SZTUKA POETYCKA

NICOLAS BOILEAU DESPRÉAUX

Przekład i opracowanie: Maria Grzędzielska

 

Urodzony 1 listopada 1636, zm. 13 marca 1711, francuski poeta i krytyk literacki, historiograf Ludwika XIV, członek Akademii Francuskiej, autor: "Satyr", "Listów", poematu "Sztuka poetycka" – nazywanego kodeksem klasycyzmu.

Wstęp:

Ksawery Dmochowski pisząc w 1788 roku swoją Sztukę rymotwórczą przerobił L’Art poétique autorstwa Boileau, uwzględniając jednak rezultaty dyskusji krytycznych XVIII wieku.

Boileau tworząc swoje dzieło adresował je do innych pisarzy, nie myśląc nawet że mogłaby być wykorzystywana w szkołach. Sztuka poetycka jest poematem dydaktycznym, ale również esejem krytycznym, esejem krytycznym oraz pamfletem, ponieważ można tu dostrzec nie tylko rady i wskazówki dotyczące sztuki pisarskiej, ale również pewne przytyki skierowane do innych twórców. Boileau najchętniej sięgał do Sztuki poetyckiej Horacego, widać u niego wiele podobieństw, nie jest to jednak plagiat, a jedynie naśladowanie typowe dla ówczesnych – dlatego na Sztukę poetycką Boileau złożyło się ponad półtora wieku refleksji poetykalnej.

Poeta którego Boileau uznał za twórcę przełomu to Malherbe – to on uporządkował wersyfikację i składnię poetycką, wykluczył nadmiar neologizmów i pedantyzmów wprowadzonych przez Ronsarda. Działalność Malherbe’a przypada na pierwsze trzydziestolecie XVII wieku, obejmuje głównie sprawy języka poetyckiego.

Kiedy Boileau debiutował pierwszą satyrą w 1660 roku, zastał już poetykę klasyczną przygotowaną przez pokolenie poprzedników: Jean Chapelain, Guillaume Colletet, Hippolyte-Jules La Mesnardière.

Jako traktat - dzieło Boileau – ma wiele braków, nie jest systematyczna, kompletna ani obiektywna. Jeżeli zaś spojrzy się na nią jako na dzieło literackie będące wyrazem poglądów poety, choć afabularne i fikcjonalne, lecz poetycko ukształtowane i ma dużo wdzięku.

Boileau należał do stanu miejskiego, w którym dykasteria urzędnicza „szlachta w togach”, tworzyła elitę intelektualną. Jego ojciec był urzędnikiem  sądownictwie. Nicolas używając przydomka Despréux, nawiązał kontakty ze szlachtą w togach, należał do kręgu prezydenta paryskiego parlamentu p. de Lamoignona, na zebraniach w jego domu, wśród uczonych humanistów czytał fragmenty swojego poematu.

Treść doktryny Boileau jest zgodna z poglądami jego wieku. Poezja służy celom moralnym, wymaga wrodzonego talentu, polega na naśladownictwie, które powinno być prawdopodobne i stosownie wykonane ku czemu wiedzie je rozum. Boileau wniósł w nią od siebie zasadę dobrego smaku, w którego imię w satyrach i pomniejszych utworach zwalczał jako krytyk złą literaturę.

Z czasem ocena wartości Sztuki poetyckiej uległa zmianie – zawartość merytoryczną poematu uznano za banalną, a formę literacką za dosyć nierówną (tu ze względu na łatwe rymy). To poemat, który najpierw przeceniono mianując go na vade-mecum klasyka, a potem zlekceważono jako upiora pseudoklasycyzmu.

Księga I

* prawdziwego poetę cechuje talent poetycki, będący darem niebios i nawet największe wysiłki nie połączone z talentem nie dadzą oczekiwanego efektu

* ważne jest by realnie oceniać swoje możliwości, a miłości do rymów nie odczytywać jako oznaki talentu

* należy w rzemiośle pisarskim kierować się rozumem, to on pomoże przy doborze właściwego rymu, rym długo dojrzewa w umyśle

* trzeba unikać rozwlekłych opisów, które nudzą i zniechęcają czytelnika, konieczny jest w tej kwestii umiar

* styl jednostajny i równy szybko zaczyna nużyć, dlatego trzeba umieć płynnie przechodzić od powagi do słodyczy, od gniewu w żart

* krytykuje burleskę

* podkreśla konieczność zachowania średniówki oraz unikanie zestawiania w sąsiedztwie samogłosek, ponieważ wiersze niemile brzmiące dla ucha wiele tracą w odbiorze

** „We wszystkim co piszecie, niech cześć dla języka

Nawet wśród uniesienia święcie was przenika.

Daremnie dźwięcznym brzmieniem głaszczecie me zmysły,

Gdy zwrot jest niepoprawny lub termin nieścisły

Umysł mój nienawidzi hucznych barbaryzmów

Ni w wierszu nadmuchanym pustych solecyzmów”

* utwór poetycki powinien być tworzony bez pośpiechu, należy je dopracować w najdrobniejszym szczególe, dzieło ma tworzyć jednolitą całość, początek, środek i koniec mają się ze sobą ściśle łączyć

* trzeba dążyć do samokrytyki, potrafić znaleźć swoje błędy i je poprawić, koniecznie trzeba doceniać przyjaciół którzy służą swoją radą, pomagają dostrzec pewne niedociągnięcia w utworze, w odróżnieniu od pochlebców, którzy wykpią błędy za plecami twórcy

 

Solecyzm to błąd językowy, na połączeniu poprawnych formalnie wyrazów w niepoprawną konstrukcję składniową (np. Używam długopis.)

Księga II

W księdze tej omówione są głownie gatunki antyczne takie jak: sielanka, elegia, oda, epigramat i satyra.

Sielanka:

* ma być skromna, bez przepychu, ale miła dla oka

* tok jej ma być prosty

* ma być pełna słodyczy, unikać gromkich słów(czyli unikać rogów i surm, a pozostać przy fletach i obojach)

* zaleca unikania imion ludowych, np.; zastępowania Licydasa – Piotruchem

* wzorem mają tu być Teokryt i Wergiliusz

Elegia:

* „W powłóczystej płaczebna elegia żałobie

Umie włos rozpuściwszy zawodzić na grobie.

Miłości też wyraża słodycz i boleści;

Gromi, drażni kochankę, chwali ją i pieści.”

* by stworzyć wiarygodną i poruszającą elegię, należy używać do tego również serca, nie da się prawdziwie oddać w poezji uczuć których się nie zna

Oda:

* tematem jej są bogowie, bohaterzy, słynni atleci, zwycięzcy,

* Boileau krytykuje twórców którzy opiewając czyny swoich bohaterów, wylicza kolejno ich dokonania

* nałożone na odę rygory sonetów( 4+4,3+3), wykluczenie możliwości powtórzenia się jakiegoś rymu, doprowadziło do tego, że ciężko jest stworzyć taki utwór

Epigramat:

* to „zręczne słówko” zamknięte w rymującym się dwuwierszu, zapożyczone zostało od Włochów

* dobrze przyjęty, chętnie posługuje się nim tragedia

* nie należy tego żartu słownego nadużywać oraz uparcie zabiegać by epigramat miał w sobie jakąś ukrytą złośliwość, przytyk

Satyra:

* istotą jest komiczne wyolbrzymienie

* ma ukazywać prawdę „Lecz piękne jest i wtedy gdy razi do żywa”

* Regniera krytykuje za zbyt gorszący język, który razić może niektórych czytelników

* należy uważać by ostrze satyry nie zostało wymierzone w „Pańskie ołtarze”