Polityka - według klasycznych teorii - jest to sztuka rządzenia państwem.
Termin ten wywodzi się z greki (polityke).
Jest to niejednolicie rozumiany i definiowany termin. W literaturze i mowie potocznej przybiera węższy lub szerszy zakres.
W mowie potocznej polityka określa:
sferę działalności społecznej związanej z dążeniem i utrzymaniem władzy państwowej, jej wykonywaniem, wytyczaniem rozwoju działalności w różnych dziedzinach oraz stosowaniem określonych środków i form - metod służących realizacji celów wytyczonych przez władze państwowe;
sztukę lub umiejętności skutecznej działalności w tej sferze życia społecznego;
dany program lub kierunek działalności.
W związku z zakresem działalności państwa rozróżnia się to pojęcie w mikro i makro skali. Makro skala - np. polityka wewnętrzna, zagraniczna, oświatowa, zdrowia itp.
Mikro skala - np. polityka mieszkaniowa, personalna itp.
Polityka oznacza konsekwentne działania stosowane przez jednostki organizacyjne, grupy pewnego zespołu zasad, form i metod zmierzających do osiągnięcia określonego celu.
W literaturze naukowej pojęcie polityki związane jest z pojęciem władzy.
W sensie najogólniejszym przez politykę rozumie się wszelki system działań, zmierzający do uzyskania przez jednostki lub grupy pewnego zakresu władzy.
W sensie ściślejszym termin polityka dotyczy wykonywania władzy państwowej, rozdziału władzy wewnątrz państwa (ustawodawczą, wykonawczą, sądowniczą), wzajemnych stosunków między państwami oraz funkcjonowania grup organizacji instytucji społecznych, które stawiają sobie za cel uzyskanie mniejszego lub większego zakresu władzy lub wpływu na cele i środki działalności państwa.
Polityka jako złożona dziedzina ludzkiej działalności jest przedmiotem zainteresowania różnych nauk np. nauki o państwie, nauk prawnych i ekonomicznych, demografii i statystyki.
Natomiast dyscypliną ingerującą w wyniki badań z punktu widzenia socjologicznego jest socjologia stosunków politycznych - zwana polityką społeczną.
W każdym społeczeństwie istotne miejsce zajmuje polityka społeczna.
Elementy polityki społecznej jako działalności państwowej i innych podmiotów pozapaństwowych znane są od wielu wieków (mogły nie być tak nazywane, ale były).
Początki działań nazwane polityką społeczną wywodzą się z działalności charytatywnej i filantropijnej. Dużą rolę w tej dziedzinie spełniał kościół.
Zjawisko ubóstwa i bezdomności pojawiło się bardzo dawno. W miarę rozwoju gospodarczego i społecznego, pojawiło się zjawisko bezrobocia, chorób zawodowych, niepełnosprawności, patologii oraz zjawisko strukturalnego ubóstwa miejskiego i wiejskiego.
Powstanie problemu rodziło konieczność utworzenia instytucji zajmującej się planowo tymi zjawiskami społecznymi. Niezbędne było podejmowanie skoordynowanych, planowych działań, mających na celu zapobieganie tym zjawiskom, rozwiązywanie zaistniałych problemów przez odpowiednie instytucje i środki mające sprostać tym nowym negatywnym zjawiskom.
Zatem wspomniane zjawiska będące wynikiem rozwoju społecznego i gospodarczego spowodowały konieczność zastosowania przez państwo odpowiedniej polityki wobec zagrożeń społecznych. Nie wystarczała filantropia i charytatywność, potrzeba było aby państwo podjęło odpowiednie działania które określono polityką socjalną a potem polityką społeczną.
Obecnie uważamy że polityka społeczna jest pojęciem szerszym niż polityka socjalna.
Termin polityki społecznej pojawił się około pierwszej połowy XIX w.
Jego autorstwo przypisywane jest francuskiemu uczonemu FURIER.
W drugiej połowie XIX w. termin ten przeniknął do terminologii innych państw, a zwłaszcza do Niemiec - gdzie pojawiło się „Socjalpolitik”.
Początki polityki społecznej w XIX w. wiążą się z pewnymi przemianami, mającymi miejsce w życiu gospodarczym - proces rozpadania się cechów rzemieślniczych, zanikanie praw cechowych, pojawienie się produkcji wielko przemysłowej.
Przewrót ten doprowadził do rozwoju techniki (pozytywny skutek), miał też negatywne skutki: pauperyzacje - zubożenie niskich warstw społecznych poprzez skrajny wyzysk pracy - zwłaszcza kobiet i dzieci.
Zmuszało to państwo do podjęcia środków zaradczych. To doprowadziło do powstania początków polityki społecznej i form interwencji państwowej np. inspekcji fabrycznej, zakazów zatrudniania dzieci poniżej pewnego wieku, ograniczenie czasu pracy dzieci i kobiet, dążenie do zapobiegania wypadkom przy pracy, próba podejmowania ubezpieczeń społecznych, roboty publiczne w celu zmniejszenia bezrobocia, pośrednictwo pracy, ustalenie płac minimalnych, popieranie budowy tanich mieszkań.
Wyzysk człowieka łączył się z degradacją fizyczną człowieka. Zarobki były w granicach minimum lub poniżej jego egzystencji.
Rozwojowi społecznemu towarzyszyły ogromne nierówności społeczne, majątkowe, godności człowieka, marginalizowanie ludzi bezdomnych, ubogich, głodnych, niepełnosprawnych, chorych co sprawiało że narastało poczucie krzywdy - które prowadziło do buntów, strajków. Zmuszało również pracodawców a przede wszystkim państwo do podejmowania działań, nie tyle likwidacyjnych te negatywne zjawiska, ile je ograniczających.
Między innymi w drugiej połowie XIX w. wprowadzono różne formy ubezpieczeń, ale nie wynikały one z filantropii ale ze stopniowej demokratyzacji życia społecznego i publicznego. A ta demokracja wymagała starań o głosy wyborców. W niektórych państwach dopiero wtedy kobiety uzyskały prawo głosu.
