1.POJĘCIA I TERMINY

Mit narracyjna wypowiedź, dotycząca wierzeń danej społeczności Opowiadają o powstaniu bogów, człowieka, świata, dziejów narodu. Rodzaje: - arkadyjski krainy wiecznej szczęśliwości, spokoju, ładu, - kosmogoniczne powstanie świata, rozwój, przeznaczenie i kres. - antropologiczne pochodzenie, natura, rozwój człowieka - genealogiczne rozwój rodzaju ludzkiego (rodów, plemion) - historyczne ważne wydarzenia ich przyczyny i skutki

Mitologia zbiór mitów występujących w danej tradycji społ., religijnej, kulturze. Systematyczny zapis tych mitów.

Topos motyw, obraz, symbol, schemat powtarzający się w danej literaturze, wspólne cechy dla wielu kultów

Politeizm wielobóstwo

Monoteizm wiara w jednego boga

Klasycyzm ogół zagadnień wiązanych z kulturą antyczną, czerpiących z wzorów antycznych, greckich o rzymskich

Mimesis przedstawienie rzeczywistości nie takiej, jaką jest, ale zdeformowanej lub takiej, jaka powinna być

Katharsis rozbudzenie uczucia litości i trwogi pod wpływem działania dzieła sztuki i doprowadzenie do spokoju wewnętrznego

Fatum przeznaczenie, los, coś nieuniknionego, konieczność, nieodwracalna wola bogów.

Antropomorfizm przypisywanie ludzkich cech zwierzętom i tworom przyrody, bóstwom.

Epos, epopeja dłuższy utwór zwykle wierszowany, przedstawiający dzieje bohaterów na tle wydarzeń hist. Otwiera ją innwokacja, czyli wierszowany zwrot do jakiegoś bóstwa

Epigramat, epigram początkowo napis na grobowcach, potem krótki dowcipny utwór poetycki o spuentowanym błyskotliwym zakończeniu.

Elegia smutny utwór liryczny, wyrażający żal po stracie kogoś bliskiego lub cenionego.

Porównanie homeryckie rozbudowane porównanie, tworzące odrębny obraz

Heksametr daktaliczny typ wiersza antycznego opartego no iloczasie tzn. na wymawianiu głosek długich i krótkich

Tragizm gat. dramatu. Najważniejszą cechą jest istnienie konfliktu dwóch równorzędnych racji, pom-dzy, którymi nie sposób dokonać wyboru.

Stoicyzm doktryna fil., zajmująca się etyką i uznająca cnotę za jedyne i najwyższe dobro oraz umiarkowanie zarówno w smutku jak i radości.

Epikureizm celem życia każdego człowieka powinno być rozważne dążenie do przyjemności i szczęścia. Przedkładanie przyjemności duchowych nad cielesnymi

Hedonizm doktryna etyczna, wg, której rozkosz jest najwyższym dobrem, celem życia, motorem postępowania

Złoty wiek zapoczątkowany jesienią polskiego średniowiecza, wiek XV, rozwój nauki i świetności piśmiennictwa, europejski rozgłos Akademii Krakowskiej i uczonych polskich, bogactwo myśli politycznej.

Carpe diem chwytaj dzień, korzystaj z każdego dnia, nie marnuj czasu, żyj dniem dzisiejszym(pieśń Horacego)

Non omnis moriar nie wszystek umrę, zapewnienie, że ma się wieczne życie w pamięci potomnych (pieśń Horacy)

Tyrteizm poezja patriotyczna, niepodległościowa, nawołująca do walki

Psalm hebrajska pieśń religijna o charakterze modlitewno-hymnicznym a także rodzaj hymnu pochwalnego, dziękczynnego lub blagalnego.

Psałterz zbiór 150 psalmów, stanowiących część ksiąg Starego Testamentu, modlitewnik, także księga, w której umieszczony jest ten zbiór.

Przypowieść, parabola opowiadanie biblijne, często o charakterze alegorycznym, w którym wydarzenia i osoby nie są ważne, ze względu na swój jedn. Charakter.

Apokalipsa objawienie św. Jana, księga Biblii,, utwór odsłaniający rzeczy ukryte: Boże tajemnice, dotyczące z reguły przyszłości; koniec świata, sąd ostateczny

.

2. POSTAWY I UCZUCIA LUDZKIE ZNANE Z MITILOGII A WCIĄŻ AKTUALNE.

Uniwersalnych uczuć i postaw, które stały się tematem twórców starożytnych, jest nieskończenie wiele.

Miłość macierzyńska (uosabnia ją bogini Rea)..

Miłość siostrzana (Antygona).

Poświęcenie się jednostki dla dobra ogółu symbolizuje Prometeusz.

