KAZIMIERZ WIERZYŃSKI
Poeta, prozaik, eseista. Urodził się 27 sierpnia 1894 w Drohobyczu jako Wirstlein (w 1912 cała rodzina wystąpiła o zmianę nazwiska na Wierzyński), zmarł 13 lutego 1969 w Londynie.
W 1912 ukończył liceum klasyczne w Stryju, studiował filozofię, literaturę i historię na uniwersytetach w Krakowie i Wiedniu, a po wojnie krótko we Lwowie. Debiutował w 1913 wierszem HEJ, KIEDYŻ, KIEDYŻ! w drohobyckiej jednodniówce "1863". W czasach szkolnych i studenckich brał udział w ruchu niepodległościowym, m.in. w Drużynach Sokolich, po wybuchu I wojny światowej wstąpił ochotniczo do Legionu Wschodniego, po jego rozwiązaniu został wcielony do armii austriackiej. Od 1915 do 1918 przebywał w niewoli rosyjskiej w obozie jenieckim w Riazaniu. Po ucieczce stamtąd brał udział w konspiracyjnej działalności POW w Kijowie, skąd przedostał się do Warszawy (jesień 1918) i zaczął brać udział w stołecznym życiu literackim. Współpracował z pismem "Pro Arte et Studio", brał udział w wystąpieniach kabaretu Pod Picadorem, był jednym z współtwórców grupy poetyckiej "Skamander", wydał debiutancki tomik poetycki WIOSNA I WINO (1919). W czasie wojny polsko-bolszewickiej 1919-1921 był oficerem do spraw propagandy w Biurze Prasowym Naczelnego Dowództwa (1920), redagował Bibliotekę Żołnierza Polskiego oraz czasopisma "Ukraińskie Słowo" i "Dziennik Kijowski".
Po wojnie wrócił do Warszawy, gdzie mieszkał przez cały okres międzywojenny. Po wybuchu wojny został ewakuowany wraz z zespołem "Gazety Polskiej" do Lwowa, następnie przez Francję, Portugalię i Brazylię do Stanów Zjednoczonych (1941). Był tam założycielem komitetu redakcyjnego "Tygodnika Polskiego", współpracował z londyńskimi "Wiadomościami" Mieczysława Grydzewskiego (1945-1957). Publikował w wydawnictwach londyńskich i paryskim Instytucie Literackim (Biblioteka "Kultury"), współpracował z Radiem Wolna Europa. W 1964 przeniósł się do Europy, osiadając początkowo w Rzymie, później w Londynie, gdzie zmarł. W 1978 jego prochy przeniesiono do kraju.
W okresie wojennym Wierzyński pisze dużo (wydaje pięć tomów), stając się bardem walczącej Polski, towarzysząc żołnierzowi polskiemu w jego walce o prawo do ojczyzny i ocalenie wartości europejskiego humanizmu. Zmagania te przedstawione są jako tragiczne, pełne zwodów i rozczarowań, o czym świadczyć mogą także symboliczne tytuły tomów - ZIEMIA-WILCZYCA, czy KRZYŻE I MIECZE.
W okresie powojennym Wierzyński przeżywa kryzys psychiczny, związany m.in. z utratą podczas wojny prawie całej rodziny, co przekłada się również na kryzys twórczy. Wychodzi z niego, pisząc książkę o Chopinie (ŻYCIE CHOPINA), a od początku lat pięćdziesiątych wydaje kolejne tomy wierszy, stanowiące nowy rozdział w dziejach jego liryki. Zmienił warsztat poetycki, odrzucił klasyczne rygory i retoryczne wysłowienie, nadał swoim wierszom formę intymnej rozmowy, wykorzystując poetykę humoru, ironię i autoironię. Wyraził w nich stoicką afirmację istnienia, poczucie więzi z ojczystą mową i ziemią, a także wyraził tragizm wygnańczego losu oraz porażenie okrucieństwem powojennego świata.
