temat 3: Erik Erikson: psychologia ego, natywizm i epigeneza

Teoria natywistyczna

Decydującą rolę w naszym rozwoju ma predeterminacja - to z czym przychodzimy na świat, reguluje nasz rozwój.

Teorie natywistyczne pojawiają się w dwóch odmianach:

- psychoanaliza

- psychologia humanistyczna

Z dziedziny psychoanalizy: Erik Erikson, "Dzieciństwo i społeczeństwo" (ponoć warte uwagi) - o nowych funkcjach ego.

Koncepcja Erika Eriksona

- teorie Freuda

- epigezeza

dygresja o Freudzie

/dygresja wyjaśnia, co to jest ego, jakie są etapy rozwoju (oralny, analny, genitalny), czym jest kompleks Edypa etc. - zakładam, że po wykładzie Gołąba nie ma sensu tego powtarzać w całości, więc zostawiam tylko to, co IMO jest najważniejsze w etyce zawodu/

2 składniki SuperEgo:

- Ego idealne (wzorzec osobowy)

- normy społeczno-kulturowe

SuperEgo kształtuje się w 3-4 roku życia dzięki rozwiązaniu kompleksu Edypa bądź Elektry.

Pierwszy etap rozwoju moralnego człowieka, to nauka, jak się zachowywać, by dostać nagrodę bądź uniknąć kary.

/może kogoś jeszcze to zainteresuje: Zimbardo, rozwój moralny, s. 208 (2002)/

Freud interesował się sprzecznymi ze sobą wpływami SuperEgo i ID (popędów) na Ego.

Należy poznać warunki społeczno-kulturowe w jakich dorastał dany człowiek, jego realia świata. by wiedzieć w jakich formach on-Ego może może rozładowywać popędy ID, a w jakich nie, bo czeka go kara ze strony SuperEgo. Ego jest szarpane w dwie strony przez ID i SuperEgo (jak woźnica kierujący końmi biegnącymi w dwie strony). To dla niego bardzo trudne i niekiedy kończy się postawą antyspołeczną (wtedy wkracza policja) albo nerwicami i chorobami psychicznymi (pole dla nas).

Epigeneza

Epigeneza - poj. biologiczne - to konstrukcja fazami; prawa morfologiczne kształtowania się organizmu; realizacja tej konstrukcji odbywa się wg z góry ustalonego i zakodowanego w genach planu.

Zegar epigenetyczny mówi: jest czas na rozwój X.

Wcześniej X nie może powstać. Później nie może się zmienić. Może być ukształtowane tylko i wyłącznie w tym jednym jedynym momencie.

Aby zmiany mogły się dokonać, niezbędne są oddziaływania otoczenia.

Duża część anomalii rozwojowych bierze się nie z uszkodzenia, lecz braku czynnika odpowiedzialnego za rozwój X.

Erik Erikson

Erik Erikson - uczeń Freuda, zainteresował się jego teoriami po poznaniu Anny Freud.

- specjalizował się w psychoanalizie dziecięcej i wpływami kultury i społeczeństwa na dzieci

- twórca koncepcji o kryzysie tożsamości.

- uzupełnił teorię Freuda o rozbudowaną psychologię ego. Nie był w opozycji do mistrza - wniósł nowe rzeczy.

np. że dorosłość - rozumiana jako dojrzałość psychiczna - to nie koniec rozwoju

Plan epigenetyczny rozwoju człowieka.

Kolejność rozwoju człowieka zdeterminowana jest we wrodzony sposób (natywizm).

Na rozwój wpływają plan genetyczny i środowisko.

Ta zasada dotyczy też ego!

Możliwe są regresje w rozwoju: ktoś osiągnął jakieś stadium, ale funkcjonuje wg wcześniejszego - są zaburzenia na tym tle

Jednak nie można osiągnąc stadium nr 3 bez przejścia najpierw stadium 1, a potem stadium 2.

(To tak, jakby najpierw miały się rozwinąć palce, a dopiero później ręka człowieka. Palce nie powstaną z powietrza...)

poczucie bezpieczeństwa i ufności vs poczucie zagrożenia i nieufności

- kształtuje się w 1. roku życia (wtedy i tylko wtedy, i na zawsze)

- zależy od środowiska, w jakim rozwija się dziecko

- dostosowywanie się do warunków otoczenia

rozwój można przedstawić na skali:

eskstremalnie nieufne - bardzo nieufne - raczej nieufne - ani takie, ani takie - raczej ufne - bardzo ufne - ekstremalnie ufne

Optymalne rozwiązanie: bardziej ufny niż nieufny, ale z daleka od któregokolwiek biegunu.