Przebiegłość Odyseusz skupia cechy podstępnego (potem np. Zagłoba z Trylogii).

Wierność małżeńskiej, żony symbolizuje Penelopa.

Pragnienia i marzenia człowieka, dążenie do celu reprezentuje Ikar

Zazdrość cech nie tylko ludzi, lecz i bogów, np. mit o jabłku niezgody.

Walka o władzę odwieczny problem np. między Eteoklesem i Polinejkesem (Antygona)

3. WPŁYW MITOLOGII NA METAFORYKE JĘZYKA- PRZYKŁADY

Róg obfitości bogactwo, niewyczerpalność zasobów. Wg Greków - ułamany róg mitycznej kozy, Almatei, która wykarmiła małego Zeusa; miał moc napełniania się wszelkimi dobrami wedle życzenia

Puszka Pandory przykra nagła niespodzianka, źródło nieszczęść, zła, kłopotów. Gdy bogowie zesłali na ziemie Pandore, pierwszą kobietę dali jej puszę i zabronili otwierać. Ona jednak namówiła męża do otwarcia, W niej ukryte były nieszczęścia.

Syzyfowa praca ciężka, bezowocna praca, daremny wysiłek, praca bez sensu, niemająca końca, skazana na niepowodzenie. Wykonywał tą pracę Syzyf, ukarany przez Zeusa, wtaczając wiecznie pod górę ogromny głaz, który przed szczytem spadał na dół.

Herkulesowa praca niezwykle ciężkie zajęcie, ale sensowne. Źródłem jest mit o 12 pracach Herkulesa. Które musiał wykonać w pokucie.

Stajnia Augiasza bałagan, chaos. Jedno a zadań Herkulesa, czyli sprzątnięcie stajni nie sprzątanej od 30 lat. Herkules zmienił bieg rzeki, Alfejos, wpuścił do stajni strumień wody, uprzątając ją.

Nić Adriadny nieoczekiwana pomoc, dobra rada, sposób na wyjście z trudnej sytuacji. Nić otrzymał Tezeusz miał oznaczyć drogę powrotną, gdy ruszył w głąb labiryntu, by zgładzić Minotaura.

Jabłko niezgody punkt sporny, powód kłótni.

Koń Trojański pułapka, ukryte niebezpieczeństwo, podstępny dar, zdrada, chytry podstęp. Gigantyczny koń, w którym ukryli się wojownicy.

Pięta Achillesa słaby, czuły punkt

Węzeł gordyjski skomplikowany problem

Fortuna jednocześnie szczęście i bogactwo.

Narcyzm bezkrytyczne uwielbienie samego siebie, zachwycanie się własnym ciałem, urodą.

Panika nagły niepohamowany, często nieuzasadniony strach.

Prometeizm poświęcenie się jednostki dla dobra ogółu.

Ogień Prometejski ogień życia, dusza, natchnienie. Ogień, który tchnął Prometeusz w człowieka ulepionego z gliny.

4. CECHY ILIADY JAKO EPOSU STAROŻYTNEGO.PORÓWNAJ Z EPOPEJĄ MICKIEWICZOWSKĄ.

"Iliada"(pochodzi od Ilion- Troja) Homera jest pierwszym eposem w literaturze europejskiej. Uważana jest za wzór doskonale skomponowanego eposu starożytnego. Od imienia twórcy jest on również określany mianem eposu homeryckiego.

Epos jest zaliczany do gatunków epickich, charakteryzuje się przede wszystkim dużymi rozmiarami, pisany wierszem (w przypadku eposu homeryckiego jest to heksametr - wiersz rytmiczny polegający na regularnej powtarzalności zespołu sylab krótkich i długich), ukazuje losy wybranej grupy bohaterów na tle przełomowych wydarzeń dla jakiegoś narodu. Epopeję otwiera inwokacja, czyli wierszowany zwrot do jakiegoś bóstwa, prośba autora o pomoc w tworzeniu dzieła.

Treścią jest historia ostatnich pięćdziesięciu dni pięcioletniej wojny. Tłem jest wojna trojańska. Motywem wodzącym w akcji jest gniew Achillesa.Utwór podzielono na 24 księgi (rozbudowane epizody).

Najważniejsi bohaterowie greccy to: Achilles, Agamemnon i Odyseusz, a trojańscy to zwłaszcza Hektor i Priam. Cały czas obserwujemy istnienie fatum (ślepy los, przeznaczenie), a głównie chodzi tu o to, jak losy ludzi zależą od woli bądź kaprysów bogów.

