Jakość życia a system wartości
Pojęcie jakości życia a styl życia.
Jakość życia, to stopień zaspokojenia materialnych i niematerialnych potrzeb jednostek i grup społecznych. Jakość życia określają wskaźniki obiektywne, np. przeciętne trwanie życia, zasięg ubóstwa, poziom skolaryzacji, jak i subiektywne, np. stopień zadowolenia z warunków życia i różnych jego aspektów, np. poziom szczęścia, stres, sens życia.
Na jakość życia składają się dwa komponenty: warunki obiektywne (warunki ekonomiczne, czas wolny, bezpieczeństwo społeczne, odpowiednie warunki mieszkaniowe, środowisko naturalne i społeczne godne człowieka, zdrowie itp.) i subiektywne samopoczucie (samoocena ogólnych i specyficznych warunków życia ujmowana w kategoriach zadowolenia, szczęścia, nadziei, lęku, samotności itp.). Obiektywne warunki ekonomiczne i społeczne wpływają korzystnie lub niekorzystnie na odczuwanie jakości życia, ale równie ważne - a nawet ważniejsze - są przekonania, odczucia, dążenia i pragnienia jednostki związane z wartościami egzystencjalnymi i stopniem satysfakcji życiowej płynącej z ich realizacji.
Szczęście i zadowolenie z życia to są dwa zbliżone momenty dobrego samopoczucia. Zadowolenie dotyczy bardziej elementów poznawczych, szczęście wiąże się bardziej z procesami afektywnymi. Szczęście bardziej niż zadowolenie wykazuje powiązania z zewnętrznymi i niekontrolowanymi antecedensami. Wreszcie sens życia, wiążący się także w istotny sposób z jakością życia, zakłada obydwa elementy (zadowolenie i szczęście), ale je zdecydowanie przekracza jako wyraz osobowego "tak" wobec własnego życia. Sens życia i zadowolenie są stanami korelatywnymi. Zadowolenie utrwala poczucie sensu życia, a sens życia jest warunkiem szczęścia pojmowanego jako zadowolenie.
Określając jakość życia jednostki na podstawie różnych materialnych elementów jej położenia społecznego, ale przede wszystkim przez stopień zaspokojenia jej celów i wartości egzystencjalnych dotykamy zagadnień związanych z problemem, kim jest człowiek, kim pragnie on być, jakim chce się stawać w przyszłości. Zagadnienie jakości życia narzuca w sposób nieuchronny pytanie o sens życia, o wrażliwość człowieka na wartości pozamaterialne.
Jakość życia jest istotnym celem każdego właściwego rozwoju społecznego, szczególnie tej polityki społecznej, która wychodzi z koncepcji dobra wspólnego i stawia w punkcie centralnym spełnienie istotnych celów życiowych człowieka. Postulat jakości życia stawia się od połowy lat sześćdziesiątych jako wiodący cel polityki społecznej. Przy tym mniej akcentuje się ilościowo mierzalne kryteria (wielkość dóbr), bardziej zaś jakościowo określone czynniki dobrobytu: optymalne dla życia środowisko naturalne, ludzkie stosunki pracy i w czasie
wolnym, dostateczne możliwości kształcenia, higieniczne warunki w miejscu zamieszkania, właściwe instytucje dla spędzenia czasu wolnego, mało konfliktowe systemy społeczne, mniej anonimowe stosunki społeczne, opieka zdrowotna. Z jakością życia wiąże się także spełnienie celów egzystencjalnych jednostki, związanych z człowiekiem jako osobą. Jakość życia jako cel polityki gospodarczej i społecznej jest reakcją na trwające od czasów tzw. rewolucji przemysłowej tendencje do jednostronnego (ilościowego) rozwoju, preferujące materialny standard życia.
Kościoły chrześcijańskie podkreślały zawsze znaczenie tworzenia i zabezpieczenia warunków życia godnych człowieka. W nauczaniu społecznym Kościoła mówi się o wyjątkowości człowieka, którego prawa społeczeństwo powinno respektować. Z godności osoby ludzkiej wynikają postulaty tworzenia nie tylko odpowiednich warunków w sferze życia gospodarczego, ale i w sferze podnoszenia poziomu wykształcenia, dostępu do życia duchowo-kulturalnego, utrzymania środowiska naturalnego i społecznego godnego człowieka, a także innych czynników zapewniających zadowolenie i wypełnienie osobistych pragnień człowieka. Także zadaniem państwa i innych wspólnot politycznych jest tworzenie warunków do osiągnięcia takiej jakości życia.
