Czarna1 napisał "Zdefiniowanie pojęcia agresji jest zadaniem złożonym; obok pojęcia agresja używa się czasem terminów: „wrogość”, „wojowniczość” lub „destruktywność”.
Opracowanie (na podstawie własnej pracy magisterskiej):
Dorota Słupek
nauczycielka nauczania zintegrowanego
Szkoła Podstawowa nr 6 w Jeleniej Górze
RODZAJE I PRZYCZYNY AGRESJI DZIECI W WIEKU SZKOLNYM.
Zdefiniowanie pojęcia agresji jest zadaniem złożonym; obok pojęcia agresja używa się czasem terminów: „wrogość”, „wojowniczość” lub „destruktywność”.
W opisach zachowań agresywnych podkreśla się intencje czy zamiar szkodzenia ograniczania się do opisu już wyrządzonej krzywdy bez oceny lub czy istniała chęć jej spowodowania.
W ujęciu psychologicznym jest to zachowanie się odnoszące do wyładowania niezadowolenia lub gniewu na pewnych osobach lub przedmiotach.
Bogactwo opisów zachowań agresywnych, jak i interpretacja samego terminu „agresja” jest bardzo duże, dlatego też używa się je w różnych znaczeniach.
Pojęcie to sformułowali: J. Dollard, U. Bronfenbrenner, J. P. Scott, K. Dąbrowski i inni.
Wielu autorów w swoich opracowaniach porusza problem agresji, jednak ich interpretacja jest różna.
Zachowanie agresywne możemy rozpatrywać jako:
zachowanie instrumentalne
agresję patologiczną (powstającą pod wpływem zachowań chorobowych zachodzących w organizmie).
Agresja jako reakcja na frustrację.
„ Frustracja jest stanem przykrego napięcia emocjonalnego wywołanym niemożliwością (okresową lub stałą) zaspokojenia przez jednostkę jakiejś potrzeby”.
J. Dollard formułował hipotezę, która mówi, że „pojawienie się agresji zawsze każe domyślać się frustracji” oraz „każda frustracja zawsze prowadzi do jednej z form agresji”.
Ponieważ frustracja jest następstwem blokady określonych potrzeb, dlatego też zdaniem J. Dollarda występuje wtedy, gdy dziecko napotyka na przeszkodę w czasie realizacji jakiegoś celu. Rezultatem jej jest zawsze agresja zarówno fizyczna (bicie innych dzieci) jak i werbalna (przezwiska, skargi).
Aby przedstawić pogląd J. Dollarda należy podkreślić, że frustracja wywołuje wystąpienie agresji bezpośredniej (skierowanej przeciw osobom lub przedmiotom, które były powodem doznanej frustracji) lub przemieszczonej (spowodowanej skierowaniem agresji na słabsze dzieci, zwierzęta itp. na skutek stosowania np. kar fizycznych przez ojca w domu).
Tak więc J. Dollard na podstawie badań doszedł do wniosku, że kary nie można uznać za formę oddziaływania wychowawczego eliminującego agresję u dzieci, gdyż karanie agresji pociąga za sobą jej przemieszczenie na inne osoby lub przedmioty.
Inny autor J. Ranschburg wykazał, że „reakcjami na frustrację mogą być zarówno reakcje agresywne jak nieagresywne”.
Do agresywnych reakcji frustracyjnych zaliczył reakcje extrapunitywne, (przejawiające się w agresji na zewnątrz na określone osoby i przedmioty, manifestujące się w wybuchach, gniewie, wrogości, przypisywaniu innym winy za własne niepowodzenia) i intrapunitywne (przyjmujące formę agresji skierowanej na własną osobę, poczucia winy, niezadowolenia z siebie, partycypowania swych czynów).
Liczneprowadzone przez wielu autprów pozwalają na wysunięcie wniosku, że agresja nie zawsze jest wynikiem frustracji. Agresja może być również następstwem nadmiernego naśladownictwa wzorów agresywnego zachowania się występujących w otoczeniu lub ukazywanych przez niektóre środki masowego przekazu.
Zachowanie naśladowcze.
Agresywne zachowanie się dzieci może być następstwem oddziaływania określonych modeli zachowania się. Można je określić jako proces modelowania, który
U. Bronfenbrenner określa jako „wykonanie przez przedmiot działania podobnego symbolicznie lub konkretnie do tego, które uprzednio wykonał model”.
Ponieważ dziecko uczy się w drodze naśladownictwa dlatego też może przyswoić postawę agresywną w przypadku, kiedy model, który naśladuje jest agresywny.
Badania psychologiczne (Sears, Maccoby i Lewin, Bandura i Walters itd.) dowiodły, że wiekszość agresywnych dzieci pochodzi z rodzin, w których jedno lub oboje rodzice to osoby agresywne”.
Tak więc agresja dzieci powstaje nie tylko przez niemożliwość zaspokojenia perzez jednostkę jakiejś potrzeby, ale także przez naśladowanie obserwowanych zachowań.
Modelem agresywnego zachowania się mogą być dla dziecka rodzice, rówieśnicy, a także sasiedzi, przechodnie na ulicy i inne osoby dorosłe z którymi ma ono kontakt.
Modele takie są również zawarte w agresywnym zachowaniu się kolegów, z którymi dane dziecko ma kontakty np. placu zabaw, na ulicy czy podwórku. Należy również zaznaczyć, że wpływ na agresywne zachowanie mają różnorodne publikatory, szczególnie z filmu i telewizji, a także widowisk ukazujących sceny bójek, walk, napadów, gwałtów, morderstw i brutalnego zachowania się w których modelami agresji mogą być bohaterowie uczestniczący w wojnach, niebezpiecznych wyprawach i niezwykłych wydarzeniach.