"ILIADA" Homer - w inwokacji narrator zwraca się z prośbą do muzy która pomaga poetom i śpiewakom w ich twórczości. Pisana jest podobnie jak cały utwór pisana jest jęz. podniosłym, poważnym bogatym w środki językowe - równoległość dwóch płaszczyzn; świata ludzi i świata bogów. Część bogów popiera Trojan inni Greków. - narrator jest obiektywny, wszechstronny, zdystansowany wobec wydarzeń - opisy i opowiadanie realistyczne, dokładne, dynamiczne -epizodyczność akcji, czyli odstępstwo od toku głównej akcji dla opisania wydarzenia mniej istotnego, np. opis tarczy Achillesa (realizm szczegółu) -paralelizm akcji, dwa ciągi wydarzeń, działalność ludzi i bogów -utwór o tematyce batalistycznej i bohaterskiej -główny bohater Achilles -porównania homeryckie(rozbudowany drugi człon do rozmiarów odrębnej historyjki) -utwór niezwykle dojrzały artystycznie

PORÓWNANIE EPOSÓW ILIADY I PANA TADEUSZA

PODOBIEŃSTWA;

• obydwa utwory rozpoczynają się inwokacją

• Mickiewicz zachowuje stałą liczbę sylab w wersach (13- zgłoskowiec), Homer pisał heksometrem

• Pan Tadeusz zawiera realizm szczegółów (opis stołu, biesiadników, porcelany itp.), w Iliadzie to tylko opis tarczy Achillesa

• sceny batalistyczne, w PT zjazd szlachecki, najazd Moskali, śmierć Stolnika. W Iliadzie jedynie pojedynek Hektora z Achillesem.

• porównanie homeryckie wyst. też w PT

• narrator w oby utworach jest zdystansowany, wszechwiedzący, trzeciosobowy, ujawniający swe uczucia tylko w inwokacji

• oba utwory ukazują dzieje bohaterów na tle wydarzeń historycznych. Homer; wojna trojańska, Mickiewicz: marsz Napoleona przez Europę

RÓŻNICE;

• W Iliadzie nakładają się na siebie dwa światy bogów i ludzi, w PT moce nadprzyrodzone nie wkraczają w świat ludzi

• Mickiewicz wprowadził dużą dawkę humoru, Homer nie czyni tego nigdy

5. NARODZINY TRAGEDII GRECKIEJ I JEJ BUDOWA.

Główną kategorią estetyczną tragedii był tragizm, który nie pozwalał na szczęśliwe zakończenie. Bohater uwikłany był w konflikt dwóch równorzędnych racji, których nie można było z sobą pogodzić. Sztuka dążyła do nieszczęśliwego zakończenia.

HISTORIA Teatr grecki powstał z uroczystości ku czci Dionizosa. Dwa razy w roku obchodzono je, świętowano, bawiono się i oglądano przygotowane widowiska. Pierwsza uroczystość organizowana w II połowie marca nosiła nazwę Dionizjów Wielkich, podczas których uczestnicy ubrani byli w koźle skóry, śpiewali pieśni ku czci Dionizosa(boga wina i plonów), drugą zaś odbywaną jesienią w okresie winobrania nazywano Dionizjami Małymi (miejskimi).

Nazwa "tragedia" pochodzi od dwóch słów greckich: 'tragos' - kozioł i 'ode' - pieśń (tragedia = pieśń kozła). Z pieśni obrzędowych (pochwalnych) zrodziła się tragedia, której budowa oparła się na dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) z chórem. Zespół aktorski ograniczał się do trzech osób. Aktorami mogli być tylko mężczyźni, grali, więc też i role kobiece.

BUDOWA. Tragedia grecka podzielona była na kilka odrębnych części: - prologos (zapowiedź tragedii, inf o wydarzeniach z przed akcji) - parados (wejście chóru na scenę) - epeisodion (epizod, akcja sceniczna z aktorami) - stasimon (wystąpienie chóru) - epeisodion (kolejne wydarzenie) - stasimon (ponowny śpiew chóru) - exodus (końcowa pieśń chóru, opuszczenie sceny przez wszystkich aktorów)

Tragedia miała za zadanie oczyszczać widza z jego uczuć, wyzwalać go z nich. Miała, więc spełniać założenia przypisane jej przez twórców tego gatunku i określane jako katharsis.

