Trening Umiejętności Społecznych Goldsteina wg R. Emmena i M. Plasmeijer'a powstał jako program adresowany do osób z lekkim stopniem niepełnosprawności intelektualnej, potem zaadoptowany został dla grupy osób z autyzmem. Jest to forma treningu grupowego, u podstaw którego leżą założenia dotyczące kognitywnego nauczania społecznego. W praktyce oznacza to, że w czasie zdobywania umiejętności społecznych bazuje się na konkretnej wiedzy, którą na ich temat posiada osoba uczestnicząca w programie.
Planując kolejne spotkania treningowe zadawane są pytania co musi wiedzieć dana osoba żeby wykonać określoną czynność w konkretnej sytuacji społecznej. Przy pracy z osobami z autyzmem ważnym pytaniem jest również jaki styl uczenia się dominuje u poszczególnych uczestników grupy i jakie wiadomości mogą być im potrzebne żeby rozumieć co konkretnie mają zrobić w danej sytuacji. Innym ważnym elementem programu jest założenie, że przy zdobywaniu umiejętności społecznych podstawową rolę odgrywają modelujące postawy i zachowania rówieśników.
Głównymi celami programu są:
Poszerzenie wiedz o umiejętnościach społecznych
Zwiększenie zakresu umiejętności wykonawczych (odbywa się to poprzez rozłożenie każdej umiejętności na podstawowe kroki i zdobycia umiejętności zastosowania tej wiedzy w przebiegu konkretnego zachowania w praktyce społecznej).
Zmiana doświadczeń, przeżyć związanych z byciem w sytuacjach społecznych - zmniejszenie doświadczanego napięcia, uzyskanie lepszej samooceny.
Zanim rozpoczniemy pracę z grupą musimy upewnić się czy osoby planowane do rozpoczęcia treningu posiadają podstawowe doświadczenia i umiejętności żeby skorzystać z takiej formy uczenia tj. czy potrafią przebywać w grupie, czy mają doświadczenia związane ze współpracą z innymi, czy grupa nie działa na osobę tak dekoncentrujaco, że nie potrafi ona kontrolować swojego zachowania w podstawowym zakresie. Poziom spełnienia powyższych wymagań określamy każdorazowo w zależności od planowanego składu grupy i zakładanych celów treningu. W niektórych sytuacjach warto zajęcia treningowe rozpocząć od kilku spotkań mających na celu integrację grupy i oswojenie się z nowymi osobami i koniecznością wchodzenia we wzajemne interakcje.
Trening Umiejętności Społecznych Goldsteina wg R. Emmena i M. Plasmeijer'a oparty jest, jak wspomniano wyżej o zasady teorii kognitywnego nauczania społecznego.
Ważnymi elementami tej metody są:
Podawane precyzyjne instrukcje i modelowanie zachowań.
Ćwiczenia umożliwiające nabycie nowych umiejętności, utrwalenie ich i doświadczenie nowej jakości przeżyć związanych z nabywaniem nowych kompetencji.
Możliwość uzyskania informacji zwrotnej - w różnej formie, jako informacje od trenera ale tez od innych uczestników treningu.
Przeniesienie - generalizacja ćwiczonych umiejętności poprzez wykonywane zadania domowe.
Program uczy dziewięciu podstawowych umiejętności:
• Zawierania znajomości
• Słuchania
• Zadawania pytań
• Odmawiania
• Inicjowania rozmowy
• Dyskutowania
• Reagowania na krytykę
• Wyrażania krytyki
• Radzenia sobie z uczuciami, w tym: rozróżniania uczuć, wyrażania gniewu i rozczarownia, mówienia komplementów.
Zasady prowadzenia treningu:
Trenerzy
Dobrze jest jeżeli grupę szkoleniową może prowadzić dwoje trenerów (zazwyczaj drugi trener pozostaje bliżej grupy, obserwuje uczestników, interweniuje w trudnych sytuacjach, proponuje np. zmianę miejsc uczestnikom, jeżeli jest to konieczne może wyjść z jednym z uczestników. Jeden z trenerów jest trenerem wiodącym - odpowiedzialnym za prowadzenie spotkania podczas gdy drugi nakierowuje bardziej swoją uwagę na uczestników. Zazwyczaj pierwszy trener przyjmuje postawę bardziej dyrektywną. Do jego zadań należą: świadome realizowanie założonego scenariusza, przydzielanie ról poszczególnym uczestnikom, sygnalizowanie przechodzenia do kolejnego etapu, dbania elementami jakość informacji zwrotnych, może również komentować trudne zachowania uczestników.
