NIEMIECKI EKSPRESJONIZM
1. NARODZINY
Ucichły salwy wojenne I Wojny Światowej. W bólach rodził się nowy ład w Europie, w tym także i w Niemczech. Co zwiastowało zmiany ? Początkowo nic dobrego: bunty, rewolucje, samowole, wysoka, galopująca inflacja i upadek Cesarstwa Niemieckiego. To wszystko powodowało, że przyszłość rysowała się dość niepewnie.
Ludzie potrzebowali ucieczki od codziennych kłopotów i przytłaczającej rzeczywistości. W te potrzeby idealnie trafili przedstawiciele nowego nurtu w kinematografii - ekspresjonizmu.
początki tego kierunku można odnaleźć w:
niemieckim filmie Student z Pragi w reżyserii Duńczyka Stellana Rye. Film jest ekranizacją niegdyś niezwykle popularnego niemieckiego twórcy horrorów. Ubogi student odstępuje lichwiarzowi za 100 000 złotych guldenów swoje odbicie w lustrze. Kiedy stara się o względy pięknej hrabianki, jego lustrzany sobowtór rujnuje jego starania i swoimi poczynaniami doprowadza do tragedii. Zaczerpnięty z literatury romantycznej motyw rozdwojenia osobowości zyskuje właściwe przetworzenie w mrocznej atmosferze Pragi początków XIX wieku.
2. CECHY CHARAKTERYSTYCZNE:
porzucenie poprzednich trendów: z naturalistycznych, wiernych rzeczywistości dekoracjom na rzecz malowanych na płótnie. Nie są to jednak rysunki rzeczywiste, zauważamy natychmiast
graficznie ukształtowane obrazami, malowane dekoracje: powyginane drzewa, kominy, dziwaczne sprzęty domowe, zygzakowate domy i dachy, a wszystko często pozbawione trójwymiarowości. Cała oprawa sprawia wrażenie nierealności, urzeczywistnienia snu, ostrokątna architektura, wykoślawione perspektywy i wyrafinowane światło.
świadomie sztuczne i zdeformowane otoczenie odzwierciedlało skomplikowany stany duszy bohaterów, wśród których dominowały osoby chore psychicznie, dewianci, lunatycy, a nawet monstra i potwory - w ten sposób ukazywano pesymistyczne nastroje panujące w niemieckim społeczeństwie oraz jego obawy przed demonicznymi osobnikami, którzy potrafią dominować, wykorzystywać i zniewalać, a co stało się szczególnie aktualne w czasach rozkwitu ruchów nacjonalistycznych w latach trzydziestych.
wyjście poza rzeczywistość, poza ograniczające ramy świata,
gra aktorska nie jest ważna - jest nastawiona na duchowość, pełna patosu, nie korzystająca z naśladowania rzeczywistości i przytłoczona dekoracjami.
3. NAJSŁYNNIEJSZE FILMY:
2 nurty:
odłam życiowy - opowiadał ponure historie o kłopotach, samotności, samobójstwach, obłędach i tragediach rodzinnych. Piętnował obojętność świata wobec ludzkich problemów. Ogólnie cechowała go niewiara w człowieka. Najważniejsze z nich to (notabene scenariusze do wszystkich wymienionych napisał Carl Mayer) :
* Schody kuchenne- reż. Leopold Jessner, Niemcy 1921 - opowieść o rywalizacji o miłość dziewczyny, w finale kaleki listonosz zabija siekierą swego rywala, a dziewczyna rzuca się z okna....
* Szyny reż. Lupu Pick, Niemcy 1921 - ojciec morduje uwodziciela swej córki, a jej matka z rozpaczy wpada w obłęd
* Portier z Hotelu Atlantic, reż. Friedrich Murnau, Niemcy 1924 - o utraconej godności starego portiera
nurt fantastyczny - do dziś wznawiany i chętnie oglądany. Są to filmy grozy, spowite aurą tajemniczości, obłędu, z pojawiającymi się zjawami, koszmarami nocnymi i atmosferą opadającą na bohatera niczym sieć pajęcza.
Najważniejsze z nich to :
Gabinet Doktora Caligari - reż. Robert Wiene, wg. Scenariusza Carla Meyera, Niemcy 1919 r.
Bohaterem jest mężczyzna Franz opowiadający o swych przeżyciach związanych z Dr Caligari. Do prowincjonalnego miasteczka przybywa wędrowny hipnotyzer. Jego medium, somnambulik Cezar, jest główną atrakcją jarmarcznego show. Wkrótce w miasteczku zaczynają ginąć ludzie. Przyjaciel jednego z zamordowanych, Francis, odkrywa ponury sekret - hipnotyzer jest reinkarnacją morderczego doktora Caligari, który zabijał, posługując się medium.
Golem - reż. Paul Wegener i Carl Boese, Niemcy 1920 r. Scenariusz P. Wegenera inspirowany jest legendą o stworzeniu w Pradze przez rabina Loewe Golema i jego niszczycielskich zapędach.
Zmęczona śmierć - reż. Fritz Lang, Niemcy 1921. Jest to kilka opowieści o śmierci i nieuchronności przeznaczenia. Zrozpaczona po stracie ukochanego dziewczyna udaje się za Ścianę Losu, gdzie płoną świece ludzkich żywotów. Śmierć stawia jej warunek: jeśli uratuje choćby jedną z gasnących świec (jedno życie), ukochany zostanie jej zwrócony.