ZASADY TRAGEDII

- była podporządkowana zasadom tragizmu. Sztuka dążyła, więc do nieszczęśliwego zakończenia. - zasada decorum - sztuka musiała być napisana wysokim stylem, odpowiednim do poruszanego ważnego tematu i wielkości bohatera. - tragedia zachowywała ZASADĘ TRZECH JEDNOŚCI: akcji(jeden wątek) miejsca(akcja rozgrywa się w jednym miejscu) czasu (akcja zamyka się w ciągu 12-24 godzin lub w czasie zbliżonym do czasu trwania sztuki) Oznaczało to, że wydarzenia w sztuce dzieją się w jednym miejscu, w czasie zbliżonym do czasu trwania sztuki oraz że akcja ma charakter jednowątkowy. - tylko trzech aktorów może naraz przebywać na scenie (brak scen zbiorowych) - katharsis - jednocześnie wzbudzenie litości a także oczyszczenie z tych doznań. Katharsis według Arystotelesa, nie prowadziło do uszlachetnienia uczuć, ale wyzwolenia się z nich, doprowadzało do osiągnięcia stanu spokoju wewnętrznego. Była to jedna z głównych kategorii tragedii antycznej. - mimesis - naśladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlać rzeczywistość. - schemat akcji tez był ustalony : najpierw była ekspozycja, potem rozwinięcie, punkt kulminacyjny, katastrofa i rozwiązanie akcji. - zawsze też był chór, który wprowadzał widza w tok akcji, wyjaśniał czas i miejsce wydarzeń, oceniał postawę bohaterów, komentował wydarzenia, podpowiadał właściwe rozwiązania, przestrzegał lub pouczał. - tytuł często tworzony był od imienia głównego bohatera.

DZIEŁA

W czasie Dionizjów odbywały się konkursy dramatyczne. Autorzy mogli zgłaszać po cztery sztuki, w tym trzy tragedie i jeden dramat satyrowy. Ich wartość oceniała publiczność. Sofokles w tych konkursach zwyciężył osiemnaście razy.

Największymi dramaturgami starożytnej Grecji byli: - Ajschylos (525-456) - 90 sztuk, zachowało się 9 dzieł, - Eurypides (480-406) - ok. 90 sztuk, z których znamy 17, - Sofokles (496-406) - napisał ok. 120 sztuk, z których znamy osiem ("Ajas", "Antygona", "Król Edyp", "Edyp w Kolonie", "Elektra", "Trachinki", "Filoklet", "Tropiciele"- dramat satyrowy).

6. KONFLIKT TRAGICZNY W ANTYGONIE SOFOKLESA

Konflikt antyczny polega na istnieniu przeciwstawnych, równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie sposób dokonać wyboru. Każde posunięcie bohatera zbliża go do katastrofy.

"Antygona" - konflikt pomiędzy nie pisanym prawem boskim nakazującym chowanie zwłok Polinejka, a prawem władcy zakazującym chowania zdrajcy. Zdecydowała się pochować brata, za złamanie zakazu skazana na śmierć. Uważa, że prawa boskie stanowią mniejsze zło. Nie okazała skruchy wobec Kreona, więc ten nie może zmienić swojego stanowiska. Kreon złamał prawo boskie - musi być za to ukarany. Podejrzliwy, postępuje bezwzględnie, rządzi terrorem. Hejmon użyty jako ogniwo łączące oboje bohaterów. Konflikt Hajmona pomiędzy uczuciami i powinnościami synowskimi z uczuciami i powinnościami narzeczonego. Szalę jego uczuć przeważa opinia publiczna solidaryzująca się z Antygoną. Katastrofa Antygony pociąga za sobą śmierć Hajmona - początek katastrofy Kreona. Za losem synów idzie Eurydyka. Kreon traci wszystkich najbliższych niemal w jednej chwili. Pozostał sam - "by cierpiąc będąc odtąd żywym trupem". W tym konflikcie Antygona okazuje wytrwałość, odwagę, przeciwstawianie się despotyzmowi i przemocy, wierność swoim poglądom, niezależność, miłość do brata, poczucie więzi z tradycją i religią.

7. MOTYWY MITOLOGICZNE W LITERATURZE I SZTUCE

Bogactwo i różnorodność motywów mitologicznych spowodowały, że często były wykorzystywane przez pisarzy na przestrzeni wieków. W XX wieku coraz częściej polemizuje się z mitologicznym obrazem świata. Dokonuje się ponownych odczytów mitów, nadaję się im nowego znaczenia.

KOCHANOWSKI w swojej twórczości głęboko sięga do źródeł mitologicznych. Odwołuje się do muz opiekujących się sztuką, oraz do hippokreńskich wód- źródła dającego natchnienie „Ku Muzom”. Aluzje do muzyki Orfeusza, to ironiczna pointa próśb lipy o rym pochwalny „Na lipę”. Cały zbiór fraszek poeta określa mianem labiryntu, w którym przebywał Minotaur, z którego trudno było wyjść „Do fraszek”. Twierdzi, że pamięć o nim nigdy nie zaginie i Styks(rzeka umarłych) nie pochłonie jego duszy, bowiem będzie szybszy niż Ikar ”Pieśń XXIV”. W cyklu Trenów oskarża m.in. Persefonę o nieczułość „Tren V”. Szuka swego dziecka w podziemiach Hadesu, wśród Lete(rzeka zapomnianych) bądź na wyspach szczęśliwych „Tren X”.

