historia 19 31

19. Kryzys polityczny i kształtowanie się nowych bloków politycznych Os Berlin Rzym

Tokio.

Czarny czwartek - 24 październik 1929 r. - nastąpiło załamanie na nowojorskiej giełdzie papierów wartościowych wskutek pojawienia się na rynku kilkudziesięciu milionów akcji i obligacji, które nie znalazły nabywców. Zanotowano gwałtowny spadek kursu akcji i papierów wartościowych (w ciągu paru tygodni od 3 września do 13 listopada 1929 r. - o sumę 30 mld dolarów)
Stalinizm - praktyczne działania w państwie radzieckim za rządów Józefa Stalina, której wyrazem była:
-przemoc - rozbudowany aparat policji politycznej, służb więziennych, personelu obozów pracy przymusowej i masowy terror: czystki wewnątrz partii i korpusu oficerskiego w latach 1933-38, pokazowe procesy, rozbudowa obozu pracy
-centralizacja planowania i gospodarki: przymusowa kolektywizacja i przyspieszona industrializacja
-kult jednostki - apoteoza Stalina „ojciec narodu”, utrwalenie kultu w oświacie, kulturze, nazwach miast i zakładów, ostra cenzura, prześladowania za krytykę partii
Ważniejsze daty:
1917 r. - Rewolucja październikowa w Rosji wynosi bolszewików do władzy
1922 r. - Stalin zostaje sekretarzem generalnym partii komunistycznej, założenie ZSRR
1929 r. - rozpoczęcie kolektywizacji, pierwszy plan pięcioletni (antydatowany na rok 1928)
1934 r - zabójstwo Kirowa, pierwsze czystki
1936 r - początek wielkiego terroru, stracenie Zinowiewa i Kamieniewa po pokazowych procesach.
Hitleryzm:
A) polityka wewnętrzna
-rozbudowa aparatu przymusu i formy jego funkcjonowania: działalność tajnej policji - Gestapo: inwigilacje, prowokacje, zakładanie obozów koncentracyjnych, rozprawa z opozycją polityczną, dyskryminacja Żydów (ustawy norymberskie 1935 r.)
-poddania kontroli i reglamentacji ze strony państwa wszystkich dziedzin życia - totalitaryzm: nowy ład w państwie oparty na hierarchii i wodzostwie, zanik działalności Reichstagu, likwidacja samorządów, dominująca rola partii nazistowskiej w życiu państwa
B) polityka zewnętrzna:
-łamanie postanowień traktatu wersalskiego
-dążenie do aneksji i podbojów
-antykomunizm - udział w „Osi Berlin-Rzym-Tokio”
Ważniejsze daty:
30 stycznia 1933 r. - Hitler kanclerzem III Rzeszy
Październik 1933 r. - wystąpienie Niemiec z Ligi Narodów
1935 r. - wprowadzenie powszechnej obowiązkowej służby wojskowej
7 marca 1936 r. - wojska niemieckie wkroczyły do zdemilitaryzowanej Nadrenii.
11 na 12 marca 1938 r. - zajęcie Austrii przez wojska niemieckie
13 marca 1938 r. - Hitler proklamował połączenie Austrii z Niemcami
29-30 września 1938 r. - konferencja w Monachium - układ zezwalał Niemcom na przyłączenie Sudetów (okręg czeski).
15-16 marca 139 r. - zajęcie Czechosłowacji przez wojska niemieckie
22 marca 1939 r.- zajęcie terytorium Kłajpedy, portu należącego do Litwy

Powstanie „osi Berlin-Rzym-Tokio”
1936 r. Hitler zawarł układ sojuszniczy („oś Berlin-Rzym”) z Włochami oraz w tym samym roku pakt antykominternowski z Japonią, skierowany przeciw ZSRR. W 1937 do paktu przystąpiły Włochy i powstała „oś Belin-Rzym-Tokio”

20.Działania wojenne w latach 1939-1945.

Ekspansja sowiecka w Europie 1939-1940
- wojna radziecko-fińska (zakończona korektą granicy na korzyść ZSRR), listopad 1939 - marzec 1940,
- aneksja przez ZSRR Litwy, Łotwy i Estonii - czerwiec 1940.
- odebranie Rumunom Besarabii - czerwiec 1940.
Niemiecka inwazja na Danię i Norwegię 1940
- opanowanie bez walki Danii - 9 kwietnia 1940,
- kampania norweska (Niemcom zależało na przyjęciu doskonałych baz wypadowych dla floty wojennej i bogatych złóż rudy żelaza, największa bitwa - o Narvik, po zajęciu Norwegii przez Niemców ujawnił się kolaborancki rząd Yidkuna Quislinga) - kwiecień-czerwiec 1940.
Blitzkrieg w Europie Zachodniej (niemiecki atak na Francję i kraje Beneluksu) 1940
- od maja 1940 trwała na froncie zachodnim tzw. „dziwna wojna", czyli pozorowane działanie armii francuskiej, ukrytej za linią Maginota,
- porównanie sił w kampanii francuskiej:
dywizje piechoty czołgi samoloty
alianci 115 3000 1300
Niemcy 116 2600 3000
- opór armii holenderskiej zdławiony do 13 maja 1940, Belgów do 28 maja 1940,
- odcięcie 50 dywizji angielskich i francuskich pod Dunkierką (wojska brytyjskie ewakuowane za
kanał La Manche 4 czerwca 1940),
- Niemcy wkraczają do Paryża - 14 czerwca 1940,
- układ francusko-niemiecki: utworzenie z południowej części Francji państewka Vichy, zależnego od Niemiec (premierem bohater I wojny światowej marszałek Philippe Petain), północna część Francji pod okupacją niemiecką, 22 czerwca 1940.
Bitwa o Anglię 1940
- inwazja na Wyspy Brytyjskie nie była możliwa bez przewagi lotnictwa niemieckiego,
- pierwsza faza bitwy: ataki na brytyjskie bazy floty i lotnictwa, 8-18 sierpnia 1940,
- druga faza bitwy: bombardowania zakładów przemysłowych i lotnisk, 19 sierpnia - 5 września,
- trzecia faza bitwy: nocne bombardowania i dzienne starcia lotnictwa myśliwskiego, 6 października - 31 października,
- w trakcie bitwy znaczne usługi oddała Brytyjczykom maszyna deszyfrująca „antyenigma" i system radarowy, lokalizujący wyprawy bombowe ciągnące nad Wyspy Brytyjskie,
- straty: Niemcy - 1773 samoloty, Brytyjczycy - 733 samoloty.
Wojna w Afryce 1940-1943
- Brytyjczycy niszczą flotę podporządkowaną rządowi Vichy w Oranie i Dakarze (1,5 tyś. zabitych marynarzy francuskich) - czerwiec 1940,
- katastrofa włoskiej ofensywy na Egipt - luty 1941,
- wejście do działań „Deutsche Afrika Korps" gen. Erwina Rommla- luty 1941,
- walki o twierdzę i port libijski Tobruk (przechodził z rąk do rąk, ostatecznie opanowany przez Brytyjczyków w listopadzie 1942),
- powstrzymanie ofensywy niemieckiej pod El Alamein — czerwiec 1942,
- amerykańsko-brytyjski desant w Algierii i Maroku - listopad 1942,
- przejście na stronę aliantów wojsk rządu Vichy - listopad 1942,
- ostatnie punkty oporu wojsk niemiecko-włoskich (w Tunezji) złamane do maja 1943.
Wojna na Bałkanach 1940-1941
- Grecy odpierają agresję włoską z terytorium Albanii i przechodzą do kontrofensywy - październik 1940,
- agresja niemiecka na Jugosławię i Grecję (po stronie państw „osi" opowiadają się Węgry, Bułgaria i Rumunia) - kwiecień 1941,
- niemiecka operacja powietrzno-desantowa na Krecie (rozbicie brytyjskiego korpusu ekspedycyjnego) - maj 1941.
Wojna we Włoszech 1941-1945
- przyczyny inwazji aliantów we Włoszech: ponaglenie ze strony Stalina, dotyczące odciążenia działań Armii Czerwonej, możliwość szybszego zakończenia wojny (przewidywano także inne koncepcje - lądowanie we Francji lub na Bałkanach),
- zajęcie Sycylii przez wojska amerykańskie - lipiec-sierpień 1943,
- wyjście Włoch z bloku „osi" (aresztowanie Mussoliniego, rozwiązanie partii faszystowskiej, marszałek Badoglio ogłosił kapitulację przed aliantami) - 4 października 1943,
- po błyskawicznym obsadzeniu Półwyspu Apenińskiego przez wojska niemieckie rozpoczęły się przewlekłe walki o przełamanie linii Gustawa i Hitlera (zakończone sukcesem po przełamaniu pozycji niemieckich w rejonie Monte Cassino - styczeń-maj 1944,
- do kwietnia 1945 front ustabilizował się na kolejnej niemieckiej pozycji obronnej - linii Gotów.
Front wschodni 1941-1945
- przyczyny wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej: naturalne tendencje do starcia dwóch agresywnych mocarstw (na konferencji berlińskiej w październiku 1940 Sowieci zasygnalizowali Niemcom chęć objęcia swoimi wpływami również Finlandii i Bułgarii),
- niemiecki plan wojny „Barbarossa" oparty na „blitzkriegu",
- radziecki plan obronny faktycznie nie istniał (przewidywano natomiast możliwość ataku na Niemcy, ale w dalszej przyszłości),
- porównywanie sił w pierwszych dniach wojny:
dywizje żołnierze
Niemcy 200 5,5 mln
ZSRR 150 3,0 mln
- atak na ZSRR dokonywany pod hasłem europejskiej krucjaty przeciw holszewizmowi (obok Niemców także Włosi, Słowacy, Rumunii, Węgrzy, Francuzi z Vichy, Hiszpanie, Chorwaci, Duńczycy, Finowie; uwaga: sojusznik Hitlera - Bułgaria nie wypowiedziała wojny ZSRR),
- kompletne zaskoczenie i bezprecedensowe straty Armii Czerwonej w pierwszych miesiącach wojny (1200 samolotów, 3 tyś. czołgów, 500 tyś. żołnierzy w niewoli) - był to wynik lekceważenia ostrzeżeń wywiadu i czystek w armii, prowadzonych jeszcze w 1939,
- Niemcom udało się zamknąć pierścień blokady wokół Leningradu, opanować Ukrainę, Białoruś, państwa bałtyckie (lato-jesień 1941),
- wojna błyskawicznie zastopowana po wielkiej bitwie pod Moskwą (na czas zimy Niemcy przeszli tam do obrony, tworząc tzw. „jeże") (grudzień 1941),
- nowa niemiecka ofensywa na Kaukaz (po ropę naftową) zatrzymana w górach (czerwiec 1942),
- walki o Staliningrad nad Wołgą (okrążona i unicestwiona 6 Armia niemiecka feldmarszałka Paulusa; po wojnie do Niemiec wróciło 8 tyś. z ponad 200 tyś. żołnierzy) (sierpień 1942- luty 1943),
- powołanie przez gen. Własowa Russkoj Oswoboditielnoj Armii (biła się u boku Niemców pod hasłem wyzwolenia Rosji spod władzy bolszewików) (1942),
- operacja „Cytadela" - ostatnia wielka ofensywa niemiecka na froncie wschodnim, jednocześnie największa bitwa pancerna II wojny światowej na Łuku Kurskim; stosunek sił:
czołgi
Niemcy 2700 (w tym nowy typ „Tygrys”)
ZSRR 500 (w tym znakomity T-34)
- niemieckie uderzenie nastąpiło 5 lipca 1943, starcie wojsk pancernych obu stron pod wsią Prochowowka 12-16 lipca 1943; Sowieci znając plany niemieckie przygotowali wcześniej odpowiednie siły i zadali nieprzyjacielowi ogromne straty, przejmując ostatecznie inicjatywę na froncie,
- zimowo-wiosenne ofensywy Armii Czerwonej w 1944 doprowadzają do przerwania blokady Leningradu, wyzwolenia części Ukrainy, zmuszają także dotychczasowego sojusznika Niemiec - Finlandię do przejścia na stronę państw koalicji antyhitlerowskiej,
- w wyniku wielkiej operacji „Bagration" Armia Czerwona wyzwoliła Białoruś (20 lipca oddziały radzieckie stanęły nad Bugiem),
- front wschodni zatrzymuje się na linii Wisły (wrzesień 1944),
- Niemcy opuszczają dawne republiki bałtyckie i swoich bałkańskich sojuszników (Bułgaria, Rumunia, Węgry) (lipiec-paździemik 1944),
- decydująca faza działań na froncie wschodnim: operacja berlińska I Frontu Białoruskiego, dowodzonego przez marszałka Gieorgija Żukowa (30 kwietnia - samobójstwo Hitlera, 2 maja - kapitulacja Berlina),
- kapitulacja Niemiec przed wszystkimi aliantami - 8 maja 1945.
Walki na froncie zachodnim 1944-1945
- przyczyny otwarcia drugiego frontu w Europie: zobowiązania wobec radzieckiego sojusznika, chęć szybszego zakończenia wojny, rywalizacja aliantów zachodnich z ZSRR o strefy wpływów w wyzwolonej Europie,
- lądowanie aliantów w Normandii (D-Day, w ramach operacji Overlord) (6 czerwca 1944),
- bitwa pod Falaise (7-16 sierpnia 1944), przełamanie tzw. Wału Atlantyckiego i wkroczenie wojsk koalicji do Paryża (25 sierpnia 1944),
- operacja „Market-Garden" - największa operacja powietrzno-desantowa tej wojny (plan opanowania Zagłębia Ruhry przy wykorzystaniu zdobytych przez komandosów mostów załamał się po nieudanych próbach opanowania przepraw na Renie w rejonie holenderskiego miasta Amhem) (17-22 września 1944),
- ostatnia niemiecka kontrofensywa na froncie zachodnim :Ardeny (grudzień 1944—styczeń 1945),
- gigantyczne naloty na Niemcy (tzw. dywanowe), m.in. całkowite zniszczenie Drezna,
- ostatecznie wojska aliantów zachodnich dotarły do linii Lubeka - Wittenberga - Magdeburg - Torgau — Pilzno — Linz — Rijeka,
- kapitulacja niemiecka przed aliantami zachodnimi nastąpiła w Remis 7 maja 1945 (powtórzona na życzenie strony radzieckiej w Berlinie 8 maja 1945).
Wojna na Atlantyku 1939-1945
- niemieckie próby blokady morskiej Wysp Brytyjskich (ataki „wilczych stad" — zgrupowań okrętów podwodnych na konwoje alianckie),
- zatopienie niemieckiego pancernika „Bismarck"-maj 1941,
- po wprowadzeniu do działań znacznej liczby lotniskowców amerykańskich i brytyjskich, zastosowaniu radaru i hydrolokacji, alianci przejęli inicjatywę,
- od 1941 stałe konwoje do Murmańska (z pomocą dla Armii Czerwonej) atakowane przez U-BOOTY i lotnictwo niemieckie z norweskich baz.
Wojna na Pacyfiku 1941-1945
- Japończycy przejmują od rządu Vichy Indochiny - lipiec 1942,
-japoński atak na Peari Harbor (zniszczenie części amerykańskiej floty na Pacyfiku) — 7 grudnia 1941,
- dalsze sukcesy Japończyków: opanowanie Filipin
- maj 1942, Indii Holenderskich, Singapuru - luty 1942,
- Amerykanie po raz pierwszy bombardują Tokio (z lotniskowca „Homet") - marzec 1942,
- bitwa na Morzu Koralowym (oddalenie groźby japońskiej inwazji na Australię) maj 1942,
- wielka bitwa powietrzno-morska pod Midway (zatopienie czterech najnowocześniejszych japońskich lotniskowców - inicjatywę przejmują alianci) - czerwiec 1942,
- wypieranie Japończyków z kolejnych wysp Pacyfiku (taktyka „żabich skoków", czyli uderzeń na wybrane punkty oporu) - 1943-1945,
- opanowanie przez wojska amerykańskie japońskiej wyspy Okinawa - czerwiec 1945,
- kamikadze - piloci szkoleni do samobójczych ataków na okręty amerykańskie,
- zrzucenie bomby atomowej na Hiroszimę - 6 sierpnia 1945,
- wejście Armii Czerwonej do działań przeciw japońskiej armii kwantuńskiej - 8 sierpnia 1945,
- zrzucenie bomby atomowej na Nagasaki - 9 sierpnia 1945,
- bezwarunkowa kapitulacja Japonii (podpisana na amerykańskim pancerniku „Missouri") - 2 września 1945.
Wojna partyzancka 1940-1945
- silna partyzantka lewicowa działa na okupowanych przez Niemców terenach ZSRR (Ukraina, Białoruś), Jugosławii, Francji i Czechosłowacji,
- partyzantka i ruch oporu związane z władzami emigracyjnymi w Londynie istniały przede wszystkim w Polsce, Grecji (w tych krajach również działało podziemie komunistyczne), Norwegii, Belgii, Holandii i Francji.

0x01 graphic

21.Powstanie wielkiej koalicji, Karta Atlantycka, Konferencje w Casablance Teheranie, Kairze, Jałcie.

W drugiej wojnie światowej brało udział wiele państw, znakomita większość z nich zjednoczyła się w antyfaszystowską koalicję.

Inicjatorami określenia wspólnej idei walki z Hitlerem oraz jego armią stały się trzy państwa : Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i Rosja Radziecka. Przedstawiciele tych krajów w 1941 roku podpisali odpowiednie porozumienia: w lipcu stworzono porozumienie brytyjsko-radzieckie, a amerykańsko-radzieckie w październiku (w ramach lend-lease ZSRR został dopuszczony do dostaw).

0x01 graphic

14 sierpnia 1941 roku, na pancerniku "Prince of Wales", doszło do spotkania premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla oraz prezydenta Stanów Zjednoczonych Franklina Delano Roosvelta. Owocem tego spotkania było podpisanie tak zwanej Karty Atlantyckiej, która, ogólnie mówiąc, miała dawać wytyczne celów II wojny oraz zarys porządku i ładu światowego po wojnie. Zawierała ona, opracowane przez Roosvelta, tak zwane cztery wolności: wolność słowa, wolność religii, , a także wolność od strachu i wolność od nędzy. Pokazywała również wojnę, jako drogę ku obronie praw człowieka i demokracji. Karta Atlantycka, jaką stopniowo podpisywało więcej nowych państw, była podstawą utworzenia Wielkiej Koalicji. Ostatecznym aktem jej powstania stał się atak Japończyków na Pearl Harbor, amerykańską bazę w dniu 7 grudnia 1941 roku, a co za tym idzie przystąpienie Stanów Zjednoczonych do wojny. W Waszyngtonie 1 stycznia 1942 roku została ogłoszona Deklaracja Narodów Zjednoczonych, w niej to 26 państw zobowiązało się do wspólnej walki przeciw faszystom, do momentu ich pełnej kapitulacji, zgodnie z zasadami Karty Atlantyckiej. Owa Deklaracja, którą podpisało 51 państw do zakończenia wojny, była podstawą dla utworzenia Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ).

Pomimo, że wiele państw przystąpiło do koalicji - te, które stały się ofiarą ataków tzw. "Osi Berlin - Rzym - Tokio ", jak również jej niedawni sojusznicy , jednak w wiążących sprawach dla następnych poczynań i działań Wielkiej Koalicji, głos ostateczny oczywiście mieli inicjatorzy tego porozumienia: Churchill (Wielka Brytania), Roosvelt (USA) a także Józef Stalin - dyktator ZSRR. Przekonani oni byli o tym, iż dominująca pozycja w dziedzinie militarnej daje im prawo do podejmowania istotnych decyzji, często sami rozstrzygali wiążące kwestiach, nie porozumiewając się ani nie uwzględniając zdania poszczególnych zainteresowanych krajów. Podczas działalności Wielkiej Koalicji miały miejsce trzy spotkania całej tzw. Wielkiej Trójki. Konferencje te odbyły się w następujących miejscach: Teheran (28.11 - 1.12.1943 r.), Jałta na Krymie (4 - 11.02.1945 r.) i Poczdam pod Berlinem (17.07 - 2.08.1945 r.). Dochodziło też do spotkań z przywódcami innych państw.

Pomimo szczytnych deklaracji jakie zawarto w treści Karty Atlantyckiej, niepodzielne i pełne porozumienie wewnątrz-koalicyjne było nie możliwe. Taka sytuacja spowodowana była głębokimi rozbieżnościami ideologicznymi między głównymi trzema członkami koalicji. Powołano sojusz państw ale o zdecydowanie odmiennych systemach. Z jednej strony Wielka Brytania i Ameryka, które opierały własny ustrój gospodarczy i państwowy na zasadach demokratycznych, a także własności prywatnej i wolnego rynku, a zawarły współpracę z drugiej strony z krajem, w którym powszechny był nieludzki komunistyczny reżim, głoszono idee komunistycznej rewolucji światowej mającej doprowadzić do likwidacji kapitalizmu. Głębokie rozdźwięki panowały także w powojennych celach i dążeniach poszczególnych koalicjantów. Wielka Brytania chciała szczególnie obronić mocarstwową pozycję, oraz utrzymać swoje kolonie. Co się tyczy Rosji, pragnęła ona poszerzyć swe wpływy jako komunistycznego imperium. W przypadku USA natomiast istniało dość dużo rozbieżności pomiędzy patetycznymi deklaracjami, a dążeniem tego mocarstwa do podziału powojennego świata korzystnego dla USA, który umocniłby dominującą pozycję Stanów Zjednoczonych. Inną sprawą, która uniemożliwiała pełne zjednoczenie sprzymierzonych państw była ogromna nieufność pomiędzy nimi. Wystarczy wspomnieć udział Wielkiej Brytanii która interweniowała w latach 1918-19 podczas wojny domowej w Rosji, jak też niedawny sojusz ZSRR z Niemcami i wspólną ich agresję na Polskę, które to wydarzenie zapoczątkowało II wojnę światową. Jak również późniejsze deklaracje ZSRR i Niemiec o wzajemnej pomocy i nieagresji. Generalnie przez okres funkcjonowania koalicji, jej członkowie mieli do siebie ograniczone zaufanie oraz charakteryzowali się permanentnym strachem o to, czy w jakimś momencie jedno z państw nagle zmieni zdanie a następnie wejdzie w sojusz z hitlerowskimi Niemcami. Obszarem konfliktów były problemy zaangażowania poszczególnych państw w walkę, rozłożenie sił militarnych, jak również coraz bardziej nagląca, wraz ze zbliżaniem się zwycięstwa, sprawa układu sił w powojennym świecie.

Pomimo, iż fala nieufności szczególnie była skierowana przeciw Stalinowi, ze względu na niedawne jego układy z Hitlerem, miały też miejsce konflikty między Churchillem a Roosveltem. Ten ostatni nie popierał Wielkiej Brytanii w dążeniach do rozszerzenia jej wpływów na Bałkanach, przeciwstawiał się też kolonializmowi brytyjskiemu, natomiast popierał koncepcję autonomizacji skolonizowanych obszarów. Roosvelt nie popierał również koncepcji Churchilla dotyczącej podziału Europy po wojnie na różne strefy wpływów. Wobec głównego znaczenia dalekowschodniego frontu dla USA, Roosvelt, bardzo liczył na pomoc z ZSRR co do wojny z Japonią, dlatego był gotowy na bardzo duże ustępstwa w stosunku do Stalina. Z tego względu popierał często decyzje dyktatora ZSRR, pozostawał wtedy równocześnie w opozycji co do postawy Churchill'a. Przedstawicieli USA i Anglii jeszcze dodatkowo dzieliły poglądy na kwestię "Wolnych Francuzów" de Gaulle'a, których to Roosvelt nie zamierzał uznać jako reprezentantów francuskiego narodu. Pomimo jednak wielu problemów i kwestii spornych, członkowie koalicji byli przekonani, że siła w jedności, natomiast racja stanu winna przewyższać wszelkie ideowe konflikty. Przecież łączył ich wszystkich wspólny wróg jakim był Adolf Hitler i Naziści.

Jak wcześniej wspomniano, główne strategiczne decyzje podejmowano na konferencjach, gdzie członkowie Wielkiej Koalicji osobiście uczestniczyli. Do pierwszego tego typu spotkania doszło w styczniu 1943roku w Casablance, w którym to wzięli udział Churchill i Roosvelt,. Ustalono wówczas, że działania militarne wojsk sprzymierzonych będą prowadzone do ostatecznego rozbicia i pokonania państw osi. Ale najważniejszą stała się sprawa działań militarnych w najbliższej przyszłości. Wielka Brytania wysunęła plan ofensywy na Półwysep Bałkański, wiązało się to w oczywisty sposób z dążeniem do zagarnięcia wpływów w tym terenie, jakie po zwycięstwie uzyskałaby Anglii. Ze względu na to, że USA nie chciały podbojów w Europie Roosvelt sprzeciwił się stanowczo pomysłowi Churchilla. Stanęło w końcu na tym, iż amerykańsko-brytyjskie wojska pomogą w wyparciu Niemców i Włochów z Afryki Północnej, następnie zaś przeprowadzą inwazję na Sycylię i Półwysep Apeniński. Postanowiono też, że francuskimi posiadłościami w Afryce będzie zarządzać Komitet, na którego czele stanie de Gaulle oraz gen. Giraudem, popierany przez Roosvelta a żywiący szczerą niechęć do de Gaulle'a.