Biegun I: nadopiekuńcza matka nie daje szansy poznać dziecku, że na świecie jest dużo przykrości, dziecko rośnie jak pod szklanym kloszem - stąd wynika nieporadność niektórych dorosłych, która może być fatalna (chyba że znajdą sobie partnera, który będzie dla nich jak rodzic)

Biegun II: dziecko rośnie w warunkach krytycznych (patologia, wojna etc.), czuje się stale zagrożone, jest skrajnie nieufne, wszędzie widzi podstępy, drugie i dziesiąte dna etc.

Ciekawostka:

Amerykanie - trust = ufaj

Rosjanie - [ich odpowiednik] = dowierzaj, ale sprawdzaj

W ten sposób mogą się kształtować całe narody.

ERIKSON

Wiedza o kształtowaniu się charakteru może się przydać jak chodzi o radzenie sobie w zawodzie psychologa (rozwój pod względem charakteru).

Erikson - do realizacji dążeń (i do frustracji) dochodzi w trakcie realizacji w rzeczywistości. Ego odpowiada za to byśmy orientowali się w rzeczywistym świecie.

Superego - sumienie, ideał ego, zasada normatywna.

Freud skupił się bardziej na napięciach między ID a Superego. Erikson bardziej na Ego.

Duży wpływ na Eriksona miał Freud oraz żona Eriksona (była etnologiem). Patrzył jak pewne problemy są rozwiązywane w różnych kulturach i społecznościach. Najbardziej interesowało się go jak indywidualne stawanie się ma się do wpływu kultury (która może działać w różny sposób - pozytywnie lub negatywnie).

Swoje wnioski ujął w kategoriach natywistycznych: wpływu środowiska (wrodzony epigenetyczny plan realizowany w pewnym środowisku).

Epigeneza - plan według jakiego powstaje nowy przedstawiciel gatunku (plan budowy) oraz sam proces epigenetyczny prowadzący do realizacji planu (budowanie).

Istotą tego procesu jest wychodzenie z pewnej początkowej niezróżnicowanej całości (zapłodnione jajo), które poprzez kolejne podziały prowadzi do stopniowego różnicowania się. Tak powstają kolejne części, które w kolejnych fazach osiągają docelową postać.

Kiedy przychodzimy na świat brakuje jednej funkcji (jak chodzi o budowę) - prokreacyjnej.

Po osiągnięciu dojrzałości płciowej kształtują się dodatkowo 3 funkcje (łącznie 8 funkcji):

Okres sensytywny (inaczej krytyczny). W naszym rozwoju epigenetycznym przychodzi czas na to, by ukształtowała się określona funkcja. Jesteśmy wrażliwi na bodźce z otoczenia, które mają prowadzić do wykształcenia tej funkcji. Jeśli nie ma tych bodźców - może się nie wykształcić lub wykształcić się nie dokończona, karłowata. Jeśli są błędne - może się wykształcić błędna. Mogą to być substancje chemiczne, urazy mechaniczne, niedobory etc. (w fazie prenatalnej). Podobnie gdy kształtuje się w środowisku zewnętrznym, społeczno kulturowym, to także bodźce mogą być błędne/nie wystarczające i mogą uszkadzać funkcję lub powodować, że wykształtuje się w zdeformowany sposób.

Oznacza to także, że póki nie przyjdzie czas na ukształtowanie się danej części, to ona nie może się wytworzyć. Ten odpowiedni czas także nie trwa wiecznie - jest określony.

Często ukształtowanie się funkcji zależą od ukształtowania się wcześniejszych funkcji.

Z tym, co się stało w okresie sensytywnym, już potem nie można nic zrobić - wtedy i tylko wtedy kształtują się funkcje (raz się ukształtuje i potem zostaje do końca życia). Np. jeśli wykształciło się 6 palców, to tyle już zostaje. Chodzi tu nie tylko o cechy fizyczne, ale także psychiczne.