IGNACY KRASICKI posłużył się motywem mit., przywołując jędze niezgody(gr. Bogini Eris przedstawiona jako postać z wężami zamiast włosów). Ona jest powodem kłótni między zakonnikami „Monachomachia”.

TETMAJER ukazując śmierć Achillesa, przedstawia zmagania się jedn. Wybitnej z podstępną rzeczywistością, analogiczne walki młodopolskiego poety ze światem filistrów- Achilles

LECHOŃ pragnie przyjąć postawę Herostratesa, który dla nieśmiertelnej sławy podpalił świątynię Artemidy. Podmiot liryczny nawołuje do zburzenia Łazienek, a także utopienia bogini Ceres (Demeter) „Herostrates”

BRUNO SCHULZ w „Sklepach cynamonowych” przywołuje nie tylko mitologiczne postaci, ale także dokonuje mitologizacji świata przedstawionego. Główny bohater porównuje służącą do Pomony(bogini sadów), badx Menad. Powolne izolowanie się ojca określa jako węzeł gordyjski, zaś miejscowego żebraka porównuje do Pana(opiekun pasterzy)

ZBIGNIEW HERBERT współczuje Nike, bogini zwycięstwa, która nie może kochać i okazywać litości „Nike, która się waha”. Pan Cogito, będąc wiernym swej życiowej misji, po śmierci stanie w rzędzie takich bohaterów jak np. Hektor „Przesłanie Pana Cogito”.

8. PORÓWNAJ KOSMOGONIĘ BIBLIJNĄ I MITOLOGICZNĄ.

Biblia dzieli się na Stary Testament - zbiór 46 ksiąg judaizmu, który powstawał od XIII w. p.n.e. Oraz na Nowy Testament - 27 ksiąg chrześcijaństwa - od 51 do 96r. n.e. Dzieło cechuje trójjęzyczność - język hebrajski, aramejski i grecki. Pismo święte jest źródłem filozofii (Dekalogu), wzorów osobowych, wątków i motywów, symboliki, frazeologii (wieża Babel, jabłko Adama, manna z nieba) oraz stylizacji gatunkowych (przypowieść, list, kazanie, pieśń, hymn, dialog filozoficzny, psalm).

Przykładem nawiązań jest utwór "Dies irae" Jan Kasprowicza. Opiera się on na wizji Sądu Ostatecznego. Ukazani są: Chrystus z cierniową koroną, Ewa, szatan, prorocy, aniołowie oraz tłum stojący przed Stwórcą.

Motyw posłannictwa Chrystusa został wykorzystany w III cz. "Dziadów" A. Mickiewicza.

Polska stała się Mesjaszem narodów. Przyczyniła się do rozwoju piśmiennictwa. Literatura staropolska dokonała 6 przekładów Biblii. W 1965r. ukazała się Biblia Tysiąclecia.

Kosmogonia biblijna zakłada, iż Bóg wykreował świat dzięki swej władzy, intelektowi i woli. Czynnikami sprawczymi stały się słowo i myśl. Cechami kosmogonii są: monoteizm, kreacjonizm, woluntaryzm i antropocentryzm. Bóg gwarantuje porządek świata, przekazuje panowanie nad przyrodą człowiekowi - "Psalm VIII". "Księga Rodzaju" określa człowieka jako najdoskonalsze stworzenie Boga, ukształtowane na jego podobieństwo. Obdarzony on jest miłością Stwórcy i winien być mu posłuszny. Hiob prezentuje heroizm etyczny. Przeżywa niezawinione cierpienie, ale pozostaje w wierze. Bóg, nagradzając jego wierność, umożliwia przeżycie radości. Emocją człowieka jest także tęsknota. "Pieśń nad pieśniami" ujmuje związek obu płci - kochanków, którzy odnajdują się i gubią - jako alegorię miłości człowieka z Bogiem. "Psalm I" mówi, iż tylko człowiek sprawiedliwy, postępujący wg "Prawa Boga" może być szczęśliwy. Rozważania nad sensem życia podejmuje "Księga Koheleta", która zawiera refleksję, iż szczęścia nie zapewni bogactwo, rozkosz, ani mądrość. Człowiek jest poddany przemijaniu. Według św. Pawła sens istnienia to miłość.

Mit jest opowieścią, która przedstawia i organizuje wierzenia danej społeczności. Przedstawia emocje (lęk, radość, gniew). To, co niejasne zostaje przybliżone i wyjaśnione (zmienność pór roku - mit "Demeter I Kora"). Mity dla starożytnych pełniły funkcje poznawcze, światopoglądowe (podstawa wierzeń religijnych), sakralne (powiązanie z kultem bóstw i rytualnych obrzędów). Dzielimy je na teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne i genealogiczne. Literatura antyczna stanowi źródło nawiązań; bez jej znajomości nie można w pełni zrozumieć literatury późniejszych epok. Odwołania mogą być do twórców, gatunków, archetypów, toposów oraz filozofii (Demokryta z Abdery, Epikura, Arystotelesa).

