę, natomiast w utworach o tematyce świeckiej mitologiczne treści są pożądane
Postacie wyposażeni w cnotę i męstwo oraz wady godne prawdziwych bohaterów
Zbytnie nagromadzenie zdarzeń oraz zatracanie się w nieistotnych szczegółach nie służy powieści
Akcja prowadzona wartko, opisy bogate i żywe,
Wytworny język, ale bez przesadnej podniosłości i zawiłości Dobrze, gdy wiersz poety wraz górny a miły; Źle, gdy przy podniosłości nudny a zawiły
Za przykład dobrego epika podaje Homera i jego dzieła. Wg Boileau potrafi on zająć czytelnika, ale nie męczy, przez jego dzieła przebija się ład.
Dobry poemat nie jest dziełem wypadku, żeby powstał, trzeba mozolnie się napracować, a nie wyłącznie dać ponieść się wenie, gdyż prowadzi to do tego, że ostatecznie dzieła takie będą wyłącznie zajmujące dla moli i myszy
Komedia
Kolebką komedii są Ateny
Najpierw komedia była terenem złośliwych drwin z ważnych spraw, dopiero za czasów Menendra ostra drwina złagodniała.
Komedia czerpie z natury i nie może z niej rezygnować, tu przykład dzieł Terencjusza
Autor komedii musi być dobrym obserwatorem rzeczywistości, musi umieć wychwycić detale, które to zwykle są powodem komizmu.
W komedii nie może być tragicznych wątków, ale też nie wolno jej harców na rynku wystawiać, czyli nie może być totalnie pozbawiona gustu
Sztuki te charakteryzują się stylem niskim, acz miłym
W komedii również musi być zachowane zróżnicowanie języka postaci, tzn. starzec mówi jak ktoś starszy, a młody jak młody człowiek.
Żarty powinny być strojone w szlachetny sposób, należy wystrzegać się dwuznacznych żartów, które bawią przez sprośność skojarzeń
Akcja musi być prowadzona umiejętnie, sceny muszą się ze sobą w jakiś sposób wiązać.
W komedii ważną role odgrywają również celne riposty
Wspomina o Molierze, który byłby świetnym komediopisarzem, gdyby nie miał pospolitego smaku (trywialny)
Księga IV
Jeśli jest się marnym pisarzem, powinno się zrezygnować. Nie ma stopni pośrednich między świetnym a złym poetą.
Poeta nie powinien pysznić się z powodu pochlebstw, gdyż zwykle są to pochwały bezwartościowe, należy raczej słuchać słów krytyki, gdyż zwykle jest ona konstruktywna, pozwala dostrzec mankamenty dzieła i poprawić błędy
Dobry krytyk nie może być dobrym pisarzem i na odwrót
Trzeba zabiegać o mądrą publiczność, a nie brać wszystkich jak leci.
Żeby dzieło było interesujące dla odbiorcy, musi bawić i uczyć, być piękne i użyteczne
Ponadto pisarz nie może brać występku i grzechu w obronę, dzieło musi mieć jakieś wartości moralne.
Twórca powinien cenić cnotę zarówno w życiu jak i na kartach swego dzieła, nie powinien kierować się zazdrością i oszalałą złością
Jest przeciwny wykluczeniu miłości z poezji.
Nie można zupełnie odizolować się od świata i ludzi, zajmując się wyłącznie pisaniem.
Zapłatą dla pisarza ma być sława, dzieła powstające tylko dla pieniędzy okazują się w ostatecznym rozrachunku marne.
Poezja, czyli sztuka mówienia ma szczególną moc, okrutny świat bezprawia i nierówności potrafi zmienić w świat harmonii i ładu, rządzony przez sprawiedliwość i dobro (przykład Orfeusza, który serca niebezpiecznych dzikich zwierząt poruszał czułością)
Poezja uczy cnoty, utrwala mądrość przodków, nędza zaś sprawia, że poezja traci swą pierwotną szlachetność i czystość.