Następna konferencja miała miejsce w dniach 28 listopada - 1 grudnia 1943 roku w Teheranie. Cała Wielka Trójka czyli Churchill, Roosvelt i Stalin udział w niej wzięła. Stalin odwlekał spotkanie, żeby w momencie ewentualnych sporów móc przytoczyć odpowiednie argumenty. Na przykład chociażby znaczące zwycięstwa radzieckich wojsk. Jedną z głównych sprawi była decyzja utworzenia II frontu. Zadecydowano, że odbędzie się to w maju 1944 roku w Normandii. Churchill ponownie na tym spotkaniu poruszał kwestię Bałkanów, ale tym razem również poniósł porażkę. Natomiast zdecydowano o pomocy jugosłowiańskim partyzantom pod dowództwem Josipa Broz Tity. Gwarantowano także dla Iranu i Austrii przyszłą suwerenność. Stalin również zgodził się pomóc Amerykanom w wojnie z Japonią. W Teheranie negocjowano także na temat sytuacji w Niemczech a także w całej Europie po odniesieniu zwycięstwa w wojnie. Roosvelt chciał przeforsować swoją koncepcję podziału III Rzeszy na pięć mniejszych państw. Wobec jednak stanowczego sprzeciwu radzieckiego przywódcy Stalina zaniechano na ten czas jakichkolwiek rozmów na ten drażliwy temat. Zaczęło być ponadto jasne, iż nie Wielka Brytania czy też Ameryka, ale ZSRR będzie obecnie dyktowało warunki. Wiązało się to z opóźnianiem otwarcia II frontu w Normandii, jak również z tym, że to radzieccy żołnierze w tym czasie walczyli oraz ginęli, wiążąc tym samym znaczne siły przeciwnika w walce. Polityka Stalina w stosunku do Polski i Jugosławii, jak również odmowa udziału w ofensywie na Bałkanach, dawały do myślenia, że dyktator radziecki przygotowuje grunt pod swoją przyszłą politykę w Europie Środkowo-Wschodniej.

W trakcie konferencji w Teheranie poruszona także została kwestia polska. Doszło do wstępnych ustaleń granic kraju. Członkowie konferencji wykazali całkowitą ignorancję co do żądań polskiego rządu emigracyjnego. W zgodzie z koncepcją Stalina wyznaczono zachodnią granicę Polski na linii Odra-Nysa Łużycka, z włączeniem Opolszczyzny, Gdańska, Warmii i Mazur. Pewien problem natomiast stanowiła wschodnia granica, gdyż przedstawiono odmienne koncepcje. Mianowicie Roosvelt wysunął pomysł linii Curzona jako granicy wschodniej. Natomiast Stalin żądał włączenia Prus Wschodnich do strefy wpływów Związku Radzieckiego. Churchill godził się aby Lwów znalazł się w granicach ZSRR. Podczas ostatniego dnia konferencji Roosvelt ponownie wrócił do kwestii polskiej, sugerował poprawę stosunków na linii Kreml a rząd Mikołajczyka w Londynie. Stalin zarzucał polskiemu rządowi emigracyjnemu współpracę z Hitlerem, co było zdecydowaną głupotą. Nie wywołało to jednak sprzeciwu ze strony zebranych. Natomiast zgodzono się, że Polska winna w przyszłości utrzymywać " przyjazne stosunki" z państwem moskiewskim. Oznaczało to w praktyce pełne podporządkowanie Polski Kremlowi. W Teheranie nie zapadły jednak ostateczne decyzje w polskiej sprawie.

Poza teherańską konferencją, odbyły się jeszcze dwa spotkania w Kairze. Uczestniczyli w nich Roosvelt, Churchill a także prezydent Republiki Chińskiej Chiang Kai-szek. Ustalono, że po wojnie Chiny otrzymają Mandżurię i Tajwan, natomiast Korea uzyska wolność i niepodległość. Oczywiście miałoby się to odbyć po pokonaniu Japonii. Podczas drugiego spotkania z tureckim prezydentem Ismetem Inonu, poruszona została sprawa udziału w wojnie z Niemcami Turcji. Prezydent Ismet Inonu nie wyraził na to zgody i do marca 1945 roku Turcja zachowywała neutralność.

W 1944 roku upadek Niemiec był bardzo bliski. Spod hitlerowskiej okupacji uwalniano coraz to więcej terytoriów. W obliczu rychłego zwycięstwa alianckich wojsk, naglącą stała się sprawa powojennego podziału wpływów w Europie.

W Grecji wybuchła w tym czasie wojna domowa, która trwała do 1949 r. Zaś w Jugosławii trwały bratobójcze walki pomiędzy partyzantami komunisty Tity a partyzantami popierającymi króla Mihajlovicia. Władzę tutaj objął Narodowy Komitet Wyzwolenia Jugosławii, pomimo że istniał rząd emigracyjny w Londynie. Natomiast we Francji Rząd Tymczasowy generała De Gaulle'a, utworzony przez Komitet Wyzwolenia Narodowego zyskał wkrótce uznanie całej Wielkiej Trójki, która podjęła również decyzję, że Francja winna otrzymać należyte dla niej miejsce w powojennej Europie.

W październiku 1944 roku Churchill spotkał się ze Stalinem w Moskwie. Rozmawiali tam między innymi o kwestii polskiej, jak również omawiano istniejącą sytuację w Europie Środkowo-Wschodniej. Odbyła się tutaj słynna później scena z serwetką, gdzie Stalin razem z Churchillem dokonywać mieli podziału Europy. Na szczęście tamtejsze pseudo ustalenia nie weszły nigdy w życie.

Kolejna już konferencja Wielkiej Trójki w składzie, po raz ostatni: Stalin, Churchill, Roosvelt, odbywała się w dniach 4 - 11 lutego 1945 roku w Jałcie na Krymie. Udział w niej brali także ministrowie spraw zagranicznych, szefowie sztabów oraz kilka grup doradców.

Gospodarzem konferencji był Józef Stalin, było to wystarczającym dowodem tego, iż pozycja ZSRR na międzynarodowej arenie, w obliczu szybkiego zwycięstwa Armii Czerwonej, poszła zdecydowanie do góry. Pozycję swą utraciła tymczasem Wielka Brytania. Oczywiście brała udział przy podejmowaniu decyzji, jednak głos Churchille'a był dosyć mało znaczący. Jasnym stało się, że rozgrywka o wpływy w Europie oraz na świecie, będzie się rozgrywać pomiędzy dwoma mocarstwami: Stanami Zjednoczonymi i Związkiem Radzieckim.

Konferencja jałtańska miała za cel przyjęcie skoordynowanych działań wojskowych w końcowym okresie wojny. Padało tu wiele ważkich decyzji. Niemiec zdecydowano podzielić na cztery okupacyjne strefy: francuską, brytyjską, amerykańską i radziecką. Podobnie podzielono też Berlin. Strefami okupacyjnymi miała zarządzać Sojusznicza Rada Kontroli. W trzy miesiące po skapitulowaniu przez Niemcy ZSRR podjął decyzję aby przystąpić do walk toczonych z Japonią. W zamian za to miał dostać prawa do Wysp Kurylskich, oraz uzyskać wpływy w Mongolii i Korei Północnej. Podjęto decyzję ostateczną w sprawie powołania Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) na miejsce Ligi Narodów. W skład ONZ miało wchodzić pięciu stałych członków, były to Chiny, Francję, Wielką Brytanię, USA oraz ZSRR. Zadecydowano, że każdy z członków ONZ-u posiada prawo do "weta", a decyzje muszą zapadać jednomyślne. Po raz kolejny jednak teoria nie uzyskała pokrycia w praktyce...

Sprawie polskiej zostało poświęcone najwięcej czasu. Wywołała ona też najwięcej nieporozumień. Jeżeli chodzi o wschodnią granicę Polski, utrzymano ustalenia z konferencji w Teheranie i zatwierdzono ją na linii Curzona, z marginalnymi odchyleniami 5-8 km na korzyść Polski. Natomiast granica zachodnia objęła większe obszary niż wcześniej to ustalano, włączono bowiem pewne tereny III Rzeszy. To wszystko dokonywało się za zgodą Stalina, który chciał zwiększyć terytorialne zdobycze Polski na zachodzie, a miało to pewne związki z przyszłymi jego planami co do państwa polskiego. Zadecydowano, że polski Rząd Tymczasowy, który działał na terenie państwa i był w opozycji do emigracyjnego rządu, winien się nazywać Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej. Miał się składać z członków promoskiewskiego, komunistycznego PKWN-u oraz przedstawicieli emigracyjnego rządu w Londynie. Nowy rząd został zobowiązany przeprowadzić w Polsce wybory powszechne wolne i demokratyczne. Tak dalece idącą naiwność przywódców mocarstw zachodnich szokowała opinię publiczną. Mocarstwa te uzależniały polską sytuację od widzimisię Stalina. W lutym 1945 roku londyński rząd emigracyjny wydał oświadczenie, w którym stwierdzał, że decyzje podjęte w Jałcie nie są dla polskiego narodu wiążące.

Wszystkie decyzje na konferencji w Jałcie podejmowało tylko kilku polityków, przywódców największych mocarstw. Żadna z poruszanych spraw nie była dyskutowana z zainteresowanymi mniejszymi państwami, które nie zostały dopuszczone do rozmów Wielkiej Trójki. Właściwie ustalone decyzje narzucono tym państwom nie pytając ich o zdanie. W taki właśnie sposób państwa niby wyzwolone przez radziecką Armię Czerwoną, pozostały pod kontrolą Moskwy. Przez długie lata, do upadku w 1989-90 komunizmu, Europa pozostawała podzielona na 2 bloki. Jeden z nich (tutaj też Polska) był pod samowładczym panowaniem ZSRR, a przy niemym przyzwoleniem zachodnich mocarstw, tkwiących w przekonaniu o właściwości nowego podziału świata.

W dniach 17 - 2 sierpnia 1945 roku miała miejsce trzecia, zarazem ostatnia już konferencja Wielkie Trójki. Odbyła się w zmienionym składzie. Roosvelta, który zmarł w kwietniu 1945 roku zastąpił następny prezydent USA - Harry Truman, natomiast potem w czasie obrad Churchilla zastąpił kolejny premier Wielkiej Brytanii - Clement Attlee. Strona radziecka była niezmiennie reprezentowana przez Józefa Stalina.

Głównym problemem stały się losy byłej III Rzeszy. Został potwierdzony podział z Jałty na 4 strefy okupacyjne a także taki sam podział stolicy. Powołana Sojusznicza Rada Kontroli miała pracować nad zmianami, zaś w samym Berlinie pracowała Sojusznicza Komendatura. Zadaniem tych organów było głównie przeprowadzenie tak zwanych "4D":

1. Demilitaryzacja - zupełne rozbrojenie kraju

2. Denazyfikacja - likwidacja partii i władzy hitlerowskiej

3. Dekartelizacja - likwidacja wspierających Hitlera karteli

4. Demokratyzacja - odbudowa politycznego życia na zasadach demokratyzmu

Podjęto też postanowienia o ściganiu oraz sądzeniu zbrodniarzy wojennych, a także o wysokości oraz formach wypłaty odszkodowań dla państw poszkodowanych w trakcie wojny z Niemcami.

W Poczdamie również poruszono kwestię Polski. Potwierdzono wyznaczoną na linii Curzona granicę wschodnią, oraz zachodnią na linii Odra - Nysa Łużycka, z włączeniem Świnoujścia i Szczecina, oraz Gdańska z okręgiem a także część południową dawnych Prus Wschodnich (Warmia, Mazury). Zarządzono przeprowadzenie przymusowej repatriacji niemieckiej ludności z polskich ziem oraz gwarantowano wypłatę odszkodowań od Niemców. Za wyłącznie legalny został uznany Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, tym samym wycofano uznanie dla rezydującego w Londynie rządu emigracyjnego.

Postanowienia tyczyły się też prowadzenia dalszej wojny z Japonią, do momentu jej bezwarunkowej i całkowitej kapitulacji. Stworzono Radę Ministrów Spraw Zagranicznych, w której udział mieli ZSRR, USA, Wielkiej Brytanii, Francji i Chin. Miała ona za zadanie koordynować międzynarodową współpracę aby na zawsze już osiągnąć ład i spokój w Europie.

Wydawało się, że Wielka Koalicja to dobry przykład na to, że w obliczu słusznej sprawy jedność jest najważniejsza, bez względu na podziały czy to ideologiczne, czy systemowe, że priorytetem jest osiągnięcie spokoju i ładu, w celu uchronienia życia ludzkiego od niepotrzebnego zagrożenia i ryzyka. Tymczasem jedność Wielkiej Trójki była tylko złudzeniem. W momencie gdy oficjalnie ci wielcy politycy pochylali się nad budową nowego wspaniałego ładu na świecie, każdy po cichu dążył do realizacji własnych celów i chciał doprowadzić do tego aby obrót spraw okazał się dla niego korzystny.

Wielka Koalicja spełniła swe główne zamiary - pokonane zostały wszystkie wrogie państwa osi: Niemcy, Włochy i Japonia, wojna zaś dobiegła końca. Natomiast wzniosłe hasła Karty Atlantyckiej, będące podstawą utworzenia Wielkiej Koalicji, były papierowymi hasłami, ponieważ zbyt wielkie były rozbieżności ideowe państw wspólnoty.

Niedługo okazało się, iż koalicje wielkich mocarstw, a także jedność w powojennej Europie, są zbyt kruche oraz nietrwałe, dowodem czego była zimna wojna.

22.Polska w czasie II wojny światowej. Kampania wrześniowa. Okupacja niemiecka i radziecka.

Zarówno naciski aliantów jak i wymogi sytuacji politycznej Polski doprowadziły do zawarcia między polskim rządem emigracyjnym a rządem radzieckim układu (30 VII 1941) o nawiązaniu wzajemnych stosunków, na mocy którego powstała Armia Polska w ZSRR pod dowództwem gen. Władysława Andersa. W wyniku jego zabiegów oraz nacisków Churchilla armia ta została ewakuowana z ZSRR w okresie między marcem a sierpniem 1942 r. Wobec planów sowietyzacji Polski decyzja ta była również na rękę Stalinowi. Z tych samych powodów w ZSRR powstały instytucjonalne struktury skupiające polskich komunistów (Centralne Biuro Komunistów Polski i Związek Patriotów Polskich). Zerwanie stosunków polsko-radzieckich w kwietniu 1943 r. pod pretekstem zwrócenia się przez rząd Sikorskiego do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża o wyjaśnienie sprawy zamordowania polskich oficerów umożliwiało Stalinowi podjęcie nowych kroków mających w efekcie doprowadzić do zainstalowania w przyszłej Polsce komunistycznego rządu. W tym celu ZPP powierzono zadania stworzenia nowej armii polskiej. Na czele I Dywizji tej armii w maju 1943 r. stanął gen. Zygmunt Berling. W kraju, z inicjatywy komunistów, utworzono w nocy z 31 XII 1943/1 I 1944 Krajową Radę Narodową jako fasadową reprezentację sił politycznych mających ambicje stworzenia przyszłego rządu. Z rozkazu Stalina 21 VII 1944 r. jako namiastka tego rządu został utworzony Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego na czele z lewicowym socjalistą Edwardem Osóbką - Morawskim. 22 lipca 1944 r. PKWN wydał manifest zapowiadający przeprowadzenie radykalnych reform społecznych (z reforma rolną na czele). PKWN zawarł z ZSRR porozumienie o uznaniu zwierzchnictwa administracji wojskowej Armii Czerwonej na zajmowanych terenach Polski.
Wkroczenie wojsk radzieckich na ziemie polskie postawiło przed rządem na wychodźstwie (po śmierci w katastrofie lotniczej Sikorskiego na jego czele stanął ludowiec Stanisław Mikołajczyk) problem stosunku do wschodniego mocarstwa, z którym nie utrzymywano stosunków dyplomatycznych. Przyjęty jako rozwiązanie plan "Burza" zakładał podejmowanie walk o wybrane cele strategiczne w celu uchwycenia ich przed lub w taktycznej współpracy z oddziałami radzieckimi i manifestowanie ich polskości przez występowanie w roli gospodarzy terenu. W lipcu 1944 r. odziały AK kosztem wielu ofiar przyspieszyły zajęcie Lwowa i Wilna przez Armię Czerwoną. Po ich zajęciu dowódcy i oficerowie odpowiednich zgrupowań AK zostali internowani, a żołnierze, którzy odmówili wcielenia do armii Berlinga, deportowani. Największą akcją zbrojną realizowaną w ramach planu "Burza" było powstanie w Warszawie, które wybuchło 1 VIII 1944 r. Celowo wstrzymana na przedpolach stolicy ofensywa radziecka doprowadziła do masakry powstańców i ludności cywilnej. W rezultacie walk poległo 18 tys. żołnierzy AK i około 180 tys. ludności cywilnej. Warszawa została zrównana z ziemią. W styczniu 1945 r. ruszyła ofensywa radziecka, która doprowadziła do zajęcia całości ziem polskich. Rozpoczął się okres terroru i represji NKWD, wspomaganych przez polski aparat bezpieczeństwa.

BILANS

II WOJNY ŚWIATOWEJ

W wyniku eksterminacyjnej polityki okupanta hitlerowskiego zamordowanych zostało 5 384 000 Polaków. W czasie działań wojennych zginęło 644 000 żołnierzy Polskich oraz ludności cywilnej. Okaleczonych Polaków i inwalidów wojennych 590 000. Deportowanych na przymusowe roboty 2 460 000. Liczba wysiedlonych Polaków wynosi 2 478 0

Polityka Hitlera (tzw. Endlosung) doprowadziła do eksterminacji około 5-6 mln. Żydów (Holocaust). Obok obozów koncentracyjnych, gdzie śmierć zadawano głównie poprzez katorżniczą pracę i głodowe racje żywnościowe, istniały obozy zagłady, przeznaczone do natychmiastowego uśmiercania Żydów.

II wojna światowa trwała 6 lat. Walki toczyły się w Europie, Afryce, Azji, na wyspach Oceanu Atlantyckiego i Oceanu Spokojnego. Uczestniczyło w niej 61 państw ok. 1 mld 700 mln ludzi. Zmobilizowano ok. 110 mln ludzi. Zginęło ok. 50 mln ludzi, a 35 mln odniosło rany.

DECYZJE WIELKIEJ TRÓJKI W SPRAWIE POLSKIEJ
Miejsce	Teheran	Jałta	Poczdam
Data	28 XI - i XII 1943r.	4 - 11 II 1945r.	17 VII - 2XIII 1945r.
Obecni	Roosvelt, Churchil, Stalin	Roosvelt, Churchil, Stalin	Attlee, Stalin, Truman
Decyzje	Wstępnie zaakceptowano żądania Stalina, aby granica między Polską, a ZSRR była wytyczona na linii Curzona; Zdecydowano o przesunięciu kosztem Niemiec zachodniej i północnej granicy Polski.	Ustalenie zachodniej granicy Polski wzdłuż granicy Polski wzdłuż linii Curzona; Polska ma otrzymać ziemie na północy i zachodzie; Na ziemiach Polskich ma powstać Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej z udziałem Polaków z zagranicy. Mają zostać przeprowadzone wolne, demokratyczne wybory.	Ostatecznie ustalono przebieg granic Polski; Podjęto decyzję o wysiedleniu Niemców z terenów przyznanych Polsce.

Ekspansjonistyczne dążenia Niemiec hitlerowskich, faszystowskich Włoch i Japonii z jednej strony, a polityka appeasementu Wielkiej Brytanii i Francji z drugiej stanowiły podstawowe przyczyny wybuchu kolejnej wojny światowej. Z polityki mocarstw zachodnich Hitler wyciągnął wnioski o ich bierności wobec jego działań zbrojnych. 24 X 1938 r. Niemcy przedstawiły oficjalnie swe żądania względem Polski (włączenie Gdańska do Rzeszy i przeprowadzenie tzw. korytarza przez Pomorze). Próba zastraszenia Polski zawiodła; ponadto 31 III 1939 r. Wielka Brytania udzieliła jej jednostronnych gwarancji. W tej sytuacji Hitler porozumiał się z ZSRR; pakt Ribbentrop - Mołotow został podpisany w nocy z 23 na 24 VIII 1939 r. w Moskwie. W tajnym protokole dokonano rozgraniczenia stref interesów obu państw wzdłuż północnej granicy Litwy, Pisy, Narwi, Wisły i Sanu. Besarabia miała przypaść ZSRR. Pakt zobowiązywał sygnatariuszy do niestosowania przemocy i nie uczestniczenia w koalicjach skierowanych przeciwko drugiemu partnerowi. Pominięto klauzulę dotyczącą sytuacji, gdy jeden z sygnatariuszy jest agresorem.

1 IX 1939 r. Hitler uderzył na Polskę, rozpoczynając w ten sposób II wojnę światową. Armia polska po ponad miesięcznych zmaganiach uległa przewadze niemieckiej, wspartej od 17 IX przez wojska radzieckie, które wkroczyły na terytorium Rzeczpospolitej. 3 IX wielka Brytania i Francja wypowiedziały Niemcom wojnę, ale nie podjęły poważniejszych działań zbrojnych (tzw. dziwna wojna). 9 IV 1940 r. armia niemiecka zaatakowała Danię i Norwegię; Dania została opanowana w ciągu jednego dnia, w Norwegii Wehrmacht natrafił na opór 30 -tys. Brytyjsko - fracusko - polskiego korpusu ekspedycyjnego; walki zakończyły się 10 czerwca. 10 V rozpoczęła się wielka ofensywa niemiecka przeciwko Francji, dokonana przez terytoria Belgii i Holandii, co pozwoliło ominąć system francuskich umocnień (linia Maginota). Walki Francuzów wspomaganych przez oddziały brytyjskie trwały 6 tygodni. Brytyjczycy zostali zmuszeni do ewakuacji z plaż Dunkierki. 22 VI 1940 r. zostało podpisane zawieszenie broni, na mocy którego Niemcy okupowali północną i zachodnią Francję, a na południu utworzono kolaboracyjny rząd na czele z marszałkiem Philipem Petainem. Hitlerowi nie udało się dokonać inwazji Wysp Brytyjskich; niepowodzeniem niemieckim zakończyła się powietrzna bitwa o Anglię (8 VIII-31 X 1940). 10 VI 1940 Włochy wypowiedziały wojnę Francji, a 28 X 1940 zaatakowały Grecję. Porażki wojsk włoskich zmusiły Niemcy do udzielenia pomocy swemu sojusznikowi. 6 IV 1941 r. zaatakowały one Grecję i Jugosławię, zajmując je w ciągu trzech tygodni.

Zmagania militarne toczyły się również w Afryce, gdzie 13 IX 1940 r. armia włoska zaatakowała z obszaru Libii Egipt, broniony przez wojska brytyjskie. Początkowe sukcesy Brytyjczyków (opanowanie Cyrenajki i wschodniej Libii) przerodziły się w klęski z chwilą przystąpienia do walki niemieckiego korpusu pancernego (Afrika Korps). Kontrofensywę włosko-niemiecką udało się zatrzymać w Egipcie w bitwie pod El-Alamein (19 X-3 XI 1942). W listopadzie 1942 r. wojska anglo-amerykańskie wylądowały w Maroku i Algierii, na co Niemcy zareagowały wkroczeniem do nie okupowanej części Francji (27 listopada). Dzięki operacji desantowej wojska alianckie zmusiły w maju 1943 wojska niemieckie i włoskie do kapitulacji w Tunezji.

Tymczasem w Europie drugim państwem dokonującym ekspansji terytorialnych był ZSRR. W tzw. wojnie zimowej 1939-1940 Armia Czerwona po wielu niepowodzeniach pokonała Finlandię. 12 III 1940 r. w Moskwie podpisano traktat pokojowy, na mocy którego ZSRR uzyskał m.in. Przesmyk Karelski z miastem Wyborg, część Półwyspu Hanko i Płw. Rybackiego. Latem 1940 r. Moskwa przyłączyła do swego państwa Litwę, Łotwę , Estonię oraz Besarabię i Północną Bukowinę.

22 VI 1941 Hitler zdecydował się na uderzenie przeciwko swemu dotychczasowemu wschodniemu sojusznikowi. Armia Radziecka, przetrzebiona czystkami, początkowo cofała się. W ciągu kilkunastu tygodni Niemcy dotarli pod Leningrad i Moskwę. Na przedpolach stolicy rozegrała się bitwa, w wyniku której wojska hitlerowskie zostały w grudniu 1941 r. odepchnięte na ok. 200 km. od Moskwy. Sukcesy niemieckie ostatecznie przekreśliła klęska w bitwie stalingradzkiej (14 IX 1942 - 2 II 1943). Generalny odwrót armii niemieckiej rozpoczął się po przegranej w bitwie Kurskiej (lipiec 1943). Ofensywa letnio-jesienna zapoczątkowana w czerwcu 1944 r. doprowadziła do zajęcia przez Armię Czerwoną ziem polskich aż do linii Wisły. Na południu wojska radzieckie wkroczyły do Rumunii, która po obaleniu prohitlerowskiego reżimu Iona Antonescu przystąpiła 25 VIII 1944 r. do wojny przeciwko Niemcom. 9 IX 1944 r. to samo zrobiła Bułgaria. W II połowie 1944 r. Armia Czerwona prowadziła również walki na Węgrzech i w Jugosławii. 12 I 1944 r. wojska radzieckie rozpoczęły ofensywę, która doprowadziła do opanowania reszty ziem polskich, na południu Czechosłowacji, Węgier i części Austrii z Wiedniem. 2 maja zdobyły Berlin.

Wojna na froncie południowym nabrała tempa w chwili rozpoczęcia angloamerykańskiej inwazji na Sycylię (desant 10 VII 1943 r.). W tej sytuacji król Włoch Wiktor Emmanuel III mianował premierem Pietro Badoglio w miejsce Mussoliniego. Niemcy okupowali wówczas Włochy, porwali uwięzionego Il Duce i utworzyli na północy pod jego przywództwem marionetkową Włoską Republikę Socjalną. 3 IX alianci rozpoczęli desant na Półwysep Włoski. Po ciężkich walkach ich wojska dotarły do Neapolu (1 X), a dopiero 4 VI 1944 do Rzymu.