Kosmogonia mityczna mówi, że świat zrodził się z Chaosu (istoty - mieszaniny wody, powietrza, ziemi, ognia i nasienia boskiego). Z Chaosu wyłonił się Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), którzy dali początek tytanom. Cechą tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Świat i człowiek powstają w wyniku walki bóstw. Mitologia przedstawia różnorodność przeżyć. Hefajstos stanowi przykład uczynnego i wytrwałego w pracy, miłość macierzyńską prezentuje Niobe, próżność to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, waleczność i odwaga - Achillesa i Hektora.

9.UNIWERSALNA WYMOWA PRZYPOWIEŚCI BIBLIJNYCH O HIOBIE, SYNU MARNOTRAWNYM, MIŁOSIERNYM SAMARYTANINIE. WSPÓŁCZESNE PARABOLE.

Wszystkie zawarte w Biblii opowieści zawierają jakieś ponadczasowe przesłania dotyczące życia ludzkiego, lub wartości rządzących nim; to właśnie jest uniwersalność; Przypowieści wyraźnie mają na celu przekazanie jakiś wartości, gdyż ograniczono w nich do minimum opis realiów, fabuła, choć może być rozbudowana, jest raczej schematyczna - to wszystko sugeruje inny cel, niż tylko opowiedzenie historyjki o jakimś zdarzeniu;

Hiob swoim życiem udowodnił celowość wiary w Boga, oraz sensowność istnienia cierpienia w życiu. Pozbawiony majątku, umierają mu dzieci, dotyka go trąd, lecz jest cały czas wierny Bogu. Wiedział, że jego cierpienie jest niezawinione, ale zaufał Bogu i wytrwał.

Przypowieść o synu marnotrawnym opowiada o upadku moralnym człowieka: syn zażądał od ojca swojej części majątku i udał się w świat, aby roztrwonić go bardzo szybko na rozrywka i rozpuście; ostatecznie w wielkiej biedzie zrozumiał bezsens swojego postępowania i swoja winę i postanowił udać się do domu i prosić o przebaczenie i chcąc się zatrudnić jako najemnik; jednak ojciec widząc swojego utraconego syna przyjął go z wielką radością; na to rozeźlił się starszy brat i poskarżył się ojcu, a ten odpowiedział mu, że on jest zawsze obok niego i wszystko należy również do niego, jednak należy ucieszyć się z powrotu Syna, którego uważano za umarłego. Stąd płyną głębokie nauki moralne: ważne zawsze jest miłosierdzie i każdy grzesznik może się starać się o odpuszczenie grzechów; każdy powinien kształcić w sobie tę trudną sztukę przebaczania innym;

Miłosierny samarytanin: człowiek ten, widząc rannego i obrabowanego człowieka na drodze ludzi, nie zostawił go w potrzebie, tak jak to zrobiło paru innych, pobożnych nawet, tylko opatrzył nieszczęśnika, zabrał do gospody, gdzie go pielęgnował, a gdy musiał ruszyć dalej, zostawił gospodarzowi pieniądze na niezbędną opiekę nad poszkodowanym; Samarytanin jest, więc symbolem człowieka litościwego, miłosiernego, wrażliwego na krzywdę innych ludzi, współczującego i zawsze gotowego nieść pomoc drugiemu człowiekowi; jest to przecież postawa ponad czasowa.

10. WPŁYW BIBLII NA JĘZYK

Wiele pojęć biblijnych utrwaliło się w języku potocznym są to frazeologizmy;

Hiobowa wieść tragiczna przerażająca wiadomość.

Zakazany owoc coś zakazanego, ale podobającego się, zabroniona rzecz.

Samarytańska przysługa przykazanie miłości i miłosierdzia, jakie powinni okazywać sobie ludzie.

Wdowi grosz ofiara ze szczerego serca, kosztem wyrzeczeń.

Syn marnotrawny ktoś, kto zbłądził, lecz zrozumiał swój błąd i potrafi się do niego przyznać.

Arka Przymierza symbol przymierza człowieka z Bogiem.

Kainowe znamię piętno zbrodniarza, bratobójcy. Kain zabił brata, za co Bóg napiętnował go znamieniem na czole.

Wieża Babel zamęt, bałagan. Zbiorowisko ludzi o różnych językach.

Pod egidą pod opieką, patronatem, przewodnictwem.

Tytan pracy człowiek bardzo pracowity, zaangażowany w to, co robi.