Sztuka poetycka prezentuje podstawowe tezy doktryny Boileau. Inspiracją dla niego była koncepcja zawarta w Liście do Pizonów Horacego, według której sztuka ma równocześnie sprawiać przyjemność twórcy i odbiorcy, i przekazywać umoralniającą treść. Dodatkowo głównym źródłem poezji miał być rozum, ściśle ją regulujący, zaś jej tematem - opisywanie tego, co prawdziwe i realistyczne.
Dla Boileau tylko tematy zaczerpnięte z prawdziwego życia stanowiły wartość dla sztuki. Równocześnie miałyby to być zagadnienia możliwie uniwersalne. Boileau postulował rezygnację z pisania o konkretnych osobach i zdarzeniach na rzecz prób przedstawiania typów ludzkich, wyciągania wniosków ogólnych, prezentacji motywów uniwersalnych. W razie wątpliwości co do uniwersalizmu czy "prawdziwości" tematu, jaki pragnie podjąć autor, teoretyk sugerował poszukiwanie inspiracji w literaturze antycznej: jego zdaniem fakt zachwycania się przez kolejne pokolenia dziełami starożytnych był najlepszą rękojmią słuszności poruszanych przez nich zagadnień jako tematów literackich. Odrzucał poszukiwanie oryginalności jako oddalanie się od ideału sztuki, która zamiast opisywać przypadki wyjątkowe ma tworzyć obraz wartości wspólnych, ogólnoludzkich.
Całość doktryny zawarta została w czterech pieśniach:
Pieśń I
Twórca powinien przystępować do pracy literackiej jedynie w momencie, gdy czuje natchnienie - nie każdy bowiem posiada naturalne predyspozycje, by zostać poetą; nie ma również literatów uniwersalnych, zdolnych działać w każdym gatunku. Po dokonaniu wyboru gatunku należy ściśle trzymać się zasad jego budowy i tworzyć w stylu de Malherbe'a - bez zbędnego ładunku emocjonalnego, za to przy zachowaniu staranności językowej i stylistycznej. Każdy utwór powinien powstawać długo, w procesie wielokrotnych poprawek i udoskonaleń - pośpiech jest całkowicie zbędny w twórczości literackiej. Boileau podkreśla, że każde natchnienie musi pozostawać pod kontrolą wyraźnych zasad tworzenia, gdyż tylko wtedy możliwe jest stworzenie utworów łatwych w odbiorze, o formie przewidywanej przez adresata.
Pieśń II
Część tę Boileau poświęcił gatunkom wierszy, które uznał za drugorzędne: idylli, elegii,odzie, sonetowi, epigramatowi, rondu, balladzie, madrygałowi, satyrze, wodewilowi.
Pieśń III
Również ta część Sztuki poetyckiej opisuje strukturę budowy gatunków literackich, jednak tym razem Boileau dokonuje prezentacji gatunków uznanych przezeń za wysokie: komedii, epopei i tragedii. Szczegółowe komentarze przedstawia zwłaszcza w odniesieniu do epopei, domagając się zachowania jej w postaci ustalonej w epoce antycznej, niełączenia jej z motywami chrześcijańskimi. Chwali również twórczość Moliera i Jeana Racine'a, których dzieła przedstawia jako wzór odpowiednio komedii (z wyłączeniem fars Moliera) i tragedii.
Pieśń IV
Stanowi refleksję Boileau nad relacją między charakterem i postawą twórcy a ostatecznym kształtem utworu. Zdaniem autora złe prowadzenie się autora zawsze zmniejsza wartość jego dzieł, zaś zachowanie cnoty przekłada się na piękno tekstów.
Recepcja
Sztuka poetycka stworzyła podstawę dla nieformalnego kodeksu pisania wierszy obowiązującego w klasycystycznej Francji. Na popularność Boileau miała wpływ jego postawa wobec Ludwika XIV - obok tekstów teoretycznych autor ten stworzył szereg utworów, w których chwalił jego osiągnięcia wojskowe i styl sprawowania władzy. Koncepcje Boileau spotkały się z ostrą krytyką w epoce romantyzmu, kontrowersje budziły również wśród krytyków późniejszych. G. Lanson i P. Tuffrau określają je jako nazbyt dogmatyczne i ślepo próbujące przenieść na grunt francuski antyczne modele twórcze, bez uwzględnienia warunków kulturowych.