6 VI 1944, po wielu latach negocjacji i przygotowań, alianci zachodni dokonali desantu w Normandii i utworzyli II front w Europie. 25 VIII 1944 wyzwolono - przy udziale wojsk francuskich - Paryż. W marcu 1945 r. sforsowano Ren; 25 IV 1945 r. w Torgau nad Łabą doszło do pierwszego spotkania żołnierzy radzieckich i amerykańskich. 8 maja akt bezwarunkowej kapitulacji podpisał feldmarszałek Wilhelm Keitel.

Działania zbrojne w II wojnie światowej toczyły się również na Dalekim Wschodzie. 7 XII 1941 r. Japończycy zaatakowali flotę amerykańską w Pearl Harbor. Był to początek ofensywy japońskiej przeciwko posiadłościom zamorskim USA, W. Brytanii i Holandii. Japończycy zajęli m.in. Honkong, Singapur, Indonezję, Birmę, Malaje, Filipiny, Guam, Wake. Sukcesy japońskie zostały powstrzymane po klęskach zadanych im przez amerykańską marynarkę wojenną w bitwach na Morzu Koralowym (7-11 V 1942 r.) i pod Midway (3-5 VI 1942 r.). Szczególnie zacięte walki toczyli Amerykanie na Filipinach (o Iwo Jimę i Okinawę - marzec - czerwiec 1945). 9 VIII 1945 r. do walki z Japonią przystąpił ZSRR (ofensywa w Mandżurii, zajęcie płn. Korei). Kapitulacja Japonii nastąpiła po atakach nuklearnych na Hirosimę i Nagasaki w sierpniu 1945 r. i została podpisana 2 IX 1945.

Alianckie zwycięstwa w wojnie zadecydowały o nowym podziale świata. Największym zwycięzcą był ZSRR Stalina, którego wysiłek i ogrom strat wynagrodzono stworzeniem strefy wpływów obejmujących Europę Wschodnią i Środkową. Alianci zachodni pod koniec wojny przestali być wierni zasadom przyjętym na jej początku w tzw. Karcie Atlantyckiej podpisanej 12 VIII 1941 r. i uznającej m.in. prawo każdego narodu do suwerenności i określenia formy rządów, zakazującej aneksji i zobowiązującej do kształtowania granic zgodnie z wolą ludności. Ustalenia konferencji w Teheranie (28 XI-1 XII 1943), Jałcie (4-11 II 1945) i Poczdamie (17 VII-2 VIII 1945) zdecydowały o podziale Niemiec na 4 strefy okupacyjne, przeprowadzeniu tam denazyfikacji, demilitaryzacji, demokratyzacji, decentralizacji (przemysłu) oraz o wypłacie odszkodowań wojennych. Zaakceptowano granice Polski na Bugu i Odrze i Nysie Łużyckiej. Zdecydowano o przesiedleniu ludności niemieckiej z Polski, Czechosłowacji i Węgier oraz uznano odrębność Austrii.

cka.

Włączenie zajętych obszarów do ZSRR

Agresja ZSRR na ziemie polskie 17 IX 1939 zapoczątkowała okres okupacji radzieckiej wschodnich obszarów Rzeczpospolitej. Granica niemiecko-radziecka przebiegała wzdłuż Pisy i Narwi do Ostrołęki, następnie Bugiem w górę rzeki do Małkini i od Leżajska w górę Sanu. Zajęte w wyniku działań wojsk niemieckich miasta, m.in.: Brześć, Augustów, Białystok, Przemyśl, hitlerowcy przekazali ZSRR. Wilno wraz z okręgiem, zajęte we wrześniu 1939 przez Armię Czerwoną, zostało przekazane Litwie.
11 października na terenach zachodniej Ukrainy, a 12 X 1939 na terenach białoruskich ogłoszono proklamacje wzywające do wyborów do Zgromadzeń Ludowych. Przeprowadzone pod terrorem, sfałszowane wybory stały się podstawą formalnego wcielenia okupowanych ziem Rzeczpospolitej do republik radzieckich: białoruskiej i ukraińskiej. 21 VII 1940 Litwa, w skład której wchodził przedwojenny polski okręg wileński, została przyłączona do ZSRR.

Polityka władz ZSRR wobec ludności polskiej

Od momentu wkroczenia Armii Czerwonej na wschodnie tereny Rzeczpospolitej okupant prowadził politykę eksterminacji w stosunku do ludności. Już w październiku 1939 dokonano na szeroką skalę aresztowań pozostających jeszcze na wolności oficerów Wojska Polskiego, funkcjonariuszy policji, Straży Granicznej i Więziennej, osób pracujących w polskim aparacie sprawiedliwości, działaczy politycznych i społecznych, przemysłowców, handlowców, ziemian oraz osób podejrzanych o postawę antyradziecką.
Aresztowanych osadzano w obozach jenieckich i w więzieniach. Część oficerów, funkcjonariuszy policji i Straży Granicznej zamordowano w Katyniu, Miednoje i Charkowie. Dekretem Rady Najwyższej ZSRR z dnia 29 XI 1939 nadano obywatelstwo radzieckie wszystkim mieszkańcom terenów włączonych do republik radzieckich.

Deportacje ludności z terenów okupowanych

Fakt ten w niczym nie przeszkodził władzom komunistycznym w przeprowadzeniu na ogromną skalę deportacji ludności z terenów okupowanych w głąb ZSRR. Deportacje przeprowadzone w lutym 1940 objęły 220 tys. osób, w kwietniu 320 tys., na przełomie czerwca i lipca wywieziono kolejnych 240 tys. osób. Czwartą, ostatnią deportację przeprowadzono tuż przed atakiem niemieckim w czerwcu 1941 - objęła ona 300 tys. ludzi.
Wywożono nie tylko Polaków, na ogólną liczbę ok. 1,2 mln osób 40% stanowili Żydzi, Ukraińcy i Białorusini. Wśród deportowanych znalazło się także wielu polskich komunistów. Warunki wywózki, pobyt w łagrach i nowo organizowanych osiedlach, m.in. w Kirgizji, powodowały bardzo wysoką śmiertelność.
Znamienny był los więźniów politycznych przetrzymywanych w więzieniach NKWD. W pierwszych dniach po niemieckiej napaści na ZSRR zostali oni rozstrzelani. W 2 więzieniach lwowskich: Brygidkach i Zamarstynowie, rozstrzelano ok. 8 tys. więźniów. Podobny los spotkał osoby przetrzymywane w więzieniach na Wileńszczyźnie.
Obligatoryjne przyznanie obywatelstwa radzieckiego byłym obywatelom państwa polskiego na terenach okupowanych dało podstawę do powołania w latach 1939-1941 ok. 150 tys. Polaków do Armii Czerwonej. Od momentu wkroczenia na wschodnie tereny Polski okupanci zlikwidowali polską administrację, wprowadzili język białoruski i ukraiński w szkolnictwie, dokonali masowych aresztowań księży. Zamykane kościoły najczęściej przeznaczano na magazyny towarów masowych. Utrzymywaniu terroru w stosunku do ludności służyła policja tworzona wyłącznie z Ukraińców lub Białorusinów.
Znacznemu pogorszeniu uległo materialne położenie ludności. Likwidowano zakłady produkcyjne, maszyny i urządzenia wywożono w głąb ZSRR. Ze skonfiskowanych majątków ziemskich wywożono bydło, trzodę chlewną, zapasy żywności i paszy. Wiele osób znalazło się bez pracy. Zawieszono wypłatę emerytur i rent. Zrównano polskiego złotego z radzieckim rublem, co oznaczało czterokrotne zmniejszenie jego siły nabywczej. Zablokowano konta o wkładach przekraczających 300 zł. Z dniem 1 I 1940 ostatecznie wycofano polskie złote z obiegu.
Brak pracy i pozbawienie ludności wszelkich oszczędności spowodowały masową migrację ludności w poszukiwaniu źródła utrzymania w głąb ZSRR. Ok. 200 tys. osób opuściło w okresie okupacji radzieckiej z przyczyn ekonomicznych swe dotychczasowe miejsca zamieszkania, co wraz z 1,2 mln przesiedlonych przymusowo doprowadziło do znacznego wyludnienia terenów okupowanych.
Wywózki ludności, terror, szeroko rozbudowana siatka NKWD nie pozwalały praktycznie na prowadzenie pracy konspiracyjnej. Przewidywany na komendanta Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) na obszarze okupacji radzieckiej generał M. Tokarzewski-Karaszewicz został aresztowany w momencie przekraczania granicy radziecko-niemieckiej. Nie rozpoznany, uniknął niechybnej śmierci. Konfidentem NKWD okazał się, wyznaczony na stanowisko komendanta lwowskiego okręgu ZWZ, pułkownik E. Macieliński.
Niechlubną rolę odegrali niektórzy polscy komuniści, pracując w charakterze informatorów dla potrzeb radzieckich służb specjalnych. Działalność konspiracyjna na tych terenach, w praktyce kierowana i koordynowana przez Komendę Główną ZWZ w Warszawie, nie nabrała takiego rozmachu, jak pod okupacją niemiecką.

Okupacja niemiecka 1939-1945, w wyniku klęski w wojnie obronnej 1939 ziemie polskie na zachód od Bugu i Sanu znalazły się pod okupacją niemiecką. Wilno wraz z okręgiem przekazano Litwie, kilka gmin na Podhalu przyłączono do Słowacji, pozostałe terytoria znalazły się pod okupacją radziecką.
Z ziem polskich pod okupacją niemiecką w granice Rzeszy włączono (na podstawie dekretu Hitlera z dnia 8 X 1939) Śląsk, Pomorze, Wielkopolskę, większość województwa łódzkiego, część województwa warszawskiego, kieleckiego, krakowskiego i białostockiego. Obszary włączone do Rzeszy zamieszkiwało ok. 10 mln ludności, z czego tylko 6% stanowili Niemcy.
Z pozostałych ziem okupowanych (na podstawie dekretu Hitlera z dnia 10 X 1939, z mocą obowiązującą od 26 października) utworzono Generalne Gubernatorstwo.

Polityka okupanta na zajętych terenach

W czasie trwania działań wojennych i bezpośrednio po ich zakończeniu do 25 X 1939, władza na zajętym terytorium należała do naczelnego dowódcy wojsk lądowych na Wschodzie, któremu podlegali dowódcy armii. Na zapleczu frontu działały grupy operacyjne policji i służby bezpieczeństwa dokonujące fizycznej likwidacji osób znajdujących się na specjalnych listach przygotowanych jeszcze przed agresją.
Do 25 października oddziały wojskowe i policyjne spaliły 55 miast i 476 wsi, rozstrzelały 16 336 osób. Wśród rozstrzelanych większość stanowili działacze niepodległościowi, byli powstańcy śląscy i wielkopolscy. Po ustaniu zarządu wojskowego władzę nad okupowanym terytorium polskim objął powołany przez Hitlera Urząd Komisarza Rzeszy dla Umacniania Niemczyzny, którego kierownikiem został szef policji i reichsführer SS H. Himmler.
Celem działalności Urzędu było przygotowanie nowych terenów osiedleńczych dla Niemców. Na ziemiach włączonych do Rzeszy wysiedlenia ludności polskiej rozpoczęły się już w październiku 1939. Do końca 1943 wysiedlono 860 tys. Polaków i sprowadzono na ich miejsce 370 tys. Niemców. Cechą hitlerowskiej polityki w stosunku do ludności polskiej stał się terror, którego celem strategicznym miało być biologiczne wyniszczenie Polaków.
Odmienną taktykę przyjęto wobec mieszkańców obszarów włączonych do Rzeszy, których poddawano przyspieszonej germanizacji. Zadania administracji niemieckiej w stosunku do ludności podbitych obszarów wschodnich szczegółowo określał Generalny Plan Wschodni.
Prowadzono akcję germanizacyjną poprzez wpisywanie na tzw. Volkslistę (Volksdeutsche). 780 tys. byłych obywateli polskich należało do I i II grupy, obejmującej osoby faktycznie związane z niemieckością. Do IV i V grupy, przy użyciu terroru i szantażu, wpisano 2500 tys. Polaków.
Szczególnie ostre prześladowania dotknęły Kościół rzymskokatolicki na terenach włączonych do Rzeszy. Likwidowano polskie parafie, zamykano kościoły. Ponad połowa polskich księży, z ogólnej liczby 2100, straciła życie z rąk hitlerowców.

Eksterminacja ludności żydowskiej

Już w październiku 1939 na okupowanych ziemiach polskich Niemcy podjęli pierwsze działania planowanej zagłady Żydów. Zaprowadzono obowiązek pracy dla ludności żydowskiej, rozpoczęto organizowanie gett. Z nich to w późniejszym czasie wywożono Żydów do obozów koncentracyjnych, będących najczęściej ośrodkami masowej zagłady.

Eksploatacja polskiego potencjału ludzkiego i materialnego

Bezwzględny terror stał się metodą sprawowania władzy w Generalnej Guberni (GG). Dotknął on w pierwszej kolejności najwybitniejszych przedstawicieli inteligencji polskiej w czasie tzw. akcji AB. W związku z dużym zapotrzebowaniem na siłę roboczą dokonywano masowych zsyłek ludności polskiej w głąb Rzeszy. Wysyłani do pracy pochodzili najczęściej z łapanek ulicznych. Wśród ludności GG szerzył się głód, przydziały kartkowe daleko odbiegały od minimum biologicznego.
GG poddano niebywałej eksploatacji ekonomicznej. Niemcy przejęli w posiadanie nie tylko duże zakłady państwowe, lecz także zakłady prywatne, należące do osób wysiedlonych, wywiezionych, aresztowanych i uśmierconych, zarówno Polaków, jak i Żydów. Nie skonfiskowane fabryki i majątki ziemskie znalazły się pod przymusową administracją niemiecką, ich produkcja przeznaczona była na potrzeby armii. Prywatne gospodarstwa chłopskie zmuszone były oddawać coraz większe kontyngenty na rzecz władz niemieckich. Wydłużano dzień pracy nawet do 12 godzin. Kilkakrotnie wzrosły ceny podstawowych dóbr konsumpcyjnych przy płacach zamrożonych na przedwojennym poziomie.
Trwająca 5 lat okupacja doprowadziła do ogromnych strat ludnościowych, ubytku potencjału ekonomicznego i szkód w dorobku kulturalnym. W latach 1939-1945 straciło życie ok. 6 mln obywateli przedwojennej Polski, do prac przymusowych na terenie Rzeszy wywieziono 2,5 mln osób i 200 tys. dzieci przeznaczonych do zgermanizowania (powróciło 10-15%). 500 tys. osób nabawiło się trwałego kalectwa, szerzące się choroby zakaźne, w tym gruźlica, powodowały dużą śmiertelność. Nastąpił znaczny spadek liczby urodzeń.
Ogromne i trudne do oszacowania straty poniósł majątek narodowy. Zniszczeniu uległ przemysł, komunikacja i substancja mieszkaniowa. Wg szacunków Biura Odszkodowań Wojennych przy Prezydium Rady Ministrów łączne straty materialne poniesione na obecnym terytorium Polski wyniosły 50 mld dolarów.

23.Rząd Polski na uchodźstwie. Polskie państwo podziemne.

1. Polskie Państwo Podziemne

Najlepsze warunki do powstawania tajnych organizacji antyniemieckich panowały na terenie Generalnego Gubernatorstwa, a zwłaszcza w liczącej ponad milion mieszkańców i trudnej do kontrolowania Warszawie. Jeszcze podczas trwania kampanii wrześniowej, z inicjatywy uczestnika bitwy nad Bzurą gen. Michała Karaszewicza - Tokarzewskiego, 27 września 1939 r. utworzono militarna organizację konspiracyjną o nazwie Służba Zwycięstwu Polsce (SZP). Zgodę na formowanie organizacji Tokarzewski otrzymał od dowodzącego obrona Warszawy gen. Juliusza Rómmla, który przekazał mu również pełnomocnictwa naczelnego wodza dotyczące tej sprawy. SZP posiadała zatem mandat najwyższych władz Polski. Tokarzewskiemu udało się zaangażować do pracy w organizacji kilkudziesięciu oficerów, głównie uczestników obrony Warszawy. Najczęściej wywodzili się oni z Legionów i byli związani z obozem sanacyjnym. Tokarzewski był wierny literze konstytucji kwietniowej, zgodnie z którą podczas stanu wojennego, który został wcześniej ogłoszony przez prezydenta Mościckiego, struktury polityczne w Polsce powinny być podporządkowane organom wojskowym. Dlatego też pragnął, aby SZP była jednolitą organizacją, skupiającą zarówno militarne, jaki i polityczne organy, w której jednak czynniki wojskowe dominowałby nad politycznymi. Nawiązał zatem kontakty ze środowiskiem politycznym. Prowadził rozmowy z bohaterskim prezydentem Warszawy Stefanem Starzyńskim. Skłonił również do współpracy czołowych działaczy przedwojennych, opozycyjnych stronnictw politycznych. Pierwszą spektakularną akcją SZP miał być, przeprowadzony 5 października 1939 r. zamach na Hitlera w Warszawie, który zakończył się jednak niepowodzeniem.

Jednakże polski rząd na uchodźstwie z nieufnością podchodził do działań Tokarzewskiego i SZP. Uważano, że organizacja ta jest zdominowana przez oficerów sanacyjnych i może dla nich stać się narzędziem do walki o władzę w wyzwolonej Polsce. Sikorski spodziewał się wszak, że Niemcy polegną w wojnie z Francja i Wielka Brytanią i do wyzwolenia ziem polskich dojdzie stosunkowo szybko. Dlatego też zdecydował, że na terenach okupowanych mają być tworzone podległe władzom polskim we Francji odrębne struktury wojskowe i polityczne, które powinny działać niezależnie od siebie. W listopadzie 1939 r. premier Sikorski powołał nową organizację - Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), która miała zastąpić SZP.

Komendantem Głównym ZWZ został mianowany gen. Kazimierz Sosnkowski. Jednakże przebywał on na stałe w Paryżu, przy polskim rządzie emigracyjnym. Dowódcą ZWZ na terytorium okupacji niemieckiej został Stefan "Grot" Rowecki, a obszarami znajdującymi się pod okupacją sowiecką dowodzić miał gen, Michał Karaszewicz - Tokarzewski, ale nie udało mu się objąć tej funkcji, ponieważ został aresztowany przez władze radzieckie. Ze względu na ewakuacje polskiego rządu do Londynu łączność z krajem została utrudniona. Dlatego też 30 czerwca 1940 r. Rowecki został powołany na Komendanta Głównego ZWZ, któremu również podlegać miał obszar okupacji radzieckiej. Sosnkowski zachował nadzór nad ZWZ jako zastępca Naczelnego Wodza, ale całość prac konspiracyjnych skupiała się w kraju pod dowództwem Roweckiego.

26 lutego 1940 r. przy ZWZ powstał Polityczny Komitet Porozumiewawczy (PKP), w którego skład wchodzili przedstawiciele największych polskich partii politycznych. PKP stanowił polityczno - partyjne zaplecze Polskiego Państwa Podziemnego będąc organem doradczym i konsultacyjnym dla ZWZ.

Rządu emigracyjny przewidywał również utworzenie w okupowanej Polsce organów cywilnej administracji, która miał działać w konspiracji. Projekt rządowy w tej sprawie przewidywał najpierw powołanie trzech niezależnych od siebie delegatów rządu: dla Generalnego Gubernatorstwa, ziem wcielonych do rzeszy oraz obszarów okupowanych przez ZSRR. Wywołało to niezadowolenie krajowych środowisk politycznych, które dążyły do powstania jednego urzędu delegata rządu, który swymi kompetencjami objąłby cały kraj. Jednakże premier Sikorski był wierny koncepcji swojego rządu i w grudniu 1940 r. mianował delegatem rządu dla ziem wcielonych do Rzeszy Adolfa Bnińskiego, a dla Generalnej Guberni Cyryla Ratajskiego. Po aresztowaniu Bnińskiego w lipcu 1941 r. jedynym delegatem rządu pozostał Ratajski i taki stan został ostatecznie w 1942 r. prawnie usankcjonowany. W ten sposób doszło do ukształtowania się trzech członów tworzących Polskie Państwo Podziemne, które złożone było ze struktur wojskowych (ZWZ), zaplecza polityczno - partyjnego (PKP) oraz administracji cywilnej (Delegatura Rządu).

Przy Komendzie Głównej ZWZ powstało w 1940 r. Biuro Informacji i Propagandy (BIP), którego troską było przekazywanie społeczeństwu polskiemu prawdziwych i niezależnych informacji, wolnych od przekłamań hitlerowskiej propagandy. BIP wydawało główny organ prasowy ZWZ, którym był "Biuletyn Informacyjny".

Jesienią 1940 r., w ramach Biura Informacji i Propagandy, powstało Kierownictwo Walki Cywilnej (KWC). Podstawowym zadaniem KWC było kształtowanie w społeczeństwie polskim postaw i zachowań patriotycznych oraz budzenie w nim ducha oporu wobec okupanta, piętnowanie postaw niegodnych Polaka, a także prowadzenie małego sabotażu, czyli walki propagandowej ze sloganami i tezami hitlerowskimi. W kwietniu 1941 r. na czele KWC stanął Stefan Korboński. W 1942 zostało ono podporządkowane Delegaturze Rządu. KWC uruchomiło pod Londynem radiostację "Świt", której nadawane po polsku audycje sugerowały, że są nadawane z terytorium okupowanej Polski. KWC publikował w dużych nakładach publikacje zawierające wzorce zachowań aktualne podczas okupacji: "10 Przykazań Walki Cywilnej", "Kodeks Moralności Obywatelskiej". KWC wzywał także społeczeństwo do bojkotu kin i tzw. gadzinówek. W ramach KWC działały również Cywilne Sądy Specjale.

Jeszcze pod koniec września 1939 r. Związek Harcerstwa Polskiego rozpoczął konspiracyjną działalność przyjmując kryptonim Szare Szeregi. Od początku swego istnienia organizacje konspiracyjne podejmowały działania przeciwko okupantowi polegające na zrywaniu napisów i flag hitlerowskich, malowania haseł antyniemieckich itp. Do prowadzenia takiej działalności powołano w grudniu 1940 r. w ramach Szarych Szeregów Organizację Małego Sabotażu "Wawer", którym dowodził Aleksander Kamiński. W kwietniu 1940 r. został powołany Związek Odwetu (ZO) na czele z mjr Franciszkiem Niepokólczyckim. Jego zadaniem było przeprowadzanie na terenie okupowanym akcji dywersyjnych i sabotażowych, jak wykolejanie transportów, przerywanie linii komunikacyjnych, wysadzanie mostów, sabotaż w fabrykach przemysłu wojennego, podpalanie magazynów. ZO cieszył się w ramach ZWZ dużą autonomią. Daleko posunięta odrębność organizacyjna obu podmiotów miała na celu utrudnienie Niemcom możliwości dotarcia do struktur ZWZ. Głównym zadaniem ZWZ było natomiast przygotowanie powstania zbrojnego na wypadek klęski Niemiec. Dlatego też Związek zajmował się przede wszystkim szkoleniem żołnierzy, gromadzeniem broni, organizowaniem siatki konspiracyjnej i rekrutacją nowych członków oraz działaniami wywiadowczymi.

W latach 1941 - 1944 konsekwentnie rozbudowywano cywilny pion Polskiego Państwa podziemnego, czyli Delegaturę Rządu na Kraj. Tworzono coraz gęstszą sieć okręgowych jednostek Delegatury. Jej głównym organem prasowym było pismo "Rzeczpospolita Polska". Funkcje Delegatów Rządu na Kraj sprawowali: wspomniany już Cyryl Ratajski w latach 1940 - 1941, odwołany przez władze w Londynie, Jan Piekałkiewicz w latach 1941 - 1943, aresztowany przez gestapo. Ostatnim Delegatem, który sprawował swą funkcję w latach 1943 - 1945 był Jan Stanisław Jankowski. W ramach Delegatury zorganizowano departamenty, które były odpowiednikami przedwojennych ministerstw. Utworzono departamenty: Spraw Wewnętrznych, Sprawiedliwości, Oświaty i Kultury, Rolnictwa, Skarbu, Komunikacji, Prasy i Informacji, Likwidacji Skutków Wojny, Przemysłu i Handlu, Pracy i Opieki Społecznej, Poczty i Telegrafów, Odbudowy i Robót Publicznych. Część z nich miała charakter studyjny i nie podejmowała aktywnych działań. Departamenty te zajmowały się obserwowaniem i analizą sytuacji, rejestrowaniem strat i przygotowaniem projektów dotyczących działania po odzyskaniu niepodległości. Niektóre z departamentów działały czynnie. Departament Oświaty i Kultury wraz z Tajną Organizacją Nauczycielską (TON) rozpoczął organizację tajnego. polskiego nauczania. Niezwykle ważną rolę odgrywał także Departament Spraw Wewnętrznych, który sprawował kontrolę nad tajną administrację terenową.

Z zamiarem podniesienia prestiżu władz krajowych, reprezentujących polski rząd emigracyjny, zwłaszcza wobec wkraczania w granice Polskie oddziałów Armii Czerwonej, 26 kwietnia 1944 prezydent wydał dekret, na podstawie którego Jan Stanisław Jankowski został wicepremierem. Powołał on wtedy Krajową Radę Ministrów, w której skład poza nim jako przewodniczącym weszło jego trzech dotychczasowych zastępców: Adam Bień, Antoni Pajdak oraz Stanisław Jasiukowicz.