11.ŻYWOTNOŚĆ MOTYWÓW BIBLIJNYCH W LITERATURZE I SZTUCE

Biblia, jako jedna z podstaw kultury europejskiej, stanowi zbiór tekstów, do których autorzy kolejnych epok odwołują się bardzo często wykorzystują w swych dziełach pradawne symbole i postaci. Ze względu na swą uniwersalną wymowę wiele motywów biblijnych pojawia się w literaturze nowożytnej w formie odniesień i nawiązań, pełniąc różnorodne funkcje.
Najczęściej wykorzystywanym motywem jest motyw Apokalipsy. Obecność tego motywu potęguje katastroficzną wymowę dzieła, obrazuje totalne zniszczenie, chaos, klęskę doczesnego świata i jego odrodzenie, upadek ludzkości i walkę dobra ze złem. Najbardziej znanymi symbolami Apokalipsy są: siedem pieczęci, siedem trąb, bestia-Antychryst oraz cztery zwierzęta (lew, wół, orzeł i zwierzę o ludzkiej twarzy).

średniowiecze: wszelkie misteria tego okresu oparte są na motywach biblijnych; "Bogurodzica", która stanowi również dokument historii naszego języka oparta jest na motywie z Biblii: jest prośbą do Matki Boskiej „Pieśń o Rolandzie", cały skomplikowany rytuał śmierci; „Rozmowy Mistrza Polikarpa ze śmiercią” śmierć nie ma zrozumienia dla nikogo i niczego, zrównuje ludzi, nie jest ważne pochodzenie ani sprawowane urzędy „Lament Świętokrzyski" jest to głos Bolejącej Matki, jej skarga, lament płacz nad synem pod krzyżem Chrystusa. Zwraca się do innych matek, ludziom opowiada swój ból.

renesans: "Czego chcesz od nas Panie" odwołuje się do Boga, jako wszechstwórcy "Psałterz Dawidów" parafrazuje biblijne psalmy; Jan Kochanowski fraszki: "Na różę", "O żywocie ludzkim" niszczące działanie czasu jest nieuniknione, czas wszystko zmienia i jesteśmy bezradni wobec jego potęgi.
Jan Kochanowski Pieśń IX - nie ma na świecie nic wiecznego, nie ma wiecznie szczęśliwego życia.
Jan Kochanowski Pieśń XIX - nawiązanie do toposu stworzenia świata ma charakter argumentacyjny i podkreśla walory artystyczne pieśni.
Jan Kochanowski Pieśń XXV - "Hymn do Boga", poeta szuka argumentów, by przekonać ludzi, że świat jest tworem Boga. Opis stworzenia świata potraktowany jest całościowo.
Ksiądz Piotr Skarga "Kazania sejmowe" - w Pierwszym kazaniu sejmowym autor podkreśla u Mojżesza mądrość "z nieba" w sprawowaniu władzy nad ludem.
Adam Mickiewicz "Pieśń Wajdeloty" z "Konrada Wallenroda" - obecność motywu biblijnej Arki Przymierza z czasów Mojżesza, poezja organizuje więź, łączność pomiędzy starszymi a młodszymi pokoleniami narodu, a tym samym jest wielką siłą scalającą naród, stanowiącą o jego istnieniu..

Barok przede wszystkim psalmy, a ze względu na religijną skłonność do pokuty za grzechy, rozpowszechniły się psalmy pokutne; „ „ Daniel Naborowski "Krótkość żywota", "Do Anny" - fascynacja metafizyką życia, ukazanie potęgi czasu, który triumfuje, wszystko przemija, ale autor wyznaje miłość Annie, miłość ta ma oprzeć się czasowi i trwać po wieki.

Oświecenie patrzono na Biblię z punktu widzenia racjonalizmu (poznanie rozumowe, przez doświadczenie), deizmu (Bóg stworzył, ale dalej nie ma wpływu) oraz ateizmu (negacji istnienia Boga); natomiast sentymentalizm patrzy na Biblię jako utwór przekazujący niezmienne zasady etyczne, na których powinno być oparte życie ludzkie; wdziano w niej również obraz mentalności człowieka pierwotnego nieskażonego cywilizacją;

