Grzybice skóry (dermatomycoses)

Powierzchowne

Do grzybic powierzchownych zalicza się choroby, w których grzyby atakują wyłącznie naskórek i jego wytwory (włosy, rogi, racice itd.). Wywoływane są one przede wszystkim przez różne rodzaje dermatofitów, a tylko sporadycznie powodować je mogą różne drożdżaki lub grzyby pleśniowe.

Dermatomikozy dzielimy na:

- TRYCHOFITOZĘ - proces chorobowy dotyczy naskórka i włosów

- MIKOSPOROZĘ - tworzenie okrywy drobnych spor wokół włosa

- EPIDERMOFITOZĘ - zaatakowany jest tylko naskórek

- STRUPIEŃ WŁOSZCZYNOWY - tworzenie tarczek lub kubków

- ONYCHOMIKOZĘ - grzybica paznokci

Trychofitoza bydła

Enzootycznie występująca grzybica skórna wywoływana przeważnie przez Trichophyton verrucosum. Dermatofit ten powoduje ponad 50% grzybic skórnych bydła. Niekiedy ze zmian skórnych izoluje się T. mentagrophytes (13%), a także T. equinum, T. megnini, Microsporum canis, M. gypseum.

Trichophyton verrucosum cechuje się bardzo powolnym wzrostem, przy czym kolonie o wyglądzie woszczynowym wrastają silnie w podłoże. Grzybnia jest segmentowana, stwierdza się dość liczne zarodniki - chlamydospory, nieliczne zaś mikrokonidia i nader rzadko makrokonidia. Brak owocników i płciowej formy rozmnażania, jak również zdolności saprofitycznego życia w glebie.

Zarodniki T. verrucosum wykazują znaczną oporność na czynniki środowiska zewnętrznego, w którym mogą przeżywać nawet 2-3 lata.

Występowanie

Trichofitoza występuje prawie we wszystkich krajach świata, większe nasilenie notowane jest tam, gdzie prowadzi się chów intensywny oraz w gospodarstwach wielkostadnych. Grzyby z rodzaju Trichophyton atakują bydło bez względu na rasę i wiek, choć bardziej podatne na zachorowanie są osobniki młode. Trichopyton verrucosum jest, poza owcami, stosunkowo rzadko izolowany od innych zwierząt. Może przenosić się na ludzi (zagrożenie dla personelu oborowego i lekarzy weterynarii).

Źródła zakażenia

Źródłem zakażenie jest bydło (chore, ozdrowieńcy i nosiciele), inne gatunki zwierząt (np. szczury), ludzie oraz skażony sprzęt.

Czynnik sprzyjające rozwojowi dermatofitoz:

- obniżenie sprawności układu odpornościowego

- uszkodzenie mechaniczne naskórka

- zaburzenie funkcji naskórka

- występowanie pasożytów zewnętrznych

- duża wilgotność środowiska

- okres jesienno-zimowy

Patogeneza

Dermatofity po wniknięciu do naskórka namnażają się, wytwarzają rozgałęzione nitki grzybni. Proces początkowo rozwija się w warstwie rogowej naskórka, obejmując głębsze jego warstwy oraz mieszki włosowe i włosy. Dermatofity produkują enzymy proteolityczne takie jak keratynaza i elastaza, wykazują duże powinowactwo do keratyny, pasożytują w powierzchownych warstwach i wytworach rogowych naskórka (m.in. włosach), niszcząc je, jednocześnie działając drażniąco na głębsze warstwy skóry prowadząc do stanów zapalnych.

Przebieg trichofitozy

Jest to choroba przewlekła i może przebiegać w trzech postaciach klinicznych.

1) Postać głęboka strupiasta - najczęstsza, szczególnie u młodego bydła opasowego.