Za twórcę polityki społecznej w bardzo ograniczonym zakresie uważa się Ottona BISMARCA. Podjął on działania z przeciwnikami politycznymi - socjalistami.
Po zwycięstwie nad nimi przejął wiele ich haseł. Wprowadził ubezpieczenia chorobowe, wypadkowe, renty - elementy bardzo istotne z punktu widzenia polityki społecznej. Przezwyciężając opór fabrykantów przyczynił się do ograniczenia czasu pracy (z 14 - 16 godzin dziennie).
Działania te zapoczątkowały w Europie właściwą, systemową ochronę ludzi pracy, charakteryzujących się słabą pozycją ekonomiczną.
Zastosowanie rozwiązań socjalnych w walce o pozyskanie głosów, zdobycie lub utrwalenie władzy było istotną wskazówką że państwo jest gotowe odejść od liberalnej koncepcji „stróża nocnego”. Tak wówczas określano koncepcję nie ingerencji państwa w życie obywateli. Odstępstwo od doktryny liberalnej na rzecz ingerencji socjalnej i interwencji państwa, rozumianej jako ogół działań których celem jest nie tylko poprawa położenia ludności, ale też pozyskanie rzesz wyborców.
U podłoża tej doktryny ingerencji państwa nie leżała chęć pomocy ludności ale polityka. Aczkolwiek na tej doktrynie zyskali ludzie.
Na uwagę zasługuje fakt, że ustawodawstwo pruskie rozciągało się na ziemie polskie pod jej zaborem - zyskali w związku z tym również Polacy. Zaistniały tu warunki poprawy położenia warstw ubogich i najuboższych z punktu widzenia socjalnego. Np. na początki XX w. w zaborze pruskim istniało 631 kas chorych z 300 tys. członków. W tym samym czasie na ziemie polskie docierały z Niemiec myśli teoretyczne, co spowodowało w Polsce rozwój myśli naukowej, również w zakresie polityki społecznej.
Pojęcie polityki socjalnej wprowadził w Niemczech RIEL.
Termin ten ugruntował Związek Polityki Socjalnej założony w 1872r.
Wtedy pojęcie polityki socjalnej i społecznej to były synonimy (teraz już nie).
Związek ten zrzeszał uczonych z kręgów ekonomistów i historyków, którzy podjęli prace nad opisaniem ówczesnej rzeczywistości, dostrzegając związki między sytuacją ekonomiczną a kwestią socjalną.
Problematyka socjalna była rozważana już wówczas jako integralna część rachunku kosztów w ekonomii narodowej. Uważano, że rozwój ekonomiczny powinien uwzględniać również socjalne aspekty pracy ludzkiej. Było to zerwanie z absurdalną teorią, że płaca pracownika powinna wystarczyć na regenerację sił.
Problematyka polityki społecznej zaczęła występować w innych krajach Europy i na ziemiach Polski pod zaborami.
Prekursorem polityki społecznej w Polsce był Stanisław STASZIC, Ferdynad SKARBEK, CIESZKOWSKI, SUPIŃSKI.
Stanisław STASZIC
Na ziemiach polskich St. Staszic był:
głównym organizatorem działań społeczno - gospodarczych,
autorem projektu kształcenia urzędników - gdyż powinni być przygotowani teoretycznie do wykonania swoich obowiązków,
rzecznikiem oświaty dla ubogiej młodzieży,
prekursorem spółdzielczości chłopskiej,
inicjatorem powoływania kas zapomogowo - pożyczkowych,
założycielem domu chorych, domu sierot i 5 szkół elementarnych dla najuboższej młodzieży.
organizatorem pomocy dla ludzi starszych.
Fascynowała go kultura i oświata, również przemysł
Przeznaczył część swego majątku ziemskiego z okolic Hrubieszowa na cele socjalne.
Hrabia Ferdynand Skarbek
Był profesorem ekonomii politycznej Uniwersytetu i przedstawicielem ówczesnej myśli liberalnej, który szczególnie wiele miejsca poświęcił kwestii samorzutnego tworzenia się kapitału w rękach chłopskich, poprzez ich uwłaszczenie.
Uważał, że źródłem ubóstwa jest sam ustrój ekonomiczny państwa, a nie jak wielu wówczas uważało, że jest nim nadmierny przyrost naturalny. Wielu mu ówczesnych uważało, że przyczyną ubóstwa jest duża/ nadmierna rozrodczość. Skarbek uważał, że może to być jedną z przyczyn i skutków ubóstwa.
Uważał że trzeba przeciwdziałać włóczęgostwu i ubóstwu, a ponadto trzeba odchodzić od filantropii na rzecz opieki państwowej - prawnie uregulowanej i pozostającej pod kontrolą administracji państwowej.
Był praktykiem - w 1843r. powołano fundację Skarbka której wartość w 1938r. wynosiła 28 mln zł (potężna kwota). Wynika z tego że przetrwała wiele lat i objęła opieką wiele osób.
Był on również animatorem działań na rzecz ludzi wymagających opieki społecznej.
Supiński
Absolwent UW, wprowadził do teorii ekonomicznej pojęcie gospodarstwo społeczne.
POLITYKA SPOŁECZNA - określiła się jako nauka teoretyczna i praktyczna. Nie ma jednej definicji.
Ogólna filozofia polityki społecznej wyraża w sposób syntetyczny jej pojęcie, cele, zakres i metody ich realizacji.
Do wybitnych współczesnych uczonych zajmujących się tym zagadnieniem zaliczamy Antoniego Rajkiewicza, Jana Rosseta, Kazimierza Secomskiego, Adama Kurzynowskiego, Schuberta lub Olędzkiego.
Wg. Rosseta Polityka społeczna stanowi „system idei oraz działa zmierzających do polepszenia całokształtu warunków życiowych ludności”.