Romantyzm (całościowe widzenie Apokalipsy: z kataklizmu wyłania się nowy świat): Szczególnego znaczenia nabrał Motyw Męki Pańskiej, a charakterystycznym pojęciem ideologicznym był mesjanizm narodowy( przypisanie narodowi polskiemu wielkiej roli w kwestii zbawienia świata, wyzwolenia go spod ucisku, niewoli, tyranii.). Niewola i cierpienia Polski pod zaborami maja odkupić wolność innych narodów
Gruntownie zmienia się pogląd na Biblię, oczekiwanie na Zbawiciela było istotne dla Polski, dla której zbawienie oznaczało wyzwolenie się spod niewoli, np.: Juliusz Słowacki "Uspokojenie" - widzenie Apokalipsy na planie dziejów politycznych narodu, który zmartwychwstanie do wolności.
Adam Mickiewicz "Dziady" cześć III - w Wielkiej Improwizacji widzenie księdza Piotra, mesjanizm jednostkowy, gdzie Mesjaszem jest bohater, jednostka ludzka, którą w "Widzeniu księdza Piotra" określono tajemniczym mianem "czterdzieści i cztery”.
Zygmunt Krasiński "Nie-Boska komedia" - kataklizm jest tylko przejściowym etapem ku nowemu życiu. Juliusz Słowacki "Hymn (Smutno mi Boże)" - zachód słońca, potężne, nieprzemijalne dzieło Boga budzi gorzką refleksję o własnej przemijalności i kruchości. Adam Mickiewicz "Oda do młodości" - motyw biblijnego tworzenia świata służy podniesieniu rangi przemian.

Pozytywizm kolejne odejście od Biblii i koncentracja na racjonalizmie "Quo vadis" Sienkiewicza modernizm: biblia powraca, jednak pojawia się koncentracja na złu zawartemu w niej, co związane jest z poczuciem kryzysu i schyłkowości cywilizacji: motywy katastroficzne: "Dies Irae" Kasprowicza prezentowany jest dzień sądu ostatecznego, a Bóg występuje w roli bezlitosnego, który wymierza karę, choć ona sam jest przyczyną winy

Młoda Polska (zawężenie pojmowania Apokalipsy do wymiaru katastroficznego):
Jan Kasprowicz "Dies irae" (dzień gniewu) hymn; apokaliptyczna wizja Sądu Ostatecznego fascynowała poetów modernizmu, co przejawiało się w katastroficznych wyobrażeniach losów ludzkości. Kasprowicz wyraża bunt przeciw Bogu i rozpatruje pojęcie dobra i zła- manicheizm, koncepcję wg, której Dobro i Zło są równorzędnymi siłami stwarzającymi wszechświat, istnieją w odwiecznym konflikcie, lecz obie są konieczne. Jan Kasprowicz "Hymn świętego Franciszka z Asyżu" - postać ukrzyżowanego Chrystusa, którego niewinna ofiara życia jest najwyższym objawieniem bożej miłości,
Juliusz Słowacki "Kordian" - poeta podjął wątek mesjanizmu jednostki wyjątkowej (poety), interpretując mesjanizm jako obłęd (przedstawia urojenia "mesjaszy" w domu wariatów).


XX lecie międzywojenne(wizje Apokalipsy przewidywanej):
Czesław Miłosz "Roki" - świat ulega ostatecznej zagładzie, w wizji Apokalipsy nie zapomina o edukowaniu czytelnika: człowiek po katastrofie nie może pozostać obojętny, zawsze pozostaje coś do uratowania.
Józef Czechowicz "Żal" - apokaliptyczne widzenie wojny, która będzie dla człowieka sprawdzianem z człowieczeństwa, koniec świata w sensie fizycznym i moralnym, apokalipsa będzie spowodowana przez ludzi.
Antoni Słonimski "Niemcom" - pogląd katastroficzny przed II wojną światową.

Literatura współczesna (Apokalipsa spełniona) Człowiek jest poddany nieustannemu przemijaniu, które sprawia, że nie zaznaje szczęścia, gdyż bogactwo, mądrość i rozum przemijają. Nieprzemijalna jest ziemia i słońce, a słaby i kruchy człowiek to marność. Motyw ten często wykorzystywany jest do ukazania "chwilowości i krótkości" ludzkiej egzystencji
Czesław Miłosz "Piosenka o końcu świata" - ukazanie końca świata jako czegoś normalnego, nagłego, nadeszłego bez rozgłosu, koniec świata możemy wywołać swoimi czynami i nieprzemyślanymi decyzjami.
K.Kamil Baczyński, *** (Których nam nikt nie wynagrodzisz...) - nad czasami wojny przejął władzę Antychryst - symbol Apokalipsy.
Tadeusz Konwicki "Mała apokalipsa" - przepowiednia upadku świata pogrążonego w totalitarnym systemie, przedstawiona rzeczywistość jest światem apokaliptycznym.

Wizje Apokalipsy spełnionej obrazują również liczne dzieła literatury wojenno-okupacyjnej i powojennej: Zofia Nałkowska - "Medaliony", Tadeusz Borowski - opowiadania, Gustaw Herling-Grudziński - "Inny świat", Hanna Krall - "Zdążyć przed Panem Bogiem", Kazimierz Moczarski - "Rozmowy z katem", Miron Białoszewski - "Pamiętnik z powstania warszawskiego".

---