W świetle zasady pomocniczości muszą się do tego wszystkiego dołączyć osobiste wysiłki każdej jednostki, mające na celu utrzymanie i polepszenie osiągniętej już jakości życia. W tym znaczeniu jakość życia wiąże się z postulatem współdziałania w kształtowaniu życia kulturalnego i społecznego oraz w rozwijaniu własnych inicjatyw. Treścią rozwoju osobowego jest "być więcej" (PP, 6). Prawdziwy rozwój nie może ograniczać się do pomnażania dóbr i usług, ale musi się przyczyniać do realizacji wartości nadrzędnych, do pełni bycia człowiekiem.
Styl życia, to ogół czynników składających się na sposób bycia danej zbiorowości. Na styl życia składają się: gusty, sposób spędzenia czasu wolnego itp.
Styl życia, to zespół cech charakterystycznych dla zachowania się jednostki lub zbiorowości (środowiska społ., kręgu towarzyskiego, zawodowego, grupy wiekowej, mieszkańców danego regionu lub kraju) w życiu codziennym: w postawach wobec pracy, sposobach spędzania wolnego czasu, obyczajach, posiłkach, ubiorach, a nawet sposobie mówienia. Styl życia jest czynnikiem określającym indywidualizm człowieka lub przeciwnie - zakres jego przystosowania do obowiązujących mód; to samo można powiedzieć o zbiorowościach i grupach społecznych. Jest przekazywany z pokolenia na pokolenie i na ogół podlega modyfikacjom wywoływanym przez warunki życiowe, a także wpływ czynników zewnętrznych (np. oddziaływanie mediów); jeśli modyfikacje te okażą się zbyt głębokie, możliwy jest nawet rozpad grupy, gdyż to właśnie styl jest ważnym czynnikiem stabilizującym i jednoczącym grupę.
Do stylu życia zaliczymy nie zachowania wyjątkowe, lecz powtarzające się. Dające niejednokrotnie początek rozmaitym wnioskom, które wykraczają poza samą zewnętrzną charakterystykę zachowań. Szczególnie ilustruje to powiedzenie: „Pokaż mi, jak mieszkasz (jak i co jadasz, co czytasz,…itd.), a powiem ci, kim jesteś”. Owo „jak mieszkasz”, „co czytasz” itd. (innymi słowy, co wybierasz sobie za otoczenie, mieszkanie, pożywienie, lekturę…) składa się na zespół wykładników stylu życia. Opis stylu życia pozwala w konsekwencji na wnioski, które dotyczą wnętrza ludzi, osobowości, duchowości. Pozwala on na mówienie o skłonnościach, dążeniach, poglądach, o ich strukturze. Mówiąc o stylu życia, buduje się charakterystykę względnie szeroką, zdążającą do wyczerpania dość różnorodnych zaangażowań człowieka. Strój, urządzenie domu, gastronomia, etykieta, sposób wykorzystania wolnego czasu, wybory w sferze kultury ”wyższej” i relaksu itd., kojarzy ze sobą wiele torów ludzkiego postępowania, co w konsekwencji przynosi panoramę całościującą. Uzyskujemy tu jednak kategorię antropologiczną. Ludzie opisywani na różne sposoby ze szczególnych punktów widzenia dyscyplin humanistycznych, w tym ujęciu zdają się odzyskiwać w pewnej mierze swą jedność jako podmioty rozmaitych działań. Styl życia czerpie możliwości z uwarunkowań technicznych, ekonomicznych, prawnych, z uwarunkowań przez strukturę społeczną i domenę stosunków publicznych, wpisuje się w złożoną rzeczywistość . To pewien modus zaangażowania człowieka. W polu wzajemnych oddziaływań kształtuje się osobowość intelektualna, emocjonalna i moralna. W zależności od przebiegu tych oddziaływań formuje się hierarchia wartości, rozkładają akcenty z większą siłą padające na ten czy na inny aspekt ludzkich zaangażowań, realizować się może harmonia bądź dysonans pomiędzy odmiennymi płaszczyznami.