A.Rajkiewicz jako przedmiot badań polityki społecznej uznaje „część ogólnej społeczno - gospodarczej polityki w dziedzinie kształtowania warunków życia społeczeństwa, stosunków międzyludzkich, oraz przemian struktury społecznej”.
Schubert określa politykę społeczną jako „celowe oddziaływanie państwa, związków zawodowych i innych organizacji na istniejący układ stosunków społecznych, zmierzające do poprawy warunków bytu i pracy szerokiej warstwy ludności, usuwania nierówności społecznych oraz podnoszenia kultury życia”.
Definicja autorów pracy „Polityka Społeczna” pod redakcją A. Kurzynowskiego brzmi „polityka społeczna to działalność państwa, samorządów i organizacji pozarządowych, zmierzająca do kształtowania ogólnych warunków pracy i bytu ludności, pro rozwojowych struktur społecznych oraz stosunków społecznych opartych na równości i sprawiedliwości społecznej, sprzyjających zaspakajaniu potrzeb społecznych na dostępnym poziomie. (komentarz: możliwym do osiągnięcia w danych warunkach historycznych)”.
Wg. małej Encyklopedii PWN - „Polityka społeczna to celowa działalność państwa i innych instytucji publicznych w dziedzinie kształtowania optymalnych warunków życia i pracy ludności oraz stosunków międzyludzkich, to także nauka o celowym oddziaływaniu na układ stosunków społecznych i przekształcaniu warunków życia ludności.”
Polityka społeczna to nauka humanistyczna. W wielu definicjach są elementy wspólne:
stwierdzenie że polityka społeczna jest integralną częścią ogólnej polityki społeczno - gospodarczej kraju,
uwypuklenie roli państwa oraz innych podmiotów (różnie określanych - organizacjami społecznymi, pozarządowymi, instytucjami publicznymi, związkami zawodowymi) w dążeniu do realizacji celów polityki społecznej,
jest podkreślenie że polityka społeczna jest celową (zamierzoną) działalnością państwa i innych organów i instytucji na kształtowanie się właściwych stosunków społecznych możliwych do osiągnięcia w danym czasie historycznym,
jest to określenie że celem polityki społecznej jest dążenie do usunięcia lub ograniczenia nierówności społecznych, polepszeniu warunków pracy i życia ludzi oraz podnoszenia kultury ich życia,
jest to kształtowanie stosunków społecznych na zasadzie równości i sprawiedliwości społecznej, ponieważ to sprzyja zaspakajaniu potrzeb na dostępnym, a więc możliwym do osiągnięcia w danych warunkach poziomie,
jest to dążenie do oddziaływania na stosunki społeczne nie tylko w danym czasie ale też stworzenie warunków na ich polepszanie w przyszłości - element o charakterze dynamicznym.
Uwzględniając wnioski z definicji - do podstawowych dziedzin polityki społecznej jako nauki i jako działalności praktycznej można zaliczyć:
politykę ludnościową - demograficzną i rodzinna;
ochrona zdrowia;
polityka w sferze zatrudnienia, płac, warunków i ochrony pracy;
polityka mieszkaniowa;
polityka oświatowa - edukacyjna;
polityka kulturalna;
polityka zabezpieczenia i opieki społecznej;
polityka ochrony środowiska naturalnego - ekologiczna
Polityka społeczna ma więc na celu zaspakajanie potrzeb jednostek i społeczeństwa poprzez działania opiekuńcze, polegające na wyrównywaniu określonego społecznego standardu życiowego różnych kategorii osób oraz prognostyczno - planistyczne na rzecz kompleksowych i perspektywicznych rozwiązań problemów rozwoju społecznego.
Celem polityki społecznej jest tworzenie takich warunków życia i stosunków międzyludzkich, które w sposób optymalny będą sprzyja rozwojowi społeczeństwa.
Odnieść to można do środowisk w mikro skali społecznej - np. rodzina, zakład pracy, jak też ogólne społeczeństwo w danym państwie.
Na zakres przedmiotu polityki społecznej wywiera wpływ wiele czynników:
dotyczy to sytuacji demograficznej oraz specyficznych potrzeb i celów polityki społecznej związanych z różnymi kategoriami wieku ludności (wiek przedprodukcyjny, produkcyjny i poprodukcyjny),
inne potrzeby mogą być zaspakajane w inny sposób w środowisku pracy i miejscu zamieszkania;
polityka społeczna służy nie tylko zaspakajaniu potrzeb materialnych już występujących ale także powinna aktywnie kształtować takie potrzeby (odnosi się do czasu teraźniejszego i przyszłego);
formy praktycznego działania polityki społecznej są zróżnicowane, dotyczy to np. podziału na dochody z pracy i dochody ze świadczeń społecznych.
Te czynniki należy uznać za istotne na kształtowanie polityki społecznej.
Autorzy definicji odwołują się do potrzeb ludzkich. Wyznacza to specyfikę nauki polityki społecznej na tle innych nauk oraz odrębną rolę polityki społecznej jako działalności politycznej na tle innych polityk. Tylko polityka społeczna kieruje się potrzebami ludzkimi.
Potrzeba - jej rodzaj, stan oraz sposób jej zaspakajania z punktu widzenia generalnego jakim jest postęp społeczny. Natomiast teoretycznie podstawy wiedzy o potrzebach pochodzą w polityce społecznej z innych dziedzin wiedzy np. psychologia i ekonomia.
Potrzeby ludzkie mogą być uświadamiane i nie uświadamiane.
Potrzeby ludzkie uświadamiane można określić jako dążenia lub aspiracje, mogą być one ujawnione ale też nie uzewnętrznione w danej sytuacji.
Wyróżnia się potrzeby obiektywne i subiektywne.
Obiektywne to takie których występowanie niezależne są od tego czy są uświadamiane przez jednostkę czy nie są traktowane jako naturalne dla określonej fazy życia człowieka, jego kondycji fizycznej i psychicznej oraz miejsca w systemie społecznym.