Dnia 14 lutego 1942 ZWZ został zreorganizowany i utworzono zeń Armię Krajową (AK). Na przełomie 1943 i 1944 r. liczyła ona około 250 tysięcy żołnierzy by w połowie 1944 r. wzrosną do 350 tys. AK stanowiła zatem najpoważniejszą siłę polskiego podziemia. AK stała się częścią Polskich Sił Zbrojnych, które działały w kraju. W czerwcu 1943 r. aresztowano Stefana "Grota" Roweckiego. Funkcję Komendanta Głównego AK objął po nim gen Tadeusz "Bór" Komorowski. Naczelny Wódz kategorycznie zażądał, aby wszystkie pozostałe organizacje militarne tworzone przez poszczególne partie i stronnictwa polityczne podporządkowały się AK. Przekształcenie ZWZ w AK było właśnie związane z prowadzoną akcją scaleniową. Polskie podziemie obfitowało bowiem w różnorodne organizacje militarne, reprezentujące różne partie i poglądy polityczne, których wojskowa działalność była nieskoordynowana. Tajna Organizacja Wojskowa oraz Organizacja Orła Białego związane były z obozem sanacyjnym. Straż Chłopska oraz Gwardia Ludowa reprezentowały ruch ludowy, Narodowa Organizacja Bojowa, Grupa Szańca, Związek Jaszczurczy reprezentowały środowiska prawicowe. Nie wszystkie te organizacje podporządkowały się AK.

We wrześniu 1942 r. doszło do zjednoczenia prawicowych organizacji militarnych w Narodowe Siły Zbrojne (NSZ). Stały one na stanowisku walki z dwoma wrogami Polski: Niemcami i ZSRR. Jednakże po bitwie pod Stalingradem ich przywódcy doszli do wniosku, że Niemcy przegrali wojnę i skoncentrowali się na walce przeciwko popieranym przez ZSRR komunistom. Działalność NSZ była kontrowersyjna. Zwalczali polską lewicową partyzantkę i zbrojne grupy mniejszości narodowych. Oddziały NSZ pacyfikowały także wsie oskarżane o lewicowość. Działalność NSZ nie przeszkodziła komunistom w osiągnięciu ich celów, posłużyła jednak za pretekst Stalinowi do stwierdzenia, że całe podziemie niepodległościowe jest wrogo nastawione do ZSRR. Działania NSZ zostały oficjalnie potępione przez Komendę Główną AK, która podjęła starania, aby włączy je do swojej struktury i ograniczyć ich skrajne akcje. 7 marca 1944 r. podpisano umowę o włączeniu NSZ w struktury AK.

Latem 1941 r., już po ataku Niemiec na ZSRR na terenach wschodnich utworzono oprócz ZWZ organizację "Wachlarz". Terenem działania "Wachlarza" miały by ziemie położone na wschód od granic Rzeczypospolitej, a jego zadaniem było organizowanie sabotażu dywersji i partyzantki, aby zdezorganizować zaplecze frontu niemieckiego. Jednakże rzeczywiste możliwości działania na terenach wschodnich okazały się bardzo małe, a akcje konspiracyjne skutkowały licznymi aresztowaniami. W listopadzie 1942 r. powstało Kierownictwo Dywersji (Kedyw), które w ramach AK miało być odpowiedzialne za prowadzenie walki bieżącej. Kedyw powstał ze Związku Odwetu i "Wachlarza". Jego pierwszym dowódcą był płk August Emil Fieldorf. W początkach lipca 1943 r. powołano Kierownictwo Walki Podziemnej (KWP), które powstało z połączenia kierownictwa Walki Cywilnej oraz Kierownictwa Walki Konspiracyjnej. Na czele KWP, którego zadaniem była koordynacja całokształtu walki z okupantem stanął dowódca AK.

W okresie, gdy marsz Armii Czerwonej w kierunku terenów państwa polskiego stawał się coraz szybszy, a na terytorium polskim działała nie uznająca zwierzchności rządu londyńskiego Polska Partia Robotnicza, która była w pełni podporządkowana Stalinowi, polskie podziemne środowisko polityczne dążyło do integracji i zjednoczenia. Celem tych działań było zamanifestowania solidarnej postawy wobec polityki ZSRR w stosunku do Polski. Dążąc do zjednoczenia 21 marca 1943 r. PKP podjął decyzję o przekształceniu się w Krajową Reprezentację Polityczną (KRP). W wydanej 15 sierpnia tegoż roku deklaracji cztery największe podziemne ugrupowania polityczne tworzące KRP uzgodniły gotowość bezkonfliktowej współpracy, do czasu wyborów w wolnej Polsce. 9 stycznia 1944 r. Delegat Rządu na Kraj ogłosił dekret o utworzeniu Rady Jedności Narodowej (RJN), która zastąpiła KRP. Przewodniczącym RJN został Kazimierz Pużak. 15 marca 1944 r. RJN uchwaliła deklarację programową pt. "O co walczy naród polski". Postulowano w niej sojusz z mocarstwami zachodnimi i gotowość nawiązania przyjaznych stosunków z ZSRR, pod warunkiem jednak uznania przez Moskwę integralności terytorium przedwojennego państwa polskiego. Postulowano także włączenie do Polski Prus Wschodnich. Autorzy deklaracji zapowiadali wprowadzenie w wolnej Polsce systemu demokratycznego i szerokich swobód obywatelskich. Postulowano także przeprowadzenie głębokich reform społecznych, zwłaszcza reformy rolnej.

Najważniejsze cele opracowanego przez AK i władze emigracyjne planu "Burza" miały charakter polityczny. Zgodnie z wytycznymi planu AK miała podjąć walkę przeciwko wycofującym się oddziałom niemieckim i zajmować opuszczane przez Niemców miejscowości, gdzie instalować miały się cywilne i wojskowe, polskie władze konspiracyjne. Miały one ujawnia się Armii Czerwonej i występować wobec niej jako gospodarz wyzwalanego przez nią terytorium oraz jako legalna reprezentacja rządu polskiego na uchodźstwie. Polityczne cele "Burzy" nie zostały jednak osiągnięte, ponieważ Sowieci nie chcieli współpracować z ujawniającymi się oddziałami AK, rozbrajali je i dokonywali aresztowań polskich oficerów i członków Delegatury.

Wobec niepowodzenia "Burzy" władze polskie zdecydowały się na zorganizowanie powstania w Warszawie, aby opanować stolicę przed posuwającymi się szybko w jej kierunku oddziałami Armii Czerwonej. Powstanie wybuchło 1 sierpnia 1944 r. i pomimo bohaterskich walk zakończyło się klęską. Trwało 63 dni. Po jego upadku komendant główny AK Tadeusz "Bór" Komorowski dostał się do niewoli. Jego następcą został gen. Leopold Okulicki pseudonim "Niedźwiadek. Kierownictwo Polski Podziemnej znajdujące się dotychczas w Warszawie zostało rozproszone po różnych ośrodkach. 19 stycznia 1945 r. Okulicki wydał rozkaz, w którym rozwiązał AK. Jednocześnie pod jego dowództwem rozpoczęła działać organizacja NIE, która koncentrowała się na działalności skierowanej przeciwko ZSRR. W dniach od 18 - do 21 czerwca toczył się w Moskwie proces 16 najwyższych przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, z gen. Okulickim na czele. Pod pozorem rozmów z dowództwem radzieckim zostali oni podstępnie aresztowani i przewiezieni do Moskwy. Gen. Okulicki był torturowany. Proces miała charakter pokazowy. Polscy działacze niepodległościowi zostali skazani na wyroki więzienia.

2. Rząd polski na uchodźstwie

W wyniku przegranej kampanii wrześniowej najwyższe władze polskie z prezydentem Ignacym Mościckim, premierem Felicjanem Sławoj - Składkowskim i Naczelnym Wodzem Edwardem Rydz - Śmigłym zostały ewakuowane do Rumunii. Wbrew wcześniejszym porozumieniom rumuńskie władze nie zezwoliły na tranzyt rządu polskiego do Francji i internowały najwyższych polskich urzędników państwowych. W tej sytuacji prezydent Mościcki, korzystając z przyznanych mu przez konstytucję kwietniową uprawnień wyznaczył swoim następcą Władysława Raczkiewicza. Pozwoliło to na zachowanie prawnej ciągłości władz państwa polskiego, a nowy rząd polski, który swa siedzibę posiadał w sojuszniczej Francji, szybko zyskał międzynarodowe uznanie. Premierem mianowano gen. Władysława Sikorskiego, który objął również tekę ministra spraw wojskowych, a w następnej kolejności urząd Naczelnego Wodza. W wyniku tzw. umowy paryskiej Sikorski uzyskał od prezydenta Raczkiewicza zobowiązanie do wykonywania wynikających z konstytucji kwietniowej prerogatyw prezydenckich wyłącznie w porozumieniu z premierem. W ten sposób gen. Władysław Sikorski skupił w swym ręku największą władzę państwową. Po ataku Niemiec na Francję rząd polski ewakuował się do Wielkiej Brytanii, gdzie w Londynie znalazł swoja kolejną siedzibę.

Atak niemiecki na ZSRR zmienił sytuację międzynarodową. Stalin stał się członkiem koalicji antyhitlerowskiej i sojusznikiem aliantów zachodnich. Pod ich naciskiem 30 lipca 1940 r. podpisano tzw. układ Sikorski - Majski, na mocy którego Polska nawiązała stosunki dyplomatyczne z ZSRR zerwane po radzieckim ataku z 17 września 1939 r. W układzie zadeklarowano wspólna walkę przeciwko Niemcom i powstanie armii polskiej na terenie ZSRR.

W kwietniu 1943 r. radio berlińskie poinformowało o odkryciu w lasku katyńskim pod Smoleńskiem masowego grobu oficerów polskich. Według Berlina mordu tego dokonał w 1940 r. NKWD. Rząd polski zwrócił się z prośbą do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża o przeprowadzenie śledztwa w tej sprawie. Tego samego dnia taką samą prośbę złożyli Niemcy. Moskwa, która wypierała się zbrodni oskarżając o nią oddziały niemieckie, zinterpretowała tą zbieżność jako skierowane przeciwko ZSRR polsko - niemieckie współdziałanie. Było to pretekstem dla Stalina do zerwania stosunków dyplomatycznych z polskim rządem emigracyjnym, czego dokonał ostatecznie w nocy z 25 na 26 kwietnia 1943 r.

4 lipca 1943 r., wracając z inspekcji wojskowej dowodzonego przez gen. Władysława Andersa 2. Korpusu Polskiego premier Władysław Sikorski zginął w katastrofie lotniczej nad Giblartarem. Nowy rząd sformował przedstawiciel Stronnictwa Ludowego Stanisław Mikołajczyk. Funkcję Naczelnego Wodza objął gen. Kazimierz Sosnkowski.

Upadek powstania warszawskiego był jedną z przyczyny dymisji Sosnkowskiego. Jego następcą mianowano gen. Tadeusza "Bora" Komorowskiego, który został nowym Naczelnym Wodzem. Premier Mikołajczyk nie widząc możliwości pójścia na kompromis z ZSRR w sprawie wschodniej granicy Polski 24 listopada 1944 r. złożył rezygnację. Kolejny gabinet sformował Tomasz Arciszewski. Nowy rząd polski nie miał już jednak autorytetu i silnej pozycji międzynarodowej, ponieważ pod naciskiem Stalina przedstawiciele trzech wielkich mocarstw na konferencji w Jałcie podjęli decyzje o sformowaniu w Polsce tzw. Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (TRJN), który składałby się z przedstawicieli popieranego przez ZSRR, utworzonego na terenach polskich Rządu Tymczasowego oraz władz polskich na uchodźstwie. 21 czerwca 1945 r. powstał TRJN z Edwardem Osóbka - Morawskim na czele. Wicepremierem został Stanisław Mikołajczyk. W następnych miesiącach rząd ten zyskał międzynarodowe uznanie, co było równoznaczne z cofnięciem przez aliantów zachodnich poparcia dla rządu Arciszewskiego.

24. Konsekwencje agresji Niemiec na ZSRR dla Polski i sytuacja do zerwania stosunków dyplomatycznych z Polską przez rząd radziecki.

Stosunki polsko-radzieckie 1939-1941

Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Polski 17 września 1939 roku władze Rzeczypospolitej nie wypowiedziały oficjalnie wojny ZSRR. Jednak, po ukonstytuowaniu się polskich władz na emigracji obowiązywała teoria dwóch wrogów. ZSRR, na równi z Niemcami, traktowany był jak agresor. Również rząd radziecki, podobnie jak państwa osi, nie uznawał polskiego rządu na emigracji. Sytuacja zmieniła się po ataku Niemiec na ZSRR 22 czerwca 1941 roku. Wielka Brytania zaczęła wówczas naciskać, zarówno stronę polską jak i radziecką, na uregulowanie wzajemnych stosunków. Efektem tych zabiegów było podpisanie 30 lipca 1941 roku układu Sikorski-Majski.

Na skutek tego układu zostały nawiązane stosunki dyplomatyczne między ZSRR a rządem polskim na uchodźstwie. Kreml uznał, że traktaty radziecko-niemieckie z 1939 roku utraciły moc prawną, strony zobowiązały się do wspólnej walki z III Rzeszą. Po ogłoszeniu "amnestii" dla obywateli polskich zaczęto tworzyć armię polską w ZSRR.

Pogarszanie się stosunków polsko-radzieckich 1941-1943

Mimo oficjalnie poprawnych stosunków z rządem londyńskim Józef Stalin utrudniał tworzenie armii polskiej na swym terytorium. Opóźniał dostawy zaopatrzenia, dążył do wysyłania na front poszczególnych oddziałów w ramach Armii Czerwonej, nie chcąc, aby armia polska wystąpiła jako samodzielna siła. Sporna również okazała się kwestia uznawania przez stronę radziecką za obywateli polskich tylko osób narodowości polskiej. W ten sposób obywatele Rzeczpospolitej innych narodowości : ukraińskiej, białoruskiej czy żydowskiej zostali wyłączeni spod działania ustawy amnestyjnej.

W czasie spotkania generała Władysława Sikorskiego z Józefem Stalinem 3 grudnia 1941 roku pojawiła się sprawa zaginionych polskich oficerów. Generał Władysław Sikorski podejrzewał, że ich brak w polskiej armii spowodowany jest faktem przetrzymywania ich w jakimś obozie na terytorium ZSRR. Józef Stalin cynicznie odpowiedział, że być może uciekli do Mandżurii, a przecież doskonale wiedział, że na jego rozkaz zostali zamordowani.

Spory o armię polską w ZSRR cały czas narastały, wobec tego Brytyjczycy zaproponowali przerzucenie wojsk polskich na Bliski Wschód. Ewakuacja armii generała Władysława Andersa z ZSRR została zakończona do sierpnia 1942 roku. Wraz z żołnierzami ewakuowano ludność cywilną. W sumie ok. 100 tysięcy osób.

Wyprowadzenie armii generała Władysława Andersa pogorszyło i tak bardzo złe stosunki polsko-radzieckie. Rząd RP na wychodźstwie nalegał na prowadzenie dalszej akcji werbunkowej do armii polskiej, ale Kreml, oskarżając stronę polską o odmowę użycia sił polskich i de facto o tchórzostwo, uniemożliwił tworzenie nowych oddziałów polskich.

Pogorszyła się znacznie sytuacja przebywających jeszcze na terenie ZSRR obywateli polskich. Zlikwidowano polskie szkoły i ośrodki opiekuńcze, a w połowie stycznia 1943 roku narzucono im ponownie radzieckie obywatelstwo. Takie usztywnienie stanowiska ZSRR wobec sprawy polskiej wynikało ze zmiany sytuacji na froncie wschodnim. Po bitwie pod Stalingradem dokonał się tam przełom i Józef Stalin umocnił swoją pozycję wobec zachodnich aliantów.

0x01 graphic
Sprawa katyńska

5 marca 1940 roku Józef Stalin podpisał rozkaz, w którym zlecił NKWD rozstrzelanie 26 tysięcy oficerów polskich wziętych do niewoli po agresji radzieckiej na Polskę we wrześniu 1939 roku. Jeńcy przebywali w trzech obozach specjalnych : w Starobielsku, Kozielsku i Ostaszkowie. W kwietniu i maju 1940 roku strzałem w tył głowy zamordowano w Katyniu 4421 osób, w Piatichatkach pod Charkowem 3820 osób i w Miednoje pod Twerem 6311 osób. Ofiary pogrzebano w masowych grobach. Władze radzieckie starały ukryć tę zbrodnię.

Jednak w nocy z 12 na 13 kwietniu 1943 roku Niemcy ujawnili, że w Katyniu leżącym w pobliżu Smoleńska odkryli masową mogiłę, w której znaleziono ciała ok. 4500 oficerów polskich i oskarżyli o tę zbrodnię stronę radziecką. Odpowiedź Kremla była natychmiastowa. Sowieci oznajmili, że jest to niemiecka prowokacja. Wobec tego Rząd Rzeczpospolitej na wychodźstwie zaapelował do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, z siedzibą w Genewie, o wysłanie do Katynia komisji która zbada miejsce zbrodni i ustali kto jest jej winny. Z takim samym wnioskiem wystąpił rząd niemiecki.

Zerwanie stosunków przez ZSRR z rządem londyńskim

Ta zbieżność stanowisk została od razu wykorzystana przez Józefa Stalina. Zaczął on sugerować w depeszy, wysłanej do premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla, że pomiędzy rządem generała Władysława Sikorskiego a Adolfem Hitlerem istnieje jakaś współpraca i tajna zmowa. W odpowiedzi na to Brytyjczycy wezwali generała Władysława Sikorskiego na rozmowę, w której zażądali od strony polskiej wycofania wniosku z Genewy.

Takie stanowisko rządu Wielkiej Brytanii wynikało z faktu, że goszcząc na swoim terytorium rząd polski, był jednocześnie mocno zaangażowany w sojusz z Józefem Stalinem. W żaden sposób nie chciał tego przymierza narażać. Mimo więc, że oficjalne, aczkolwiek nie ujawnione, raporty brytyjskie potwierdzały, że za zbrodnią katyńską stoją Sowieci, to wygodniej było władzom brytyjskim uznać całą sprawę za prowokację niemiecką. Generał Władysław Sikorski, mimo silnego nacisku, odmówił spełnienia tego żądania.

W nocy z 25 na 26 kwietnia 1943 roku ambasador polski Tadeusz Romer został wezwany przez ministra spraw zagranicznych ZSSR Wiaczesława Mołotowa, który wręczył mu notę zawiadamiającą o zerwaniu stosunków dyplomatycznych między ZSRR a rządem londyńskim. W dokumencie tym ponownie oskarżono Polaków o to, iż między "Hitlerem - i rządem polskim istnieje kontakt i zmowa" i komunikowano, że "na tej podstawie rząd radziecki powziął decyzję o przerwaniu stosunków z rządem polskim" 5 maja 1943 roku ambasador Tadeusz Romer opuścił Moskwę.

Skutki zerwania stosunków przez ZSRR z polskim rządem londyńskim

Sprawa katyńska była jednym z niewielu przypadków, gdy ujawnienie zbrodni przyniosło korzyść zbrodniarzowi. Posłużyła ona władzom radzieckim do prowadzenia gry dyplomatycznej, mającej na celu wyeliminowanie rządu londyńskiego ze składu koalicji antyhitlerowskiej. Dla Józefa Stalina był to kolejny etap akcji zmierzającej do stworzenia kontrolowanych przez Kreml władz w Polsce. Już w 1941 roku została na teren Generalnego Gubernatorstwa zrzucona tzw. grupa inicjatywna, której zadaniem było odtworzenie partii komunistycznej na ziemiach polskich. Rezultatem tego było utworzenie Polskiej Partii Robotniczej (PPR) i następnie powołanie jej zbrojnego ramienia czyli Gwardii Ludowej. Mając swoje zaplecze polityczne w okupowanej Polsce, Józef Stalin przystąpił do tworzenia organizacji skupiającej polskich komunistów na terenie ZSRR. W marcu, czyli jeszcze przed ujawnieniem zbrodni katyńskiej, powołano do życia Związek Patriotów Polskich (ZPP), na czele którego stanęła Wanda Wasilewska. Natomiast pod koniec kwietnia 1943 roku zapadła decyzja o tworzeniu w ZSRR, w oparciu o ZPP, 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Józef Stalin był już gotowy do przejęcia kontroli nad Polską.

Po zerwaniu przez ZSRR stosunków z rządem generała Władysława Sikorskiego polskie władze na emigracji znalazły się w bardzo trudnym położeniu. Rząd polski został zepchnięty na ubocze wielkiej polityki, a w sprawach najważniejszych dla narodu polskiego miała decydować Wielka Trójka. To, i tak trudne, położenie Polaków skomplikowała dodatkowo śmierć generała Władysława Sikorskiego, który zginął katastrofie w Gibraltarze 4 lipca 1943 roku

25. Eksterminacje żydów.

Holocaust (`całopalenie') - termin pochodzący z kościelnej łaciny: słowo holocaustum jest adaptacją greckiego holókauston, rodzaj nijaki imiesłowu holókaustos (`spalony w całości'), od czasownika holo-kautóo (`spalam ofiarę w całości') - spolszczenie: Holokaust. Słowo holocaust (termin religijny) pierwotnie oznaczało tylko ofiarę całopalną i w tym znaczeniu może być stosowane również dziś, przedmiotem artykułu jest jednak nowsze, obecnie najpowszechniejsze znaczenie tego słowa (w tym znaczeniu, jako nazwa własna, słowo Holocaust/Holokaust pisane jest wielką literą) - prześladowania i zagłada milionów Żydów^[1] przez władze III Rzeszy oraz jej sojuszników w okresie II wojny światowej.

Jest synonimem pojęcia Szoa (hebr. שואה - całkowita zagłada, zniszczenie, - transkrypcja angielska: Shoah), uważanego przez niektórych za stosowniejsze, gdyż nieodwołujące się do pozytywnego, religijnego znaczenia całopalenia. W Polsce używa się ponadto terminu Zagłada.

Polityka masowej zagłady, rozpętana już w połowie 1941, trwała ok. 40 miesięcy. Poprzedzała ją akcja T4, obejmująca zagładę osób psychicznie chorych, w czasie której opracowano technologię masowych mordów. Liczba żydowskich ofiar Holocaustu jest szacowana na 5-7 milionów, choć dokładna liczba nie jest znana z powodu braku kompletnej ewidencji oraz systematycznego niszczenia archiwów i zacierania śladów przez władze niemieckie w obliczu klęski wojennej (zwykle mówi się jednak o 6 milionach ofiar). Jedną trzecią tej liczby, czyli ok. 2 miliony, stanowiły dzieci. Liczba polskich Żydów wśród ofiar Zagłady szacowana jest wg różnych źródeł od 2,6 mln do 3,3 mln osób^[2].

Holocaust stanowił bezprecedensową próbę zagłady całego narodu przy użyciu metod przemysłowych, która nigdy wcześniej i później nie była przeprowadzona w takiej skali^[3]. Holocaust w założeniach miał doprowadzić do ostatecznego celowego rozwiązania kwestii żydowskiej, czyli fizycznej likwidacji całego narodu, co nie było wprost wyrażonym celem wobec żadnej innej nacji^[4]^[5]. Stanowił systematyczny i realizowany przez aparat państwowy proces likwidacji całego narodu w tzw. Endlösung der Judenfrage („ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej”)^[6].

W szerszym znaczeniu termin ten bywa używany w odniesieniu do ludobójstwa innych prześladowanych grup etnicznych, narodowych i społecznych oraz więźniów politycznych w obozach koncentracyjnych przez nazistów, a w szczególności eksterminacji innej grupy etnicznej - Cyganów, czyli Romów i Sinti (Porajmos - Pochłonięcie). Przykładowo, polityka Hitlera wobec części Słowian i Bałtów (także uznawanych za Untermenschen - „podludzi”), w szczególności Polaków, również zakładała eksterminację elit społecznych, naukowych i kulturalnych (ponieważ zdaniem nazistów cywilizacja i sztuka rozwijały się jedynie dzięki nacjom zachodnim^[7]) oraz eksploatację pozostałej części narodu poprzez pracę niewolniczą^[8]. Szczególnie liczną grupę ofiar stanowili schwytani żołnierze sowieccy, których w niewoli zginęło ponad 3 miliony (śmierć w niewoli poniosło większość jeńców radzieckich).

Polityka nazistów wobec Żydów [edytuj]

Partia nazistowska i jej przywódca Adolf Hitler po dojściu do władzy w 1933 rozpoczęli realizację programu rasistowskiego i antysemickiego, przewidującego izolację ludności żydowskiej i stopniowe pozbawienie jej wszelkich praw obywatelskich oraz cywilnych. Wspierano także emigrację Żydów z Niemiec. Główną podstawą prawną dyskryminujących posunięć były ustawy norymberskie z 1935 roku. W okresie przedwojennym Niemcy rozwinęli także uzasadniającą te kroki wielką akcję propagandową, oskarżając Żydów o pasożytnictwo, wyzysk, demoralizowanie i niszczenie narodów, wśród których zamieszkują. Propaganda nagłaśniała także rzekomą organizację międzynarodowego spisku, obejmującego żydowskich bankierów i przemysłowców, a także polityków pochodzenia żydowskiego i znajdujących się pod wpływem Żydów. Spisek ten miał mieć charakter międzynarodowy; obejmował rzekomo liberałów, socjaldemokratów i komunistów, a także masonów i inne organizacje społeczno-polityczne przeciwstawiające się ideom nazizmu.