8 składników (dwubiegunowe dymensje). P - pozytywny, N - negatywny

• P - poczucie ufności, bezpieczeństwa N - poczucie zagrożenia, nieufność - odnosi się do świata społeczno-kulturowego w którym dziecko się znalazło. Kryzys* poczucia bezpieczeństwa pojawia się w momencie narodzin. Nowe bodźce bombardują. Związany z pierwszą fazą życia - dzieckiem opiekuje się matka, w dziecku buduje się ufność do otoczenia (przyjemne chwile). Potrzebne jest ustalenie nastawienia - czy nowe miejsce jest dobre, przyjemne, czy wręcz przeciwnie. Dobre nastawienie to takie, które ma większościowy składnik ufności, ale też mniejszościowy składnik nieufności. Nastawienie do świata taka, że uważamy, że jest to miejsce bezpieczne zasadniczo, ale nie w 100%, także zdarzają się przykre przeżycia (zbudowanie sobie czujności w wychwytywaniu niebezpieczeństw). To po tej fazie zostaje (czy jesteśmy ufni, czy nie, nastawienie do świata) zostaje ustalone - na stałe. (cnota, ang. virtue, przymiot, który nadaje ton, charakter, rys - jeśli jesteśmy zasadniczo ufni, realistycznie oceniamy świat społeczny). Człowiek cnotliwy to człowiek, który potrafi godnie znaleźć się w świecie. Przeciwieństwem jest posiadanie przywary, jest tym nadmierne poczucie zagrożenia, ale także nadmierna ufność. Drugie - naraża na zderzenia z rzeczywistością, która może zaatakować. Pierwsze - życie urojonymi podejrzeniami, przynoszenie dyskomfortu innym ludziom, a także poświęcanie energii na sprawdzanie za każdym razem czy jest bezpiecznie. Oba rozwiązania są aspołeczne i niemoralne. Prowadzą do przykrości, cierpienia i braku satysfakcji (często nie tylko swoich własnych).

• P - autonomia N - poczucie zależności, kryzys polega na tym, że ten świat na początku jest taki, jakim go nam dostarczy (pokaże) matka i opiekunowie, którzy nas transportują po świecie (obwożą, pokazują). Jesteśmy transportowaniu. Zaczynamy przejawiać pewne preferencje jak chodzi o kierunki. Na przykład w pewnym momencie wychyla się dziecko i pokazuje, że czegoś by chciało (i dorośli je transportują tam, gdzie chce - czasami). W pewnym momencie dziecko zaczyna stawać na własnych nogach i przemieszczać się o własnych siłach po tym świecie. Dziecko zyskuje autonomię i samo poczucie ufności nie wystarcza. Załamuje się baza na jakiej funkcjonowało do tej pory - coś, co będzie rozwiązaniem kryzysu autonomii, własnej decyzji co do przemieszczania się po świecie. Człowiek przestaje być uzależnionym jak chodzi o przemieszczanie się po świecie. Pojawia się możliwość polegania na sobie samym, podejmowania własnych decyzji. Dobrym podejściem jest podobnie jak w pierwszej fazie większościowe P i mniejszościowe N - czyli większościowo autonomia, a mniejszościowo poczucie zależności. Zbyt duża autonomia - źle, bo nie liczy się z innymi (nie potrafi rozwijać aktywności polegającej na współpracy z innymi), alienacja. Zbyt mała - źle, bo nie potrafi sam tworzyć własnych sądów, poleganie tylko na sądach innych (brak autonomii), zbyt duża zależność od innych. Najlepiej - jak potrafi działać autonomicznie, ale także się włączyć w struktury stworzone przez innych (poczucie zależności i możliwość podporządkowania takim procesom, których kształt nie jest nadany przez nas). Pojawiają się także w skrajnych sytuacjach zaburzenia