Potrzeby subiektywne są zawsze uświadamiane, ukazują one i odzwierciedlają świadomość człowieka w zakresie pragnień oraz oceny możliwości ich realizacji.
Z punktu widzenia ekonomii potrzeba pojawia się wówczas gdy jest wyrażana przez zachowanie ekonomiczne. Oznacza to, że człowiek poszukuje dóbr, usług i rzeczy służących zaspokajaniu lub wyrównaniu odczuwanego przez człowieka niedoboru.
Potrzeby te są określane jako konsumpcyjne.
J. Szczepański definiuje potrzeby, takie których „zaspokojenie powoduje zużycie towarów (czy to rynkowych, czy też pozarynkowych) lub usług oferowanych przez instytucje socjalne i gospodarcze.”
Potrzeby konsumpcyjne są motorem popytu.
Potrzeby rozróżniają się więc na związane z materialnym i psycho - społecznym wymiarem istnienia człowieka.
Bardzo lapidarnie okreslił St. Rychliński „potrzeby chleba i potrzeby godności”.
Stan potrzeb, sposób ich wyrażania i zaspakajania zależy od tego w jakim środowisku żyje dana jednostka. Mają one związek nie tylko z kondycją człowieka jako jednostki biologicznej ale także, a może nawet przede wszystkim z jego miejscem w systemie społecznym, gospodarczym, politycznym i kulturowym. Inne są potrzeby człowieka wykształconego a jednostek przeciętnych. Sa to potrzeby w aspekcie psycho - społecznym.
Ważna jest historia zmienności potrzeb.
Polityka społeczna musi ustalać w danym okresie historycznym stan i sposób zaspakajania potrzeb konkretnej społeczności, to znaczy że inne były potrzeby w okresie niewolniczym, feudalnym, w kapitalizmie czy w demokracji.
Potrzeby można uporządkować hierarchicznie ze względu na kryterium niezbędności ich zaspokajania dla istnienia i rozwoju człowieka.
Hierarchia potrzeb wg. Maslowa : wyznaczył on priorytety w hierarchii celów i kolejności zadań w polityce społecznej. Wg niego potrzeby ludzkie dzielą się na fizjologiczne - od nas niezależne, bezpieczeństwa, przynależności do grupy społecznej i miłości, uznania, akceptacji, samourzeczywistnienia, wiedzy i rozumienia, estetyczne. Jest to najbardziej uniwersalna koncepcja potrzeb.
Inne potrzeby to: potrzeby podkreślenia pracy zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami, zapewnienie odpowiedniego dochodu z pracy, bezpiecznych warunków pracy, ochrony zdrowia, odpowiednie warunki mieszkaniowe i mozliwości wypoczynku oraz kulturalnego rozwoju w czasie wolnym od pracy.
W innych klasyfikacjach dotyczących zwłaszcza potrzeb materialnych podkreśla się: istotne znaczenie pracy zgodnej z kwalifikacjami, zapewnienie odpowiedniego dochodu z pracy, bezpiecznych warunków pracy, ochronę zdrowia i pomoc w czasie choroby, odpowiednie warunki mieszkaniowe, możliwość wypoczynku i kulturalnego rozwoju w czasie wolnym od pracy, ponad to zwraca się również uwagę na potrzeby psychospołeczne takie jak: bezpieczeństwo socjalne, hierarchię wartości cenionych w społeczeństwie, jakość życia. W wielu klasyfikacjach podkreśla się rolę polityki społecznej w ich zaspokajaniu. Niektóre spośród wymienionych potrzeb są rozwinięciem bardzo syntetycznych stwierdzeń zawartych w uniwersalnej klasyfikacji wg MASLOWA.
W praktyce społecznej spełniają one bardzo pozytywną rolę. Wskazują bowiem na konieczność uwzględniania różnorodnych, zróżnicowanych potrzeb jednostki ( człowieka) i społeczeństwa. Należy przypomnieć, że społeczeństwo jako całość jest także źródłem potrzeb w niemniejszym stopniu niż jednostka ( poszczególne osoby). O Potrzebach społeczeństwa mówimy wówczas, gdy takie same potrzeby występują powszechnie zaś ich zaspokajanie, wymaga istnienia i działalności odpowiednich instytucji, np. potrzeba społeczna nakazuje powołanie i funkcjonowanie instytucji służby zdrowia, potrzeba ochrony zdrowia jednostek. Potrzeba kształcenia jednostek ( potrzeba edukacji) jest także potrzebą społeczną i wymaga powołania i funkcjonowania szkół innych typów (dotyczy różnych dziedzin życia społecznego). Polityka społeczna uczestniczy w procesie kształtowania wzorów konsumpcji oraz standardów poziomu i jakości życia. Odnosi się to również do określania norm , za pomocą których dokonuje się oceny osiągniętego poziomu życia. Ustala się w tym celu minimalny optymalny i maksymalny poziom zaspokajania potrzeby. Porównując z nimi faktycznie uzyskane wartości ( stan faktyczny) np.: jednym ze wskaźników potrzeb mieszkaniowych jest ilość osób przypadających na jedną izbę. Według ustaleń i opracowań ONZ przyjęto poziom minimalny - 4 osoby na izbę, optymalny - 1 osoba na izbę , maksymalny w zależności od możliwości. Zarówno minimum i optimum zaspokajania potrzeb mieszkaniowych nie jest wartością stałą. Potrzeby te zmieniają się pod wpływem warunków gospodarczych ( rozwoju gospodarczego), politycznych, kulturowych. W związku z różnorodnością potrzeb oraz zróżnicowanym poziomem aspiracji nie jest możliwe pełne zadowolenie, usatysfakcjonowanie wszystkich członków społeczeństwa.
