KAZIMIERZ WIERZYŃSKI

Wierzyński Kazimierz, pierwotnie Kazimierz Wirstlein (1894-1969), brat H. Wierzyńskiego, poeta, prozaik, eseista. Studiował filozofię, filologię polską i historię na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz na uniwersytecie w Wiedniu. Uczestnik ruchu niepodległościowego (członek Drużyn Strzeleckich i ruchu młodzieżowego Zarzewie). Po wybuchu I wojny światowej wstąpił (1914) do ochotniczej polskiej formacji wojskowej Legion Wschodni, a po rozwiązaniu formacji został wcielony do armii austriackiej. 1915-1918 był jeńcem w obozie w Riazaniu (Rosja). 1918 członek Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) w Kijowie. Od 1918 w Warszawie, wybitny współtwórca grupy poetyckiej Skamander. 1919-1921 oficer Wojska Polskiego, pracownik Biura Prasowego Naczelnego Dowództwa. 1927-1929 redaktor naczelny Przeglądu Sportowego. 1931-1932 redaktor tygodnika Kultura w Warszawie. Od 1938 członek Polskiej Akademii Literatury. Po wybuchu II wojny światowej przedostał się do Francji, stamtąd do Portugalii i Brazylii, następnie do USA. Redaktor Tygodniowego Przeglądu Literackiego Koła Pisarzy z Polski (1941-1942) i Tygodnika Polskiego (1943-1947) w Nowym Jorku. 1964 wyjechał do Europy, przebywał głównie w Rzymie, a potem w Londynie, gdzie zmarł.

Tomiki

Wiosna i wino, Warszawa 1919 Wróble na dachu, Warszawa 1921 Wielka Niedźwiedzica, Warszawa 1923 Pamiętnik miłości, Warszawa 1925 Laur olimpijski, Warszawa 1927 Pieśni fanatyczne, Warszawa 1929 Rozmowa z puszczą, Warszawa 1929 Gorzki urodzaj, Warszawa 1933 Wolność tragiczna, Warszawa 1936 Kurhany, Warszawa 1938 Barbakan warszawski, Nicea 1940

Ziemia-Wilczyca, Londyn 1941 Róża wiatrów, Nowy Jork 1942 Ballada o Churchillu, Nowy Jork 1944 Podzwonne za kaprala Szczapę, Nowy Jork 1945 Krzyże i miecze, Londyn 1946 Korzec maku, Londyn 1951 Siedem podków, Nowy Jork 1954 Tkanka ziemi, Paryż 1960 Kufer na plecach, Paryż 1964 Czarny polonez, Paryż 1968 Sen mara, Paryż 1969

Twórczość

Debiutował w 1913 roku (wiersz Hej, kiedyż, kiedyż), ale właściwym debiutem był tomik wierszy Wiosna i wino (1919), który dzięki radosnej i entuzjastycznej tonacji lirycznych wyznań autora zdobył mu popularność i rozgłos i stał się "kamieniem węgielnym" jego późniejszej sławy. Nastrój entuzjazmu i radości dominował także w kolejnym zbiorze wierszy Wierzyńskiego - Wróble na dachu (1921), ale później zaczął przygasać, a jego miejsce zajęła głęboka refleksja nad złożonością natury życia i świata (zbiory wierszy: Wielka Niedźwiedzica (1923 - z cyklem wierszy wojennych z lat 1914-1918), Pamiętnik miłości (1925), Rozmowa z puszczą (1929)).

W kolejnych tomach wierszy Wierzyński przedstawił katastroficzną wizję współczesnej cywilizacji (poematy i wiersze ekspresjonistyczne w Pieśniach fanatycznych (1929) i Gorzkim urodzaju (1933)). Na tym tle odrębnym zjawiskiem był Laur olimpijski (1927 - poetycka projekcja przeżyć i emocji sportowych, za którą Wierzyński otrzymał złoty medal w konkursie literackim Olimpiady w Amsterdamie w 1928 r.)

