Przyczyny agresji i przemocy

Z agresją i przemocą stykamy się dosłownie wszędzie. Wszyscy wiemy, że jest zjawiskiem negatywnym. Poniżej przedstawię, jakie są źródła tych zachowań, co sprawia, że ludzie zachowują się agresywnie i stosują przemoc. Być może znając przyczyny takich zachowań łatwiej będzie je wyeliminować.

Kiedy mówi się o agresji , przemocy , okrucieństwie w odniesieniu do i wśród dzieci i młodzieży do świadomości przywołuje się różne zdarzenia i zjawiska. Tak więc pojawiać się może obraz drastycznego morderstwa , popełnianego dla zabawy i z rozmysłem przez kilku jedenastolatków na młodym koledze ( doniesienia prasowe m.in. w 1995 r. z Anglii, także w W-wie ) , czy tez nieletniego , szesnastoletniego chłopca „ seryjnego” mordercy kilku osób w podeszłym wieku. Aczkolwiek są to zdarzenia jednostkowe, rzadkie, to fakt,że bardzo jeszcze małe dziecko może być i bywa sprawcą tego rodzaju okrutnych czynów wobec innej osoby, porusza szeroką opinię publiczną i skłania do rygorystycznych, a niekoniecznie zasadnych sądów o agresji tkwiącej w ludzkiej naturze.

W świetle literatury przyczyny ludzkiej agresji wyjaśniają trzy główne teorie:
- teoria instynktów - wg niej agresja jest wrodzonym instynktem, człowiek zachowuje się agresywnie i stosuje przemoc, gdyż to wynika z jego natury
- teoria frustracji - wg której przyczyna zachowań agresywnych jest frustracja, wynikająca z niezaspokojenia potrzeb jednostki
- teoria społecznego uczenia się - ludzie uczą się zachowań agresywnych przez własne, bezpośrednie doświadczenie lub przez naśladownictwo [1]

Omawiając zjawisko agresji u dzieci możemy wyróżnić następujące jej kategorie:
- instrumentalna - jej celem jest uzyskanie jakiegoś przedmiotu lub utrzymanie jakiejś sytuacji;
- agresja ze złości - nie jest ona ukierunkowana na sytuację lub obiekt;
- obronna - jest ona odpowiedzią na atak;
- agresja związana z grą i zabawą - jest to agresja nasilająca się wskutek zaangażowania w walkę podczas gry[2]

Przyczyny agresji i przemocy można podzielić na kilka grup:
- przyczyny tkwiące w rodzinie
- przyczyny istniejące w szkole, placówce wychowawczej,
- wpływ grupy rówieśniczej,
- wpływ mediów [3]

Przyczyny tkwiące w rodzinie.

Rodzina oddziałuje na młodego człowieka poprzez wiele czynników. Wśród przyczyn tkwiących w rodzinie bierze się pod uwagę:
- emocjonalne nastawienie do dziecka ze strony głównego opiekuna, najczęściej matki
- brak ciepła, zaangażowania, zainteresowania sprawami dziecka, szczególnie w pierwszych latach jego życia,
- pobłażliwość i przyzwolenie na stosowanie agresji wobec innych osób, rówieśników, rodzeństwa i dorosłych
- brak jasnego przekazu, co jest dobre, a co jest złe,
- brak jasno wyznaczonych granic, co wolno, co nie wolno,
- stosowanie agresji przez rodziców, wymuszania posłuchu, posługiwanie się takimi "metodami wychowawczymi" jak bicie, szorstkie traktowanie czy ostre wybuchy gniewu - przemoc rodzi przemoc,
- wychowanie w duchu "dziecko nie ma głosu",
- rozwiązywanie konfliktów domowymi metodami siłowymi,
- kryzysy rodzinne (kłótnie, rozwód),
- podwójny wzorzec zachowań, co innego się mówi, co innego się robi,
- gorący temperament samego dziecka, natychmiastowa reakcja na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne
- mało rozwinięta u dziecka samokontrola własnych emocji. Dzieci nie kontrolują swoich zachowań i reakcji emocjonalnych wywołanych strachem, lękiem, poczuciem winy lub krzywdy[4]
- używanie alkoholu i narkotyków, które powodują wzrost zachowań agresywnych ponieważ obniżają stopień kontroli i ograniczają właściwą ocenę sytuacji[5]

Przyczyny istniejące w szkole

Szkoła czy placówka wychowawcza jako instytucja ze względu na sposób organizowania procesu dydaktycznego i określonego sposobu spędzania czasu może również powodować zachowania agresywne zarówno u uczniów, wychowanków jak i nauczycieli, wychowawców. Wpływa na to między innymi:
- hałas, mała przestrzeń i ograniczona ruchliwość,
- czas spędzony głównie w sposób ukierunkowany,
- stała sytuacja oceny i narzucony z góry porządek,
- zbyt wiele sytuacji bez możliwości wyboru, wycofania się z pracy grupy,
- anonimowość uczniów, wychowanków i nauczycieli, wychowawców
- zbyt liczne klasy, grupy
- ogólny standard budynku, wystrój pomieszczeń (zbyt mało lub zbyt dużo bodźców), oświetlenie, otoczenie

Przyczyny tkwiące w relacji nauczyciel - uczeń:
- chłód emocjonalny nauczycieli w stosunku do uczniów,
- niewłaściwy sposób komunikowania się nauczyciela z uczniem (poniżanie, ośmieszanie, straszenie, podkreślanie władzy),
- agresja i przemoc dorosłych na terenie szkoły,
- rozwiązywanie metodami siłowymi konfliktów dorośli - dzieci,
- relacje oparte tylko na wymaganiach bez nagradzania i wzmacniania pozytywnego zachowań dzieci.