Polityka społeczna musi więc posługiwać się wspomnianymi normami, których spełnienie uznawane będzie za osiągnięcie właściwego poziomu zaspokajania potrzeb. Nie mniej przez wielu ludzi, członków społeczeństwa poziom ten może być uważany przez niektórych za zbyt niski, przez innych za zbyt wysoki. Na ogół ze względu na to, że środki jakimi dysponuje społeczeństwo są dość skromne gwarantuje ono jednostkom tylko minimum zaspokajania potrzeb. Resztę pozostawiając umiejętności i przedsiębiorczości jednostek.
Nader istotne w polityce społecznej są wskaźniki zaspokajania potrzeb społecznych zostały one określone w pracy amerykańskich uczonych : „Teoria potrzeb człowieka” - Goyal, Gough, w 1991roku. Wskaźniki te dotyczą:
Właściwego wyżywienia
Odpowiednim warunków mieszkaniowych
Właściwych warunków pracy
Opieki zdrowotnej
Opieki społecznej
Bezpieczeństwa ekonomicznego ( braku lęku przed bezrobociem)
Edukacji i oświaty
Planowania rodziny
Potrzeb dzieci
Wsparcia grupy społecznej ( otoczenia)
Ochrony środowiska
W „Polityce społecznej” Andrzeja Kurzynowskiego przedstawiony jest charakter zaspokajania potrzeby oraz podaje wskaźniki społeczne ich zaspokajania to znaczy jakie warunki muszą być spełnione, aby potrzeby mogły być zaspokojone. Trafnie zwracają uwagę, że przedstawione minimum standardu zaspokajania potrzeb społecznych na poziomie lokalnym, powinny być ustalone centralnie z uwzględnieniem poziomu rozwoju gospodarczego państwa oraz aspiracje jego obywateli to znaczy ich potrzeby i ich dążenia.
W odniesieniu do Polski ustawowym standardem zaspakajania potrzeb mieszkańców w skali lokalnej powinno być:
Minimalizacja bezrobocia na lokalnym rynku pracy
Bezpieczeństwo publiczne
Dostęp do świadczeń pomocy społecznej
Dostęp do opieki zdrowotnej i usług medycznych
Dostęp do usług opiekuńczych dla dzieci oraz osób dorosłych, które takich usług potrzebują
Dostęp do instytucji oświatowych i edukacyjnych
Dostęp do sieci handlowej i usługowej zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych jednostki
Dostęp do terenów rekreacji i usług wypoczynkowych
Zapewnienie ochrony środowiska
Zapewnienie niezbędnych połączeń komunikacyjnych i sieci łączności
Zapewnienie włączenia zasobów mieszkaniowych ludności do infrastruktury komunalnej
Ustalenie wskaźników społecznych jest niezbędne, ponieważ ich uwzględnienie przyczynia się nie tylko do ustalenia stanu zaspokajania potrzeb jednostek i społeczeństwa w danym czasie i danego społeczeństwa ale także do opracowania i realizowania właściwej polityki społecznej w danym państwie. Dotyczy ona pojęć polityka społeczna i polityka socjalna.
W zakres polityki społecznej wchodzą wszystkie najważniejsze, najistotniejsze potrzeby społeczne, bez zaspokajania których społeczeństwo nie może funkcjonować. Dotyczy to takich potrzeb jak: ochrona zdrowia, zabezpieczenie społeczne, edukacja, kultura, mieszkalnictwo, opieka nad niepełnosprawnymi, itd. Najogólniej podejście to obejmuje ogół potrzeb ważnych dla funkcjonowania jednostek, rodzin, społeczeństwa. Ten zakres potrzeb wyraża zawsze ich określoną skalę i strukturę. Potrzeby są zmienne w czasie, stąd też ich zaspokajanie wymaga zróżnicowanych metod, form i różnych wielkości środków.
Polityka socjalna - mamy na uwadze świadczenie socjalne w postaci pieniężnej np. zasiłki lub usługi dla różnych kategorii ludności, dla jednostek potrzebującej sprawowania nad nimi opieki socjalnej. Polityka społeczna jest zjawiskiem znacznie szerszym.
PAŃSTWO - KONCEPCJE, DOKTRYNY, MODELE - z punktu widzenia polityki społecznej.
W kształtowaniu polityki społecznej zasadniczą, nader istotną rolę spełnia państwo, jako ogólnonarodowa organizacja społeczeństwa realizująca określoną doktrynę społeczno-ekonomiczną. W związku z tym w zależności od obowiązującej w danym państwie doktryny, stopień ingerencji państwa w sferę gospodarki i problemów społecznych jest różny. Dotyczy to również relacji między kształtowaniem wzrostu gospodarczego i rozwoju społecznego a także różnych modeli polityki społecznej. Na przestrzeni wielu lat zagadnienia te były i są podejmowane zarówno przez teoretyków jak i praktyków zajmujących się tymi kwestiami.
