Kazimierz Wierzyński
Dwa pierwsze tomy poetyckie Wierzyńskiego Wiosna i wino (1919) oraz Wróble na dachu (1921) stanowią radykalne oderwanie, odrzucenie młodopolskich nastrojów nostalgii i pesymizmu. Przyniosły coś oszałamiającego, nowego: pochwalę życia, radości wynikającej z miłości do świata, niezwykłości istnienia. To zachwyt nad witalizmem, egzystencjalnym Ja" człowieka. Nie chodzi w pierwszym tomie o prawdę psychologiczną, lecz o nową jakość artystyczną, wyraźny przełom, uwolnienie poezji od społecznego obowiązku, narodowej powinności. Ową radość i wolność Wierzyński łączył z całkowitym zerwaniem z „wysokim stylem", posługując się słownictwem kolokwialnym, potocznym.
Trzeci tom zatytułowany Wielka niedźwiedzica stanowi jakby zaprzeczenie poprzedniego stanu emocjonalnego poety. Ten obszerny cykl zajmują wiersze wcześniejsze niż Wiosna i wino, napisane w latach 1914 -1918. Ich tonacja jest na ogół pesymistyczna. Rozpacz, zwątpienie całkowicie tłumaczą się wojennymi okolicznościami. Doświadczenie tamtych lat, to doświadczenie bezsensu wojny, terroru, otaczającego zewsząd absurdu. Wiersze są spojrzeniem w pustkę śmierci i bezsens historii. Podmiot liryczny mówi o świecie nad którym nie ma władzy - o historii, społeczeństwie polskości. Oznacza to coraz dalsze odchodzenie od światopoglądu awangardy. Poeta otwiera się na prawdy płynące z zewnątrz, nie tylko własne ,ja". Tom Wielka niedźwiedzica był próbą
pogłębienia, dojrzalszego spojrzenia na świat.
W nocy, gdy wszystkie swoje tęsknoty uśpicie, Ja do waszych zamkniętych drzwi cicho zapukam I powiem wam, że chociaż minęło me życie, Wciąż jeszcze nie znalazłem i wciąż jeszcze szukam.
Nie znalazłem i szukam tego pojednania,
Które miłość do świata ze światem pogodzi,
By w tym zawitym kole wiecznego mijania
Żyć było mniej boleśniej i umierać słodziej.
Wierzyński świadomy jest trudności pogodzenia miłości do świata ze światem. Wie także, że rozwiązania tego nie uda mu się znaleźć.
W roku 1929 zostają wydane: Rozmowa z puszcza oraz Pieśni fanatyczne. Te drugie to poetycka wizja miejskiego, biednego tłumu. Wierzyński nie formułuje jednak dosłownych wniosków społecznych, nie oskarża, tylko opisuje i ostrzega. Tom ten wyrasta z nastrojów katastroficznych i moralnego niepokoju:
Ratuj nas żywcem zamurowanych,
Na wiecznie to samo skazanych,
W kożdym oknie zapatrzonych,
W każdej ulicy zgubionych,
Szlonych i obłąkanych
Od ty/u dni.
W owym okresie wzorem obywatelskiej postawy był dla Wierzyńskiego Stefan Żeromski. Pieśni fanatyczne można określić mianem poszukiwania, dla którego mottem może być okrzyk głównego bohatera Przedwiośnia: „Polsce trzeba na gwałt wielkiej idei".
Ten nagły zwrot w poezji Wierzyńskiego nie jest żadnym przełomem, lecz wynikał z narastania problemów społecznych, a także ostatecznego ustalenia roli poezji w świadomości poety - nie może być obojętna na sprawy ogólnoludzkie. Wzór Żeromskiego zobowiązywał do ciągłego niepokoju i pytania o sprawy najistotniejsze. Ideał nadany przez Żeromskiego i Wyspiańskiego mówił o szukaniu duchowej formuły dla rzeczywistości, która nadałaby jej odpowiedni kierunek.
W kolejnym tomiku Gorzki urodzaj (1933) zwraca uwagę wiersz New York - ponura, katastroficzna wizja miasta - molocha, gigantycznej Wieży Babel, kraju zdominowanego przez wartości .materialne. Światopoglą Wierzyńskiego zaczyna mieć na stałe rys tragiczny, wynikający z prawdy, iż nawet szczęście ściera się z okrucieństwem świata.
Najbardziej charakterystyczny jest dla Wierzyńskiego zbiór Wolność tragiczna (1936) wydany po śmierci Piłsudskiego. Tom ten stał się próbą ukazania współczesnej Polski przez pryzmat romantycznego dziedzictwa. Cykl Werbel Żałobny składa się z wierszy, w których osobą mówiącą jest sam Marszałek. Wierzyński kreuje go na „wielkiego ducha", wypełnienie romantycznych wróżb -nadszedł czyn i działanie wodza. Postać Marszałka uznał więc poeta za wcielenie romantycznego bohatera. W Wolności tragicznej widoczna jest świadomość poety, iż na literaturze spoczywa odpowiedzialność za formy życia duchowego społeczeństwa. Jednakże tu wieszczem i duchowym przywódcą staje się Piłsudski. Konflikt pomiędzy ideą wolności a egoizmem społeczeństwa nadaje tej problematyce odcień tragiczny. Kontekst tradycji romantycznej w Wolności tragicznej jeszcze bardziej uwidacznia patetyczna wymowa oraz skupienie uwagi na dramatycznych losach narodu.