8b. Andrzej Frycz-Modrzewski, Wybór pism, oprac. W. Voise, Wrocław 1977 lub wyd. nast. (BN I, 229) - O poprawie Rzeczpospolitej, rozdział: o wojnie, o kościele, o szkole, oprac. Emilia Chacińska
INFORMACJE WSTĘPNE:
-traktat Andrzej Frycza Modrzewskiego, wydany przez krakowską Drukarnię Łazarzową
w 1551 roku
-należy d grupy renesansowych pism emendacyjnych
-pismo miało na celu przedstawienie ówczesnych problemów Rzeczpospolitej i podanie sposobów prowadzących do ich rozwiązania
-pisma wyrastają z tradycji retorycznej
-oparte są na rozważaniach wielu starożytnych i współczesnych twórcy myślicieli i filozofów, np.: Arystotelesa, Platona, Cycerona, Erazma z Rotterdamu, św. Augustyna. Nawiązuje także do nauk płynących bezpośrednio z Biblii
-w księgach wyróżnić można elementy mowy pochwalnej, kiedy to Frycz-Modrzewski chwali dobre obyczaje(dominacja tzw. mowy pochwalnej-genus demonstrativum), lub gani negatywne aspekty życia społecznego i politycznego( pojawia się wtedy styl mowy sądowej-genus iudicale), gdy zaś autor załącza swe rady, pojawia się w dziele motyw mowy doradczej(genus deliberativum)
-Modrzewski był doskonałym retorem, posługuje się więc w swym dziele trzema stylami wypowiedzi: wysokim, wzniosłym i niskim(nawiązanie do gawędy).
-nie unika komentarzy osobistych o zabarwieniu satyryczno-ironicznym
ROZDZIAŁ O WOJNIE
-narrator-sam autor; wypowiada się z perspektywy autorytetu
-podstawowym obowiązkiem władzy państwowej jest niedopuszczenie do działań wojennych
-ważne jest utrzymanie pokoju z sąsiednimi narodami, postępowanie uczciwe, które nie skłania do wszczęcia jakichkolwiek starć
-sytuacje kryzysowe należy rozwiązywać w zgodzie z prawem i za pośrednictwem ludzi do tego uprawnionych
-gwarancją pokoju między państwami są tzw. „umowy”(każde państwo wybiera reprezentanta, który sprawuje pieczę nad daną umową)
-najważniejsza jest chęć życia w pokoju(należy jednak przezornie kontrolować działania osób postronnych, nawet w trakcie trwania pokoju)
-jeżeli okaże się, że ktokolwiek działa wbrew dobru interesom państwowym, należy mu przeszkodzić, w sposób uczciwy i zgodny z prawem(powziąć wszelkie kroki uniemożliwiające haniebny czyn)
-w razie domniemanego niebezpieczeństwa granice należy obwarować strażą, wzmocnić system obronny
-zamki powinny być przygotowane na wypadek wojny, wyposażenie ich w żywność i odpowiedni sprzęt to obowiązek rządzących
-w osadach granicznych powinno urządzić się małe zameczki, które stanowiłyby schronienie dla żołnierzy w przypadku wszczęcia wojny
-konflikty w początkowej fazie winny być rozwiązywane przez wyznaczonych posłów(próba negocjacji i dojścia do obopólnego porozumienia)
-do broni można stawać dopiero wtedy, gdy druga strona nie wykazuje chęci ugody i usilnie dąży do starcia na polu walki
-jeśli wojna się rozpocznie należy starać się o przeniesienie walk na ziemie wroga
-jeżeli król Polski zmuszony będzie do wypowiedzenia nieprzyjacielowi wojny musi dołożyć wszelkich starań, by powstrzymać niszczycielskie działanie drugiej strony
ROZDZIAŁ O KOŚCIELE
-osoby sprawujące najwyższe funkcje kościele powinny być wybierane przez ogół społeczeństwa, jest to jedyne sprawiedliwe rozwiązanie