KWESTIA LIBERALIZMU -jest to ideologia i postawa światopoglądowa oparta na indywidualistycznej i racjonalistycznej koncepcji człowieka i społeczeństwa, głosząca, że wolna i nie skrępowana działalność jednostek jest źródłem postępu we wszystkich dziedzinach życia społecznego, którego całością rządzi zasada samoregulacji ( autoregulacji). Zapewniająca w wyniku starć ( konfliktów) i kompromisów realizację interesów indywidualnych. W innym ujęciu liberalizm - są to ruchy społeczne dążące do zagwarantowania wolności i swobodnej działalności jednostek w poszczególnych dziedzinach życia społecznego, politycznego i gospodarczego. Liberalizm cechuje tolerancja wobec poglądów innych osób. Liberalizm sięgający do ruchów społecznych w XVII wieku, rozwinął się wraz z rodząc się burżuazją w XIX wieku. W myśl zasad liberalizmu dążono do zapewnienia jednostkom wolności od wszelkich ograniczeń narzuconych przez państwo i społeczeństwo. Do najważniejszych z pośród tych zasad zaliczano prawo do posiadania i dysponowania własnością prywatną. Przyjmowano, że jednostka jest pierwotna w stosunku do społeczeństwa a dobro społeczeństwa to dobro składających się na nią jednostek . Każdy ma prawo dążyć do własnych korzyści, gdyż w ten sposób przyczynia się do powiększania ogólnego dobra. Do tego samego celu prowadzi konkurencja i wolna gra sił. Przedstawicielami ówczesnego liberalizmu byli: Smith , Bentham, Spencer, Mill, Constant. W tonie liberalizmu kształtowały się różne nurty. Skrajni liberałowie reprezentowali pogląd, że o wszelkim postępie decyduje wyłącznie gospodarka. Twierdzili, że polityka społeczna wręcz pasożytuje na organizmie wzrostu gospodarczego, zabierając środki które mogą być przeznaczone na inwestycje, na rozwój bazy produkcyjnej i materiałowej, że uszczupla dochody i płace przedsiębiorczych producentów a przeznacza je na opiekę społeczną, ochronę zdrowia i edukację. Według skrajnego liberalizmu każda jednostka powinna dbać sama o siebie, o swoje zdrowie, wykształcenie własne i swoich dzieci, powinna gromadzić oszczędności na wypadek zdarzeń losowych a także na okres niewydolności zawodowej ( czas poprodukcyjny).
Skrajni liberałowie odrzucali termin „społeczna” przy określeniu polityka ponieważ określenie to kojarzy się z przeznaczeniem części dochodu narodowego na zaspokajanie potrzeb różnych grup społecznych. Zdaniem ich najwyżej niewielka część środków może być przeznaczona na pomoc socjalną wyłącznie dla określonych grup ludności, grup marginalnych, ludzi dotkniętych zdarzeniami losowymi, ofiarami wojen i kataklizmów. W tych przypadkach dopuszczali oni do działań interwencyjnych państwa do podejmowania przedsięwzięć o charakterze doraźnym. Tradycyjny liberalizm wyróżniał się w stosunku do polityki społecznej następującymi cechami:
Był programowo przeciwny wszelkiej interwencji państwa w problemy które są przedmiotem bezpośredniego zainteresowania ludzi pracy i właścicieli środków produkcji
Odrzucał przede wszystkim ingerencję państwa w kształtowanie płac, skracanie czasu pracy, czy też nadawanie przywilejów robotnikom w obszarze prawa pracy.
Odrzucał ustawodawstwo socjalne jako bezcelowe, ponieważ obciąża nadmiernie skarb państwa a z drugiej strony zmniejsza zysk a także wielkość zatrudnienia
Zdaniem dawnych liberałów nierówności społeczne są co prawda złem ale mogą być usunięte w drodze ewolucyjnej np. przy zastosowaniu progresji podatkowej, przy nadmiernych dochodach
Polityka społeczna powinna wynikać z życia a nie być realizowana w oparciu o jakiekolwiek koncepcje wypracowane przez teoretyków, są to poglądy skrajne XIX w., które uległy przemianom i ewolucji pod wpływem walki robotników o ich prawa.
Dzisiaj mówimy o NEOLIBERALIZMIE - uwzględnia on przemiany jakie dokonały się w świecie w okresie ostatnich stu lat. Neoliberalizm obecnie podkreśla szczególne znaczenie własności prywatnej, eksponuje wolność jednostki, rozwój ekonomiczny prowadzący do opanowania przyrody przez człowieka, podkreśla demokrację polityczną i pluralizm.
NEOLIBERALIZM - aktualnie jest kierunkiem współczesnej ekonomii postulujących zasady liberalizmu w warunkach współczesnych państw kapitalistycznych. Dopuszcza on ingerencję państwa w gospodarkę jednakże w ograniczonym zakresie. Zasady neoliberalizmu sformułowane zostały tuż przed II wojną światową w Genewie w 1939r., a także to że neoliberalizm uznaje wyższość rozwiązań liberalnych nad innymi doktrynami. Według koncepcji neoliberalnych warunkują one pełny i nie skrępowany rozwój jednostki ludzkiej. Przyjmując za podstawę gospodarki wolną grę sił rynkowych czyli wolną konkurencję. Zwolennicy neoliberalizmu uznają jednak konieczność działalności państwa w zakresie tworzenia instytucji gospodarczych i zapewnienia ich ochrony oraz w zakresie przeciwdziałania nadmiernym zakłóceniom równowagi rynkowej poprzez pośrednie oddziaływanie na popyt i podaż. Obecnie neoliberałowie podkreślają, że naczelnym sensem istnienia państwa jest uznanie jego odpowiedzialnym za losy ludzkie. Neoliberalizm odstępuje od klasycznych zasad liberalnych, akceptując pewne działania państwa w dziedzinie gospodarczej. Ogranicza jednak tę ingerencję do sfery podziału. Stosowanie tej doktryny neoliberalnej ma doprowadzić do zapewnienia społeczeństwu powszechnego dobrobytu.
Państwo dobrobytu jest welfare state - współcześnie neoliberałowie pod wpływem teorii sformułowanej przez Marschalla, Hobsona, Leernera, Redera zajmują stanowisko, że w dążeniu do państwa dobrobytu niezbędna jest ingerencja państwa, ale dotycząca tylko stosunków podziału dochodu narodowego, tak aby każda jednostka osiągnęła odpowiedni udział w dobrobycie społecznym. Pod wpływem idei dążenia do państwa dobrobytu zakłada się obecnie ingerencję państwa w stosunki gospodarcze, mające na celu rozbudowę systemu opieki społecznej i świadczeń społecznych w ograniczonym zakresie. Dotyczy to, zasiłków dla bezrobotnych, systemu rent i emerytur, budownictwa socjalnego, ma to dotyczyć osób żyjących w skrajnych warunkach. Ma to doprowadzić do powszechnego dobrobytu poprzez niwelowanie potrzeb społecznych. Koncepcja ta zakłada stopniowe rozładowywanie konfliktów społecznych. Cechą charakterystyczną podglądów, idei zwolenników neoliberalizmu jest więc ograniczanie ingerencji państwa do sfery podziału to znaczy redystrybucji dochodu narodowego bez ingerencji w stosunki produkcji, ponieważ forma własności zdaniem neoliberałów ma decydujące znaczenie dla osiągnięcia dobrobytu. W świetle tego można zauważyć jak wielka ewolucja dokonała się w tych poglądach, dziedzinie. Różne są więc poglądy liberałów XIX wiecznych jak i neoliberałów XX wiecznych na rolę państwa w dziedzinie gospodarczej
oraz kwestii rozwiązywania problemów społecznych. Nie tylko liberałowie głoszą ideę państwa dobrobytu. Niemal w każdej doktrynie społecznej kwestia ta znajduje się jako problem centralny, chociaż dla określenia państwa stosuje się terminy państwa społecznego lub państwa opiekuńczego.