Książką, którą sam Wierzyński uznał za "dzieło swojego życia" była Wolność tragiczna (1936) - zbiór poematów w stylu romantycznym, których bohaterem jest marszałek Piłsudski, a ich myślą przewodnią jest pytanie z niepokojem o przyszłość niedawno odzyskanej, a już ponownie zagrożonej wolności Polski. Kolejny tom Kurhany (1938) złożony był już w całości z wierszy inspirowanych przez romantyczne reminiscencje artystyczno-literackie, dało się w nim odczuć zapowiedź nadciągającej "burzy dziejowej". Okres przedwojennej twórczości Wierzyńskiego zamknął wiersz Wstążka z "Warszawianki", wydrukowany 3 września 1939 r. w ostatnim numerze Wiadomości Literackich.

W latach wojennych poeta w swoich wierszach dodawał ducha żołnierzom polskim, zagrzewał do walki o wolność ojczyzny i ocalenie wartości humanistycznych. Tragizm sytuacji i zmagań wojennych, a także rozczarowań i zawodów Wierzyński zawarł w tomach o symbolicznych i znamiennych tytułach: Ziemia-Wilczyca (1941 - z poematem Barbakan warszawski z 1940 r.), Róża Wiatrów (1942) oraz wydane już po wojnie Krzyże i miecze (1946). Koniec i wynik wojny zaznaczyły się wyraźnym osłabieniem "mocy twórczej" poety, na co wpływ miał również jego dramat osobisty: w czasie okupacji i powstania warszawskiego Wierzyński utracił prawie połowę swojej rodziny (m.in. w 1943 r. na Majdanku zginął jego brat, Hieronim, dziennikarz, a w 1944 zginął jego przyrodni brat Bronisław, inżynier oraz zmarli rodzice poety). Podźwignął się z tej zapaści za sprawą muzyki, pisząc książkę o Chopinie Życie Chopina (wydanie angielskie 1949 z przedmową Artura Rubinsteina, wydanie polskie 1953).

Nowym rozdziałem w twórczości lirycznej Wierzyńskiego, wyrazem odnalezienia sensu własnego życia i twórczości były tomy poezji Korzec maku (1951), Siedem podków (1954), Tkanka ziemi (1960), Kufer na plecach (1964) i Sen mara (1969). Odbiegał od nich tonacją publicystyczną i pamfletowym ujęciem rzeczywistości polskiej Czarny polonez (1968).

Kazimierz Wierzyński wypowiadał się również w prozie; ogłosił m. in. dwa tomy opowiadań o tematyce zaczerpniętej z wydarzeń obu wojen światowych - Granice świata (1933) i Pobojowisko (1944), wybór recenzji i felietonów teatralnych W garderobie duchów (1938), szkic odczytowy Współczesna literatura polska na emigracji (1943), książkę Moja prywatna Ameryka (1966 - obraz przyrody, historii i mieszkańców tego kontynentu) oraz Cygańskim wozem. Miasta, ludzie, książki (1966 - zbiór esejów o charakterze wspomnieniowym i literackim).

Dzieła poety przetłumaczono na główne języki europejskie, zwłaszcza Laur olimpijski i Życie Chopina oraz m.in. wybór wierszy w przekładzie angielskim (1959).

