Podstawowe mierniki

wzrostu gospodarczego

Produkt krajowy brutto (PKB) miernik produkcji wytworzonej na obszarze danego kraju. Jest sumą wydatków gospodarstw domowych na zakup dóbr i usług konsumpcyjnych, wydatków sektora prywatnego na zakup dóbr i usług inwestycyjnych, wydatków państwa na zakup dóbr i usług oraz salda bilansu handlu zagranicznego.

PKB może być wyrażony w cenach rynkowych, zawierających podatki pośrednie lub - po ich potrąceniu - w cenach czynników wytwórczych (cenach netto).

PKB w cenach rynkowych to miara produkcji rynkowej łącznie z podatkami pośrednimi na dobra i usługi.

PKB w cenach czynników wytwórczych to miara produkcji rynkowej z pominięciem podatków pośrednich.

(podatki pośrednie - subsydia = podatki pośrednie netto)

PKB_{w cenach rynkowych} = PKB_{w cenach czynników produkcji} + podatki pośrednie (T_e) - subsydia (S_b)

Istnieją 3 metody liczenia produktu krajowego brutto:

PKB to suma wydatków na dobra finalne

(PKB = wartość wytworzonych dóbr finalnych).

W celu obliczenia w ten sposób PKB, należy dodać do siebie:

• wydatki gospodarstw domowych na konsumpcję (C),

• wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw (I),

• wydatki państwa na zakup dóbr i usług (G),

• wydatki netto zagranicy (X - M).

PKB = Y = C + I + G + X - M

Nie sprzedana część produkcji tworzy przyrost zapasów (Z). Zmianę zapasów można włączyć do szeroko rozumianych inwestycji lub wyodrębnić jako dodatkową pozycję (Z) w równaniu PKB, które przyjęłoby wówczas następującą postać:

PKB = Y = C + I + Z + G + X - M

PKB to suma wartości dodanej.

W gospodarce wartość dóbr finalnych jest równa sumie wartości dodanej.

Posłużmy się następującym schematem:

Koszty rzeczowe są wynikiem zużywania dóbr pośrednich kolejnych rzędów.

Gdy schodzimy „w głąb” procesów produkcji dóbr, których wartość wlicza się do PKB, w końcu okazuje się, że wytworzenie dóbr pośrednich kolejnego rzędu nie powoduje powstania kosztów rzeczowych.

PKB to suma wynagrodzeń czynników produkcji.

W gospodarce wartość dóbr finalnych jest równa sumie dochodów właścicieli czynników produkcji.

Gdy schodzimy „w głąb” procesów produkcji dóbr, których wartość wlicza się do PKB, w końcu okazuje się, że wytworzenie dóbr pośrednich kolejnego rzędu nie powoduje powstania kosztów rzeczowych.

WNIOSEK:

Pomijając pewne techniczne szczegóły, trzy przedstawione metody dają identyczny wynik. Czyli:

wartość dóbr finalnych = suma wartości dodanej =

= suma dochodów właścicieli czynników produkcji = PKB

Produkt narodowy brutto (pol. PNB, ang. GNP) to pieniężny wskaźnik bieżącej wartości rynkowej wszystkich dóbr i usług finalnych (nabywanych przez ostatecznych użytkowników), wytworzonych w gospodarce w danym okresie (równe sumie wartości dodanych i sumie dochodów czynników produkcji); suma PKB i dochodów netto z pracy lub własności za granicą (miara całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju - bez względu na miejsce świadczenia usług).

PKB różni się od produktu narodowego brutto (PNB) tym, że nie uwzględnia dochodu z lokat zagranicznych.

Metody obliczania PNB:

a) wydatkowa - sumowanie wydatków ponoszonych przez gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa prywatne, przedsiębiorstwa publiczne, agendy rządu i agendy władzy regionalnej oraz sektor międzynarodowy (eksport netto;

b) dochodowo-zasobowa - sumowanie płatności dochodowych wypłacanych właścicielom wykorzystywanych czynników produkcji (wynagrodzenia pracowników, dochody właścicieli przedsiębiorstw, dochody z rent, zyski przedsiębiorstw) wraz z pośrednimi podatkami od przedsiębiorstw i amortyzacją.

Ujęcie produktowe:

PNB= C+Ib+G C- nabywane dobra trwałe i dobra bieżącej konsumpcji i usług. Ib- inwestycje brutto. G -wydatki rządowe.

Ujęcie kosztowe:

PNB=V+Z+T+A V- suma płac i dochodów z pracy. Z- zyski, procenty, renty. T -podatki pośrednie (VAT). A- amortyzacja.