Dobrobyt - jest to stan wysokiego zaspokojenia potrzeb bytowych i kulturalnych społeczeństwa. Najogólniejszy wykładnikiem stopnia dobrobytu są rozmiaru dochodu narodowego na jednego mieszkańca. Przeciętny stopień dochodu przy tych samych rozmiarach dochodu narodowego zależy od stopnia równości jego podziału (co, kto otrzymuje).
Poziom dochodu określany jest :
przez rozmiary konsumpcji indywidualnej
przez rozmiary konsumpcji społecznej ( co pośrednio otrzymujemy - system opieki zdrowotnej, system opieki społecznej, dostęp do oświaty, nauki, wypoczynku, zabezpieczenia na starość)
Kwestie te znajdują się w punkcie centralnym różnych teorii społecznych nie tylko neoliberalnych.
Zagadnieniami tymi zajmują się także neokeynesiści, są to zwolennicy Johna Keynes (1883-1946). Był to wybitny ekonomista i działacz społeczny, polityk, teoretyk, zajmujący się problemami państwa i problemami społecznymi. Jest jednym z twórców Międzynarodowego Funduszu Walutowego MFW oraz Międzynarodowego Banku Rozbudowy i Rozwoju. Ów John Keynes jest autorem koncepcji tzw. „kierowanego kapitalizmu”, którą sformułował w 1946r. oraz rzecznikiem wysokiego stopnia interwencji państwa kapitalistycznego w życie gospodarcze. Jest to koncepcja przeciwstawna koncepcji neoliberalnej.
Sformułowana przez Keynesa doktryną nazywano państwowo - kapitalistyczną. Teoria Keynesa opiera się na generalnej tezie, że ogólny poziom produkcji zatrudnienia i dochodów zależy od wielkości inwestycji. To uwypuklenie przez Keynesa stanowiło nowum w naukach ekonomicznych kapitalizmu. Stąd też często określano jego teorię jako „rewolucję Keynesowską”. Keynes podkreślając rolę państwa w sferze ekonomicznej wykazywał, że może a nawet powinno ono stosować politykę pełnego zatrudnienia i w tym celu powinno zwiększać popyt inwestycyjny przede wszystkim przez uruchamianie inwestycji publicznych oraz pobudzanie inwestycji prywatnych. Twierdził on, że inwestycje publiczne wymagają odpowiedniej polityki budżetowej. Mogą być one finansowane z deficytu budżetowego. Natomiast pobudzanie inwestycji prywatnych wymaga odpowiedniej polityki monetarnej a w szczególności ustalenie odpowiedniej stopy procentowej w celu potanienia kredytu. W swoim systemie ekonomicznym Keynes podjął próbę udowodnienia, że wszelkie zło kapitalistycznej gospodarki jak bezrobocie, kryzysy, nędza znacznej części ludności, nie wykorzystywane zdolności produkcyjne nie są wynikiem nieprzezwyciężonych sprzeczności ustrojowych, ale rezultatem nieumiejętnego kierowania gospodarką. Wg Keynesa regulowany kapitalizm umiejętnie sterowany przez politykę ekonomiczną państwa może doprowadzić do dobrobytu a więc może być możliwie najlepszym z ustrojów społeczno - gospodarczych.
Keynesizm zawiera wiele pozytywnych cech, ponieważ zalecenia praktyczne wynikające z tej teorii wzbogaciły zespół narzędzi, środków polityki gospodarczej państw kapitalistycznych, zwłaszcza w okresie przezwyciężania kryzysów gospodarczych.
Do teorii Keynesa nawiązują jego następcy, w ten sposób ukształtował się neokeynesizm.
Neokeynesizm - coś nawiązujące do teorii Keynesa, jednak w dużym stopniu zmieniona, wzbogacona, dostosowana do współczesnych warunków.
Modyfikacja w kierunku uwzględniania potrzeb ludzkich, teoria zakładała prowadzenie odpowiedniej polityki społecznej (tego u Keynesa nie było).
Neoliberalizm i neokeynesizm stanowią we współczesnym świecie dwie zasadnicze doktryny polityki społeczno - gospodarczej w poszczególnych państwach.
Obecnie państwo coraz pełniej spełnia istotną rolę w kształtowaniu polityki społecznej. Odnosi się to zwłaszcza do państw uwzględniających doktrynę neokeynesizmu.
Przesłanką przyjęcia określonego modelu polityki społecznej jest ustalenie zasad i relacji między dwoma nader ważnymi zjawiskami jakimi są :
wzrost gospodarczy
rozwój gospodarczy
Pod pojęciem wzrost gospodarczy należy rozumieć proces stałego zwiększania się wielkości gospodarczych, dotyczących przede wszystkich sił wytwórczych (środki produkcji i siła robocza) oraz dochodu narodowego i konsumpcji społeczeństwa.