Przyczyny związane z procesem nauczania:
- zbyt dużo wymagań bez uwzględnienia potencjału i możliwości,
- brak doceniania i podkreślania wysiłków dzieci,
- niesprawiedliwość w ocenianiu i traktowaniu uczniów,
- mało uwagi poświęconej rozładowaniu napięć,
- nuda i schematyczność podczas lekcji

Wpływ grupy rówieśniczej:

Zachowania rówieśników w pewnym okresie życia stają się dla młodych ludzi jedynym wzorcem zachowań. Powstawaniu agresji sprzyja:
- brak spójnych reakcji nauczycieli i rodziców na zachowanie agresywne w szkole,
- brak jasnych reguł życia szkolnego,
- brak poczucia współodpowiedzialności u ucznia za życie szkoły
- brak konsekwencji i zgodności w egzekwowaniu przyjętych norm - brak wyraźnej dezaprobaty zachęca do powielania podobnych zachowań. Dopuszczalność takich zachowań wynika czasami z przekonania o konieczności przejścia dzieci przez fazę bójek, które uważa się za korzystne z rozwojowego i wychowawczego punktu widzenia
- chęć zdobycia władzy i zapewnienia sobie satysfakcjonującej pozycji w grupie rówieśniczej
- naśladują osobę w grupie, często sami są niepewni pozycji
w grupie, chcą podobać się przywódcy grupy
- widzą, że uczeń agresywny nie traci swojej popularności, "silni, nieustraszeni i wytrzymali" są zazwyczaj przedmiotem podziwu,
- widzą, że uczeń agresywny nie spotyka się z negatywnymi konsekwencjami,
- w grupie rozmywa się odpowiedzialność, obniża się poziom krytycyzmu, autokontroli, nie działają hamulce moralne
- długotrwałe dokuczanie powoduje, że uczniowie zmieniają swój stosunek do ofiary, wydaje im się osobą mniej wartościową, maleje poczucie winy i wyrzuty sumienia[6]

Wpływ mediów.

Przemoc w mediach prezentowana jest w skali nieproporcjonalnej do życia codziennego. Dzieje się tak często z powodów komercyjnych, gdyż dobrze się sprzedaje i przyciąga widownię, jest modna. Akty agresji i przemocy obecne są w filmach animowanych i grach komputerowych przeznaczonych nawet dla najmłodszych dzieci.[7] Ta wszechobecność powoduje między innymi obniżenie poziomu empatii. Przemoc staje się codziennością, a posiadanie "kilku żyć" jest dla niektórych zupełnie oczywiste.

Czy programy telewizyjne i filmy wideo są źródłem agresji u dzieci ?

Liczne badania pokazują ,że ciągłe oglądanie programów , zwłaszcza o brutalnej zawartości , związane jest z agresywnym zachowaniem się dzieci i dorosłych. Powszechnie sądzi się, że najłatwiej wywołać agresję, gdy się człowieka skrzywdzi. Badania nad przenoszeniem się agresji z ekranu na realne sytuacje wskazują, że zachowanie agresywne , a nawet okrucieństwo , można wywołać u osoby , która nie ma podstaw czuć się skrzywdzona , a tylko miała okazję obserwować zachowanie agresywne. Zatem:

-Oglądanie przemocy, agresji na filmie wywołuje reakcje agresji u widzów.

-Obraz bólu, krwi, cierpień ofiary rownie skutecznie jak widok samego agresywnego zachowania się pobudzał do agresji

-Osoby badane, które oglądały film z mocnymi scenami agresji wymierzały silniejszą karę za błędy w grupie kontrolnej niż osoby, które oglądały zgodną grę sportową.

Powiązania pewnych elementów życia rodzinnego i sytuacji towarzyszących recepcji programów TV i korzystanie z videa, sprawiają, że dzieci przejawiają niepokój ruchowy, a także agresję w kontaktach z rówieśnikami i często osiągają gorsze wyniki w nauce:

- częste oglądanie TV od najmłodszych lat życia

- oglądanie programów o treściach agresywnych

- rodzina, w której nie kontroluje się odbioru programów telewizyjnych i kaset video

- dom , w którym miłość rodzicielską zastępują : TV, komputer, video , klocki Lego, lalki Barbi itp.

- małe zaangażowanie rodziny w różnego rodzaju rozrywki kulturalne czy uprawianie sportu

- rodzice o niskiej kulturze osobistej

- rodzice stosujący metody wychowawcze opierające się na użyciu siły. Agresji werbalnej

- brak regularnego snu dziecka

- pozostawienie dziecka przez dłuższy czas w ciągu dnia bez opieki.

Prezentowane tu rozważania potwierdzają złożoność oddziaływania telewizji na dzieci. Nie sposób koncentrować się tylko na negatywnych i nie dostrzegać wartości, które TV ( zwłaszcza edukacyjna) czy interesujący film video może oferować młodemu widzowi. Jednak problem leży w tym , czy dziecko będzie odbierało treści wartościowe, czy rodzice i wychowawcy pozwolą mu ograniczyć się do filmów o banalnej fabule i krwawej akcji.

Literatura:

• Adam Frączek , Irena Pufal – Struzik „ Agresja wśród dzieci i młodzieży”

• Dorota Kubacka – Jasiecka „ Agresja i autodestrukcja z perspektywy obronno – adaptacyjnych dążeń ja”

• Maria Libiszowska – Żółtkowska , Krystyna Ostrowska „ Agresja w szkole”.