Podstawowe mierniki wzrostu gospodarczego

Wzrost gospodarczy określa wymierne skutki procesu powiększania zdolności wytwórczych kraju w danym okresie.

Mierniki wzrostu gospodarczego:
• produkt krajowy brutto(PKB): całkowita wartość dóbr i usług wytworzonych przez społeczeństwo w ciągu danego roku na terenie danego kraju(kiedy rośnie PKB społeczeństwo staje się bogatsze),
• produkt narodowy brutto(PNB): całkowita wartość wyrobów i usług wytworzonych przez obywateli danego kraju w ciągu jednego roku, PNB uwzględnia również dochody krajowych firm uzyskane za granicą, nie uwzględnia dochodów obcych firm działających w kraju,
• dochód narodowy(DN): stanowi nowo wytworzoną wartość produktu krajowego w ciągu roku przez wszystkie podmioty gospodarki narodowej, skorygowaną o saldo rozliczeń z zagranicą,
• wielkość produktu PKB przypadająca na jednego mieszkańca.

PKB - Produkt Krajowy Brutto

Produkt krajowy brutto, PKB, miernik produkcji wytworzonej na obszarze danego kraju. Jest sumą wydatków gospodarstw domowych na zakup dóbr i usług konsumpcyjnych, wydatków sektora prywatnego na zakup dóbr i usług inwestycyjnych, wydatków państwa na zakup dóbr i usług oraz salda bilansu handlu zagranicznego.

PKB może być wyrażony w cenach rynkowych, zawierających podatki pośrednie lub - po ich potrąceniu - w cenach czynników wytwórczych (cenach netto).

PKB różni się od produktu narodowego brutto (PNB) tym, że nie uwzględnia dochodu z lokat zagranicznych.

Jako najważniejszy z wielkości makro uważa się powszechnie wskaźnik PKB, który pozwala doskonale ocenić w jakim stanie znajduje się gospodarka danego kraju, w jakim stadium cyklu koniunkturalnego - czyli po prostu czy jest dobrze, czy źle.

PKB Jest to dochód, jaki został wytworzony tylko i wyłącznie na geograficznym obszarze Polski, zarówno przez Polaków, jak i obcokrajowców. Dochodów uzyskanych przez Polaków za granicą nie wlicza się do GDP Polski.

PKB = Konsumpcja + Inwestycje + Wydatki Rządowe + Eksport - Import

Relacja: czynnik-rynek

Można przyjąć, że istnieje ogólnie przyjęta zależność: wzrost PKB powoduje również wzrost kursu waluty krajowej w stosunku do innych walut.

Wzrost PKB oznacza zazwyczaj dobry stan gospodarki, wzrost produkcji przemysłowej, przypływ inwestycji zagranicznych, wzrost eksportu. Przypływ inwestycji zagranicznych i wzrost eksportu powodują zwiększenie popytu na walutę narodową przez zagranicę, co wyraża się we wzroście kursu. Utrzymujący się wzrost PKB może przejść w fazę 'przegrzania ekonomii”, wzrost tendencji inflacyjnych, oczekiwania podwyższenia stóp procentowych (jeden ze środków do walki z inflacją), co także prowadzi do wzrostu wartości waluty narodowej. Dlatego bardzo ważne jest, aby utrzymać delikatną równowagę kursową. Wzrost lub spadek PKB zależy od polityki gospodarczej rządu. Ze względu na środki, jakimi dysponuje rząd, dzielimy politykę makroekonomiczną na fiskalną i monetarną.

Należy jednak pamiętać, że zbyt duży wzrost kursu waluty krajowej (aprecjacja) może doprowadzić do podniesienia kosztów eksportu (niekorzystny kurs wymiany waluty), spadku kosztów importu, co w konsekwencji odniesie się do spadku PKB lub przynajmniej spowolnienia jego wzrostu.