Drugi trener odpowiada za poczucie bezpieczeństwa uczestników, pełni funkcje wspierającą, odpowiada za uważne słuchanie. Siedzi zazwyczaj bliżej uczestników o których wiadomo że mogą potrzebować więcej wsparcia. Decyduje o tym gdzie kto siedzi.
Obydwoje trenerzy dbają o jasność i precyzję komunikatów, ich jednoznaczność. Sprawdzają czy uczestnicy zrozumieli przekazywane im treści. Prezentują postawę akceptującą.
Ważnymi elementami postawy trenera są: jasność i czytelność przekazu, pobłażliwość, potwierdzanie, wyrażanie aprobaty - nawet jeżeli udają się jedynie pojedyncze elementy ćwiczonych umiejętności, dynamiczne reagowanie - elastyczna postawa wobec planów i założeń treningowych, przekazywanie informacji zwrotnych.
Organizacja grupy
Korzystny skład grupy treningowej to: od 5 do 8 osób.
Grupa treningowa jest grupa zamkniętą - po rozpoczęciu treningu nie mogą do niej dołączać nowi uczestnicy.
Dobrze jeżeli uczestnicy grypy potrafią czytać i pisać (w oryginalnej wersji treningu jest to warunek konieczny, jednak przy przygotowaniu pomocy wizualnych nie bazujących na materiale pisanych można modyfikować materiały treningowe do potrzeb grupy).
Wybór ćwiczonych umiejętności musi wynikać z wcześniejszej analizy potrzeb i możliwości uczestników treningu.
Zasady pracy
Każdą z ćwiczonych umiejętności rozkładamy na pojedyncze kroki - „krok po kroku". Wprowadzamy uczestników treningu korzystając z tak przedstawionych kroków w sposób zachowania się w konkretnej sytuacji - „co trzeba po kolei zrobić żeby np. zawrzeć znajomość". Za każdym razem wzmacniamy wszystkie pozytywne zachowania które w ramach wykonania danej umiejętności osoba prezentuje.
„Dobrze - źle" - dobierając przykłady zestawiamy ze sobą przykład niewłaściwego zachowania w danej sytuacji i dobry przykład.
Instrukcje i modelowanie - Każda podawana instrukcja musi być konkretna, dostosowana formą i zakresem do poziomu rozumienie uczestników. Do prezentacji i uczytelnienia instrukcji wykorzystujemy nagrania video oraz plansze z wypisanymi krok po kroku umiejętnościami do nauczenia. Ucząca jest też obserwacja innych w czasie ćwiczeń.
Prawidłowe zachowania utrwalamy po przez „odgrywanie ról", w trzech formach: poprzez imitacje, rekonstrukcje (przypomnienie czy uczestnicy byli kiedykolwiek „w takiej sytuacji"), antycypacje (przewidywanie sytuacji w której mogą się znaleźć), modelowanie.
Informacje zwrotne. Ponieważ informacje zwrotne są ważnym narzędziem pomagającym przeformułować uczestnikom ich dotychczasowe doświadczenia społeczne na bardziej pozytywne dbamy o ich pozytywne brzmienie. Każdą informację zaczynamy od pokreślenia tego co dobre np. „bardzo dobrze podałeś rękę przy powitaniu, patrzeniem na osobę będziemy się jeszcze zajmować, ćwiczyć."
Ugruntowanie zdobywanych umiejętności poprzez zadania domowe. Dbając o ćwiczenie zdobywanych umiejętności w ramach zadań domowych wprowadzamy stopniowo rodziców w tematykę zajęć oraz stwarzamy uczestnikom możliwość próbowania ćwiczonych umiejętności w warunkach naturalnych, w zorganizowanych sytuacjach poza grupą.
Przebieg treningu:
W oryginalnej wersji trening uczy 9 umiejętności.
To od terapeutów zależy wybór umiejętności do ćwiczenia.
Na naukę każdej umiejętności przeznaczamy ok. 5 sesji.
Każda sesja trwa ok. 1,5 godz.
Ćwiczenia staramy się przeplatać przyjemnymi dla uczestników elementami zabawy, kontaktów społecznych itp.
Pierwsza sesja przeznaczona jest na zapoznanie się z wybraną umiejętnością społeczną w formie instruktażu nagranego na video a następnie odgrywanie tej umiejętności.
Kolejne trzy sesje poświecone są rekonstrukcji dotychczasowych doświadczeń uczestników i korygowaniu ich, jak również przewidywaniu w jakich sytuacjach w przyszłości mogą wykorzystać daną umiejętność.
