Andrzej Banach: „Wybór maski”
Tragedia grecka:
Przedstawienie tragedii i komedii było świętem państwowym, jednoczącym członków, a przy okazji można było się pochwalić swoim dorobkiem przed cudzoziemcami. Początkowo siedzibą mogło być każde miejsce, najlepiej nadawało się naturalne zbocze wzgórza, które z czasem było przekształcane w teatr, zamykając orchestrę półokręgiem. półokręgiem rozwoju dochodziło do okrągłych budynków typu Colosseum.
Klasyczny teatr grecki - naturalne miejsce przedstawienia współgra z treścią sztuki. Była to tragedia kosmiczna - udział całego istniejącego dla Greków świata w heroicznych zmaganiach.
Przedstawienie zaczynało się o wschodzie słońca i z zachodem kończyło. Dramaturg włączał w dzieło realną porę dnia - czas prawdziwy stawał się czasem estetycznym.
Teatr był:
- konkursem poetyckim
- przeglądem tańców
- popisem muzycznym i wokalnym
- odświętnym miejscem spotkań
Antrakty naturalne - na wypoczynek i jedzenie. Przerwy estetyczne krótkie i chór pozostawał bezustannie na scenie reprezentując jedność akcji. Tragedia dzielona na 5 aktów - czas na zmianę stroju czy maski.
Publiczność: pierwsze rzędy- sędziowie konkursowi, kapłani i goście zagraniczni; dalej pozostali Ateńczycy.
Tekst nie miał wielkiego znaczenia - temat i rozwiązanie wątku były wszystkim znane, był to rodzaj libretta. W budowie tragedii ważniejsze było piękne wyprowadzenie idei niż nawiązanie intrygi. Nieważna jest anegdota, ale forma jej opowiedzenia.
Aktorzy dzielili się między chór i aktorów właściwych - stosunek między nimi przesuwał się coraz bardziej na korzyść aktorów (niby tragedia wywodzi się od dytyrambów, czyli śpiewanych, a potem powoli zaczęto chórowi odbierać władzę, do momentu aż został sobie tłem). W tragedii biorą udział wszyscy - ludzie, bogowie, a nawet los. Każda osoba związana jest z ogólnym porządkiem, czyli kosmosem. Nieszczęścia jednostki są nieosobiste. Symbolem ingerencji bohatera i świata, jego solidarności z otoczeniem jest niezmienna obecność chóru.
Ajschylos wprowadził drugiego aktora, Sofokles trzeciego.
trzeciego teatrze znakomita akustyka - mógł być niewidoczny, ale musiał być słyszany. Dobór według głosu. Twarz zakryta maską, ekspresją resztą ciała. Kostium kontrastowy albo jaskrawy. Musiał opanować świetnie sztukę mimu (nieskomplikowane sytuacje - wspinanie się pod górę, szum wiatru, spadanie kamieni, obecność nieobecnych na scenie), pantomimy (nią pomagał dłuższej anegdocie wątku tragedii) i tańca (nim reprezentował nastrój i łączność z chórem).
Maska - pomoc w emisji głosu, aktor mógł wyrażać uczucia tylko zasadnicze i jednoznaczne, dla publiczności środek informacji o przeznaczeniu aktora, zastępowała napis.
Kostium teatralny - blisko strojów mu współczesnych, składał się z:
- chitonu
- płaszcz
Barwy, wzory - symboliczne.
Scena:
- orchestra - u stóp amfiteatru, okrągła powierzchnia, dla chóru (za Ajschylosa i Sofoklesa całość akcji tu rozgrywana)
- proskenion - prostokątne podwyższenie, naprzeciw środkowych miejsc widowni, na którym pokazywali się artyści
- skene - buda, w głębi fasada budynku z kolumnami, o wyglądzie świątyni czy pałacu, troje drzwi (w Rzymie to 5)
- nie było kurtyny
Dekoracja zwięzła. Dużo rekwizytów - uzupełniały grę aktorów: korona, maczuga, łuk i strzały itd.