Rozwój społeczny pojęcie to nie jest precyzyjnie określone, w używanych określeniach wskazuje się przede wszystkim na :
poprawę warunków bytu ludności
rozwój kulturalny i naukowy
przemianę struktur społecznych
Oznacza to, że można przyjąć, że rozwój społeczny to :
tworzenie coraz lepszych warunków życia ludności społeczeństwa oraz doskonalenie form współpracy i współistnienia społecznego
powiększanie dorobku naukowego, edukacyjnego i kulturalnego społeczeństwa
Pomiędzy wzrostem gospodarczym a rozwojem społecznym zachodzi wiele zależności są one najczęściej ujmowane w sposób następujący: wzrost gospodarczy (ekonomiczny) stwarza materialne podstawy dla rozwoju społecznego, z kolei rozwój społeczny tworzy nowe bodźce dla przyspieszenia wzrostu gospodarczego np. kształtuje nowe potrzeby. Oznacza to, że przyśpieszenie wzrostu gospodarczego zwłaszcza możliwości przeznaczenia dodatkowych środków finansowych na przyspieszenie tempa wzrostu gospodarczego. Wzrost gospodarczy poprzez zwiększanie majątku i dostarczanie dóbr konsumpcyjnych jest materialną podstawą rozwoju społecznego. Jako podstawowy syntetyczny miernik wzrostu gospodarczego przyjmuje się najczęściej dochód narodowy brutto na jednego mieszkańca. Do innych istotnych wskaźników wzrostu gospodarczego zalicza się wskaźniki charakteryzujące produkcję przemysłową, produkcję rolniczą, budownictwo, transport i łączność. Można powiedzieć o wpływie wzrostu gospodarczego na rozwój społeczny i vice versa. Rozwój społeczny jest więc ściśle powiązany ze wzrostem gospodarczym z tym, że wzrost gospodarczy powinien być podporządkowany celom rozwoju społecznego to znaczy wzrost gospodarczy nie powinien być celem samym w sobie, zaś poprawa warunków życia ludności powinna opierać się na wszechstronnym postępie społecznym, powszechności i równości, dostępu do urządzeń socjalnych. Analiza współzależności procesów wzrostu gospodarczego i społecznego wymaga komplementarności ( uzupełniania się ) poszczególnych elementów. Wzajemne relacje elementów społecznych i gospodarczych pozwalają stwierdzić, że związki między systemem ekonomicznym a systemem społecznym są wyjątkowo złożone (trudne). Duże znaczenie dla tych relacji ma kształtowana w procesie rozwoju struktura gospodarcza, zaś konsekwencji tego stanu rzeczy mogą być następujące:
Minimalny wzrost gospodarczy a nawet zerowy nie musi być jednoznaczny z zahamowaniem rozwoju społecznego.
Duży wzrost gospodarczy nie musi oznaczać radykalnej poprawy warunków sfery społecznej.
Charakter powiązań i zależności pomiędzy wzrostem gospodarczym i rozwojem społecznym w dużym stopniu zależy od stanu rozwoju danego kraju, od stanu zamożności przez ten kraj osiągniętego. Obecnie o zależności między wzrostem gospodarczym a rozwojem społecznym nie można mówić bez uwzględnienia problemów ekologii. W tym ujęciu, wzrost gospodarczy, rozwój społeczny, środowisko naturalne. Wpływ na te relacje ma wiele czynników. Do najważniejszych spośród nich należy polityka państwa, a więc gospodarka społeczna i ekologiczna, która w konsekwencji może prowadzić do następujących sytuacji:
Dominacji wzrostu gospodarczego i podporządkowania rozwoju społecznego oraz środowiska naturalnego.
Dominacji rozwoju społecznego i podporządkowania wzrostu gospodarczego do rozwoju społecznego.
Dominacji środowiska naturalnego i podporządkowanie wzrostu gospodarczego i rozwoju społecznego
Równorzędne traktowanie tych wszystkich czynników (jest to model optymalny)
Polityka państwa w tym zakresie bywa wypadkową interesów różnych grup społecznych. To zaś zależy od tego, jakie siły sprawują władzę w kraju, jaką doktryną się kierują i które z tych czynników preferują.
Obecnie możemy mówić o 2 głównych grupach państw różniących się między sobą realizacją polityki gospodarczej i społecznej.
Państwa uznające neokeynesizm
Państwa uznające neoliberalizm (zwany neokonserwatyzmem)
W państwach uznających neokeynesizm - stosuje się rozwiązania społeczne i gospodarcze wynikające z przesłanek socjaldemokratycznych. W niektórych krajach socjaldemokraci sprawowali i sprawują nadal władzę przez dłuższy czas, w związku z tym, program ten był i jest w praktyce realizowany. Dotyczy to przede wszystkim krajów skandynawskich (Szwecja, Dania, Finlandia). Dotyczy to również Wielkiej Brytanii, ale w okresie, kiedy władzę sprawowała partia pracy. Dotyczy to również Francji, od momentu objęcia władzy przez socjalistów. Odnosi się to również do Niemiec w latach 1969 - 1982, i od 1998r.
W niektórych państwach (zwłaszcza skandynawskich), dominują elementy polityki społecznej. Stąd też, często państwa te określa się jako państwa opiekuńcze, z rozwiniętą wszechstronną opieką państwa nad obywatelem, Wyraża się to przede wszystkim, bardzo rozbudowanym systemem opieki społecznej, dzięki czemu, obywatele tych państw mają poczucie bezpieczeństwa, zwłaszcza socjalnego.
Na uwagę zasługuje model niemiecki, zwany „socjalną gospodarką rynkową”. U podstaw tego modelu znajdują się idee socjaldemokratyczne. W polityce społecznej RFN preferowana była zasada „pomoc, ku samopomocy”. Preferowane jest minimum socjalne dla każdego obywatela. Niemiecka koncepcja opiera się na zasadzie subsydiarności (pomocniczości). Zasada ta, głosi konieczność interwencji państwa tylko wtedy, gdy jest to konieczne.
POLITYKA SPOŁECZNA
1
12