-racjonalna władza może być tylko wtedy, gdy sprawuje ją jedna osoba (utrzymanie jedności i ciągłości władzy, brak rozproszenie w przypadku rządów podzielonych)
-tyranem staje się ten, kto dzierży w ręku całkowitą władzę i nie jest kontrolowany
-kwestia wyboru na papieża powinna być starannie przemyślana: określenie, jakie kryteria ma spełniać dana osoba i jak powinna być wybierana, oraz przez kogo(wszystko to powinno mieć kodyfikację prawną)
-na kościelne stanowiska powoływani są nie ci, którzy dobrze znają prawidła kościelne, ale ci znający sztukę wojenną i realia świeckiej egzystencji
-karygodny jest wybór na stanowiska kościelne osób tej samej narodowości bądź przekonań-każdy ma prawo czynić służbę Bożą, jeśli został do tego prawdziwie powołany(niechęć do dyskryminacji rasowej)
-ludzie o niskim poziomie wiedzy kościelnej powinni mieć swoich przewodników, którzy ich ukierunkują i pokażą, jak postępować godnie i uczciwie
-dostojnicy kościelni powinni szczycić się cnotą, honorem i godnością, zmierzać do bycia wzorem do naśladowania dla wiernych
-stary system wyboru papieża jest błędny(osadzania na tronie papieskim wyłącznie Włochów); należy go znieść, wtedy też dojdzie do poprawy prawa kościelnego i wprowadzenia nowych, lepszych zwyczajów
-jeśli biskupom brakuje sił do świętej służby, powinno się przydzielić im pomocników, którzy pomogą im w obowiązkach lub na pewien czas całkowicie przejmą
ROZDZIAŁ O SZKOLE
-autor podejmuje problem godności nauczycielskiej
-nauczyciel winien być dobrze opłacany; to sprawia, że solidniej wykonuje swe obowiązki i nie jest zmuszony do szukania innych źródeł zarobkowych
-nawiązuje do Platona, Cycerona, Arystotelesa i jego szkoły
-wyjaśnia etymologię słowa „szkoła”, które pochodzi od łacińskiego „schola”
-przedstawia tradycję szkoły od antyku, kiedy to Chrystus był pierwszym nauczycielem
-sugeruje, by koszty nauczania ponosiło duchowieństwo(stwierdzenie to wywołało wielki sprzeciw wśród tej warstwy społecznej)
-osoby zamożne wydają pieniądze na masę niepotrzebnych rzeczy, podczas gdy edukacja w kraju kuleje
-środki potrzebne są chociażby na remont zaniedbanych szkół
-wykształceni ludzie są niezwykle ważni, by tworzyć renesansową wizję świata(pochwała nauk i szeroko pojętego humanizmu)
-kwestia nauki powinna znajdować się w najwyższym poszanowaniu
-ludziom wykształconym należy się szacunek
-rodzice powinno wychować dzieci tak, aby chciały służyć swą wiedzą państwu, czyniły zadość rodzicom, którzy inwestują w ich edukację
-brak dbałości o edukację jest grzechem zaniedbania, za który trzeba ponieść karę i następnie pokutować
-do nauki należy zachęcać nie tylko uczniów, ale i nauczycieli, pokazać im korzyści płynące z tego procesu, roztoczyć wizję przyszłych zaszczytów
-autor krytycznie ocenia ludzi, którzy nie szanują rzemiosła nauczycielskiego i lekceważą wagę nauki
-człowiek nie powinien otrzymywać stałego wynagrodzenia, jedynie w zależności od tego, jak dobrze wykonał swą pracę(autor sugeruje, że w ten sposób można zmobilizować obywateli do bardziej efektywnej pracy)
-w wytężonej edukacji autor widzi szansę na poprawę warunków życia społecznego, politycznego, gospodarczego.
1