O zmierzchu stosowano oświetlenie łuczywem.
Bogata maszyneria: zapadnia, żuraw, machina do fabrykowania grzmotów, deus ex machina.
Taniec - jeden ze sposobów poruszania się chóru, a nawet aktorów, tragedia widowiskiem rytmiczno-muzycznym.
Misterium średniowieczne:
Motywem teatru religijnego - rozszerzenie tajemnic wiary poza mszę, z okazji świąt, rocznic, uroczystości, obchodów. Pod koniec średniowiecza misteria zakonne urządzały bractwa na pół już tylko religijne. W Paryżu wyrok parlamentu (1548) zakazał pokazywania misteriów.
Misteryjny - teatr okolicznościowy, niestały. Odbywały się w: krypcie katedry, opactwach romańskich, bocznej nawie kościoła, na chórze, w krużgankach, przed świątynią, na placu przykościelnym. Z czasem zaczęto używać amfiteatry.
Przedstawienie zaczynało się po mszy i trwało do nieszporów.
Publiczność - wierni, odmawiali z aktorami modlitwy, dla lepszych gości miejsca siedzące
Misteria - sceny i parabole z Pisma świętego
Miracles - tradycyjne wydarzenia z życia świętych i męczenników
Moralitety - satyryczne, nieraz komiczne interpretacje opowieści religijnych lub legendarnych
Farsy - łączyły dowolnie elementy sprzeczne, od religii poprzez śpiew i taniec do akrobacji.
Aktor: duchowny, uczestnik bractwa albo ochotnik, od połowy 15w. pojawiają się kobiety. Przeżywali swoje role w sposób wiarygodny. Początkowo przedstawienia były darmowe. Aktorzy przejęli zachowanie duchownych w czasie nabożeństw - mimika twarzy, indywidualizacja głosu. Zasada gry z najwyższym przejęciem. Sformalizowana gestykulacja (ramiona, ręce, gesty głowy, poruszanie oczu).
Oświetlenie dzienne, wspomagane światłem świec lub pochodni. Maska zasadniczo odrzucona, a nawet tępiona - niby rekwizyt rytualnych tańców magicznych i związana z pogaństwem. Maski dla diabłów, postaciom fantastycznym.
Kostium - symboliczny, Bóg podobny do biskupa z mitrą i pastorałem.; Piłat - wyższy gotycki urzędnik; Matka Boska - zamożna.
Scena okolicznościowa:
- na początku w granicach ołtarza lub części kościoła
- zasada sceny równoczesnej, symultaniczna - przestrzeń dzielono na szereg scen, najczęściej trzy, połączonych drzwiami albo w inny sposób (ziemia, piekło, niebo); dekoracje były na nich gotowe, aktorzy tylko przechodzili (dzisiaj sceny następujące po sobie, sukcesywna). Piekło po lewej, niebo po prawej według stanowiska aktorów.
Widownia nieoddzielona od sceny, mają się jednoczyć z aktorami.
Dekoracje:
- początkowo najlepszą była kamienna krypta
- urządzano z boków sceny
- w głębi w zastępstwie brama albo ściana
- praktykable - dekoracje dobre do realnego użycia, np. wykorzystywano się kamienice i aktorzy mogli spoglądać z ich okien
- piekło - ogromną szczęką z diabelskimi grzesznikami
- niebo - cudowny ogród; figi i rodzynki musiały być świeże
- gdy akcja wymagała zbyt dużej ich zmiany uciekano się do napisów
Maszyneria: rola ogromna przy cudach - smoki pożerające ludzi, anioły latające, nieba z błyskawicami, diabły w płomieniach, rzeki Jordany, wąż, gwiazda betlejemska. Najczęściej brakowało kurtyny. Zmiana dekoracji na oczach publiczności. „Konduktorzy sekretów” - zajmowali się machinami.
Śpiew i muzyka jako element tekstu. Organy.