KAZIMIERZ WIERZYŃSKI

języki:  polski  angielski 

Poeta, prozaik, eseista. Urodził się 27 sierpnia 1894 w Drohobyczu jako Wirstlein (w 1912 cała rodzina wystąpiła o zmianę nazwiska na Wierzyński), zmarł 13 lutego 1969 w Londynie.

W 1912 ukończył liceum klasyczne w Stryju, studiował filozofię, literaturę i historię na uniwersytetach w Krakowie i Wiedniu, a po wojnie krótko we Lwowie. Debiutował w 1913 wierszem Hej, kiedyż, kiedyż! w drohobyckiej jednodniówce "1863". W czasach szkolnych i studenckich brał udział w ruchu niepodległościowym, m.in. w Drużynach Sokolich, po wybuchu I wojny światowej wstąpił ochotniczo do Legionu Wschodniego, po jego rozwiązaniu został wcielony do armii austriackiej. Od 1915 do 1918 przebywał w niewoli rosyjskiej w obozie jenieckim w Riazaniu. Po ucieczce stamtąd brał udział w konspiracyjnej działalności POW w Kijowie, skąd przedostał się do Warszawy (jesień 1918) i zaczął brać udział w stołecznym życiu literackim. Współpracował z pismem "Pro Arte et Studio", brał udział w wystąpieniach kabaretu Pod Picadorem, był jednym z współtwórców grupy poetyckiej "Skamander", wydał debiutancki tomik poetycki Wiosna i wino (1919). W czasie wojny polsko-bolszewickiej 1919-1921 był oficerem do spraw propagandy w Biurze Prasowym Naczelnego Dowództwa (1920), redagował Bibliotekę Żołnierza Polskiego oraz czasopisma "Ukraińskie Słowo" i "Dziennik Kijowski".

Po wojnie wrócił do Warszawy, gdzie mieszkał przez cały okres międzywojenny. Był stałym współpracownikiem miesięcznika "Skamander", "Wiadomości Literackich" (od 1924), recenzentem literackim i teatralnym "Gazety Polskiej" (od 1930), redagował tygodnik "Kultura" (1931-1932), a także "Przegląd Sportowy" (1926-1931). W 1928 otrzymał złoty medal w konkursie literackim IX Olimpiady, w 1935 Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury, w 1936 Państwową Nagrodę Literacką. W 1938 został powołany na członka PAL. Po wybuchu wojny został ewakuowany wraz z zespołem "Gazety Polskiej" do Lwowa, następnie przez Francję, Portugalię i Brazylię do Stanów Zjednoczonych (1941). Był tam założycielem komitetu redakcyjnego "Tygodnika Polskiego", współpracował z londyńskimi "Wiadomościami" Mieczysława Grydzewskiego (1945-1957). Publikował w wydawnictwach londyńskich i paryskim Instytucie Literackim (Biblioteka "Kultury"), współpracował z Radiem Wolna Europa. W 1964 przeniósł się do Europy, osiadając początkowo w Rzymie, później w Londynie, gdzie zmarł. W 1978 jego prochy przeniesiono do kraju.

Twórczość międzywojenna Wierzyńskiego rozpoczyna się tomami Wiosna i wino (1919) oraz Wróble na dachu (1921), przynosząc nieznaną wcześniej poezji polskiej dawkę radości życia o ogromnym nasileniu, co przy tradycyjnie poważnej i koturnowej polskiej liryce było istotną nowością. Podmiot liryczny, występujący jako młody człowiek żyjący wśród konkretnych realiów współczesnej miejskiej cywilizacji obnosi po ulicach swoją radość życia, programowo niefrasobliwy i zbuntowany przeciw rygorom, powadze i nudnej pryncypialności zastanego świata.

Wszystko to zmienia się począwszy od tomu Wielka Niedźwiedzica (1923). Poezja Wierzyńskiego traci radość, euforyczny nastrój przygasa, przechodzi w pogłębioną refleksję nad złożoną naturą życia i świata (m.in. włącza on do tego tomu wiersze wojenne z lat 1914-1918). Zjawiskiem odrębnym w jego twórczości jest w sposób mistrzowski nawiązujący wersyfikacją i tematyką do antyku tom Laur olimpijski (1927), który zawiera portrety sportowców w akcji. Tendencja reportażowa i realizm obserwacji łączy się w nim harmonijnie ze skłonnością do patosu i hiperboli, z pochwałą sportu i jego wartości moralnych, a nawet z hymnem na cześć przekraczającego wyznaczone sobie granice człowieczeństwa.

Kolejny tom, Pieśni fanatyczne (1929), przynosi ekspresjonistyczną, czy nawet preturpistyczną wizję miejskiej nędzy, wzorowaną na mechanizmach snu, zbliżoną w pewnym stopniu do onirycznych wizji Schulza, być może nawet zapowiadająca poezje miejskiego wyobcowania autorstwa Białoszewskiego.