Twórczość

• 1819 Wiosna i wino

• 1923 Wielka Niedźwiedzica

  • utwory pełne przygnębienia, ocierające się o wojenną śmierć

• 1921 Wróble na dachu

  • zwariowana radość życia

  • bunt typowo młodzieńczy

  • dytyrambiczne wiersze programowe Heroica, Manifest szalony

• 1925 Pamiętnik miłości – poetycki listownik miłosny

• 1927 Laur olimpijski

  • jasna tonacja

  • nawiązanie do poezji antycznej

    • wiersz heksametroidalny

  • odcień reportażu poetyckiego

  • oddanie ruchu

  • tendencja do patosu i hiperboli, hymny

• 1929 Rozmowa z puszczą

  • tom przełomowy

  • początkowo – jasna tonacja

  • obraz nędzy miejskiej

• Pieśni fanatyczne

  • problematyka społeczna, obraz nędzy miejskiej

  • abolicjonistyczna Pieśń szubienic

  • „mizerabilistyczne” wiersze

• Gorzki urodzaj

  • klasycyzm skamandrycki

• poezja historiozoficzno-mitologicznego patosu

• 1933 Granice świata

  • zbiór opowiadań

  • proza realizmu psychologicznego

• 1936 Wolność tragiczna

  • poemat

  • poetycki życiorys Piłsudskiego zamknięty epitafiami

  • styl wysoki, patetyczny, dramatyczny

  • stylizacja na romantyczną poezję

  • mit Piłsudskiego

  • dramatyczne napięcie

• 1938 Kurhany

  • 13-zgłoskowce

  • XIX-wieczni bohaterowie narodowej mitologii (ks. Józef, przywódcy duchowni, artyści, zwłaszcza Adam Mickiewicz, Fryderyk Chopin)

  • „apel wielkich umarłych”

  • brak dramatyzmu

  • przepoetyzowanie, „przeromantyzowanie”

  • pastisz miejscami

• Wstążka z „Warszawianki”

  • synteza polskiej mitologii

  • Piłsudski – zjawa, duch, sposobiący naród do nieuniknionej wojny

Wiersze:

„Kufer” – Wiersz Kufer odnajdziemy w tomiku – Kufer na  plecach z 1964 roku. Poeta, podobnie jak w swoich tomach Korzec maku czy Tkanka ziemi, jawi się w nim jako wygnaniec. Wiersz został zadedykowany Marii Dąbrowskiej. Zbiór traktuje o tułaczu, który cierpi z powodu tęsknoty za ojczyzną i wiedzie wędrowny żywot. Sytuacja w kraju po upadku powstania listopadowego zmusiła Polaków do emigracji do Francji czy Anglii. Najgorsze było to, że mało który z nich wracał. Zostali zmuszeni spędzić resztę życia poza granicami własnego kraju, wśród obcych ludzi, z dala od rodziny i przyjaciół. W Kufrze poeta wyraził swoją tęsknotę za ojczyzną oraz opisał tułaczkę z jednego kontynentu na drugi. Nie podziwia uroków nowych miejsc, nie zachwyca się egzotyką odmiennej kultury czy faktem poznawania nowych ludzi. W utworze dominuje nostalgiczny nastrój, uczucie smutku wywołane ujrzeniem na strychu tytułowego kufra blachą okutego, pełnego niezdatnych na nic rupieci, który towarzyszył podmiotowi lirycznemu podczas jego długiej wędrówki. Utwór ma wydźwięk pesymistyczny, smutny, jest przepełniony goryczą. Podmiot liryczny pogodził się z losem tułacza, że nie chce już walczyć z przystosowaniem się do nowego miejsca czy podjąć próby powrotu do domu. Podmiot liryczny nie rozczula się nad swoim losem. Tytułowy Kufer jest symbolem tak zwanej małej ojczyzny, znakiem tułaczki, włóczykija, wieloletniej pielgrzymki człowieka przymusowo pozbawionego domu i ojczyzny. Nie jest jednak synonimem szczęścia, ponieważ podmiot cierpi. Było mu bardzo ciężko zamknąć całe dotychczasowe życie w jednej walizce i zostawić wszystko, co zbudował do tej pory, za sobą.