Jednocześnie propaganda nazistowska stworzyła pojęcie „hańbienia rasy” (Rassenschande), aby uzasadnić konieczność wprowadzenia restrykcyjnego prawa zakazującego małżeństw kobiet niemieckich z Żydami. Jedna z ustaw norymberskich, „ustawa o ochronie niemieckiej krwi i czci” (niem. Gesetz zum Schutze des deutschen Blutes und der deutschen Ehre) z dnia 15 września 1935 wprowadzała sankcje karne za łamanie jej postanowień, zwykle w postaci więzienia lub zesłania do obozu koncentracyjnego. Kampania propagandowa wymierzona w Żydów wspomagana była przez działalność wysokich funkcjonariuszy nazistowskich. Jeden z nich, Julius Streicher, w ramach akcji przeciwko „skażeniu rasy”, gauleiter Norymbergi w latach 1933-1940, stworzył absurdalną pseudonaukową teorię biochemiczną, w myśl której białko zawarte w nasieniu Żydów miało zdolność trwałego „infekowania” organizmu kobiet niemieckich^[9]. Streicher, aktywnie nawołujący do aktów przemocy podczas swoich wystąpień oraz jako główny inicjator ustaw norymberskich i wydawca pisma „Der Stürmer” (nawołującego do nienawiści na tle rasowym), ponosi także odpowiedzialność za pogrom mniejszości żydowskiej w 1938, podczas tzw. nocy kryształowej (niem. Kristallnacht). Jej skutkami była śmierć ok. 200 Żydów, zesłanie do obozów koncentracyjnych 20-30 tys. osób narodowości żydowskiej oraz grabież ich majątku.

Naziści postrzegali Żydów nie jako wspólnotę wyznaniową czy narodowościową - odrzucali zatem religijną konwersję albo asymilację jako rozwiązanie „problemu żydowskiego”. Ich zdaniem Żydzi stanowili rasę, czy raczej mieszankę rasową, której reprezentanci stanowią element szkodliwy z przyczyn genetycznych: takie postrzeganie Żydów skłaniało do izolowania i eliminowania Żydów, a także wszystkich zasymilowanych osób pochodzenia żydowskiego. Propaganda szerzyła te poglądy, podpierając się rzekomymi wynikami badań naukowych, sfałszowanej wiedzy historycznej lub antropologicznej. Antysemicka i rasistowska propaganda znalazła już w drugiej połowie lat trzydziestych częściowy oddźwięk wśród Niemców, ale także w innych krajach europejskich, sprzyjając postawom kolaboracji, albo - częściej - obojętności wobec Holocaustu.

Po wybuchu wojny polityka nazistów wobec Żydów była wprowadzana w kolejnych krajach europejskich w miarę ich zajmowania przez wojska niemieckie. Przybierało to z reguły formy rejestracji osób pochodzenia żydowskiego, zmuszania do noszenia na ubraniach znaków identyfikacyjnych (najczęściej niebieskiej gwiazdy Dawida), wprowadzania różnych zakazów i posunięć dyskryminujących, w krajach z liczną ludnością żydowską (m.in. w Polsce) izolację w dzielnicach zamkniętych (gettach), często otoczonych murem. Wobec Żydów łamiących przepisy dyskryminacyjne albo opuszczających zamknięte dzielnice wprowadzano kary śmierci. Również surowe kary wprowadzano wobec osób pomagających Żydom (w Polsce kara śmierci obowiązywała za pomoc w ukrywaniu się albo za dostarczanie żywności). Koncentracja dużych mas ludzi w niewielkich obszarach powodowała częste choroby, a ograniczone dostawy żywności - częstą śmierć głodową.

Eksterminacja Żydów [edytuj]

Początkowo władze niemieckie rozważały wysiedlenie europejskich Żydów (np. za Ural bądź na Madagaskar), projekt ten został jednak oceniony jako niemożliwy do przeprowadzenia w warunkach wojny. W związku z tym, jesienią 1941 roku podjęto decyzję o tzw. „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej” (die Endlösung der Judenfrage), co było sformułowaniem oznaczającym w praktyce politykę zagłady wszystkich Żydów w Europie. Szczegóły akcji dopracowano formalnie podczas Konferencji w Wannsee, 20 stycznia 1942, a przeprowadzenie operacji powierzono SS, jej koordynowanie miał prowadzić Obersturmbannführer Adolf Eichmann, kierujący referatem IV D4 w RSHA (Reichssicherheitshauptamt - Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy).

Eksterminacja jednak rozpoczęta została przed oficjalnymi decyzjami. Pierwszym jej aktem były działania „oddziałów specjalnych” Einsatzgruppen na terenie Związku Radzieckiego po niemieckiej inwazji rozpoczętej w czerwcu 1941 roku. Oddziałów tych było cztery: EG A, EG B, EG C oraz EG D, a podzielone one były na mniejsze pododdziały - Sonderkommanda oraz Einsatzkommanda. Oddziały te, działające wkrótce po wkraczających wojskach niemieckich, dokonały zabójstw ponad pół miliona Żydów, a także Cyganów, jeńców wojennych oraz członków partii komunistycznej. Rola tych oddziałów sprowadzała się do spędzania lokalnej ludności żydowskiej i innych osób przeznaczonych do eksterminacji do specjalnych miejsc i masowych rozstrzeliwań, najczęściej za pomocą karabinów maszynowych. Niekiedy wykorzystywano miejscowych kolaborantów do pomocy w morderstwie. W ten sposób dokonano Holocaustu Żydów ukraińskich, besarabskich, białoruskich i bałtyckich. Poza obozami, najbardziej znanym miejscem eksterminacji jest wąwóz Babi Jar koło Kijowa, gdzie w 1941 zamordowano ok. 100 000 Żydów, a także podwileńskie Ponary, gdzie naziści wymordowali prawie 80 000 Żydów^[10].

Jak dowodzą dokumenty ujawnione niedawno przez rosyjskich historyków, w lutym 1942 SS-Obergruppenführer Karl Wolff przez siedem dni spotykał się w Mceńsku z wysłannikiem Józefa Stalina, zastępcą Berii Wsiewołodem Mierkułowem. Stalin proponował zawieszenie broni na froncie wschodnim, zawarcie wojskowego przymierza niemiecko-radzieckiego i eksterminację Żydów w Związku Radzieckim. Strony nie doszły jednak do porozumienia^[11].

Władze nazistowskie oceniły taką metodę zabijania Żydów za zbyt kosztowną (amunicja) i pracochłonną oraz trudną do powtórzenia w krajach, w których terror był słabszy, a działania wojenne dalekie. Na mniejszą skalę eksperymentowano z innym pomysłem: samochodami wydzielającymi gazy spalinowe do ładowni, zabijające znajdujących się w niej ludzi tlenkiem węgla. Jeszcze przed decyzjami Konferencji w Wannsee takich metod użyto w obozie zagłady ludności żydowskiej z wydzielonego Kraju Warty - Kulmhof. W niektórych obozach stosowano gaz cyklon B, używany dawniej jako środek owadobójczy.

Pierwszym systematycznym programem eksterminacji Żydów była Einsatz Reinhard, która objęła 2 miliony Żydów zamieszkujących Generalne Gubernatorstwo. W ramach tej operacji utworzono obozy zagłady: Belzec koło Bełżca, Sobibor koło wsi Sobibór i Treblinka koło wsi Poniatowo. Poza tymi trzema utworzono także obozy zagłady: Auschwitz II (Birkenau) na terenie wsi Brzezinka koło Oświęcimia, Kulmhof nieopodal Chełmna nad Nerem i Majdanek na obrzeżach Lublina. Wszystkie sześć obozów zagłady umieszczono na ziemiach polskich z powodu utrudniającego pomoc terroru, centralnego położenia Polski, dużej populacji żydowskiej oraz wystarczającej infrastruktury kolejowej. Wszystkie obozy zagłady były niemieckimi instytucjami państwowymi, powstałymi z budżetu państwa niemieckiego, mającymi dostęp do wykwalifikowanej kadry urzędniczej oraz infrastruktury transportowej. Obsługę obozów rekrutowano z niemieckich żołnierzy SS lub z batalionów żołnierzy państw sojuszniczych (przede wszystkim ukraińskie oddziały Waffen-SS).

Eksterminacja obejmowała wszystkie grupy Żydów lub osób uznanych za Żydów, w tym osób starszych, kobiet i dzieci. Systematycznie opróżniano żydowskie getta, przeprowadzano polowanie na Żydów ukrywających się po tzw. stronie aryjskiej, zwożono ludzi z terytoriów okupowanych całej Europy. Wykorzystując pomoc kolaborantów, osoby pochodzenia żydowskiego odizolowywano i wysyłano transportem kolejowym do obozów zagłady, gdzie były z reguły bezzwłocznie kierowane do komór gazowych, ich ciała palone, a mienie stawało się własnością III Rzeszy. Autorem pierwszego raportu na temat Holocaustu tzw. Raportów Pileckiego był agent polskiego ruchu oporu w Auschwitz oraz założyciel obozowego ruchu oporu Związku Organizacji Wojskowej ZOW - rotmistrz Witold Pilecki.^[12]

Skutkiem prowadzonej przez Niemców polityki eksterminacji Żydów była śmierć 5-6 milionów osób i prawie doszczętna likwidacja wielu społeczności żydowskich, w szczególności zamieszkujących wschodnią Polskę, Galicję i Ukrainę. Z tego regionu zniknęła cała kultura sztetli, wszystkie skupiska chasydów, w zaniku pozostał język jidysz. Zginęło wówczas 80-90% Żydów zamieszkujących przed wojną Europę Środkową. Wśród ocalałych wiele osób cierpiało na liczne posttraumatyczne przypadłości psychologiczne. Ich umiejętność opowiadania o przeszłości dojrzewała bardzo powoli.

Eksterminacja w krajach europejskich [edytuj]

Rząd III Rzeszy nie tylko realizował plan wymordowania Żydów przy pomocy własnych wyspecjalizowanych służb na terytoriach okupowanych, ale także stosował naciski polityczne i wojskowe, aby zmusić pozostałe kraje europejskie do współpracy w tej zbrodni. Rezultaty takiej polityki były różne: od aktywnej współpracy (Słowacja, Francja), przez współpracę częściową (Rumunia, Bułgaria, Węgry), do kategorycznej odmowy (Włochy, Dania).

Słowacja była pierwszym państwem wciągniętym od marca 1939 przez swojego protektora - III Rzeszę w plan eksterminacji Żydów. Ultranacjonalistyczna Słowacka Partia Ludowa z dużym zaangażowaniem wdrażała antysemicką politykę przeciwko 90 000 obywateli pochodzenia żydowskiego: akcja propagandowa, przymusowe oznakowanie, rabunek mienia i urzędowa dyskryminacja. W lutym 1942 w Bratysławie odbyły się pierwsze rozmowy słowacko-niemieckie na temat „rozwiązania kwestii żydowskiej”. W rezultacie od marca 1942 słowaccy Żydzi zaczęli być masowo deportowani do niemieckich obozów śmierci, głównie do Auschwitz. W celu bardziej „efektywnego” mordowania tej grupy ludności naziści wybudowali w obozie w Birkenau nową komorę gazową (Czerwony Domek, w którym jednorazowo można było zabić 800 ludzi) i krematorium. Szacuje się, że wiosną i latem 1942 naziści zabili w Oświęcimiu większość słowackich Żydów, których ciała niedbale grzebano w płytkich rowach, a następnie, ze względu na odór rozkładu, palono na stosach.

Francja Kolejnym uzależnionym od Niemiec krajem, który został włączony w plan Holocaustu, była Francja^[14]. W podzielonym (od czerwca 1940) na 2 strefy państwie mieszkało około 350 000 Żydów, z których połowa była uciekinierami bez francuskiego obywatelstwa. W strefie okupowanej przez Niemców stosowano hitlerowskie antysemickie przepisy bezpośrednio, a w strefie tzw. "wolnej" marionetkowy rząd francuski posłusznie współpracował z Niemcami. Od października 1940 rząd Vichy zakazał Żydom wykonywania określonych zawodów, a Żydów-cudzoziemców internował w obozach. Po tym nastąpiła rejestracja i konfiskata majątków. 27 marca 1942 ruszyły z Francji pierwsze transporty Żydów do obozu Auschwitz. Powszechną praktyką było rozdzielanie rodziców i dzieci; rodziców wysyłano do obozów zagłady jako pierwszych. Szacuje się, że w Auschwitz zginęła większość (11 000) tych dzieci. Ostatni transport Żydów odjechał w lipcu 1944. 80 do 90% przywożonych zabijano w Auschwitz w ciągu pierwszego dnia pobytu; zamordowano 76 tys. czyli około 25% wszystkich Żydów - obywateli francuskich. Akcję masowej deportacji nadzorował we Francji SS-Hauptsturmführer Theodor Dannecker. W 2009 roku Rada Państwa uznała odpowiedzialność państwa francuskiego za deportacje^[15].

Bułgaria Pod naciskiem III Rzeszy rząd Bułgarii^[16] wysłał do obozu zagłady w Treblince 11 000 Żydów (zginęli tam wszyscy) z okupowanej przez Bułgarię Tracji i Macedonii, odmówił jednak wydania obywateli bułgarskich pochodzenia żydowskiego.

Rumunia [edytuj]

Przywódca sprzymierzonej z III Rzeszą Rumunii marsz. Ion Antonescu realizował politykę antysemicką. Szczególne nasilenie działań przeciwko obywatelom rumuńskim narodowości żydowskiej przypadło na lata 1940-1941. W sierpniu 1940 r. władze wydały dekret zabraniający zawierania małżeństw rumuńsko-żydowskich i dzielący Żydów na trzy kategorie. Szczególnie agresywne działania podejmowali członkowie Żelaznej Gwardii (tzw. zielone koszule), faszystowskie ugrupowanie liczące na przejęcie władzy z rąk Antonescu i jeszcze bliższą współpracę z III Rzeszą. Podczas zamieszek wywołanych przez legionistów w styczniu 1941 r. doszło do pogromu ludności żydowskiej Bukaresztu (120 ofiar śmiertelnych i kilka tysięcy rannych). Zniszczono 25 synagog, a dzielnica żydowska została spalona^[17].

Przed atakiem Niemiec na ZSRR marsz. Antonescu nasilił politykę antysemicką. W maju 1941 r. powołano Centrum Narodowe Romanizacji, które miało się zająć m.in. "oczyszczaniem etnicznym" Rumunii. Dokonano wywłaszczenia dóbr i majątków należących do obywateli pochodzenia żydowskiego. Dziesięć dni przed agresją III Rzeszy na ZSRR Hitler wezwał do Berlina Iona Antonescu i wyjawił mu plany zniszczenia "Żydów na Wschodzie"^[18]. Początkiem masowych mordów był pogrom w Jassach dokonany na osobisty rozkaz Antonescu w dniach 29 i 30 czerwca 1941 r. Rozkaz wydany rumuńskiemu wojsku, policji i żandarmerii mówił o oczyszczeniu miasta z ludności żydowskiej. Zginęło w sumie 14 tys. z 45 tys. żydowskich mieszkańców miasta. Ci, którzy przeżyli zostali przetransportowani do obozu koncentracyjnego w Calaraşi-Ialomiţia^[19]. Wyrazem oficjalnej polityki państwa rumuńskiego w kwestii żydowskiej była decyzja podjęta przez dyktatora 8 lipca 1941 r. o deportowaniu Żydów z Rumunii. Akcja eksterminacyjna rozwinęła się na szeroką skalę po przyłączeniu Besarabii i Bukowiny. W Kiszyniowie i Czerniowcach zmasakrowano tysiące Żydów. Były wsie, jak Ciudei czy Nuova Sulita, w których zginęli wszyscy żydowscy mieszkańcy. W masowych egzekucjach zginęło 160 tys. osób. Tych, którzy przeżyli rozkazem Antonescu wywieziono do Transnistrii, gdzie założono obozy koncentracyjne, obozy pracy oraz getta. Liczba deportowanych do końca 1941 r. wyniosła 118 tys., a w 1942 r. doszła do 185 tys.^[20] W czasie deportacji dziesiątki tysięcy ludzi poniosło śmierć z pragnienia, na skutek chorób, bądź też z ręki rumuńskich strażników. W sumie zginęło 90 tys. deportowanych^[21]. Prześladowania nie ominęły żydowskich mieszkańców południowej części Siedmiogrodu, ale nie miały one na tym obszarze charakteru eksterminacji

Wielki Rabin Rumunii Alexandru Şafran oraz przewodniczący Centralnej Rady Żydów w Rumunii Wilhelm Filderman od początku prześladowań interweniowali u władz rumuńskich za pośrednictwem metropolity Nicolae Bălana, królowej Heleny i nuncjusza apostolskiego Andrea Cassulo. Nuncjusz odbył w 1943 r. podróż do Transnistrii, aby zobaczyć, w jakich warunkach przebywają tam Żydzi oraz przekazać z ramienia Stolicy Apostolskiej pomoc materialną. Przywódcy żydowscy słali memoriały do Czerwonego Krzyża oraz do ambasadorów Szwajcarii,Turcji i Szwecji^[22].

Polityka reżimu Antonescu wobec Żydów zelżała po klęsce pod Stalingradem. Dyktator wycofał się wtedy z polityki masowej eksterminacji. Władze rumuńskie nie zezwoliły na deportacje więźniów przetrzymywanych na terenie Naddniestrza do niemieckiego obozu zagłady w Bełżcu. Ponadto Rumunia ułatwiła Żydom z okupowanej Polski, Węgier i Słowacji ucieczkę drogą morską do Palestyny.

Z prac badaczy rumuńskich wynika, że z 607 790 Żydów, którzy mieszkali na początku wojny w Rumunii (w wyłączeniem mieszkających w północnym Siedmiogrodzie zajętym w 1940 r. przez Węgry), zostało zamordowanych lub zmarło w transportach 264 900 osób, czyli 43% przedwojennej populacji^[23].

Węgry [edytuj]

Węgry^[24] prowadziły wobec III Rzeszy politykę ostrożnych ustępstw, a od 1941 zaczęły wycofywać się ze współpracy. Represje wobec 760 000 węgierskich Żydów polegały na wysłaniu poborowych do brygad roboczych na front wschodni, gdzie większość z nich zginęła. Regent Miklós Horthy odmawiał zgody na przesiedlenie węgierskich Żydów na co nalegał Hitler w kwietniu 1943 r^[25].

W marcu 1944 Niemcy zajęły Węgry w wyniku operacji Margarethe. Wraz z oddziałami Wehrmachtu do kraju wkroczyły jednostki specjalne Adolfa Eichmanna, które od połowy kwietnia przystąpiły do deportacji ludności żydowskiej, począwszy od Siedmiogrodu i Rusi Podkarpackiej. W pracach nad deportacją oprócz Eichmanna brali udział Dieter Wisliceny, Alois Brunner, Hermann Krumey i Siegfried Seidl. Jednym z pierwszych posunięć Niemców było przesiedlenie ludności żydowskiej do gett. Między 15 maja a 9 lipca lipca 1944 deportowano do obozu zagłady Auschwitz-Birkenau ponad 437 tys. Żydów (w komorach gazowych zginęło 365 tys.). Pociągi z wywożonymi prowadzili węgierscy kolejarze, a uzbrojeni węgierscy policjanci eskortowali je do granicy ze Słowacją. W ciągu pięćdziesięciu dni każdego dnia wyruszały z Węgier trzy transporty^[26]. Kiedy miało dojść do likwidacji dwustutysiącznej grupy budapeszteńskich Żydów admirał Horthy 9 lipca 1944 zabronił kolejnych deportacji i zlikwidował pucz żandarmerii gen. László Bákyego^[27]. Wpływ na decyzję przywódcy Wągier miało publiczne oskarżenie ze strony prezydenta USA Roosevelta i żądanie wstrzymania deportacji węgierskich Żydów. Horthy, obawiając się odwetowych działań aliantów, zdecydował się na wstrzymanie deportacji^[28].

Po rezygnacji Horty'ego ze stanowiska szefa państwa, 16 października 1944 władzę objął Ferenc Szálasi. Wkrótce obwołał się on wzorem Adolfa Hitlera, wodzem narodu. Na nowo rozpoczęły się deportacje i pogromy ludności żydowskiej, jednak w mniejszym stopniu niż w okresie poprzednim. Żydów Budapeszteńskich chroniły ambasady państw neutralnych Szwecji, Szwajcarii, Portugalii i nuncjatura Stolicy Apostolskiej. W ratowaniu węgierskich Żydów ogromną rolą odegrał Raoul Wallenberg, któremu od lipca udało się otoczyć opieką kilkadziesiąt tysięcy ludzi. Polityka Niemiec wobec ludności żydowskiej na Węgrzech zelżała wobec nadciągającej klęski. 25 września rozwiązano sztab Eichmanna w Budapeszcie^[29].

Włochy i Dania [edytuj]

Te kraje^[30], mimo aktywnej współpracy z III Rzeszą lub niemieckiej okupacji (Dania), stanowczo odmawiały pomocy w planie wymordowania Żydów. Benito Mussolini wprowadził urzędową dyskryminację obywateli włoskich pochodzenia żydowskiego, jednak odmówił ich deportacji i innych represji (deportacje Żydów zaczęły się dopiero od wkroczenia wojsk niemieckich do Włoch we wrześniu 1943; Niemcy zamordowali około 20% włoskich Żydów).

Dania, mimo niemieckiej okupacji, wyróżniła się aktywnym chronieniem 8 000 swoich żydowskich obywateli (co umożliwiła jej szeroka autonomia własnej administracji). Kiedy w październiku 1943 Niemcy rozpoczęli przygotowania do deportacji Żydów, 95% z nich ukryto lub wywieziono do Szwecji, często przy pomocy duńskiej policji.

)

Świat po Holocauście [edytuj]

"Ci z was, którzy przeżyją, niech dadzą świadectwo. Niech świat się dowie, co się tutaj działo." - Aleksander Peczerski, przywódca powstania w Sobiborze na kilka chwil przed jego wybuchem.

Holocaust wywołał szereg bardzo istotnych debat na różnych płaszczyznach na całym świecie.

Na gruncie żydowskim [edytuj]

Wzmocniły się ruchy syjonistyczne, dążące do budowy niezależnego państwa Izrael. Wielu Żydów uznało, że tylko istnienie takiego państwa uchroni ich w przyszłości od powrotu skrajnego antysemityzmu. W latach 1944-1948 większość Żydów z Europy Środkowej wyemigrowała - najczęściej do Izraela. Zagłada stała się jednym z najważniejszych etapów konstytutywnych w samo-postrzeganiu Żydów.

Na gruncie politycznym [edytuj]

Światowa opinia publiczna powszechnie potępiła nazizm, antysemityzm i rasizm. Przynajmniej aż do końca lat 70. XX wieku wszelkie analogiczne idee polityczne, w tym różne odmiany nacjonalizmu, były postrzegane przez opinię publiczną przez pryzmat nazizmu i szeroko potępiane. W miarę upływu dziesięcioleci rozmiar potępienia jednak malał i dziś - w miarę rozwoju idei wolności słowa - piętnowanie partii i wypowiedzi antysemickich i nacjonalistycznych wyraźnie zmalało. II wojna światowa została uznana za konflikt przełomowy, po której Europa winna przemyśleć swą istotę. Efektem były działania jednoczące i powstawanie wspólnoty europejskiej.

Na gruncie prawnym [edytuj]

Odpowiedzialnych za prowadzenie eksterminacji oskarżono po wojnie w ramach procesów norymberskich, zaś zbrodnie te uznano za zbrodnie przeciwko ludzkości, niepodlegające przedawnieniu. Kategoria zbrodni przeciwko ludzkości była odtąd stosowana wobec innych ludobójstw.

Na gruncie moralnym [edytuj]

Rozpoznano rozmaite stopnie odpowiedzialności za Holocaust. Uznano odpowiedzialność sprawców, ale także osób, instytucji i państw, które wspomagały całą machinę zagłady (rząd Vichy, szmalcownicy, policje granatowe, linie kolejowe itp.), lecz także odpowiedzialność osób szerzących od wieków niechęć bądź nienawiść względem Żydów.

Na gruncie teologicznym [edytuj]

Powstały tezy próbujące wyjaśnić „milczenie Boga” wobec Holocaustu, odwołujące się do cierpienia Hioba, tzw. „zakrytego oblicza Boga”, kary za grzechy bądź rezultatu wolnej woli człowieka. W judaizmie powstała istotna debata nad znaczeniem życia ludzkiego, nad priorytetem nakazu ratowania życia nad nakazem uświęcenia Boskiego Imienia (poświęcenia się).

Na gruncie kulturowym [edytuj]

Holocaust stał się tematem licznych książek i filmów, w tym opartych na wspomnieniach, jak i produkcjach fikcyjnych.

Rewizjonizm [edytuj]

Istnieje grupa historyków, określana mianem rewizjonistów Holocaustu, która podawała w wątpliwość liczbę ofiar Holocaustu (zob. kłamstwo oświęcimskie). W środowiskach neonazistowskich i w świecie arabskim pojawiały się także głosy, które negowały istnienie hitlerowskich obozów zagłady oraz dokonane w nich ludobójstwo, istnienie komór gazowych oraz planu zagłady Żydów. W wielu krajach (np. w Polsce i Austrii) poglądy takie są ścigane sądownie albo cenzurowane.