Rodzaje PNB:

a) nominalny - liczony w cenach bieżących;

b) realny - liczony w cenach stałych (uzyskany przez zastosowanie deflatora, wyrażającego wpływ inflacji: PNB nominalny podzielony przez deflator).

Wady PNB:

- nie ujmuje produkcji nie przeznaczonej na rynek;
- nie ujmuje „szarej” i „czarnej” działalności gospodarczej;
- nie ujmuje czasu wolnego jako dobra;
- nie obejmuje renty konsumenta z posiadanych dóbr trwałych;
- obejmuje produkcję tzw. antydóbr: zanieczyszczeń środowiska, broni, tytoniu itp.

PNB per capita to produkt narodowy brutto na jednego mieszkańca w USD (przeliczany wg oficjalnego kursu lub wg porównania siły nabywczej obu walut).

Produkt narodowy netto jest to ilość pieniędzy, jaką dysponuje gospodarka na wydatki na dobra i usługi, po odłożeniu kwoty niezbędnej do odtworzenia zużytego w ciągu roku kapitału trwałego i utrzymania na dotychczasowym poziomie zasobu kapitału i rozmiarów produkcji.

Z uwagi na trudności w ustaleniu rzeczywistej wielkości amortyzacji (odpisy amortyzacyjne ustalane dla celów rachunku kosztów nie odzwierciedlają rzeczywistego zużycia kapitału, jest to tylko szacunek) w praktyce częściej wykorzystywany jest produkt narodowy brutto.

PNN_{w cenach czynników produkcji} = PNN_{w cenach rynkowych} - podatki pośrednie (T_e) + subsydia (S_b)

Dochód narodowy - są to wszystkie dochody otrzymywane przez gospodarstwa domowe, na które to dochody składają się płace, renty, odsetki i zyski.

Dochód narodowy brutto- mierzony jest przy wykorzystaniu cen dóbr i usług w roku w którym były wyprodukowane. DN wyraża zatem wartość nominalną tzn pieniężną całkowitej produkcji, całkowitych dochodów z zatrudnienia czynników wytwórczych i całkowitych wydatków. Realny DN odnosi się do rzeczywistych cen. Nominalny DN odnosi się do stałych cen (bieżących). DN =PNN w cenach czynników produkcji.

Produkt narodowy netto w cenach czynników produkcji to dochód narodowy (DN).

DN = PNN_{w cenach czynników produkcji} =

= PNB_{w cenach rynkowych} - amortyzacja - podatki pośrednie + subsydia

Dochody ludności, łączne przychody pieniężne i w naturze gospodarstw domowych w określonym czasie (najczęściej roku).

Dochody ludności obejmują:

a) dochody z udostępniania czynników wytwórczych (praca, kapitał i ziemia), przyjmujące formę wynagrodzeń za pracę (płace, premie, nagrody, dopłaty, deputaty i in.), zysków, procentów, dywidend, czynszów, renty gruntowej, oraz

b) świadczenia społeczne, tj. emerytury, renty, stypendia, zasiłki socjalne itp.

Dochody ludności rozpatrywane w ujęciu brutto nazywane są dochodami osobistymi ludności, w ujęciu netto zaś, po opodatkowaniu i zapłaceniu obowiązkowych składek ubezpieczeniowych - dochodami osobistymi do dyspozycji, zwane również rozporządzalnymi dochodami osobistymi. Określać je można w ujęciu nominalnym czyli pieniężnym lub w ujęciu realnym, mierząc je ilością dóbr i usług, które ludność może zakupić za swoje dochody nominalne. Poziom dochodów realnych zależy od poziomu dochodów nominalnych i aktualnego poziomu cen dóbr i usług konsumpcyjnych. Dochody realne w istotnym stopniu określają poziom zaspokojenia potrzeb i poziom stopy życiowej ludności. Nominalne dochody do dyspozycji podlegają podziałowi na konsumpcję (wydatki na zakup dóbr i usług) i oszczędności.

Koszty rzeczowe ₂

Wartość dodana ₁

Koszty rzeczowe ₁

Wartość dodana ₂

WARTOŚĆ DOBRA FINALNEGO

Wartość dodana _n

Koszty rzeczowe _n = 0

np. samochód

np. gotowe karoserie

np. stal

Koszty rzeczowe _n = 0

Koszty rzeczowe ₂

Płaca

Koszty rzeczowe ₁

WARTOŚĆ DOBRA FINALNEGO

Zysk

Płaca

Zysk

Płaca

Zysk

---