„Zielono mi w głowie” - Kazimierz Wierzyński jest autorem tomiku Wiosna i wino z 1919 roku. W tym zbiorze, zamykającym wczesny etap jego twórczości, odnajdziemy wiersz Zielono i w głowie. Kazimierz Wierzyński zawarł swoją filozofię oraz ogłosił swój pogląd na sztukę. Wiersz jest zatem swoistym programem artystycznym, manifestem poetyckim Wierzyńskiego. Rozpoczyna swój wywód od radosnego zachwytu nad własną młodością i niedojrzałością. Porównuje swoją duszę do ogrodu, w którym bez pomocy ogrodnika zakwitają najpiękniejsze i najrzadsze kwiaty. Żywot podmiotu lirycznego jest beztroskie i pozbawione problemów. Podmiot przyznaje się, że chce rozprzestrzeniać swoją radość na innych, rozdaję wokoło swój uśmiech, wręcza wszystkim swoje bukiety, czyli pozytywne myśli. W końcu nazywa się radosną wichurą zachwytu i szczęścia, dochodząc do wniosku, że każdy poeta - zamiast człowiekiem - powinien być wiosną!. Wymowa liryku jest optymistyczna, wiosenna, radosna. Widać w nim wszystkie najważniejsze cechy poezji Skamandrytów: prosty język, zerwanie z użalaniem się nad swoim nieszczęsnym życiem. Wierzyński, portretujący się jako zwykły człowiek, afirmuje życie, wychwala pozytywne myślenie. Pisze o pięknie kwiatów i blasku słońca tak, że czytelnik-adresat wiersza, czuje zapach fiołków i promienie światła na twarzy.

„Motto” - Wiersz Motto to tekst refleksyjny, często zestawiany pod względem interpretacyjnym z tekstem Antoniego Słonimskiego Lamus czy konfrontowany z biblijnym cytatem Na początku było słowo. Liryk dotyczy roli i sytuacji słowa, funkcji poety oraz poezji, ale ma także wydźwięk patriotyczny. Można w nim dostrzec elementy katastroficzne, tak bardzo widoczne w powojennej twórczości Wierzyńskiego. Autor jest zdania, że tylko motto jest w stanie pomóc człowiekowi w najtrudniejszych chwilach, jest jego ostatnią deską ratunku. Według Wierzyńskiego słowo ma nadal niesłabnącą władzę i potęgę, wypełnia życie człowieka, jest stale obecne w jego historii, decyduje o jego losie. Tytułowe motto jest zatem nieśmiertelnym słowem polskim, które będzie dla rodaków Wierzyńskiego pocieszycielem oraz ukojeniem. Autor kochał ojczyznę. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w okresie odbudowywania kultury i stabilizacji, stale bał się, że nieroztropni i mało przedsiębiorczy rodacy nie są przygotowani do wykorzystania szansy, jaką daje im historia, że zmarnują okazję, jaka może się już więcej nie powtórzyć. Stąd właśnie słowa o polskim motcie zapisanym nad światem, czyli twórczości narodowej – pojmowanej jako literaturę w języku polskim, przybliżającą ludziom historię, kulturę i tradycję ojczyzny – umożliwiającej Polakom łączenie się w myśli bez względu na ograniczające ich terytoria, dodającej siły do walki i nadziei na zwycięstwo oraz będącej drogowskazem dla wygnanych, powracających do domu.

"Ojczyzna chochołów" - wiersz ten jest nawiązaniem do sytuacji opisanej w "Weselu" Stanisława Wyspiańskiego. Przepełniony jest pesymizmem i obawą o los ojczyzny. Pesymizm ten wynika z rozdźwięku pomiędzy postawami rodaków. Są osoby, które całe swoje siły poświęcają za ojczyznę, ale są i takie, które przepełnione są egoizmem i stagnacją, jak tytułowe chochoły. Aby Polska mogła się odrodzić wszyscy muszą podjąć aktywną walkę.

"Jestem jak szampan" - jest to afirmacja i radość z istnienia. Panegiryk na cześć radości życia. Poeta jest przepełniony radością życia jak w upojeniu alkoholowym, dlatego porównuje siebie do różnego rodzaju trunków.

"Skok o tyczce" - to afirmacja wieku młodzieńczego, krzepy i sprawności fizycznej. Osoby opisane w wierszu przywałują na myśl antycznych bogów i bohaterów, a także starożytnych uczestników pierwszych igrzysk, którzy byli młodzi, silni, piękni i wysportowani.

3