Przyczyny negowania Holocaustu [edytuj]

Oprócz wyraźnej złej woli (antysemityzm) istnieją też inne przyczyny, które powodują negowanie zbrodni Holocaustu także przez niektórych badaczy tej kwestii, których obiektywizm jest podważany przez wiele autorytetów zajmujących się tym tematem^[31]:

najbardziej znany na świecie obóz zagłady Auschwitz był obozem "wielofunkcyjnym", tzn. był także więzieniem i obozem pracy. W Auschwitz istniały różne kategorie więźniów: najgorszy status mieli Żydzi, Cyganie i radzieccy jeńcy wojenni, najczęściej przeznaczeni do jak najszybszego zabicia. W lepszej sytuacji były pozostałe narodowości; ich przedstawiciele niekiedy pełnili różne odpowiedzialne funkcje w obozie, co dawało im nieco lepsze warunki życia, lepsze jedzenie, a w nagrodę za dobrą pracę otrzymywali np. pozwolenia na kąpiel w basenie lub wstęp do domu publicznego, gdzie korzystali z usług więźniarek. Te przykłady z "lepszego" życia obozowego są czasem przedstawiane jako rzekomy dowód, że w obozie "żyło się znośnie"^[32].
Żydzi mordowani byli głównie nie w Auschwitz, lecz w obozach śmierci (tzw. "fabrykach śmierci"): Treblinka, Sobibor i Belzec (zamordowano w nich około 1 700 000 ludzi, o 600 000 więcej niż w Auschwitz), które zbudowano wyłącznie w celu szybkiego i masowego zabijania. Poza nieliczną obsługą nikt w tych obozach nie mieszkał ani nie pracował; przywożeni Żydzi byli mordowani w komorach gazowych w ciągu pierwszego dnia po przyjeździe. Były to obozy o niewielkiej powierzchni i nielicznych zabudowaniach, które nie dają możliwości wyobrażenia sobie skali i tempa popełnianych tam morderstw (np. w lipcu i sierpniu 1942 w Treblince zabijano około 10 000 ludzi dziennie). Zwłoki systematycznie palono w specjalnych piecach w wysokiej temperaturze, aby poza popiołem po zamordowanych nie pozostał żaden ślad^[33].
Obozy śmierci zniszczono już w 1943, kiedy wykonały swoje zadanie - wymordowanie Żydów z gett. Budynki rozebrano, teren zaorano i zalesiono lub przekazano gospodarstwom rolnym. Przez wiele lat po wojnie nie znano nawet dokładnego obszaru i wyglądu tych obozów. Przy życiu pozostali tylko bardzo nieliczni świadkowie zbrodni (głównie więźniowie z obsługi obozu, którym udało się uciec).
Komory gazowe wyglądały pozornie jak łaźnie (chodziło o to, żeby nie wywołać paniki wśród wpędzanych tam ludzi). System zabijania gazem miał na celu zmniejszenie do minimum kontaktu Niemców z aktem zabójstwa. Zwłoki usuwali więźniowie^[34].
Niemcy zatrudnieni w "fabrykach śmierci" byli w większości ludźmi przeciętnymi, nie wyróżniającymi się na ogół szczególnym sadyzmem. System obozowy był pomyślany tak, aby minimalizować ich kontakt z aktem zbrodni. Większość z nich nie uważała się za winnych masowego zabójstwa, tłumaczyli sobie, że "tylko wypełniali rozkazy".
Niemcy większość decyzji dotyczących szczegółów mordowania Żydów wydawali ustnie (gdyż zdawali sobie sprawę ze zbrodniczego charakteru rozkazów); w późniejszym okresie celowo niszczono dokumentację (do dziś zachowało się niewiele dokumentów).

26. Sprawa Polska od kwietnia 1943 do lipca 1944r.

W kampanii wrześniowej 1939 r. Wojsko Polskie poniosło ciężkie straty; zginęło i zostało rannych około 220 tys. oficerów i żołnierzy, z tego 20 tys. w walkach z Armią Czerwoną. Polskie władze, które 17 IX 1939 r. przekroczyły granicę Rumunii, zostały tam internowane. Inicjatywę tworzenia polskiego ośrodka władzy na wychodźstwie przejął gen. Władysław Sikorski i jego zwolennicy. Sikorski po przybyciu do Francji został premierem i Naczelnym Wodzem.

Prezydenturę objął Władysław Raczkiewicz. Po upadku Francji rząd wraz z częścią polskiego wojska ewakuował się do Wielkiej Brytanii.

Polska została podzielona między dwóch okupantów. Niemcy część byłych ziem polskich inkorporowali do Rzeszy (Gdańsk, Prusy Wschodnie, Wielkopolska, część Mazowsza), z pozostałych utworzono w październiku 1939 r. Generalne Gubernatorstwo. Na terenach zajętych przez ZSRR w październiku 1939 r. przeprowadzono fikcyjne wybory. W ich wyniku zachodnia Białoruś i zachodnia Ukraina zostały włączone do odpowiednich republik radzieckich. Wkrótce potem dokonano deportacji obywateli polskich z tych terenów; w czterech falach objęły one ok. 1,1 - 1,5 mln Polaków. Na rozkaz Stalina ok. 14,5 tys. polskich jeńców wojennych zostało wiosną 1940 r. zamordowanych w Katyniu, Miednoje i okolicach Charkowa.

Już we wrześniu 1939 r. na okupowanych terenach zaczęły tworzyć się zalążki tajnych organizacji wojskowych. 27 IX 1939 r. powstała Służba Zwycięstwu Polski pod dowództwem gen. Michała Karaszewicza -Tokarzewskiego, która wkrótce przekształciła się w Związek Walki Zbrojnej (od 1942 r. - Armia Krajowa). Zbrojnym ramieniem Stronnictwa Narodowego była Narodowa Organizacja Wojskowa, Stronnictwa Ludowego - Bataliony Chłopskie, PPS - Gwardia Ludowa i Milicja Robotnicza. Na czele cywilnych struktur podziemia stała Delegatura Rządu na Kraj. Główne siły polityczne były skupione najpierw w Głównej Radzie Politycznej, potem w Politycznym Komitecie Porozumiewawczym. Od stycznia 1942 r. na terenie kraju działała partia komunistyczna - Polska Partia Robotnicza, której realna siła polityczna, uzależniona od poparcia Moskwy, wzrastała w miarę sukcesów ZSRR w wojnie. Jej ramieniem zbrojnym była najpierw Gwardia Ludowa, a potem Armia Ludowa.

Zarówno naciski aliantów jak i wymogi sytuacji politycznej Polski doprowadziły do zawarcia między polskim rządem emigracyjnym a rządem radzieckim układu (30 VII 1941) o nawiązaniu wzajemnych stosunków, na mocy którego powstała Armia Polska w ZSRR pod dowództwem gen. Władysława Andersa. W wyniku jego zabiegów oraz nacisków Churchilla armia ta została ewakuowana z ZSRR w okresie między marcem a sierpniem 1942 r. Wobec planów sowietyzacji Polski decyzja ta była również na rękę Stalinowi. Z tych samych powodów w ZSRR powstały instytucjonalne struktury skupiające polskich komunistów (Centralne Biuro Komunistów Polski i Związek Patriotów Polskich). Zerwanie stosunków polsko-radzieckich w kwietniu 1943 r. pod pretekstem zwrócenia się przez rząd Sikorskiego do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża o wyjaśnienie sprawy zamordowania polskich oficerów umożliwiało Stalinowi podjęcie nowych kroków mających w efekcie doprowadzić do zainstalowania w przyszłej Polsce komunistycznego rządu. W tym celu ZPP powierzono zadania stworzenia nowej armii polskiej. Na czele I Dywizji tej armii w maju 1943 r. stanął gen. Zygmunt Berling. W kraju, z inicjatywy komunistów, utworzono w nocy z 31 XII 1943/1 I 1944 Krajową Radę Narodową jako fasadową reprezentację sił politycznych mających ambicje stworzenia przyszłego rządu. Z rozkazu Stalina 21 VII 1944 r. jako namiastka tego rządu został utworzony Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego na czele z lewicowym socjalistą Edwardem Osóbką - Morawskim. 22 lipca 1944 r. PKWN wydał manifest zapowiadający przeprowadzenie radykalnych reform społecznych (z reforma rolną na czele). PKWN zawarł z ZSRR porozumienie o uznaniu zwierzchnictwa administracji wojskowej Armii Czerwonej na zajmowanych terenach Polski.

Wkroczenie wojsk radzieckich na ziemie polskie postawiło przed rządem na wychodźstwie (po śmierci w katastrofie lotniczej Sikorskiego na jego czele stanął ludowiec Stanisław Mikołajczyk) problem stosunku do wschodniego mocarstwa, z którym nie utrzymywano stosunków dyplomatycznych. Przyjęty jako rozwiązanie plan "Burza" zakładał podejmowanie walk o wybrane cele strategiczne w celu uchwycenia ich przed lub w taktycznej współpracy z oddziałami radzieckimi i manifestowanie ich polskości przez występowanie w roli gospodarzy terenu. W lipcu 1944 r. odziały AK kosztem wielu ofiar przyspieszyły zajęcie Lwowa i Wilna przez Armię Czerwoną. Po ich zajęciu dowódcy i oficerowie odpowiednich zgrupowań AK zostali internowani, a żołnierze, którzy odmówili wcielenia do armii Berlinga, deportowani. Największą akcją zbrojną realizowaną w ramach planu "Burza" było powstanie w Warszawie, które wybuchło 1 VIII 1944 r. Celowo wstrzymana na przedpolach stolicy ofensywa radziecka doprowadziła do masakry powstańców i ludności cywilnej. W rezultacie walk poległo 18 tys. żołnierzy AK i około 180 tys. ludności cywilnej. Warszawa została zrównana z ziemią. W styczniu 1945 r. ruszyła ofensywa radziecka, która doprowadziła do zajęcia całości ziem polskich. Rozpoczął się okres terroru i represji NKWD, wspomaganych przez polski aparat bezpieczeństwa.

BILANS II WOJNY ŚWIATOWEJ

W wyniku eksterminacyjnej polityki okupanta hitlerowskiego zamordowanych zostało 5 384 000 Polaków. W czasie działań wojennych zginęło 644 000 żołnierzy Polskich oraz ludności cywilnej. Okaleczonych Polaków i inwalidów wojennych 590 000. Deportowanych na przymusowe roboty 2 460 000. Liczba wysiedlonych Polaków wynosi 2 478 000.

Polityka Hitlera (tzw. Endlosung) doprowadziła do eksterminacji około 5-6 mln. Żydów (Holocaust). Obok obozów koncentracyjnych, gdzie śmierć zadawano głównie poprzez katorżniczą pracę i głodowe racje żywnościowe, istniały obozy zagłady, przeznaczone do natychmiastowego uśmiercania Żydów.

II wojna światowa trwała 6 lat. Walki toczyły się w Europie, Afryce, Azji, na wyspach Oceanu Atlantyckiego i Oceanu Spokojnego. Uczestniczyło w niej 61 państw ok. 1 mld 700 mln ludzi. Zmobilizowano ok. 110 mln ludzi. Zginęło ok. 50 mln ludzi, a 35 mln odniosło rany.

DECYZJE WIELKIEJ TRÓJKI W SPRAWIE POLSKIEJ
Miejsce Teheran Jałta Poczdam
Data 28 XI - i XII 1943r. 4 - 11 II 1945r. 17 VII - 2XIII 1945r.
Obecni Roosvelt, Churchil, Stalin Roosvelt, Churchil, Stalin Attlee, Stalin, Truman
Decyzje · Wstępnie zaakceptowano żądania Stalina, aby granica między Polską, a ZSRR była wytyczona na linii Curzona;· Zdecydowano o przesunięciu kosztem Niemiec zachodniej i północnej granicy Polski. · Ustalenie zachodniej granicy Polski wzdłuż granicy Polski wzdłuż linii Curzona;· Polska ma otrzymać ziemie na północy i zachodzie;· Na ziemiach Polskich ma powstać Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej z udziałem Polaków z zagranicy. Mają zostać przeprowadzone wolne, demokratyczne wybory. · Ostatecznie ustalono przebieg granic Polski;· Podjęto decyzję o wysiedleniu Niemców z terenów przyznanych Polsce.

ŚWIAT W CZASIE II WOJNY ŚWIATOWEJ

Ekspansjonistyczne dążenia Niemiec hitlerowskich, faszystowskich Włoch i Japonii z jednej strony, a polityka appeasementu Wielkiej Brytanii i Francji z drugiej stanowiły podstawowe przyczyny wybuchu kolejnej wojny światowej. Z polityki mocarstw zachodnich Hitler wyciągnął wnioski o ich bierności wobec jego działań zbrojnych. 24 X 1938 r. Niemcy przedstawiły oficjalnie swe żądania względem Polski (włączenie Gdańska do Rzeszy i przeprowadzenie tzw. korytarza przez Pomorze). Próba zastraszenia Polski zawiodła; ponadto 31 III 1939 r. Wielka Brytania udzieliła jej jednostronnych gwarancji. W tej sytuacji Hitler porozumiał się z ZSRR; pakt Ribbentrop - Mołotow został podpisany w nocy z 23 na 24 VIII 1939 r. w Moskwie. W tajnym protokole dokonano rozgraniczenia stref interesów obu państw wzdłuż północnej granicy Litwy, Pisy, Narwi, Wisły i Sanu. Besarabia miała przypaść ZSRR. Pakt zobowiązywał sygnatariuszy do niestosowania przemocy i nie uczestniczenia w koalicjach skierowanych przeciwko drugiemu partnerowi. Pominięto klauzulę dotyczącą sytuacji, gdy jeden z sygnatariuszy jest agresorem.

1 IX 1939 r. Hitler uderzył na Polskę, rozpoczynając w ten sposób II wojnę światową. Armia polska po ponad miesięcznych zmaganiach uległa przewadze niemieckiej, wspartej od 17 IX przez wojska radzieckie, które wkroczyły na terytorium Rzeczpospolitej. 3 IX wielka Brytania i Francja wypowiedziały Niemcom wojnę, ale nie podjęły poważniejszych działań zbrojnych (tzw. dziwna wojna). 9 IV 1940 r. armia niemiecka zaatakowała Danię i Norwegię; Dania została opanowana w ciągu jednego dnia, w Norwegii Wehrmacht natrafił na opór 30 -tys. Brytyjsko - fracusko - polskiego korpusu ekspedycyjnego; walki zakończyły się 10 czerwca. 10 V rozpoczęła się wielka ofensywa niemiecka przeciwko Francji, dokonana przez terytoria Belgii i Holandii, co pozwoliło ominąć system francuskich umocnień (linia Maginota). Walki Francuzów wspomaganych przez oddziały brytyjskie trwały 6 tygodni. Brytyjczycy zostali zmuszeni do ewakuacji z plaż Dunkierki. 22 VI 1940 r. zostało podpisane zawieszenie broni, na mocy którego Niemcy okupowali północną i zachodnią Francję, a na południu utworzono kolaboracyjny rząd na czele z marszałkiem Philipem Petainem. Hitlerowi nie udało się dokonać inwazji Wysp Brytyjskich; niepowodzeniem niemieckim zakończyła się powietrzna bitwa o Anglię (8 VIII-31 X 1940). 10 VI 1940 Włochy wypowiedziały wojnę Francji, a 28 X 1940 zaatakowały Grecję. Porażki wojsk włoskich zmusiły Niemcy do udzielenia pomocy swemu sojusznikowi. 6 IV 1941 r. zaatakowały one Grecję i Jugosławię, zajmując je w ciągu trzech tygodni.

Zmagania militarne toczyły się również w Afryce, gdzie 13 IX 1940 r. armia włoska zaatakowała z obszaru Libii Egipt, broniony przez wojska brytyjskie. Początkowe sukcesy Brytyjczyków (opanowanie Cyrenajki i wschodniej Libii) przerodziły się w klęski z chwilą przystąpienia do walki niemieckiego korpusu pancernego (Afrika Korps). Kontrofensywę włosko-niemiecką udało się zatrzymać w Egipcie w bitwie pod El-Alamein (19 X-3 XI 1942). W listopadzie 1942 r. wojska anglo-amerykańskie wylądowały w Maroku i Algierii, na co Niemcy zareagowały wkroczeniem do nie okupowanej części Francji (27 listopada). Dzięki operacji desantowej wojska alianckie zmusiły w maju 1943 wojska niemieckie i włoskie do kapitulacji w Tunezji.

Tymczasem w Europie drugim państwem dokonującym ekspansji terytorialnych był ZSRR. W tzw. wojnie zimowej 1939-1940 Armia Czerwona po wielu niepowodzeniach pokonała Finlandię. 12 III 1940 r. w Moskwie podpisano traktat pokojowy, na mocy którego ZSRR uzyskał m.in. Przesmyk Karelski z miastem Wyborg, część Półwyspu Hanko i Płw. Rybackiego. Latem 1940 r. Moskwa przyłączyła do swego państwa Litwę, Łotwę , Estonię oraz Besarabię i Północną Bukowinę.

22 VI 1941 Hitler zdecydował się na uderzenie przeciwko swemu dotychczasowemu wschodniemu sojusznikowi. Armia Radziecka, przetrzebiona czystkami, początkowo cofała się. W ciągu kilkunastu tygodni Niemcy dotarli pod Leningrad i Moskwę. Na przedpolach stolicy rozegrała się bitwa, w wyniku której wojska hitlerowskie zostały w grudniu 1941 r. odepchnięte na ok. 200 km. od Moskwy. Sukcesy niemieckie ostatecznie przekreśliła klęska w bitwie stalingradzkiej (14 IX 1942 - 2 II 1943). Generalny odwrót armii niemieckiej rozpoczął się po przegranej w bitwie Kurskiej (lipiec 1943). Ofensywa letnio-jesienna zapoczątkowana w czerwcu 1944 r. doprowadziła do zajęcia przez Armię Czerwoną ziem polskich aż do linii Wisły. Na południu wojska radzieckie wkroczyły do Rumunii, która po obaleniu prohitlerowskiego reżimu Iona Antonescu przystąpiła 25 VIII 1944 r. do wojny przeciwko Niemcom. 9 IX 1944 r. to samo zrobiła Bułgaria. W II połowie 1944 r. Armia Czerwona prowadziła również walki na Węgrzech i w Jugosławii. 12 I 1944 r. wojska radzieckie rozpoczęły ofensywę, która doprowadziła do opanowania reszty ziem polskich, na południu Czechosłowacji, Węgier i części Austrii z Wiedniem. 2 maja zdobyły Berlin.

Wojna na froncie południowym nabrała tempa w chwili rozpoczęcia angloamerykańskiej inwazji na Sycylię (desant 10 VII 1943 r.). W tej sytuacji król Włoch Wiktor Emmanuel III mianował premierem Pietro Badoglio w miejsce Mussoliniego. Niemcy okupowali wówczas Włochy, porwali uwięzionego Il Duce i utworzyli na północy pod jego przywództwem marionetkową Włoską Republikę Socjalną. 3 IX alianci rozpoczęli desant na Półwysep Włoski. Po ciężkich walkach ich wojska dotarły do Neapolu (1 X), a dopiero 4 VI 1944 do Rzymu.

6 VI 1944, po wielu latach negocjacji i przygotowań, alianci zachodni dokonali desantu w Normandii i utworzyli II front w Europie. 25 VIII 1944 wyzwolono - przy udziale wojsk francuskich - Paryż. W marcu 1945 r. sforsowano Ren; 25 IV 1945 r. w Torgau nad Łabą doszło do pierwszego spotkania żołnierzy radzieckich i amerykańskich. 8 maja akt bezwarunkowej kapitulacji podpisał feldmarszałek Wilhelm Keitel.

Działania zbrojne w II wojnie światowej toczyły się również na Dalekim Wschodzie. 7 XII 1941 r. Japończycy zaatakowali flotę amerykańską w Pearl Harbor. Był to początek ofensywy japońskiej przeciwko posiadłościom zamorskim USA, W. Brytanii i Holandii. Japończycy zajęli m.in. Honkong, Singapur, Indonezję, Birmę, Malaje, Filipiny, Guam, Wake. Sukcesy japońskie zostały powstrzymane po klęskach zadanych im przez amerykańską marynarkę wojenną w bitwach na Morzu Koralowym (7-11 V 1942 r.) i pod Midway (3-5 VI 1942 r.). Szczególnie zacięte walki toczyli Amerykanie na Filipinach (o Iwo Jimę i Okinawę - marzec - czerwiec 1945). 9 VIII 1945 r. do walki z Japonią przystąpił ZSRR (ofensywa w Mandżurii, zajęcie płn. Korei). Kapitulacja Japonii nastąpiła po atakach nuklearnych na Hirosimę i Nagasaki w sierpniu 1945 r. i została podpisana 2 IX 1945.

Alianckie zwycięstwa w wojnie zadecydowały o nowym podziale świata. Największym zwycięzcą był ZSRR Stalina, którego wysiłek i ogrom strat wynagrodzono stworzeniem strefy wpływów obejmujących Europę Wschodnią i Środkową. Alianci zachodni pod koniec wojny przestali być wierni zasadom przyjętym na jej początku w tzw. Karcie Atlantyckiej podpisanej 12 VIII 1941 r. i uznającej m.in. prawo każdego narodu do suwerenności i określenia formy rządów, zakazującej aneksji i zobowiązującej do kształtowania granic zgodnie z wolą ludności. Ustalenia konferencji w Teheranie (28 XI-1 XII 1943), Jałcie (4-11 II 1945) i Poczdamie (17 VII-2 VIII 1945) zdecydowały o podziale Niemiec na 4 strefy okupacyjne, przeprowadzeniu tam denazyfikacji, demilitaryzacji, demokratyzacji, decentralizacji (przemysłu) oraz o wypłacie odszkodowań wojennych. Zaakceptowano granice Polski na Bugu i Odrze i Nysie Łużyckiej. Zdecydowano o przesiedleniu ludności niemieckiej z Polski, Czechosłowacji i Węgier oraz uznano odrębność Austrii.

27. Powstanie warszawskie.

Wobec doświadczeń ze wschodu i obaw, że walki w Warszawie będą oznaczały zniszczenie miasta i straty ludności cywilnej, wahano się czy objąć ją "Burzą". Przeważyło jednak przekonanie, iż bitwa o Warszawę ma znaczenie nie tylko wojskowe, ale także polityczne, ponadto brano pod uwagę napięcie emocjonalne panujące wśród mieszkańców stolicy i gorącą chęć walki wyrażaną przez żołnierzy AK. Ostatecznie rozkaz o rozpoczęciu powstania w Warszawie wydany został - z udziałem Delegata Rządu i przewodniczącego RJN - 31 lipca, gdy czołowe jednostki Armii Czerwonej docierały do położonej na wschodnim brzegu Wisły dzielnicy Praga. Do akcji, która rozpoczęła się po południu 1 sierpnia - pod dowództwem komendanta warszawskiego okręgu płk Antoniego Chruściela (ps. "Monter") - przystąpiło około 23 tys. żołnierzy AK, z których tylko część była uzbrojona. Aczkolwiek w ciągu pierwszych dnia walk powstańcy zdobyli wiele ważnych strategicznie obiektów, a z biegiem dni zwiększała się liczba powstańców (łącznie walczyło około 34 tys. żołnierzy) nie zdołano całkowicie wyprzeć Niemców z centrum miasta, ani opanować głównych arterii i mostów. 16-tysięczny garnizon niemiecki został poważnie wzmocniony (m.in. przez jednostki przeznaczone do walk z partyzantami) i 5 sierpnia Niemcy rozpoczęli kontrataki z użyciem czołgów, ciężkiej artylerii i lotnictwa szturmowego. W pierwszej ze zdobytych dzielnic (Wola) dokonano masowych rzezi mieszkańców, co powtórzyło się jeszcze kilkakrotnie. atakujące kolumny niemieckie podzieliły Warszawę na "powstańcze wyspy", między którymi utrzymano łączność przez przejścia w piwnicach i kanałami. Na terenach tych władzę objęła polska administracja, ukazywały się gazety, działało radio ("Błyskawica") i służby miejskie.
Przewidywano, że walki będą trwały kilka dni, tj. do nadejścia Armii Czerwonej, ale przed 8 sierpnia Stalin - mimo apeli m.in. premiera rządu RP, który od 31 lipca przebywał z wizytą w Moskwie - wydał rozkaz o wstrzymaniu działań zaczepnych w rejonie Warszawy. Nie zgodził się nawet na lądowanie alianckich samolotów transportowych na sowieckich lotniskach, co praktycznie uniemożliwiło dostarczanie pomocy z powietrza, gdyż najbliższe bazy znajdowały się w południowych Włoszech i w Anglii. Dopiero w połowie września, gdy powstanie było w przededniu klęski, możliwy był masowy zrzut, z którego jednak powstańcy przejęli tylko około 47 ton. Walki przedłużały się, rosła liczba ofiar wśród ludności cywilnej, brakowało żywności, medykamentów, wody. Nie zmieniło tej sytuacji zajęcie przez Armię Czerwoną Pragi, ani - nieudane - próby wojska polskiego dowodzonego przez gen. Berlinga zdobycia przyczółków w Warszawie. 2 października powstańcy skapitulowali. Zginęło około 150 tys. ludności cywilnej, większość miasta była zrujnowana (później specjalne ekipy niemieckie niszczyły ocalałe budynki), około 520 tys. mieszkańców zostało wypędzonych z miasta. 17 tys. powstańców dostało się do niewoli.

Powstanie Warszawskie było największą bitwą stoczoną przez wojsko polskie w czasie II wojny światowej: zginęło 10 tys. powstańców a 7 tys. zaginęło; znaczne straty ponieśli Niemcy - zginęło około 10 tys. żołnierzy, zaginęło około 6 tys., wojska niemieckie straciły 300 czołgów, dział i samochodów pancernych.

Powstanie nie osiągnęło celów ani wojskowych, ani politycznych, ale dla kolejnych pokoleń Polaków stało się symbolem męstwa i determinacji w walce o niepodległość.