Ostatnią sesję przeznaczamy na przeniesienie uczonej umiejętności na zewnątrz.
Wykaz umiejętności podzielonych na kroki wg Emmmana i Plasmeijer:
Kroki do nauczenia dla każdej z umiejętności społecznych, będącej przedmiotem ćwiczenia oraz do przeprowadzania treningu związanego z ekspresją emocji:
Zawieranie znajomości z osobami dorosłymi
• Podejdź do drugiej osoby
• Popatrz na nią
• Podaj jej rękę
• Powiedz swoje imię głośno i wyraźnie
• Słuchaj uważnie imienia drugiej osoby.
Zawieranie znajomości z dziećmi
• Podejdź do dziecka
• Popatrz na nie
• Powiedz „cześć" w miły sposób
• Powiedz swoje imię głośno i wyraźnie
• Słuchaj uważnie imienia.
Słuchanie
• Popatrz na drugą osobę
• Słuchaj, co ona mówi
• Nie przerywaj
• Zapytaj o to, czego nie rozumiesz
• Powiedz, co o tym myślisz
Zadawanie pytania osobie dorosłej
• O co chcesz zapytać? (Świadomość)
• Czy możesz o to zapytać teraz?
• Popatrz na drugą osobę
• Powiedz, że chciał(a)byś o coś zapytać
• Zapytaj w jasny sposób, wyraźnie
• Wytłumacz dlaczego zadajesz to pytanie
• Uważnie słuchaj odpowiedzi
• Powiedz, co o tym myślisz
Zadawanie pytania dziecku
• O co chcesz zapytać? (Świadomość)
• Czy możesz o to zapytać teraz?
• Popatrz na drugą osobę
• Powiedz, że chciał(a)byś o coś zapytać
• Zapytaj w jasny sposób, wyraźnie
• Wytłumacz dlaczego zadajesz to pytanie
• Uważnie słuchaj odpowiedzi
• Powiedz, co o tym myślisz / jaka jest Twoja opinia / reakcja
Inicjowanie rozmowy
• Czy możesz teraz zainicjować rozmowę? (Świadomość)
• Popatrz na drugą osobę
• Mów o czymś, co oboje widzicie lub słyszycie
• Obserwuj, co robi druga osoba
• Słuchaj, co mówi druga osoba
• Czy możecie dalej rozmawiać, czy nie? (Świadomość)
Odmawianie
• Popatrz na drugą osobę
• Uważnie posłuchaj pytania
• Powiedz, czego nie rozumiesz
• Powiedz wyraźnie, ale uprzejmie 'nie'
• Wyjaśnij dlaczego mówisz nie
• Nie poddawaj się
Emocje
Ćwiczenie wstępne: rozpoznawanie wyrażania emocji za pomocą środków werbalnych i niewerbalnych: ćwiczenia „na żywo"; fotografie / obrazki; przykłady na video.
Wyrażanie emocji
Gniew
• Popatrz na drugą osobę
• Powiedz spokojnie, że jesteś zły/a
• Powiedz, dlaczego jesteś zła/y
• Obserwuj reakcję drugiej osoby
• Wysłuchaj, co mówi druga osoba
Rozczarowanie
• Dlaczego jesteś rozczarowany/a? (Świadomość)
• Popatrz na drugą osobę
• Powiedz, co cię rozczarowało
• Powiedz, dlaczego jesteś rozczarowany/a
• Wysłuchaj, co mówi druga osoba
• Spróbujcie wspólnie znaleźć rozwiązanie
Mówienie komplementu
• Co Ci się podoba u drugiej osoby? (Świadomość)
• Popatrz na drugą osobę
• Powiedz, co Ci się w niej podoba
• Obserwuj jej reakcję
• Wysłuchaj, co ma do powiedzenia
Reagowanie na krytykę
• Popatrz na drugą osobę
• Słuchaj uważnie, zachowaj spokój
• Powiedz, czego nie rozumiesz
• Powiedz, z czym się zgadzasz
• Powiedz, z czym się nie zgadzasz
• Wyjaśnij, jak to się stało
• Powiedz, co masz zamiar z tym zrobić
Wyrażanie krytyki
• Z czym się nie zgadzasz? / Co Ci się nie podoba? (Świadomość)
• Popatrz na drugą osobę
• Powiedz, że chcesz coś powiedzieć
• Powiedz grzecznie, z czym się nie zgadzasz (albo co Ci się nie podoba)
• Posłuchaj, co druga osoba ma do powiedzenia
• Zapytaj, co ma zamiar z tym zrobi