- pierwsze objawy choroby to drobne wykwity na skórze - guzki pokryte nastroszonym włosem; później w tych miejscach pojawiają okrągłe bezwłose plamy pokryte „azbestowymi” strupami, czyli tzw. ogniska grzybicze

- lokalizacja - głowa, szyja i łopatki oraz u nasady ogona

- występując wokół oczu, nadają wygląd charakterystycznych „okularów”

- często świąd

- podczas zdrowienia oddzielają się strupy i odrastają włosy

2) Postać opryszczkowa - zwykle u zwierząt dorosłych

- owalne, czerwonawe lub sine, wyniesione nad powierzchnię skóry plackowate zmiany, na obrzeżu których pojawiają się liczne pęcherzyki wypełnione płynem surowiczym

- lokalizacja - głownie słabo owłosione okolice ciała (wymię, moszna)

3) Postać strzygąca - rzadko, u osobników dorosłych w dobrej kondycji

- okrągłe, wyraźnie odgraniczone plackowate wyniesienia (alopatia areata) z nasilonym złuszczaniem naskórka

U osobników zakażonych dochodzi do przyspieszonego rogowacenia naskórka i eliminacji dermatofitów wraz ze złuszczonym naskórkiem.

Diagnostyka różnicowa

- inwazje pasożytnicze Psoroptes i Sarcoptes

- dermatofiloza

- choroby skóry na tle alergicznym

- wrodzona parakeratoza (u młodych)

Diagnostyka

Badania mikroskopowe zeskrobiny pobranej ze świeżych ognisk chorobowych, umieszczonej w chlorolaktofenolu lub 10% KOH, ujawnia obecność artrospor łańcuszkowato ułożonych wzdłuż włosa (czułość od 40% do 70%).

Badanie zeskrobiny preparatami Blankophor (Bayer), Calcofluor (Sigma) lub Unitex (Ciba) - mają one zdolność do selektywnego wiązania się z chityną ściany komórkowej grzyba, co wywołuje fluorescencję w świetle ultrafioletowym. Ze względu na konieczność posiadania mikroskopu fluorescencyjnego metoda ma małe zastosowanie.

Badanie hodowlane zeskrobiny lub włosów na podłożu Sabourauda z dodatkiem chloramfenikolu. Obszar skóry, z którego zostanie pobrana próbka należy zdezynfekować, w celu usunięcia flory saprofitycznej. Podłoże należy inkubować w temp. 37°C (inne dermatofity lepiej w temp. 27°C). Kolonie T. verrucosum pojawiają się po 10-14 dniach, czasami dopiero po miesiącu. Ich brzeg jest falisty, powierzchnia zaś białoszara, mączysta.

Można wykorzystać również podłoże DTM, które zmienia barwę na czerwoną po wyhodowaniu dermatofitów oraz uwidacznia wzrost grzyba.

Bardzo rzadko - badanie histologiczne z wykorzystaniem barwienia PAS.

Leczenie

Polega na stosowaniu preparatów miejscowych i/lub immunoterapii oraz niszczeniu form rozwojowych grzybów w środowisku zewnętrznym. Przed zastosowaniem preparatów przeciwgrzybicznych należy wystrzyc zajęte powierzchnie oraz smarować papką mydlaną lub rozgrzanym olejem parafinowym w celu rozmiękczenia strupów i ułatwienia penetracji leków. Strupy należy delikatnie usunąć po czym nanosić preparat zawierający którąś z substancji czynnych: kwas benzoesowy, salicylowy, jodynę, klotrimazol, jodofory, tiabendazol, natamycynę, enilkonazol.

Zaleca się stosowanie preparatów immunostymulujących np. Biotropina (Biowet Drwalew) lub Inmodulen (Calier), a także szczepionek.

Profilaktyka

Szczepionki zawierające w swoim składzie inaktywowaną zawiesinę homogenicznej hodowli grzyba Trichopyton verrucosum (indukują odpowiedź immunologiczną typu komórkowego); np. Bovitrichovac II (Biowet Puławy) - szczepionkę tę podaje się dwukrotnie domięśniowo w odstępie 10-14 dni, jej działanie ochronne utrzymuje się do 12 miesięcy. Szczepienie to zabezpiecza przed infekcją T. mentagrophytos.

Leczeniu zwierząt powinny towarzyszyć jednoczesne odkażanie pomieszczeń, wybiegów, sprzętu.

---