28. Powstanie PRL.

Koncepcja Polski jako państwa socjalistycznego, związanego z Rosją, a następnie ZSRR, ma źródła w programie Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL). Jej kontynuacją był udział osób polskiego pochodzenia w wojnie polsko-bolszewickiej (1919-1920) (Feliksa Dzierżyńskiego, Karola Świerczewskiego, Konstantego Rokossowskiego i innych) po stronie Rosji a przeciwko Polsce. Współpraca w czasie inwazji na Polskę obejmowała również powołanie Polrewkomu - marionetkowego rządu planowanej Polskiej Republiki Rad. Działający w sierpniu 1920 Polrewkom, posuwający się specjalnym pociągiem w ślad za nacierającą na Warszawę Armią Czerwoną, stanowił prototyp utworzonego w 1944 Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego.

Osobne artykuły: Komunistyczna Partia Polski, wojna polsko-bolszewicka, Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski.

KPP, jako partia zmierzająca przemocą do zmiany ustroju Polski, a także podporządkowana zagranicznemu ośrodkowi decyzyjnemu (Komintern) i finansowana z zagranicy przez cały okres istnienia II Rzeczpospolitej była partią nielegalną. KPP wzywała do rewizji granic Polski na rzecz Niemiec (przekazania Niemcom Górnego Śląska i Pomorza a ZSRR etnicznie mieszanych terenów na wschód od tzw. Linii Curzona). KPP działała poprzez kontrolowane lub infiltrowane przez siebie organizacje legalne (partie polityczne, stowarzyszenia, związki zawodowe), wydawała w ten sposób prasę oficjalną i wprowadzała posłów do Sejmu RP (Tomasz Dąbal, Stanisław Łańcucki, Jerzy Czeszejko-Sochacki, Sylwester Wojewódzki, Tadeusz Żarski). Jednocześnie komuniści działali w Polsce, dokonując zabójstw (Hibner, Kniewski i Rutkowski (1925)), zamachów terrorystycznych (Walery Bagiński) i prowadząc systematyczną działalność wywiadowczą na rzecz ZSRR (Wydział Wojskowy KPP). Z kolei w ZSRR na terenach BSRR i USRR utworzono w latach 20. polskie okręgi autonomiczne: tzw.Dzierżyńszczyznę i Marchlewszczyznę, zlikwidowane w latach 30. w ramach tzw. polskiej operacji NKWD, będącej istotną częścią tzw. wielkiej czystki. W czerwcu 1938 Stalin zlikwidował KPP i nakazał wymordowanie większości jej przywódców, oskarżając ich o współpracę z Policją Państwową i Oddziałem II Sztabu Głównego WP.

Po rozwiązaniu KPP, zawarciu Paktu Ribbentrop-Mołotow, agresji ZSRR na Polskę 17.09.1939, wojskowej okupacji terytorium Rzeczypospolitej przez Wehrmacht i Armię Czerwoną, a następnie formalnym traktacie rozbiorowym (pakcie o granicach i przyjaźni),zawartym pomiędzy III Rzeszą a ZSRR 28 września 1939 i aneksji wschodnich terytoriów RP przez ZSRR w październiku 1939, idea komunistycznej Polski powróciła w planach politycznych Stalina w roku 1940. Pewną liczbę oficerów Wojska Polskiego, np. Zygmunta Berlinga wyselekcjonowanych przez INO NKWD w obozach w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku nie wymordowano wiosną 1940 w trakcie zbrodni katyńskiej, lecz byli przetrzymywani przez NKWD we względnie dobrych warunkach do wykorzystania na wypadek konfliktu z III Rzeszą. W ZSRR wydawano gazety i pisma polskojęzyczne (Czerwony Sztandar, Nowe Widnokręgi), demonstracyjnie obchodzono w roku 1940 tzw. "dni mickiewiczowskie".

Po agresji III Rzeszy na ZSRR pod naciskiem brytyjskim był zmuszony przywrócić stosunki dyplomatyczne z Rządem RP, zerwane jednostronnie w dniu agresji na Polskę 17 września 1939, zgodzić się na uwolnienie aresztowanych i deportowanych przez NKWD obywateli Rzeczpospolitej i na tworzenie Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR podporządkowanych rządowi Rzeczypospolitej, pod dowództwem byłego więźnia Łubianki gen. Władysława Andersa. Ustępstwa Stalina były wywołane przez katastrofalną sytuację militarną ZSRR w r. 1941 i potrzebę materialnej pomocy Wielkiej Brytanii i USA. Po klęsce Wehrmachtu pod Moskwą z zawartych uzgodnień strona radziecka zaczęła się stopniowo wycofywać. Latem 1942 doszło do ewakuacji do Iranu wojsk Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR (tzw.Armii Andersa). Berling z grupą kilkunastu oficerów Wojska Polskiego ( żołnierze Armii Andersa) pozostali w ZSRR pomimo rozkazu wyjazdu i zostali później przez sąd wojenny II Korpusu Polskiego skazani jako dezerterzy.

Osobne artykuły: Agresja ZSRR na Polskę 1939, Zbrodnia katyńska, Układ Sikorski-Majski, Polskie Siły Zbrojne w ZSRR (1941-1942).

Ujawnienie w kwietniu 1943 zbrodni katyńskiej i zwrócenie się przez Rząd RP na uchodźstwie do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża o przeprowadzenie śledztwa w tej sprawie dało Stalinowi pretekst do zerwania 27 kwietnia 1943 stosunków dyplomatycznych z Rządem RP w Londynie, następnie utworzenia podporządkowanego sobie Związku Patriotów Polskich i rozpoczęcia tworzenia 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki z Polaków, którzy nie zdążyli przybyć do Armii Andersa z miejsc zesłania i łagrów, z kadrą złożoną przeważnie z oddelegowanych oficerów Armii Czerwonej i oficerami politycznymi ze środowiska komunistów polskich. Wraz z oddziałami polskimi tworzono kontrwywiad Główny Zarząd Informacji, ściśle powiązany ze służbami specjalnymi ZSRR. Jednocześnie przygotowywano kadry dla komunizacji Polski w szkole NKWD w Kujbyszewie.

29. Skutki wojny.

II wojna światowa miała tragiczne skutki dla obywateli państw biorących udział w wojnie. Straty wśród ludności cywilnej wyniosły łącznie prawie 33 miliony ludzi. Wojna doprowadziła do dużego zniszczenia w miastach o dużym znaczeniu strategicznym, takich jak Warszawa, Stalingrad, Cherbourg, Drezno, Tokio czy Berlin, a także tragicznych dla Japończyków wybuchów dwóch bomb atomowych (w Hiroshimie i Nagasaki), wskutek czego bezpośrednio zginęło nie mniej niż 150 tys. osób a kilkadziesiąt tysięcy zostało ciężko rannych (co doprowadziło znaczną ich część do szybkiej śmierci), a dalsze zgony nastąpiły wskutek promieniowania. Znana jest także zbrodnicza działalność hitlerowców zakładających obozy koncentracyjne, będące narzędziem ludobójstwa podbitych narodów.

Winston Churchill, Franklin Delano Roosevelt, i Józef Stalin na konferencji w Jałcie w 1945 roku.

Wskutek wojny z powodu zniszczeń i strat materialnych pozycję na arenie międzynarodowej straciły Wielka Brytania, Japonia, Niemcy i Francja. Od teraz los Europy zależał w głównej mierze od USA i ZSRR. Po konferencji w Jałcie w lutym 1945 roku nastąpił polityczny podział Europy na blok zachodni i blok wschodni (początek zimnej wojny). Na zebraniu Wielkiej Trójki potwierdzającym spotkanie w Teheranie ustalono, że terytoria, zdobyte przez Armię Czerwoną znajdą się w strefie wpływów ZSRR, a te wyzwolone przez aliantów zachodnich - w strefie wpływów państw zachodnich. W ten sposób Polska i pozostałe kraje Europy środkowo-wschodniej stały się zależne od ZSRR, natomiast Grecja, Włochy, Francja i Benelux, a po kilku latach także cała Austria - w bloku zachodnim. Jugosławia i Albania opanowane po wycofaniu się Niemców i Włochów przez armię partyzantów Josipa Broz Tito pozostały po wojnie od ZSRR zasadniczo niezależne, choć oba te kraje poszły w następnych latach drogą komunistyczną.

Alianci podjęli działania mające na celu zapobiec powstawaniu konfliktów na arenie międzynarodowej. Powołana została (w miejsce Ligi Narodów) Organizacja Narodów Zjednoczonych mająca przeciwstawiać się przejawom łamania praw człowieka. Państwa należące do ONZ zobowiązały się nie dopuszczać do władzy partii o poglądach neonazistowskich, a nawet je delegalizować. Zakazano propagowania symboli swastyki. Zajęto się także sprawą okaleczonego przez holokaust narodu żydowskiego, co doprowadziło do stworzenia państwa Izrael, na terytorium Palestyny.

Podział administracyjny okupowanych Niemiec w latach 1945-1949.

Ustalono także:

Niemcy i Austria zostały podzielone na cztery strefy okupacyjne: brytyjską, francuską, amerykańską (gdzie w 1946 w Norymberdze odbyły się procesy norymberskie skazujące zbrodniarzy wojennych) i radziecką. Według takiej samej zasady podzielono Berlin i Wiedeń. USA dodatkowo przejęły kontrolę nad miastami Bremą i Bremerhaven w strefie brytyjskiej.
Włoska Republika Socjalna została rozwiązana. Nowe władze tymczasowe Włoch zgodziły się na przekazanie włoskiej części Dalmacji Jugosławii oraz Dodekanezu Grecji. Anektowana wcześniej Albania stała się ponownie niepodległym państwem.
Znacznie zmieniono granice państw w radzieckiej strefie wpływów. Zachodnia granica Polski miała przebiegać wzdłuż biegu rzek Odry i Nysy Łużyckiej, południowa naturalnymi granicami w Sudetach i dalej na wschód według stanu z 1938 r., wschodnia rzeką Bug i wzdłuż tzw. linii Curzona oraz północna na północnych Mazurach. Polacy zyskali także miasto Gdańsk kontrolowane przed wojną przez Ligę Narodów. Czechosłowacja, ponownie oficjalnie niepodległa, odzyskała Ruś Zakarpacką od Węgier, ale odstąpiła ją ZSRR. Węgry utraciły również Siedmiogród na rzecz Rumunii. Ta zaś utraciła Besarabię na rzecz ZSRR. Na Bułgarię wielkie mocarstwa nałożyły sankcje gospodarcze za przyłączenie Dobrudży kosztem Rumunii w 1940 r. i odcięcie jej dostępu do morza.
Na Dalekim Wschodzie Japonia, okupowana przez USA do 1952, straciła, oprócz zdobytych od Amerykanów archipelagów, wszystkie swoje zamorskie terytoria, począwszy od Tajwanu, Hajnanu, Mandżurii i wschodnich Chin na rzecz Republiki Chińskiej, Sachalinu i Kuryli na rzecz ZSRR, Azję Południowo-Wschodnią na rzecz Wielkiej Brytanii i Francji, kończąc na stracie Korei. Cesarz Hirohito musiał zrzec się statutu boga, w 1946 roku uchwalono konstytucję zmieniającą diametralnie ustrój kraju. Zbrodniarze wojenni zostali skazani w Międzynarodowym Trybunale Wojskowym dla Dalekiego Wschodu w Tokio w 1948 roku. Wojna stworzyła sprzyjające warunku do uzyskania niepodległości przez DRW (1945), Filipiny (1946) i Birmę (1948).
W Afryce Północnej Libia i Somalia, dawne posiadłości włoskie, dostały się pod okupację aliantów zachodnich (w 1951 r. Libia ogłosiła niepodległość, a w 1950 r. Somalia znalazła się pod władzą ONZ). W 1941 r. niepodległość odzyskała Abisynia (od 1936 włoska). Na Bliskim Wschodzie okazję do ogłoszenia niezależności zyskała Syria (1946).

30.Nowy układ sił politycznych na arenie międzynarodowej.

II wojna światowa przyniosła wiele cierpienia, bólu i krzywd. W wojnie uczestniczyły 72 państwa. Działania wojenne prowadzono w Europie, Afryce i Azji. Pod broń powołano ok. 110 mln żołnierzy. Życie utraciło 50 mln osób, z tej liczby 20 mln było ofiarami terroru i ludobójstwa. Aż 80% spośród tych, którzy zginęli zamieszkiwało Europę. Trudno oszacować faktyczne koszty wojny. Niewątpliwie zrujnowana została gospodarka światowa. Załamał się światowy system monetarny. Po 1945 roku narodził się nowy świat. Już od 1941 roku Stany Zjednoczone i Związek Radziecki zgodnie współpracowały, ponieważ miały wspólny cel - pokonanie faszystowskich Niemiec i ich sprzymierzeńców. Wizję ostatecznego powojennego ładu nakreśliła konferencja w Jałcie, podczas której zapadła decyzja o wyznaczeniu Stalinowi strefy wpływów w Środkowej i Wschodniej Europie. Świat odtąd miał żyć w zgodzie i jedności. Po wielkim zwycięstwie nad Rzeszą, z powodu planów Stalina dotyczących przejęcia władzy w całej Europie, a nawet na świecie, stosunki te jednak znacznie się pogorszyły.
W końcowym etapie wojny wojska radzieckie wyparły Niemców z całej Europy Wschodniej - Polski, Czechosłowacji, Rumunii, Bułgarii, Węgier i wschodniej części Niemiec. Oczywiście należy zawdzięczać Stalinowi uwolnienie nas od nieludzkich hitlerowców, jednak wolność ta nie trwała długo. Zaraz po tym zbawiennym dla nas czynie Stalin postanowił wbrew obywatelom wyzwolonych państw wprowadzić w nich rządy komunistyczne i ustrój wzorowany na ustroju radzieckim. Słabe i wykończone przez hitlerowców państwa nie miały możliwości walki z komunizmem. Stalin „podbudowany” zwycięstwem nad Europą Wschodnią zaczął snuć plany na temat podbicia całego świata.
W tej sytuacji państwa Europy Zachodniej poczuły się zagrożone ewentualną agresją ze strony ZSRR, jednak wyniszczone wojną i bardzo słabe nie mogły liczyć na samodzielną obronę przed falą komunizmu. Jedynym państwem, które pozostało silne po wojnie i mogło pomóc w powstrzymaniu Stalina były Stany Zjednoczone. W następstwie koniunktury wojennej USA dysponowały olbrzymimi nadwyżkami w bilansie handlowym z Europą. Stały się wierzycielem wielu krajów europejskich, szczególnie Wielkiej Brytanii. Nad Francją i Anglią w latach 1945 - 1947 zawisło niebezpieczeństwo całkowitego załamania się systemu finansowego. We Francji trudności gospodarcze wyraziły się w szybko postępującej inflacji. Rząd brytyjski wydał w 1947 roku miliardy dolarów na akcję pomocy międzynarodowej i zaciągnął długi u amerykańskiego wierzyciela. W tej sytuacji amerykańska administracja opracowała plan odbudowy Europy, znany jako plan Marshalla, gdyż jego założenia przedstawił G. Marshall. Warunkiem udzielenia pomocy państwom europejskim było usunięcie z rządów komunistów. Warunki dyktowane przez Amerykanów przyjęło 16 państw, które założyły Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG). Dało to początek dzisiejszej Unii Europejskiej. Miano dopuszczać kapitał amerykański na europejski rynek oraz uzgadniać plany odbudowy i rozwoju gospodarki z administracją amerykańską. Przyczyniło się to do zaognienia konfliktu i rywalizacji między USA a ZSRR.
Stalin planował wojnę, więc próbował dorównać Stanom Zjednoczonym pod względem militarnym. 16 lipca 1945 roku o godzinie 17.30 nastąpiła pierwsza w dziejach ludzkości detonacja bomby jądrowej. Rozpoczęła się epoka rozszczepiania atomów. Potęga broni, jaką dysponowali Amerykanie budziła przerażenie na całym świecie. Zdając sobie sprawę z posiadania przez USA bomby atomowej i nie chcąc być gorszym uczeni radzieccy na polecenie Józefa Stalina skonstruowali własną. Państwa zachodu w obawie przed agresją ze strony Sowietów ciągle udoskonalały broń, czołgi, czy samoloty. Rozpoczął się tak zwany wyścig zbrojeń.
Oprócz tego władze komunistyczne starały się wzbudzić nienawiść do Stanów Zjednoczonych i Europy Zachodniej wśród państw od siebie zależnych. Dlatego też media w państwach komunistycznych udzielały fałszywych informacji np. o planach ataku NATO na komunistów, państwa te zostały odcięte od prawdziwych informacji ze świata. Utrudniano kontakty zagraniczne, prawie całkowicie oddzielono Europę Wschodnią od Zachodniej. Można powiedzieć, że powstały dwa światy oddzielone wielkim murem, przez który przedostanie się stało się prawie niemożliwe. „Mur” ten został potem nazwany „żelazną kurtyną.”. Sformułowanie to, obok „zimnej wojny” zaczęło funkcjonować od momentu wygłoszenia przez Winstona Churchilla orędzia nawołującego do odrzucenia i masowego zwalczania komunizmu. W 1949 roku USA oraz 11 państw Europy Zachodniej utworzyło dla zapewnienia lepszej obrony przed stroną wschodnią sojusz pod nazwą Pakt Północnoatlantycki (NATO). W odpowiedzi na to we wschodniej części Europy powstał inny układ sił militarnych podpisany przez ZSRR i 7 państw znajdujących się w jego strefie wpływów. Od miejsca, w którym wszedł w życie został nazwany Układem Warszawskim, w którym główną rolę odgrywał ZSRR.
Na krótko przed powstaniem NATO i Układu Warszawskiego, trzy z czterech państw okupacyjnych Berlina zdecydowało się na utworzenie na tym terenie w pełni suwerennego państwa - Republiki Federalnej Niemiec. Ponieważ to wojska Armii Czerwonej w ostatnich godzinach wojny zajęły wschodnią część Berlina, Stalin postanowił nie rezygnować z tego terenu i w odpowiedzi na powstanie RFN utworzył Niemiecką Republikę Demokratyczną - NRD. W tej sytuacji jedno miasto zostało podzielone murem zbudowanym w celu uniknięcia emigracji ludności ze Wschodu na Zachód. Miało się tak dziać, ponieważ zachodnia część Berlina wspierana przez olbrzymie dotacje z USA była znacznie lepiej rozwinięta pod względem ekonomicznym. „Mur berliński” został zburzony dopiero w 1991 roku, kiedy to też powstało w pełni demokratyczne państwo niemieckie.
Przełomowe wydarzenia nie rozgrywały się jedynie w Europie. Nie można zapomnieć o rewolucji na Kubie. Miała ona charakter antyimperialistyczny i antyfeudalny, a w końcowej fazie przerodziła się w pierwszą na półkuli zachodniej rewolucję socjalistyczną. 16 lutego 1959 roku doszło do obalenia reżimu. Urząd premiera objął F. Castro, a Kuba stała się pierwszym na Zachodzie państwem socjalistycznym. Wtedy to fala komunizmu przeniosła się aż za Atlantyk. Kolejnym państwem pozaeuropejskim, które dosięgnęła ręka Stalina, była Korea, znajdująca się od 1910 roku w rękach japońskich, decyzją mocarstw miała stać się po II wojnie światowej niepodległym państwem. Na zasadzie porozumienia między państwami alianckimi odpowiedzialność za realizację postanowień kapitulacyjnych wojsk japońskich w Korei powierzono: na północ od 38 równoleżnika - dowództwu wojsk radzieckich, na południe - dowództwu wojsk amerykańskich, których armie uwolniły znaczne części Korei spod okupacji japońskiej. Stany Zjednoczone i ONZ podjęły rozmowy z ZSRR na temat zjednoczenia państwa, jednak nie przyniosły one żadnych rezultatów. Moskwa, podobnie jak w wypadku Niemiec, postanowiła zapewnić sobie stałe wpływy w okupowanej przez siebie części, tworząc tam reżim "demokracji ludowej", pod pełną kontrolą miejscowych komunistów. Wojska radzieckie wycofały się z Korei dopiero pod koniec 1948 roku, gdy komunistycznemu rządowi już nic nie zagrażało, a armia dawała pełne gwarancje lojalności wobec ZSRR. W tej sytuacji do wycofania swoich wojsk z Korei zostały zmuszone również USA.. W czerwcu 1950 roku armia Korei Północnej rozpoczęła bratobójczą wojnę. Armia południowokoreańska z ogromną pomocą sił ONZ nie tylko z łatwością pokonała wojska napastnicze i przekroczyła 38 równoleżnik. Celem dalszych działań miało być zjednoczenie kraju pod jednym demokratycznym rządem. W tej fazie konfliktu wmieszały się komunistyczne Chiny. Konflikt bardzo łatwo mógł się przerodzić w wojnę światową. Nie stało się tak, ale aż do 1953 roku trwały krwawe walki na terytorium Korei z milionowymi armiami chińskimi. W 1953 roku osiągnięto porozumienie, jednak podział na 2 państwa koreańskie został utrzymany. Wojna ta miała ogromne konsekwencje w polityce światowej. Wytworzyła przede wszystkim powszechny strach przed wojną światową, w której użycie bomb atomowych, produkowanych już wówczas także w ZSRR, stawało się w ewentualnym konflikcie bardzo prawdopodobne.
Śmierć Stalina w marcu 1953 roku wstrząsnęła podstawami radzieckiego państwa, nie spowodowała jednak natychmiastowego rozpadu systemu stalinowskiego. Liczne narody ZSRR i ludność całej Europy Wschodniej powoli przestawała żyć w poczuciu nieustannego zagrożenia. Na kilka dni po jego śmierci urząd premiera objął Georgi Malenkow, a stanowisko sekretarza partii objął Nikita Chruszczow. Ogromnymi wpływami cieszył się również Ł. Beria. Robotnicy w państwach socjalistycznych zaczęli się buntować. 16 czerwca robotnicy budowlani wschodniego Berlina zaprotestowali przeciwko zawyżonym normom produkcyjnym. Była to początkowo niewielka grupa robotników, ale w krótkim czasie urosła do pokaźnego tłumu. Kiedy rząd odmówił pertraktacji z delegacją, przez miasto ruszył pochód domagający się już nie wycofania podwyższonych norm, lecz ustąpienia kierownictwa partii i rządu oraz wolnych wyborów. Wznoszono hasła: "precz z rządem", "chcemy wolności, prawa i chleba". Strajk, który wybuchł 17 czerwca 1953 roku objął nie tylko Berlin, ale także szereg innych ważnych ośrodków przemysłowych NRD: Magdeburg, Erfurt, Lipsk i inne miejscowości. Powstanie zostało szybko stłumione, ale dało początek szeregowi innych mniejszych lub większych buntów przeciwko ustrojowi socjalistycznemu.
W 1989 roku, a właściwie od 1 stycznia 1990 roku przestała obowiązywać dotychczasowa nazwa państwa polskiego - PRL (dzięki NSZZ "Solidarność"). Państwu przywrócono jego tradycyjną nazwę - Rzeczpospolita Polska, a godłu koronę. Przykład przeobrażeń w Polsce przyspieszył procesy demokratyczne w pozostałych krajach tzw. "bloku wschodniego". Występujący w nich coraz wyraźniej kryzys gospodarczy, będący efektem komunistycznej gospodarki planowej, powodował rosnącą frustrację szerokich mas ludności, pozbawionej ponadto jakichkolwiek wolności politycznych. Żelazna kurtyna "runęła" w 1991 roku. Państwa "bloku wschodniego" stały się w większości wolne, niezależne i demokratyczne. W grudniu 1991 roku, w przeddzień 69 rocznicy swojego powstania przestał również istnieć Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Powstała demokratyczna Rosja, co przyczyniło się do powstania w pełni wolnej Europy.
0x01 graphic