Czynniki wpływające na jakość życia
uwarunkowania psychiczne,
uwarunkowania społeczne,
uwarunkowania duchowe,
uwarunkowania etyczne.
Związek zachodzący pomiędzy wartością człowieka a jakością życia.
Styl życia, jakość życia i wartości - związki i uwarunkowania.
Styl życia sprzężony jest z jakością życia (zarówno osiągniętą, jak i uznawaną za pożądaną), a także z nadrzędnymi wartościami i celami akceptowanymi przez grupę i jednostki. Istnieje również powiązanie pomiędzy wartościami nadrzędnymi a jakością życia.
Styl życia stanowi manifestację odrębności. Przy przyjętym założeniu, iż człowiek działa w taki sposób, aby realizować wyobrażenia zarówno własnej osoby, jak i własnej grupy. Owa manifestacja niewątpliwie zależna jest od akceptowanych wartości. Zmiany w systemie wartości nadrzędnych pociągać może za sobą znaczne zmiany stylu życia. Zwróćmy uwagę na to, że styl życia może kształtować się nie tylko spontanicznie, ale także w wyniku świadomych decyzji ludzi dążących do doskonalenia siebie i społeczeństwa, że zmiany jego bywają wynikiem swego rodzaju twórczości.
Jakość życia przesądza zarówno o zakresie jak i sposobie zaspokajania potrzeb jednostki, grup i określonego społeczeństwa jako całości. Styl życia jest swoistą konfiguracją zachowań zależną w znacznym stopniu od dostępnej jakości życia. Równocześnie zaś styl może lepiej lub gorzej służyć osiąganiu wyższej jakości życia.
Wartości
W każdym społeczeństwie istnieją różnego rodzaju wartości. Każdy człowiek, niezależnie od swojej pozycji społecznej, prowadzonego stylu życia, podporządkowuje się pewnym normom i wartościom, które uważa za słuszne. Człowiek nieustannie doskonali się unikając czynów, za sprawą których mógłby stać się tym, kim nie chce być, kogo nie szanuje i nie uważa za wzór.
Wartością jest wszystko to co jest pożądane przez daną osobę, do czego ta osoba dąży w swoim życiu ze względu na swoje potrzeby egzystencjalne (pieniądz, dobra materialne), poznawcze (wiedza), estetyczne (piękno). Osoby chcące osiągnąć określoną wartość starają się podejmować konkretne działania oraz sposoby zachowania się w celu jej osiągnięcia. To jak intensywnie dana osoba dąży do osiągnięcia danej wartości jest wyrażeniem jego oceny. Im ocena danego przedmiotu jest wyższa, tym bardziej intensywne działania będą podejmowane w celu jego osiągnięcia. Ocena ta może być inna w przypadku różnych osób. W ocenie jednych najważniejszą sprawą może być np. osiągnięcie odpowiedniego wykształcenia, a inni będą dążyć intensywnie do zdobywania dóbr materialnych (dom, samochód) oceniając je jako najbardziej wartościowe.
Na zachowanie człowieka wpływ ma środowisko naturalne oraz społeczne. Świat wartości tworzą elementy które występują zarówno w środowisku naturalnym jak i społecznym. Jeżeli człowiek uzna te elementy za ważne, wtedy stają się one dla niego wartościami. Jeżeli pewne wytwory są dla ludzi żyjących w danym środowisku szczególnie cenne, mówimy, że są wartościami istniejącymi obiektywnie. Większość ludzi stawia najwyżej, ceni sobie pewne ideały, wzorce zachowań itp., chcąc się do nich dostosować, zabiega aby dojść do wybranego przez siebie ideału. O takich wartościach mówimy, iż istnieją subiektywnie.
Przykłady wartości: piękno, dobro, prawda, życie, sprawiedliwość, równość, wolność, godność, pokój, szczęście, bóg, rodzina, powodzenie materialne, miłość, przyjaźń, poczucie dokonania, kariera zawodowa, honor.