Oddziaływanie procesu modelowania zaznacza się szczególnie wtedy, gdy modele agresji są zawarte w zachowaniu się osób budzących podziw. Zostaje wówczas uruchomiony mechanizm identyfikacji z modelem, przejawiający się w upodobaniu do niego pod względem np. ubioru, wyglądu zewnętrznego, zachowania się. Czynnik naśladowczy - zależy głównie od środowiska.
Oprócz nawyków przyswojonych zgodnie z wzorami przyjętymi w rodzinie dziecko styka się stopniowo także z innymi grupami i przyswaja sobie nawyki zgodnie z wzorami w nich obowiązującymi.
Zachowanie instrumentalne.
Agresywne zachowanie można również rozpatrywać jako formę agresji instrumentalnej. Pełni ona wówczas funkcję narzędzia umożliwiającego osiągnięcie zamierzonego celu.
Gdy jednostka ucieka się do agresji dlatego, że tylko w ten sposób może zrealizować pewne swoje plany, zamiary i cele, będzie to wówczas agresja instrumentalna.
Przyczyną wystąpienia agresji instrumentalnej jest często nieprzemyślane postępowanie dorosłych: kiedy np. matka zmęczona krzykiem dziecka ustępuje i kupuje żądaną zabawkę lub gdy ulegnie groźbą dziecka przez co przyczynia się do utrwalenia takiego sposobu postępowania. Dziecko przekonuje się bowiem, że wybrany przez nie sposób działania - zachowanie agresywne - przynosi pozytywne efekty.
Zachowanie agresywne wydaje się mieć charakter całkowicie instrumentalny i jest środkiem do uzyskania czegoś upragnionego lub pozbycia się czegoś nieprzyjemnego.
Agresja instrumentalna występuje także wtedy, gdy rodzice wyznają zasadę „przepychania się łokciami przez życie”, jeśli uważają, że ten ma rację kto jest silniejszy i sprytniejszy, to u ich dzieci kształtują się podobne postawy sprzyjające występowaniu zachowań agresywnych i traktowaniu ich jako narzędzia skutecznego działania.
Powstawaniu tego typu zachowań sprzyja również dążenie za wszelką cenę do osiągnięcia osobistego sukcesu bez liczenia się z cudzymi interesami i potrzebami.
Przyczyną może być również przeświadczenie o własnej wyższości lub przywilejach mających przysługiwać dziecku ze względu na pozycję społeczną jego rodziców.
Analizując przyczyny zachowań agresywnych można przekonać się, że w wielu przypadkach współwystępują one ze sobą.
S. Łapowska w wyniku przeprowadzonych badań stwierdza, że istnieje wprost proporcjonalna zależność pomiędzy niezaspokojeniem potrzeb psychicznych dzieci w środowisku rodzinnym oraz prezentowanymi im wzorcami a zachowaniami agresywnymi.
Zaburzenia chorobowe - agresja patologiczna.
Oprócz agresji wynikającej z frustracji potrzeb, agresji naśladowczej i instrumentalnej występuje wówczas także agresja patologiczna, która występuje wówczas, gdy nie ma miejsca żadna z omówionych przyczyn zachowań agresywnych.
Zdaniem K. Dąbrowskiego patologiczne podłoże agresji można stwierdzić u dzieci nadpobudliwych psychoruchowo, epileptyków, schizofreników, oligofreników i psychopatów.
Agresja patologiczna tłumaczona jest patologicznymi zmianami, których przyczyn należy szukać w procesach chorobowych zachodzących w układzie nerwowym (mózgu).
Zachowania agresywne występują u dzieci nerwicowych - nadpobudliwych psychoruchowo, co sprzyja powstawaniu konfliktów.
Dziecko epileptyczne w okresie poprzedzającym atak przejawia nieraz zwiększoną pobudliwość emocjonalną, nie sprowokowane napastuje inne dzieci, jest złośliwe i dokuczliwe.
Inną formą agresji patologicznej są występujące w schizofrenii ataki szału, gdy chory osobnik staje się wysoce agresywny i całkowicie nie kontroluje swojego zachowania (atakuje osoby znajdujące się w jego otoczeniu lub niszczy różne przedmioty).
Agresja patologiczna zachodzi także u psychopatów wykazujących skłonności sadystyczne.
Jak podkreśla Cz. Czapów i St. Jedlewski: „...Zasadniczą cechą charakteryzującą psychopatów jest niezdolność do przeżywania uczuć życzliwości i sympatii w stosunku do innych ludzi”.
Powstawaniu zachowań agresywnych u dzieci sprzyjają również niektóre schorzenia, jak np. reumatyzm, które powodują nadmierną aktywność oraz niepokuj ruchowy, drażliwość i impulsywność; powodujące często konflikty z rówieśnikami, nieposłuszeństwo i upór wobec dorosłych.
Ponieważ dziecko może wykazać agresję pod wpływem zjawisk i napaści ze strony kolegów, dlatego też, nie negując istnienia agresji patologicznej, powinno się unikać przedwczesnego zaliczania do niej zachowań agresywnych występujących u dzieci i młodzieży.
Tylko wtedy można je tłumaczyć wpływem procesów patologicznych zachodzących w organizmie, gdy wykazały je badania neurologiczne lub psychiatryczne; zaś szczegółowa analiza psychologiczna wyklucza wpływ frustracji, modeli agresywnego zachowania się lub świadomych celów działania jako motywów agresji.
Dorota Słupek."
|