Osobne miejsce w powojennej poezji Wierzyńskiego zajmuje pamfletowy i publicystyczny CZARNY POLONEZ (1968), przez niektórych badaczy ceniony dosyć nisko, przez innych (jak Michał Głowiński) stawiany obok POEMATU DLA DOROSŁYCH Adama Ważyka.
Oprócz poezji opublikował także dwa tomy opowiadań o tematyce wojennej (GRANICE ŚWIATA - 1933 i POBOJOWISKO - 1944), wybór recenzji i felietonów teatralnych W GARDEROBIE DUCHÓW (1938), książkę o Ameryce MOJA PRYWATNA AMERYKA (1966), a także zbiór esejów o charakterze wspomnieniowym CYGAŃSKIM WOZEM. MIASTA, LUDZIE, KSIĄŻKI (1966).
Poezja wojenna i powojenna:
BARBAKAN WARSZAWSKI, Nicea 1940
ZIEMIA-WILCZYCA, Londyn 1941
RÓŻA WIATRÓW, Nowy Jork 1942
BALLADA O CHURCHILLU, Nowy Jork 1944
PODZWONNE ZA KAPRALA SZCZAPĘ, Nowy Jork 1945
KRZYŻE I MIECZE, Londyn 1946
KORZEC MAKU, Londyn 1951
SIEDEM PODKÓW, Nowy Jork 1954
TKANKA ZIEMI, Paryż 1960
KUFER NA PLECACH, Paryż 1964
CZARNY POLONEZ, Paryż 1968
SEN MARA, Paryż 1969
Proza
WSPÓŁCZESNA LITERATURA POLSKA NA EMIGRACJI (odczyt), Nowy Jork 1943
ŻYCIE CHOPINA, Nowy Jork 1953
CYGAŃSKIM WOZEM. MIASTA. LUDZIE. KSIĄŻKI, Londyn 1966
MOJA PRYWATNA AMERYKA, Londyn 1966
Ze wstępu do BN:
Liryka wojenna Wiuerzyńskiego:
w okresie wojennym wydał Wierzyński 5 zbiorów wierszy, z czego nie są one szczególnie świetne, za to znajduje się w nich kilka perełek
w odczycie Współczesna literatura polska na emigracji poeta dał wyraz zmianie oczekiwań od literatury w obliczu katastrof II wojny światowej
Dwa najważniejsze tomy wojenne - Ziemia-Wilczyca i Krzyże i miecze
w okresie wojennej emigracji był Wierzyński poetą uczuć powszechnie odczuwanych (wiersze z podmiotem zbiorowym, dużo form zaimkowych „my”, „nas”, „nam”): opłakiwanie strat, wezwanie do walki, wspominanie szczęśliwszej przeszłości, potępianie zbrodni. Polski żołnierz był tym, kto walczy o ocalenie ludzkiego wymiaru historii i bronił całego dziedzictwa europejskiego.
Bijemy się o cały świat,
Biją się polskie pułki
O Nike z Samotraki,
O stare ateńskie zaułki
O tysiące minionych lat.
O Akropol i Kapitol
(Via Appia)
w pierwszym tomie opublikowanym na wychodźctwie - Ziemi-Wilczycy pojawiają się nawiązania do czasów wielkiej emigracji i motyw tęsknoty, rozwinięty w kolejnym tomie - Róży wiatrów.
Tomy wierszy z ostatnich lat wojny pełne są mrocznych tonów bliskich nastrojom rozpaczy, Bóg staje się adresatem skarg współczesnego Hioba polskiego
Bóg w wojennej liryce Wierzyńskiego jest nie tylko solidarnym towarzyszem niedoli człowieczej, ale jest też znakiem nadziei, który ma przedstawić ukryty sens bolesnych wydarzeń. Jest także stwórcą natury, która jest schronieniem dla człowieka, ma siłę oczyszczającą i ożywiającą.