Wartości wpływając na zachowanie poszczególnych osób, czy grup ludzi pełnią określone funkcje.
Dosyć często się zdarza, iż określone, te same wartości są akceptowane i realizowane przez większą lub mniejszą grupę ludzi. Są pewne wartości do których realizacji potrzebny jest udział pewnej grupy osób. Wartości te stają się cechą wspólną dla tych osób, łączą je, integrują, pełniąc funkcję integracyjną. Osoby, wyznając wspólne wartości, integrują się w grupę, są wobec siebie solidarni. Argumenty takiej grupy są mocniejsze niż jednostki, przez co zaczyna się ona liczyć w pewnych kręgach, a dzięki temu może szybciej i lepiej zrealizować swoje cele. Warunkiem realizacji pewnych wspólnych wartości jest oczywiście zaangażowanie i dążenie do tego wszystkich zainteresowanych. Osoby nie uznające tych wartości są izolowane, odrzucane przez grupę.
Człowiek dążąc do osiągnięcia pewnej wartości, którą uznaje za najważniejszą, zmuszony jest poniekąd do ciągłego poszerzania swojej wiedzy, rozwijania swojej osobowości. Dzięki temu staje się coraz bardziej twórczy, kreatywny, nastawiony na innowacyjność. Jest to funkcja inspirująca. Zdobyta wiedza, umiejętności, podczas dążenia do określonego celu (zdobycia wartości) przydają się również później w życiu codziennym oraz w trakcie osiągania innych celów, przez co zdobywanie ich przychodzi danej osobie łatwiej. Funkcja ta realizowana jest w płaszczyźnie emocjonalnej człowieka.
Wszystkie działania jakie człowiek podejmuje w swoim życiu są oceniane. Czasami zdarza się tak, iż w społeczeństwie pewne wartości, wyznawane przez jednostki, uznawane są za niepotrzebne, zagrażające kultywowanym wartościom. Społeczeństwo w takim przypadku wobec tych jednostek stosuje określone sankcje. Gdy działania takie nie są podejmowane to danej zbiorowości społecznej, systemowi społecznemu czy też grupie społecznej grozi rozpad. Dlatego też ludzie łączą się w określone grupy, aby bronić zagrożonych wartości w społeczeństwie.
Osobisty system wartości to zbiór wartości, które jednostka uważa za szczególnie cenne.
Określenie hierarchii wartości polega na przypisaniu wartościom stopnia ważności. Do ujawnienia takiej hierarchii dochodzi najczęściej w sytuacji konfliktowej. Na przykład dla kogoś wartość stanowi rodzina i kariera zawodowa, ale dopiero w sytuacji gdy osoba ta musi wybierać można stwierdzić co jest dla niej ważniejsze.
Sytuacja, w której człowiek musi wybierać między wartościami, które uznaje za ważne stanowi dla niego dylemat etyczny. Rozstrzygnięcie dylematu etycznego wiąże się najczęściej z poświęceniem jednej wartości na rzecz innej. Dylemat whistle-blowera polega na konflikcie między lojalnością wobec firmy a wartością jaką stanowi życie i zdrowie. Dylemat pracodawcy może polegać na wyborze między zwolnieniem, długoletniego, zasłużonego dla firmy pracownika, ale aktualnie zbytecznego, mającego niewielkie szanse na znalezienie nowej pracy a zatrzymaniem go z niekorzyścią dla firmy.
Wartości, które są cenione przez wiele osób w grupie wyznaczają wartości grupy. Można także mówić o społecznym systemie wartości czyli o wartościach, które są szczególnie cenione w pewnym kręgu społecznym, w pewnym okresie historycznym. Znajomość systemu wartości dominującego w społeczeństwie czy też w pewnej grupie konsumentów, do których chce się dotrzeć ma podstawowe znaczenie dla marketingu i reklamy. Jeżeli znamy systemy wartości klienta to możemy mu dostarczać produkty za pomocą których realizuje on te wartości oraz w reklamach odnosić się do wartości. Różnice w systemach wartości mogą być źródłem nieporozumień i konfliktów w sferze biznesu.