0x01 graphic

zimna wojna

zimna wojna, umowne określenie stanu stosunków międzynarodowych charakteryzujących się trwałym konfliktem, ale również niemożnością jego rozstrzygnięcia przez konfrontację militarną. Choć wiele konfliktów w historii można określić tym mianem, obecnie zimną wojną nazywa się globalny konflikt po II wojnie światowej (wówczas określenie to weszło do powszechnego użytku). Zimna wojna po II wojnie światowej rozpoczęła się jako konflikt między ZSRR a światem demokracji zachodnich, jednak stopniowo front konfrontacji rozszerzył się i zróżnicował. W tym okresie zimna wojna charakteryzowała się silnym, choć zmiennym napięciem politycznym, wyścigiem zbrojeń, konfrontacją ideologiczną i wojną psychologiczną, walką o wpływy na terenach peryferyjnych z punktu widzenia głównych protagonistów oraz instrumentalnym traktowaniem wymiany handlowej i kulturalnej, przy jednoczesnej powściągliwości w działaniach wojskowych. Główne strony konfliktu weszły w posiadanie broni jądrowej, jednak unikały jej użycia, a konfrontację przenosiły najczęściej na obszary peryferyjne. W historii zimnej wojny po 1945 można wyróżnić następujące stadia: okres 1945-47, w którym narastały przesłanki zimnej wojny: ZSRR kontynuował ekspansję zapoczątkowaną pod koniec II wojny światowej (powstanie bloku sowieckiego w Europie Środkowowschodniej, Grecja i Turcja, Iran, Daleki Wschód) i określił ideologiczną płaszczyznę konfrontacji („wyższość socjalizmu nad kapitalizmem”), a przywódcy zachodni stopniowo przekonywali się do konieczności skutecznej odpowiedzi na to wyzwanie, formułując ideę „wolnego świata” i krytykując totalitaryzm komunistyczny; lata 1947-50, w których nasilała się konfrontacja 2 supermocarstw (USA i ZSRR) w różnych punktach globu; głównym źródłem konfliktu była sprawa przyszłości Niemiec (zjednoczonych i neutralnych lub podzielonych i należących do 2 bloków) oraz Berlina (1948-49 blokada tego miasta przez ZSRR), rozstrzygnięta 1949 przez powstanie 2 państw niemieckich, zahamowanie komunistycznej ekspansji w Europie (1948 przewrót w Czechosłowacji, ale również porażki komunistów we Francji, Włoszech i Grecji), ekspansja komunizmu na Dalekim Wschodzie (Chiny, wojna w Indochinach oraz konfrontacja w podzielonej Korei); w okresie tym blok sowiecki uległ wzmocnieniu w wyniku centralizacji ruchu (1947 powstanie Biura Informacyjnego Partii Komunistycznych i Robotniczych) oraz zwycięstwa rewolucji komunistycznej w Chinach, natomiast państwa zachodnie, którym przewodziły USA, sformułowały program przeciwstawienia się ekspansji komunizmu (doktryna powstrzymywania, doktryna Trumana, plan Marshalla, 1949 powstanie Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego); lata 1950-53, kiedy nastąpiła pierwsza zbrojna konfrontacja na obszarze peryferyjnym (Korea) między blokiem sowieckim a Zachodem oraz utrwaliły się strefy wpływów ustalone wcześniej; w szczytowym okresie napięcia osłabły wszelkie kontakty między głównymi protagonistami, a wojna psychologiczna osiągnęła apogeum (izolacja bloku sowieckiego, powstanie Radia Wolna Europa, kryzys ONZ). Dla systemu sojuszy zachodnich (NATO, SEATO, Pakt Bagdadzki, ANZUS) istotna była normalizacja stosunków z Japonią, która weszła w strefę demokracji i wolnego rynku; lata 1953-56, w których pojawiły się tendencje odprężeniowe, ale także nastąpiła konsolidacja głównych stron konfliktu; z jednej strony rokowania pokojowe doprowadziły do rozejmu w Korei oraz układów w sprawie Indochin, powstał ruch państw niezaangażowanych (1955 w Bandungu) oraz utrwaliła się neutralna strefa w Europie (Austria, Finlandia); z drugiej strony, wobec kryzysu władzy w ZSRR po śmierci J. Stalina, USA i ich sprzymierzeńcy sformułowali doktrynę odpychania komunizmu, zaś blok sowiecki w Europie skonsolidował się i 1955 powołał Układ Warszawski; 1956 nastąpiła kolejna kulminacja napięcia w postaci sowieckiej interwencji na Węgrzech i nieskutecznej akcji Zachodu na Bliskim Wschodzie (kryzys sueski); okres falującego napięcia lat 1957-62, w którym oprócz tradycyjnej linii konfrontacji Wschód-Zachód pojawił się konflikt sowiecko-chiński; blok sowiecki nasilił ekspansję w państwach Azji i Afryki wyzwalających się spod rządów kolonialnych oraz krajach niezaangażowanych (wojna w Kongu, Bliski Wschód, Indochiny, 1959 rewolucja na Kubie), a także podjął ofensywę w kwestii niemieckiej (ultimatum N. Chruszczowa i 1961 budowa muru berlińskiego) oraz na Kubie (1962); podczas kryzysu kubańskiego świat znalazł się na krawędzi wojny jądrowej; lata 1963-69, kiedy główne państwa zostały uwikłane w konflikty peryferyjne; stale rosło zaangażowanie USA w wojnę w Wietnamie, a ZSRR — w zimnowojenną konfrontację z ChRL; obok elementów odprężenia (1963 układ o zakazie prób jądrowych) pojawiły się ogniska konfliktu (1967 wojna na Bliskim Wschodzie); wpływy komunistyczne cofnęły się w niektórych krajach (Indonezja, Ghana), a system 1968 został zakwestionowany w Czechosłowacji, co spowodowało wojskową interwencję Układu Warszawskiego, której uzasadnieniem była doktryna Breżniewa; jednak również system sojuszy Zachodu ucierpiał z powodu uwikłania USA w Indochinach oraz wycofania się Francji ze struktur wojskowych NATO. Odprężenie lat 1970-79, którego składnikami były: tzw. polityka wschodnia RFN i normalizacja statusu obu państw niemieckich, wejście ChRL do ONZ, Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, zakończona 1975 podpisaniem Aktu Końcowego w Helsinkach; ponieważ ZSRR traktował odprężenie jako środek ułatwiający dalszą ekspansję (Indochiny, Afganistan, Jemen, Etiopia, Angola, Mozambik, Ameryka Łacińska, ogromny program zbrojeniowy), a USA coraz poważniej traktowały problem naruszania praw człowieka w bloku sowieckim, pod koniec tego okresu narastały przesłanki nowej zimnej wojny; wybór (1978) Polaka, kardynała Karola Wojtyły na papieża (Jan Paweł II) miał także znaczenie polityczne, gdyż podważył dotychczasowe linie podziału świata i nadał prawom człowieka nowy wymiar moralny; okres nowej zimnej wojny lat 1979-85, zapoczątkowany sowiecką interwencją w Afganistanie i kryzysem polskim (1980-81); w tym czasie Zachód (zwłaszcza USA i Wielka Brytania) wykazał konsekwencję i stanowczość w stosunkach z ZSRR i we wspieraniu antykomunistycznej opozycji, jednocześnie pozycja ZSRR uległa osłabieniu (wojna w Afganistanie, kryzys ekonomiczny, technologiczny i ideologiczny oraz częste zmiany personalne na Kremlu); front konfrontacji wydłużył się i skomplikował (Indochiny, Bliski Wschód, „róg Afryki”, międzynarodowy terroryzm, głównie palestyński i libijski, Afryka Południowa, Ameryka Środkowa i Region Karaibski), przenosząc się do wewnątrz sowieckiej strefy wpływów (Polska); punktem kulminacyjnym był kryzys, który nastąpił jesienią 1983, gdy państwa NATO nie ugięły się pod presją ZSRR i rozmieściły na swoim terytorium nowe rakiety amerykańskie w odpowiedzi na instalacje sowieckie; schyłek zimnej wojny w latach 1985-91 spowodowany osłabnięciem pozycji ZSRR jako supermocarstwa, niemożnością kontynuacji przezeń dotychczasowej polityki globalnej oraz determinacją USA i jego sojuszników, by powstrzymać, a nawet wyeliminować wpływy sowieckie w różnych punktach globu; zachęcony przykładem Chin M. Gorbaczow podjął próby zreformowania systemu ZSRR; warunkiem pierestrojki Gorbaczowa było odprężenie międzynarodowe, toteż ZSRR i USA zawarły wiele porozumień ograniczających zbrojenia konwencjonalne i jądrowe; pierestrojka doprowadziła jednak do dalszego osłabienia ZSRR, czego rezultatem był upadek rządów komunistycznych w Europie Środkowowschodniej (1989-90), zgoda Kremla na zjednoczenie Niemiec, rozwiązanie Układu Warszawskiego (1991) i samego ZSRR (1991); upadek ZSRR pozwolił uregulować niektóre konflikty, w których wspierał on jedną ze stron (Nikaragua, Kambodża, konflikt izraelsko-arabski, reformy w RPA i porozumienia w Afryce Południowej). Choć państwa NATO mogą się czuć zwycięzcami w zimnej wojnnie, jej koniec nie oznacza „końca historii” (F. Fukuyama), a na określenie nowego układu sił w świecie powstają nazwy takie, jak „ład monocentryczny”, „bezład” (Z. Brzeziński) lub „zimny pokój” (B. Jelcyn).

31.Powstanie ONZ

Konspekt:
1. Wyjaśnienie terminu ONZ.
2. Okoliczności powstania ONZ.
3. Główne cele ONZ.
4. Główne organy ONZ i ich uprawnienia.
5. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka i jej założenia.
6. Organizacje wyspecjalizowane ON
Termin Organizacja Narodów Zjednoczonych - ONZ (ang. United Nations Organization UN), oznacza międzynarodową organizację uniwersalną (powszechną)
o największym zasięgu, która jest otwarta dla wszystkich państw.
Niewielka skuteczność Ligi Narodów w Europie nie odstraszyła państw świata przed powołaniem nowej organizacji czuwającej nad pokojem światowym. Idea stworzenia nowej organizacji została przedstawiona w oświadczeniu rządów Polski
i ZSRR z XII.1914r., ogłoszonym po rozmowach W. Sikorskiego z J. Stalinem. Termin „Narody Zjednoczone” jako pierwszy zaproponował prezydent USA F.D.Roosvelt, na określenie państw walczących z państwami osi Rzym-Berlin-Tokio. Terminu tego użyto następnie w Deklaracji NZ z 1.I.1942r., którego sygnatariuszami było 26 państw. Konieczność utworzenia nowej organizacji potwierdzili ministrowie spraw zagranicznych USA, ZSRR i Wielkiej Brytanii 30.X.1943r. w Deklaracji Moskiewskiej. Na podstawie tej deklaracji (potwierdzonej w czasie konferencji „Wielkiej Trójki” w Teheranie), reprezentanci tych trzech państw, a następnie także
i Chin, spotkali się w Waszyngtonie, w rezydencji Dumbarton Oaks, gdzie w dniach 21.VIII - 7.X.1944r. opracowano wstępny projekt NZ. Zgodnie z tym projektem miała być organizacją o zasięgu światowym i zadaniach podobnych do Ligi Narodów. Na jej czele miał stać stały komitet wykonawczy podejmujący specyficzne zagadnienia współpracy międzynarodowej. Decydującą role odgrywałyby „Komitet Czterech Policjantów”, sygnatariuszy deklaracji moskiewskiej (Wielka Trójka plus Chiny), odpowiedzialny za utrzymanie pokoju.
Sprawa ta została następnie sprecyzowana na konferencji jałtańskiej
w II.1945r. Konferencję NZ zwołano na 25.IV.1945r. do San Francisco, gdzie 26.VI.1945r. nastąpiło podpisanie Karty NZ, którą następnie w ciągu czterech miesięcy ratyfikowały pięćdziesiąt dwa państwa, w tym Polska, po czym weszła ona
w życie z dniem 24.X.1945r. (24.X. jest uważany za dzień ONZ).
Zgodnie z art.1 Karty do celów ONZ należą:
1) utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa
2) rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami, opierając się na zasadach równouprawnienia i samostanowienia narodów
3) rozwijanie współpracy międzynarodowej dla rozwiązywania problemów gospodarczych, społecznych, kulturalnych i humanitarnych.
4) popieranie praw człowieka i zachęcanie do poszanowania tych praw,
a więc Narody Zjednoczone były zdecydowane:
v Uchronić przyszłe pokolenia od klęski wojny
v Przywrócić wiarę w podstawowe prawa człowieka oraz równość narodów małych i dużych
v Szanować traktaty i zobowiązania oparte na prawie międzynarodowym
v Stosować tolerancję i żyć w dobrosąsiedzkim pokoju
v Jednoczyć siły w celu utrzymania światowego pokoju
v Używać sił zbrojnych tylko we wspólnym interesie
v Załatwiać spory międzynarodowe droga pokojową
v Unikać agresji
v Podnosić stopę życiową, dążyć do postępu i pełnego zatrudnienia
v Rozwijać międzynarodowa współpracę kulturalna i oświatową.
Cele ONZ były znacznie szersze niż Ligi Narodów. Odrzucały koncepcję światowego państwa, postulowały zasadę równości wszystkich członków. Zasady Karty ONZ miały obowiązywać również między państwami nie będącymi członkami tej organizacji.
Członkiem ONZ może być każde państwo, które jest państwem miłującym pokój, przyjmie zobowiązania zawarte w Karcie NZ i będzie zdolne i zdecydowane te zobowiązania wypełniać. Wśród członków ONZ wyróżnia się ich szczególną grupę - tzw. członków założycieli. Członkami założycielami są państwa, które brały udział
w konferencji założycielskiej ONZ w San Francisco (50 państw) oraz Polska, która
w konferencji tej nie uczestniczyła (ze względu na brak rządu uznanego na forum międzynarodowym), ale wcześniej podpisała Deklarację Narodów Zjednoczonych,
a następnie ratyfikowała ją.
Karta określała również uprawnienia sześciu głównych organów ONZ:
Zgromadzenia Ogólnego
Rady Bezpieczeństwa
Rady Gospodarczo - Społecznej
Rady Powierniczej
Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości
Sekretariatu ONZ
Główną rolę miały odgrywać Zgromadzenie Ogólne i Rada Bezpieczeństwa.
Pierwszym sekretarzem generalnym został polityk norweski Trygve H. Lie, który pełnił swój urząd w latach 1945-1952. Jego następcami byli: Szwed Dag Hammarskjld (1952-1961), Birmańczyk Sithu U Thant (1962-1971), Austriak Kurt Waldheim (1972-1981), Peruwiańczyk Javier Perez de Cuellar (1982-1991) i Egipcjanian Butros Ghali (1992-1996). Od 1 stycznia 1997 roku funkcję tę sprawuje Kofi Annan z Ghany.
Dla rozstrzygania spraw spornych między państwami oraz do wydawania opinii prawnych powołany został Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości ONZ w Hadze. Siedzibą ONZ stał się Nowy, York, choć niektóre jego wyspecjalizowane agendy znajdują się w Genewie (dawna siedziba Ligi Narodów), Wiedniu oraz Rzymie ( FAO - Organizacja do Spraw Wyżywienia).
Naczelnym organem ONZ jest Rada Bezpieczeństwa, na której spoczywa główna odpowiedzialność za utrzymanie bezpieczeństwa międzynarodowego i pokoju. Rada Bezpieczeństwa składa się z 15 członków: 5 członków stałych i 10 niestałych. Członkami stałymi Rady Bezpieczeństwa są: Chińska Republika Ludowa, Francja, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i Rosja. Niestałych członków Rady Bezpieczeństwa wybiera Zgromadzenie Ogólne na 2 lata. Aktualnie jednym
z niestałych członków jest RP.
Członkowie stali dysponują szczególnym uprawnieniem - maja prawo sprzeciwu (tzn. prawo weta) wobec każdej uchwały merytorycznej Rady Bezpieczeństwa. Karta NZ przyjmuje bowiem zasadę, że dla przyjęcia uchwały merytorycznej przez Radę Bezpieczeństwa konieczne jest uzyskanie większości 9 głosów, przy zachowaniu jednomyślności członków stałych (przez co rozumie się brak sprzeciwu któregokolwiek z nich).
Do kompetencji Rady Bezpieczeństwa należy:
Pokojowe załatwianie sporów (np. poprzez wskazywanie stronom sporu odpowiednich procedur i sposobów rozstrzygania sporów).
Podejmowanie akcji w razie zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju
i aktów agresji (np. zupełne lub częściowe przerwanie stosunków gospodarczych, komunikacji i stosunków dyplomatycznych z danym państwem, podjęcia działań przy użycie morskich, powietrznych lub lądowych sił ONZ, przy czym wszyscy członkowie ONZ obowiązani są postawić do dyspozycji Rady Bezpieczeństwa siły zbrojne oraz udzielać niezbędnej pomocy do przeprowadzenia akcji zbrojnej).
Popieranie układów regionalnych w celu utrzymania pokoju.
Decyzje Rady Bezpieczeństwa są wiążące dla członków ONZ.

Zgromadzenie Ogólne NZ składa się ze wszystkich członków Organizacji Narodów Zjednoczonych. Każde państwo posiada w Zgromadzeniu Ogólnym jeden głos. Przyjmuje się, iż państwo powinno być reprezentowane w ONZ przez rząd, który efektywnie sprawuje władzę na terytorium tego państwa i w związku z tym może realizować prawa i obowiązki wynikające z Karty.
Zgromadzenie Ogólne zbiera się raz do roku na sesję zwyczajną. Zgromadzenie Ogólne może się także zbierać na sesje nadzwyczajne; są one zwoływane na wniosek Rady Bezpieczeństwa lub większości członków ONZ. Do kompetencji Zgromadzenia Ogólnego ONZ należy między innymi;
1) omawianie wszelkich spraw wchodzących w zakres Karty NZ, albo dotyczących zadań organów przewidzianych w Karcie NZ oraz udzielanie w tych sprawach zaleceń członkom ONZ
2) kształtowanie ogólnych zasad współpracy w dziedzinie międzynarodowego pokoju
i bezpieczeństwa oraz udzielanie w tym zakresie zaleceń członkom ONZ i Radzie Bezpieczeństwa
3) omawianie każdej sprawy dotyczącej utrzymania międzynarodowego pokoju
i bezpieczeństwa, wniesionej przez członka ONZ, przez Radę Bezpieczeństwa albo przez państwa nie będące członkiem ONZ, udzielanie w tym zakresie zaleceń zainteresowanym państwom lub Radzie Bezpieczeństwa, jeśli zaś zachodzi konieczność przeprowadzania akcji przez Radę Bezpieczeństwa - to przekazanie sprawy Radzie;
4) zwracanie uwagi Rady Bezpieczeństwa na sytuacje, które mogłyby zagrażać międzynarodowemu pokojowi lub bezpieczeństwu, zalecanie sposobów pokojowego załatwiania wszystkich sporów, które mogłyby zaszkodzić dobru powszechnemu lub przyjaznym stosunkom między narodami;
5) popieranie współpracy międzynarodowej w różnych dziedzinach
6) badanie sprawozdań z działalności Rady Bezpieczeństwa i innych organów;
7) przyjmowanie nowych członków do ONZ, zawieszenie w członkostwie oraz wykluczenie z ONZ.

Rada Gospodarczo - Społeczna - jest organem, do zadań którego należy
w szczególności rozwiązywanie zagadnień postępu i rozwoju gospodarczego, problemów zatrudnienia, ochrony zdrowia, współpracy kulturalnej oraz powszechnego przestrzegania praw człowieka. W tym zakresie Rada Gospodarczo - Społeczna koordynuje współdziałanie ONZ z organizacjami wyspecjalizowanymi oraz organizacjami pozarządowymi. Rada składa się z 54 członków wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne. Jej uchwały mają charakter niewiążących zaleceń.
Zgodnie z Kartą NZ Rada Powiernicza sprawuje kontrolę nad wykonywaniem zarządu na tak zwanych obszarach powierniczych. Wobec likwidacji systemu powiernictwa, Rada Powiernicza faktycznie zakończyła swą działalność.

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS) z siedzibą w Hadze, jest organem sądowym ONZ. Podstawowym zadaniem MTS jest rozstrzyganie sporów międzynarodowych. Ponadto MTS przygotowuje tak zwane opinie doradcze w różnych kwestiach prawnych.
MTS może wydawać wyroki tylko wtedy, gdy o takie rozstrzygnięcie zwrócą się do niego państwa - strony sporu. Państwa mogą również w umowie międzynarodowej zastrzec, że spory powstałe między nimi w przyszłości będzie rozstrzygał MTS. Przed MTS mogą występować państwa będące członkami ONZ oraz państwa nie będące jej członkami.
Wyrok Trybunału wiąże strony sporu, to znaczy, że są one obowiązane go wykonać. Jeśli jedna ze stron nie chce wykonać wyroku, wówczas druga strona może zwrócić się do Rady Bezpieczeństwa o podjęcie odpowiednich kroków (np. nałożenie sankcji). Wyrok MTS jest ostateczny i nie można się od niego odwołać, chociaż w pewnych przypadkach MTS może wyrok zmienić.

Sekretariat ONZ jest głównym organem administracyjnym organizacji. Na jego czele stoi Sekretarz Generalny powoływany przez Zgromadzenie Ogólne na zlecenie Rady Bezpieczeństwa. Kompetencje Sekretarza Generalnego są szeroko zakreślone, m.in. może zwrócić uwagę Radzie Bezpieczeństwa na każdą sprawę, która według niego zagraża pokojowi. Sekretariatowi podlega m.in. Centrum Praw Człowieka ONZ
z siedzibą w Genewie.

Jednym z doniosłych aktów prawnych przyjętych przez ONZ było uchwalenie przez Zgromadzenie Ogólne Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka (10 grudnia 1948r). Prace nad tym dokumentem zaczęły się dwa lata wcześniej. Zaproszono do nich wielu wybitnych intelektualistów z całego świata. Polskę reprezentował Antoni Słonimski. Deklaracja zawierała dotychczas uznane wolności obywatelskie oraz prawa jakimi miały się kierować państwa w stosunku do jednostki.
W art.1 deklaracji stwierdzono, że wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi względem swej wolności praw. Najważniejsze postanowienia deklaracji głosiły;
każdy człowiek posiada wszelkie prawa i wolności bez względu na jakiekolwiek różnice rasy, koloru skóry, płci, języka, wyznania i poglądów politycznych (art.2)
każdy człowiek ma prawo wolności myśli, sumienia i wyznania. Może głosić swe wyznanie wraz z innymi lub indywidualnie (art.18)
każdy człowiek ma prawo do uczestniczenia w rządzeniu swym krajem bezpośrednio lub przez swych przedstawicieli (art.21). Ma również prawo do służby publicznej.
każdy człowiek ma równe prawo do pracy, wyboru pracy i ochrony przez bezrobociem (art.23)
każdy człowiek ma prawo do stopy życiowej gwarantującej jemu i jego rodzinie zdrowie i dobrobyt (art.25). Matka i dziecko podlega socjalnej ochronie a wszystkie dzieci zarówno małżeńskie i pozamałżeńskie korzystają z jednakowej ochrony społecznej.
każdy człowiek ma prawo do tego, aby wszystkie jego wolności były realizowane (art.28), ma również obowiązki wobec społeczeństwa, w którym żyje (art.29).
Deklarację różnie przyjęto na świecie. Niektóre kręgi islamu zarzucały jej zbytnie uleganie tradycji i kulturze zachodu (np. rola kobiety). Prace nad jej doskonaleniem trwały dalej. W 1966 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka, które obejmowały Międzynarodowe Pakty Praw Obywatelskich (53 artykuły) oraz Międzynarodowe Pakty Praw Gospodarczych, Społecznych
i Kulturalnych (31 artykułów).

Organizacje wyspecjalizowane ONZ - to różnego rodzaju organizacje międzynarodowe powiązane z ONZ porozumieniem zawieranym na pośrednictwem Rady Gospodarczo-Społecznej. Są one organami pomocniczymi ONZ szczególnego rodzaju, bowiem: korzystają w swojej działalności z dużej samodzielności finansowej; realizują swój program przy pomocy własnych środków, przy współudziale, a nie za pośrednictwem państw; mogą w nich uczestniczyć państwa nie będące członkami ONZ.

Organizacje wyspecjalizowane ONZ Rok założenia Siedziba
Światowa Organizacja Własności Intelektualnej (WIPO - World Intellectual Property Organization) 1970 Genewa
Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (IAEA - International Atomic Energy Agency) 1956 Genewa
Międzynarodowa Morska Organizacja Doradcza(IMCO - International Maritime Consultative Organization) 1958 Londyn
Światowa Organizacja Meteorologiczna(WMO - World Meteorological Organization) 1947 Genewa
Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny(ITO - Internaltional Telecommunication Union) 1865 Genewa
Powszechny Związek Pocztowy(UPO - Universal Postal Union) 1875 Berno
Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego(ICAO - International Civil Aviation Organization) 1944 Montreal
Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju(IDA - International Development Association) 1959 Waszyngton
Międzynarodowe Towarzystwo Finansowe(IFC - International Finance Corporation) 1956 Waszyngton
Międzynarodowy Fundusz Walutowy(IMF - International Monetary Fund) 1944 Waszyngton
Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (IBRD - International Bank for Reconstruction and Development) 1944 Waszyngton
Międzynarodowa Organizacja Pracy(ILO - International Labour Organization) 1919 Genewa
Organizacja do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa(FAO - Food and Agriculture Organization) 1945 Rzym
Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO - UN Education, scientific and Cultural Organization) 1945 Paryż
Światowa Organizacja Zdrowia(WHO - World Haelth Organization) 1946 Genewa

ONZ uczestniczyła w rozwiązywaniu wielu konfliktów międzynarodowych, ale w praktyce nigdy nie brała udziału w konfliktach z udziałem mocarstw-stałych członków Rady Bezpieczeństwa. Z biegiem czasu przerodziła się w miejsce prestiżowej rywalizacji pomiędzy supermocarstwami USA i ZSRR.
Aktualnie ONZ ma ogromne zadłużenie, a państwa członkowskie nie płacą składek, zwłaszcza USA, które żądają gruntownej reformy tej organizacji. Jedną z przyczyn kryzysu jest rozbudowana biurokracja. Ostatnie spektakularne akcje ONZ, jak wojna
w Zatoce Perskiej czy akcja w Somalii, w niczym nie zmieniły sytuacji. Wypadki w byłej Jugosławii wyraźnie wskazują na niedowład wielu organów i agend ONZ

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Historia (19)
Historia, 19
Historia 19
Kowal Prawdziwa historia (19)
historia 19 37
MPLP 308;309 19.03.2011;31.03.2011(1), lp
Historia myśli ekonomicznej (31 stron)
Historia Polski XXw, pytania HISTORIA POLSKI XXw[1]. - 31.05.2006r, Opisówki: proces 16
Historia filozofii nowożytnej, 31. Francois-Pierre Maine de Biran, Francois-Pierre Maine de Biran (1
Historia Mysli Spolecznej- egzamin-31.01.2012
2012 10 19 12;31;04
Wzory, Wzor-19 (1) Wykaz gruntow 31 03 03, W Y K A Z L O K A L I
MPLP 374;375 19.05.;31.05.2013
19. E.H. GOMBRICH, metodologia historii sztuki
Historia filozofii nowożytnej, 19. Jean Jacques Rousseau, Jean Jacques Rousseau (1712-1778)
12,15,19,20,25,28,31
Historia Mysli Spolecznej egzamin 31 01 2012
31. MIEKE BAL, metodologia historii sztuki
Historia sztuki nowoczesnej polskiej malarstwo 19 03

więcej podobnych podstron