Nosferatu - reż. Friedrich Wilhelm Murnau, Niemcy 1922 r.
Powszechnie został uznany za pierwszy horror sensu stricto, ale i od razu okrzyknięto go pierwszym arcydziełem gatunku.
niesamowity, znakomicie ucharakteryzowany bohater, oderwanie od rzeczywistości, kapitalne sceny obezwładniającej grozy, wreszcie - atmosferę nieustającego terroru i niemalże wyczuwalny zapachu śmierci,
ekranizacja powieści Brama Stokera "Dracula
fabuła:
Pośrednik handlowy Thomas Hutter sprzedaje mieszkającemu w Siedmiogrodzie hrabiemu Orlokowi dom w Wisborgu. Już sama podróż do posiadłości nabywcy jest przynajmniej dziwna, a i sam właściciel zamku wydaje się być dość ekscentryczny ( śpi w dzień, nie lubi światła oraz ... ochoczo wypija krew płynącą z rany). Hutter, za sprawą swej ukochanej Ellen, unika ukąszenia przez wampira (którym Orlok się okazuje), ale to dopiero początek. Zostaje uwięziony na zamku, podczas gdy hrabia, zwany Nosferatu, rusza w trumnie do Wisborga, siejąc straszliwą zarazę i uśmiercając wielu ludzi. Ukochana Thomasa, Ellen, postanawia się poświęcić i swą ofiarą uwolnić miasto od zarazy...
interpretacja:
"Nosferatu..." bywał odczytywany rozmaicie : zarówno jako profetyczna charakterystyka nazistowskiego terroru, jak i feministyczna opowieść o aktywnej kobiecie, która wreszcie może dojść do głosu i dosłownie zbawić świat. Po wielu latach ten film nadal jest w swej wymowie niepokojąco wieloznaczny. Zresztą to najprawdopodobniej jeden z najbardziej tajemniczych i przeklętych horrorów - grający rolę Nosferatu Max Schreck (imie nazwisko stanowią niemiecki idiom : Maximum Terror...) nie wystąpił w żadnym innym obrazie, nikt o nim nic nie wie, podczas całego filmu ani razu nie mruga powiekami, a na dodatek w jednej ze scen powstaje z trumny pod idealnym kątem prostym - bez pomocy jakiejkolwiek techniki, co jest po prostu niemożliwe ! Nikt dotychczas tego nie wyjaśnił, a wielce prawdopodobne, że sam Schreck był wampirem...
Dr Mabuse - reż. Fritz Lang, Niemcy 1922 r. -
Monumentalne dzieło o tajemniczym przestępcy o wielu obliczach i różnych wcieleniach, który dodatkowo obdarzony jest niezwykłymi zdolnościami hipnotycznymi. Gracz i hipnotyzer, szef gangu zbrodniarzy i fałszerzy pieniędzy. Dąży on nie tylko do zdobycia ogromnych bogactw, ale i do panowania nad ludźmi.
Vanina - reż. Arthur von Gerlach, scenariusz Carl Meyer, Niemcy 1922 - opowieść o wymyślonym państwie rządzonym przez kalekiego, okrutnego władcę i o nieszczęśliwej miłości jego córki do przywódcy powstania.
Ulica - reżyseria Karl Grune, Niemcy 1923 r. - opowieść o błąkającym się mężczyźnie w mieście molochu.
Cienie - reż. Arthur Robison - w pałacu odbywa się seans teatru cieni wykonywany przez tajemniczego mężczyznę, który także wprowadza wszystkich w trans by pogodzić żonę i męża.
Gabinet figur woskowych - reż. Paul Leni, Niemcy 1924, młodzieńcowi przewożącemu figury woskowe śnią się sny z tyranami - postaciami odtworzonymi w wosku.
4. KONIEC EKSPRESJONIZMU
Ekspresjonizm królował kilka lat na ekranach nie tylko niemieckich. Spotkał się z gorącym przyjęciem poza krajem ojczystym. Niestety gatunek jednak z góry skazany był na porażkę. Po kilku arcydziełach następne filmy nie rozwijały gatunku, nie wnosiły nic nowego, prócz rozwijania i udoskonalania poszczególnych fragmentów.
Ekspresjonizm gaśnie i umiera około roku 1924. Sytuacja w Niemczech powoli wraca do normalności, ludzie nie potrzebują już ponurych historii, eskapizmu i dekadentyzmu. Elementy tego fascynującego nurtu będą jednak pojawiać się przez kilka następnych lat niczym ostatnie tchnienia dogorywającego.
Widzimy to w jeszcze w filmie Metropilis F. Langa z 1926 r. Jeden z najdroższych filmów w dziejach niemego kina. Futurystyczna wizja społeczeństwa podzielonego na klasę panów i klasę niewolników. Syn potentata zakochuje się w dziewczynie z ludu. Zaniepokojony tym ojciec młodzieńca zleca wynalazcy, aby skonstruował robota łudząco podobnego do ukochanej syna. Głównym celem cyborga będzie wzniecenie zamieszek w podziemiu, a sam potentat krwawo je stłumi i umocni swoją pozycję tyrana. Jednak nie wszystkie zamierzenia idą zgodnie z planem.
Strona 3 z 3