• P - poczucie inicjatywy N- poczucie winy

• P - poczucie przedsiębiorczości, kompetencji N - poczucie braku zdolności. Źródła kryzysu tutaj zewnętrzne i wewnętrzne. Zamiary by przyniosły satysfakcję muszą być odpowiednio zrealizować. Nie wystarczy chcieć. Kryzys polega tutaj na tym, że wiemy czego chcemy, ale nie wiemy jak to zrobić. Oczekiwania środowiska także są takie, że młody człowiek powinien zacząć naukę, iść do szkoły. Powinien znaleźć się wśród rówieśników i pod kierunkiem znawców przyswoić sobie wiedzę i umiejętności, które się wiążą z podstawowymi kompetencjami. Różne są te umiejętności - w czasie historycznym oraz w różnych kulturach (np. w czasach Karola Wielkiego do tych umiejętności nie należało pisanie i czytanie - tak jak jest to teraz). Okres krytyczny trwa tutaj do początków dojrzewania (od około 6-7 roku życia). Cykle kształcenia trwają różnie długo w zależności od społeczeństwa. Stają się coraz bardziej wyspecjalizowane (np. w podstawówce - podstawowe umiejętności, w szkołach wyższych - specjalizacja). Pojawia się moment konkurencji - w której można często nie być pierwszym, najlepszym (mieć poczucie, że się ma mniejszą wartość niż inni). Potrafi się wytworzyć kompleks niższości - to jest negatywny biegun. Wiedza na czym polega dobra edukacja jest zasobem, na którym młodzi ludzie mogą zbudować poczucie przedsiębiorczości i kompetencji. USA, Anglia, Francja - model, który zaczyna dominować (a w wielu innych rozwijają się w tym kierunku), taki w którym pojęcie konkurencji jest inne niż tradycyjne (np. Grecki ideał konkurencji olimpijskiej). Szlachetne pojęcie konkurencji (Greckie): ten, który zwycięża, wcale nie jest najważniejszy. Każdy wie, że ten zwycięzca nie mógłby być zwycięzcą bez tych innych. Każdy jest uznany, także ostatni - za wysiłek i zdolność budowy gry, nawet jeśli nie mają satysfakcji wygrywania. Obecnie młodzi są chowani w innym modelu konkurencji - w którym najważniejszy jest ten, który wygra (i trzeba uważać na oszustwa).

Wzory satysfakcji życiowych pod względem poczucia przedsiębiorczości dają nam rodzice, nauczyciele i inni dorośli. Optymalna zasada - jak przy każdym wymiarze - pozytywna część przeważa, ale jest też negatywna. Powinna dominować przedsiębiorczość. Trzeba umieć uznać siebie za niekompetentnego w pewnych sprawach, nie pchać się na pierwsze miejsce we wszystkim, ale z drugiej strony uważać się za osobę kompetentną w pewnych dziedzinach. Umieć realnie oceniać swoje możliwości i kompetencje. Umieć występować kompetentnie w podziale zadań tego, co jest w ramach naszych kompetencji. Tym, co przynosi choroby i przykrości to każdy z biegunów - zarówno nadmierne poczucie przedsiębiorczości (zaprowadzanie totalitarnych porządków, upieranie się przy zdolnościach w każdej dziedzinie) jak i poczucie niskiej własnej wartości (nie potrafienie występować kompetentnie, brak możliwości przedsięwzięcia czegoś i brania na siebie odpowiedzialności, nie potrafienie układania sobie spraw w relacjach z innymi).

• P - tożsamość, N - pomieszanie tożsamości, Mamy do czynienia z poszukiwaniem swojego miejsca w życiu. Zawieszenie tego co nauczyliśmy się do tej pory w życiu. Intensywnie poszukujemy swojej tożsamości (kim jestem? kim będę?). Czas układania planów życiowych. Człowiek zaczyna być świadomy swoich indywidualnych cech.
  W tej fazie widoczny jest silny REGRES -> infantylizacja zachowań. „Cofanie się”, ponieważ człowiek myśli, że nie jest jeszcze gotowy przyjąć pewną tożsamość, rolę społeczną (chłopcy przeżywają silniejszy regres). Faza ta może zakończyć się określoną tożsamością lub KRYZYSEM TOŻSAMOŚCI- pomieszania tożsamości. Można nabyć po tej fazie również tzw. negatywnej tożsamości, której tak naprawdę samemu się nie akceptuje, zaprzeczenie dotychczasowej tożsamości, poszukiwanie czegoś nowego (np. sekty), czegoś co nie należy do mnie.
  Kształtuje się WIERNOŚĆ pewnym ideom. Przymierzanie się do pewnego rodzaju zachowania.
  Rytualizacja ideologiczna- wyznawanie pewnego rodzaju ideologii (TOŻSAMOŚĆ).
  TOTALIZM- rytualizacja negatywna (POMIESZANIE TOŻSAMOŚCI) przyjęcie jakiejkolwiek narzuconej tożsamości.

*Każda z tych funkcji kształtuje się ponieważ dotychczasowy sposób funkcjonowania jest w kryzysie, ulega załamaniu. Trzeba czegoś nowego by wyjść z kryzysu.

---