PKB, jak wskaźnik jest publikowany co kwartał i to zazwyczaj z jedno, lub dwumiesięcznym poślizgiem. Często już wcześniej na podstawie szczegółowych comiesięcznych danych można przewidzieć jego wielkość. Trzy kwartały z rzędu spadku PKB = Recesja (termin stosowany do określenia pierwszej fazy cyklu gospodarczego, w której zmniejszenie stopnia aktywności gospodarczej przejawia się tylko w obniżeniu tempa wzrostu produktu krajowego brutto (PKB) w porównaniu z poprzednim okresem, nie następuje natomiast bezwzględny spadek rozmiarów produkcji, a w konsekwencji produktu krajowego brutto, określany mianem kryzysu.)

W dniu 30 lipca 2004 r. Główny Urząd Statystyczny po raz pierwszy opublikował rachunki kwartalne produktu krajowego brutto (PKB) wyrównane sezonowo, dla pełnego szeregu danych, tj. od I kwartału 1995 r. Jednocześnie użytkownicy zostali poinformowani, że począwszy od danych za II kwartał 2004 r., informacje o PKB wyrównanym sezonowo będą na bieżąco publikowane przez GUS, łącznie z szacunkami PKB w dotychczasowym ujęciu, w terminie 70 dni po kwartale.

Prezentowane w notatce liczby, w pierwszej części obejmują zakres danych opisujących zmiany realne PKB i jego elementów nie wyrównanych sezonowo, wyrażone w cenach stałych średniorocznych roku poprzedniego (dotychczasowe ujęcie) oraz, po raz pierwszy, w cenach stałych roku bazowego 1995, w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego, natomiast w drugiej części pokazano zmiany realne szeregów danych PKB i jego elementów w cenach stałych roku bazowego 1995, w odniesieniu do kwartału poprzedniego, nie wyrównanych sezonowo, wyrównanych sezonowo oraz zmiany wynikające z trendu.

Produkt Krajowy Brutto (PKB) Polski na głowę, mierzony w standardzie siły nabywczej, zwiększył się w 2004 roku do 49% średniej dla całej Unii Europejskiej z 47% z 2003 roku.

Według przedstawionych w czerwcu wstępnych szacunków, PKB na mieszkańca Polski wynosiło w 2003 roku 47% unijnej średniej. Gorszy wynik zanotowała jedynie Łotwa (43% wobec 41% rok wcześniej) i Litwa (48% wobec 45%). Stosunek PKB Polski do średniej unijnej (46%) nie zmieniał się od 1999 roku do 2002 roku.

Spośród krajów, które przystąpiły do UE 1 maja 2004 roku, najwyższy poziom tego wskaźnika odnotowano na Cyprze (84% wobec 81% w 2003 r.), w Słowenii (79% wobec 76%), na Malcie (69% wobec 72%), w Czechach (71% wobec 68%) i na Węgrzech (60%, bez zmian). Wciąż najniższą część średniego unijnego PKB wypracowano w ub. roku w krajach starających się o wejście do UE - Turcji (29% wobec 27%) oraz Rumunii (31% wobec 29%) i Bułgarii (30%, bez zmian), choć już w przypadku Chorwacji wskaźnik ten wyniósł 46% (wobec 45%).

Kraje, które w największym stopniu przekroczyły średni dla UE wskaźnik PKB to: Luksemburg (227% średniej wobec 219% w 2003 r.), Irlandia (138% wobec 135%), Dania (122% wobec 121%), Austria (123% wobec 121%) i Holandia (125%, bez zmian).

PNB - Produkt Narodowy Brutto

Jest to miernik efektów rocznej działalności gospodarki, obliczany przez powiększenie produktu krajowego brutto o wartość dochodów netto z tytułu własności za granicą.

Te ostatnie stanowią różnicę pomiędzy napływem dochodów uzyskanych przez obywateli danego kraju za granicą (głównie transfer zysków z kapitałów zainwestowanych za granicą, ale także dochody z pracy) a wypływem dochodów uzyskanych przez cudzoziemców w danym kraju. Dodatnia wartość dochodów netto z tytułu własności za granicą powiększa produkt krajowy brutto (PNB > PKB), ujemna - pomniejsza go (PNB < PKB).

PNB jest miarą całkowitych dochodów osiąganych w ciągu roku przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług przez należące do nich czynniki wytwórcze. PNB w ujęciu względnym (tempo wzrostu) jest miarą wzrostu gospodarczego. W przeliczeniu na 1 mieszkańca wykorzystywany jest jako miara poziomu dobrobytu społeczeństwa.