Tom Wolność tragiczna (1936) to zamknięty wierszami epitafijnymi życiorys Piłsudskiego, kreujący i czerpiący z istniejącego w dwudziestoleciu mitu tej postaci, legendy o wielkim samotniku, przywódcy, który przerasta własny naród i bezskutecznie próbuje pchnąć go na drogi wielkości. Ostatni z przedwojennych tomów Wierzyńskiego, Kurhany (1938), napisany jest w patetycznej retoryce, 13-zgłoskowcem, opisuje bohaterów (głównie XIX-wiecznych) narodowej mitologii - kontynuacją i zamknięciem tego nurtu w poezji Wierzyńskiego jest napisana w końcu sierpnia 1939 Wstążka z Warszawianki, synteza polskiej mitologii, w której znowu główną rolę odgrywa Piłsudski, a która zakończona jest pointą "Coś jak grecka tragedia, coś jak wieś spokojna".

W okresie wojennym Wierzyński pisze dużo (wydaje pięć tomów), stając się bardem walczącej Polski, towarzysząc żołnierzowi polskiemu w jego walce o prawo do ojczyzny i ocalenie wartości europejskiego humanizmu. Zmagania te przedstawione są jako tragiczne, pełne zwodów i rozczarowań, o czym świadczyć mogą także symboliczne tytuły tomów - Ziemia-Wilczyca, czy Krzyże i miecze.

W okresie powojennym Wierzyński przeżywa kryzys psychiczny, związany m.in. z utratą podczas wojny prawie całej rodziny, co przekłada się również na kryzys twórczy. Wychodzi z niego, pisząc książkę o Chopinie (Życie Chopina), a od początku lat pięćdziesiątych wydaje kolejne tomy wierszy, stanowiące nowy rozdział w dziejach jego liryki. Zmienił warsztat poetycki, odrzucił klasyczne rygory i retoryczne wysłowienie, nadał swoim wierszom formę intymnej rozmowy, wykorzystując poetykę humoru, ironię i autoironię. Wyraził w nich stoicką afirmację istnienia, poczucie więzi z ojczystą mową i ziemią, a także wyraził tragizm wygnańczego losu oraz porażenie okrucieństwem powojennego świata.

Osobne miejsce w powojennej poezji Wierzyńskiego zajmuje pamfletowy i publicystyczny Czarny Polonez (1968), przez niektórych badaczy ceniony dosyć nisko, przez innych (jak Michał Głowiński) stawiany obok Poematu dla dorosłych Adama Ważyka.

Oprócz poezji opublikował także dwa tomy opowiadań o tematyce wojennej (Granice świata - 1933 i Pobojowisko - 1944), wybór recenzji i felietonów teatralnych W garderobie duchów (1938), książkę o Ameryce Moja prywatna Ameryka (1966), a także zbiór esejów o charakterze wspomnieniowym Cygańskim wozem. Miasta, ludzie, książki (1966).

Twórczość

Poezja

• Wiosna i wino, Warszawa 1919

• Wróble na dachu, Warszawa 1921

• Wielka Niedźwiedzica, Warszawa 1923

• Pamiętnik miłości, Warszawa 1925

• Laur olimpijski, Warszawa 1927

• Pieśni fanatyczne, Warszawa 1929

• Rozmowa z puszczą, Warszawa 1929

• Gorzki urodzaj, Warszawa 1933

• Wolność tragiczna, Warszawa 1936

• Kurhany, Warszawa 1938

• Barbakan warszawski, Nicea 1940

• Ziemia-Wilczyca, Londyn 1941

• Róża wiatrów, Nowy Jork 1942

• Ballada o Churchillu, Nowy Jork 1944

• Podzwonne za kaprala Szczapę, Nowy Jork 1945

• Krzyże i miecze, Londyn 1946

• Korzec maku, Londyn 1951

• Siedem podków, Nowy Jork 1954

• Tkanka ziemi, Paryż 1960

• Kufer na plecach, Paryż 1964

• Czarny polonez, Paryż 1968

• Sen mara, Paryż 1969

Proza

• Granice świata. Opowiadania, Warszawa 1933

• W garderobie duchów. Wrażenia teatralne, Lwów, Warszawa 1938

• O Bolesławie Leśmianie. Mowa wygłoszona na uroczystym zebraniu Polskiej Akademii Literatury, Warszawa 1939

• Współczesna literatura polska na emigracji (odczyt), Nowy Jork 1943

• Pobojowisko, Nowy Jork 1944

• Życie Chopina, Nowy Jork 1953

• Cygańskim wozem. Miasta. Ludzie. Książki, Londyn 1966

• Moja prywatna Ameryka, Londyn 1966

---