Innym źródłem nadziei jest słowo i sztuka, a więc także i łącząca te pierwiastki poezja
Nierzadko tytuły wierszy wojennych wzorowane były na podobieństwo ody: Na zajęcie Warszawy przez Rosjan, Na dzień zwycięstwa, Na proces moskiewski, natomiast same teksty wierszy były zaprzeczeniem gatunku: zamiast opiewania wielkich czynów i postaci przynosiły obrazy pełne cynizmu i brutalnej przemocy (autor wstępu nazywa je antydytyrambami lub negatywnymi odami)
Pojawiają się też nawiązania do innych klasycznych gatunków: modlitwy, formy litanijne, parafrazy psalmów (Z księgi psalmów, Z Izajasza), hymny religijne, regularne ody (Do Finlandii, Do poetów)
Charakterystyczną cechą tej poezji jest jej tradycjonalizm, naśladownictwo romantycznych wzorów (przeciwstawienie niewinnej Polski złemu światu, sentymentalny doloryzm, waloryzacja przegranej)
Lepsze wiersze, bo operujące wieloma tonacjami i zdystansowane to: Polsko, którą przezwano, Do sumienia świata
Pojawiają się w wojennej poezji Wierzyńskiego wątki autobiograficzne
Ballada o Churchillu i Podzwonne za kaprala szczapę - poematy w tonacjach intymnej, satyrycznej, epickiej. W Podzwonnym... główna postać, choć umierająca traktowana jest poufale i humorystycznie.
Twórczość powojenna:
po publikacji Krzyży i mieczy cierpiał Wierzyński na tymczasową zapaść twórczą, opublikował niewiele pojedynczych wierszy, przeżywał ogólny kryzys psychiczny
zaczął pracę nad książką o Chopinie namówiony przez dyrygenta Artura Rodzińskiego, w wydobyciu z dołka pomogły mu natura i muzykoterapia.
Po pięciu latach przerwy, w 1951 roku ukazał się duży zbiór wierszy Korzec maku, a niedługo później kolejny - Siedem podków: Wierzyński pogłębił swój stosunek do słowa i języka, zaczął rozważać jego strukturę, dzieje , istotę, możliwości oddziaływania na człowieka.
Język poetycki obu tomów stał się bardziej swobodny, naturalny, zbliżony do potocznej komunikacji słownej
Wkracza nowa problematyka: zamiast polityki - sztuka sprawy społeczne ustępują miejsca osobistym, troska o losy zbiorowości (zwłaszcza narodu) zeszłą na plan dalszy wobec zainteresowań losem indywiduum ludzkiego.
rozjaśnienie atmosfery emocjonalnej wielu tekstów
twórczość pierwszych lat powojennych to przykładanie wagi do zagadnień sztuki
„drugie narodziny poetyckie” lub „drugi debiut”
zmiany gatunkowe - zwrócenie się ku balladzie
w środkowych latach powojennego okresu można zauważyć w twórczości Wierzyńskiego pewne zmiany w poetyce i filozofii: pojawia się więcej utworów będących ekspresją przeżyć związanych z oddaleniem od ojczyzny
na przełomie lat 50. i 60. publikuje dużo miniatur poetyckich, nadal tworzy liczne liryki o sztuce, w tym swoje mikromonografie poetyckie o dziełach wielkich malarzy i muzyków: Cezanne'a, Michała Anioła, Van Gogha, Haydna, Scaralttiego. Pisze też utwory o innych poetach: leśmianie, Tuwimie, Emily Dickinson
napisał też cykl erotyków do żony
często korzysta z cytatów jako ze środka poetyckiego
uprzywilejowane miejsce zaczął zajmować wieloznaczny obraz apelujący do podświadomości odbiorcy
osobne miejsce w twórczości Wierzyńskiego zajmuje Czarny polonez poświęcony aktualnym wydarzeniom i nastrojom nurtującym polskie społeczeństwo w drugiej połowie lat 60, sytuowany przez Głowińskiego obok Poematu dla dorosłych Ważyka jako najlepszy utwór w dziedzinie poezji politycznej napisany po wojnie.
Idea geohumanizmu - przenika tom Tkanka ziemi. Geohumanista to człowiek, który dzięki codziennemu trudowi jednoczącemu go z bliźnimi znalazł swe miejsce w rytmie kosmosu i globalnej wspólnocie ludzkiej.