Metody obliczania PNB:

a) wydatkowa - sumowanie wydatków ponoszonych przez gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa prywatne, przedsiębiorstwa publiczne, agendy rządu i agendy władzy regionalnej oraz sektor międzynarodowy (eksport netto;

b) dochodowo-zasobowa - sumowanie płatności dochodowych wypłacanych właścicielom wykorzystywanych czynników produkcji (wynagrodzenia pracowników, dochody właścicieli przedsiębiorstw, dochody z rent, zyski przedsiębiorstw) wraz z pośrednimi podatkami od przedsiębiorstw i amortyzacją.

Rodzaje PNB:

a) nominalny - liczony w cenach bieżących;

b) realny - liczony w cenach stałych (uzyskany przez zastosowanie deflatora, wyrażającego wpływ inflacji: PNB nominalny podzielony przez deflator).

Wady PNB:

- nie ujmuje produkcji nie przeznaczonej na rynek;
- nie ujmuje „szarej” i „czarnej” działalności gospodarczej;
- nie ujmuje czasu wolnego jako dobra;
- nie obejmuje renty konsumenta z posiadanych dóbr trwałych;
- obejmuje produkcję tzw. antydóbr: zanieczyszczeń środowiska, broni, tytoniu itp.

DN - Dochód Narodowy

Dochód narodowy to suma dochodów wszystkich podmiotów, uzyskanych z wykorzystania czynników produkcji (ziemia, praca, kapitał) równa całkowitej wartości wytworzonych dóbr i usług.

Oblicza się go przez odjęcie amortyzacji (zużycia) od produktu narodowego brutto (PNB) w cenach czynników produkcji; d.n. jest to więc ilość pieniędzy, jaką dysponuje gospodarka na wydatki na dobra i usługi, po odliczeniu pieniędzy niezbędnych do sfinansowania amortyzacji i utrzymania istniejących zasobów kapitału na dotychczasowym poziomie; wobec trudności dokładnego pomiaru wielkości amortyzacji sytuację gosp. danego kraju ocenia się najczęściej na podstawie poziomu PNB.

Jest największym agregatem obejmującym wszystkie dobra finalne i usługi wytwarzane w każdej gospodarce narodowej. Wyrażamy go w jednostkach wartościowych w bieżących cenach rynkowych, jakie ukształtowały się na rynku w danym kraju i w danym roku. Stosuje się je wtedy, gdy analizuje się podział narodu dochodowego.

Wyrażamy go również w cenach stałych wziętych za podstawę z jakiegoś jednego roku. Wówczas niezależnie od tego jak zmieniały się ceny rynkowe w ciągu analizowanego okresu wszystkie dobra i usługi wyrażane są w tych samych cenach niezmiennych, które stosujemy do mierzenia DN i tylko DN w cenach stałych wykorzystywany jako miara dynamiki wzrostu gospodarczego, a przeliczony na jednego mieszkańca może być traktowany jako ogólna miara poziomu gospodarczego kraju.

Stosunek DN w ujęciu nominalnym (ceny bieżące) do DN w ujęciu realnym (ceny stałe) pomnożony przez 100 tworzy wskaźnik zwany deflatorem.

Wskaźnik dynamiki = (PKB'' : PKB')100% Deflator - obliczony innymi metodami wskaźnik wzrostu przeciętnego poziomu cen służy do przeliczania dochodu nominalnego w cenach bieżących na dochód realny w cenach stałych. Tylko dochód narodowy w cenach stałych może być wykorzystywany jako miara dynamiki wzrostu gospodarczego, a przeliczony na jednego mieszkańca może być traktowany jako najbardziej ogólna miara poziomu rozwoju gosp. kraju.
PNB realny = PNB nominalny : deflator PNB
Realny PNB mierzy całkowitą ilość produktu.

Nominalny PNB mierzy bieżącą wartość pieniędzy. PNB nominalny rośnie szybciej niż PNB realny ze względu na inflację cenową.

---