Trichomonas vaginalis - rzęsistek pochwowy
Cechy diagnostyczne. T. vaginalis występuje wyłącznie w postaci owalnego, gruszkowatego, okrągłego lub wrzecionowatego trofozoitu (brak stadium cysty w cyklu), z krótką błoną falującą (30-60% komórki), którą obrzeża wić sterowa oraz posiada 4 wici w przedniej części ciała. Osiąga wielkość do 40 µm (4-40 x 3-36, śr. 21 x 17). Często spotykane są większe niż normalnie osobniki wielojądrowe. Kształt i wielkość trofozoitu zależą głównie od postaci klinicznej zarażenia (w przewlekłej pasożyty są większe). Bliżej bieguna przedniego znajduje się duże, owalne lub wrzecionowate jądro z chromatyną w grudkach (w komórkach nabłonkowych jądro centralnie położone). Aksostyl (pałeczka osiowa - pełniąca rolę szkielecika wewnętrznego) w przedniej części tworzy główkę, a na biegunie tylnym występuje w postaci kolca. Ponieważ T. vaginalis jest organizmem anaerobowym brak u niego mitochondriów. Zamiast nich w cytoplazmie w okolicach aksostylu znajdują się hydrogenosomy - granule odpowiedzialne za wydzielanie cząsteczkowego wodoru. Zgodnie z beztlenowym stanem hydrogenosomy przekształcają C, uzyskany z glikogenu i glukozy, na drodze redukcji do bursztynianu, jabłczanu, octanu i wodoru.
Objawy kliniczne rzęsitkowicy. T. vaginalis wywołuje niezbyt nasilone stany zapalne. Do czynników wpływających na chorobotwórczość należą: masywność zarażenia, pH i stan fizjologiczny błony śluzowej pochwy i innych odcinków dróg moczowo-płciowych oraz towarzysząca flora bakteryjna. Drobnoustrój nie jest w stanie utrzymać się przy życiu przy prawidłowej kwasowości pochwy (3.8 - 4.4).
U kobiet zarażenie z reguły ogranicza się do sromu, pochwy i szyjki macicy i zwykle nie rozszerza się na macicę. Powierzchnie błon śluzowych mogą być tkliwe, rozwija się stan zapalny, pojawiają się na nich ubytki (nadżerki) i pokrywa je pienista, żółta lub kremowa wydzielina. U mężczyzn zajęciu mogą ulec: gruczoł krokowy, pęcherzyki nasienne i cewka moczowa. U kobiet do obfitych upławów dołącza się zwiększona wrażliwość miejscowa, świąd sromu i odczucie pieczenia. U ok. 10% zarażonych mężczyzn stwierdza się rzadką, białawą wydzielinę z cewki moczowej.
Diagnostyka.
Mikroskopowa. Inwazję rozpoznaje się na podstawie badań mikroskopowych, obrazu klinicznego i przebiegu choroby. Materiał do badań: kobiety - śluz dróg rodnych, czasem osad z moczu, wymazy z szyjki macicy, mężczyźni - treść cewki moczowej, nasienie. Świeże preparaty bada się w płynie fizjologicznym lub z dodatkiem safraniny (żywe rzęsistki nie wybarwiają się w odróżnieniu od komórek krwi i nabłonków oraz bakterii). Obserwuje się obecność ruchliwych postaci trofozoitów (wykonują charakterystyczny ruch wahadłowo - obrotowy). Z kolei utrwalone preparaty barwi się metodą Giemsy lub Wrighta. W preparatach barwionych cytoplazma jest jasnofioletowa, jądro - ciemnofioletowe. Fioletowe są także aksostyl i wici. Błona falująca widoczna jest tylko u niektórych osobników. W obrazie spotyka się także trofozoity dzielące się (z dwoma jądrami, 2 aksostylami i podwójnym kompletem wici) i wielojądrowe.
Bezpośrednia diagnostyka mikroskopowa (żywych trofozoitów) wymaga obecności 1000 trofozoitów w 1ml i umożliwia wykrycie 30-60%zarażeń. Dla preparatów trwałych barwionych skuteczność sięga ok. 80%.
Inne.
Znacznie czulsza (wymaga tylko 1 os/ml) jest hodowla na wybiórczych podłożach i pozwala na diagnozę 74-100% przypadków.
OIF - efektywność 82%
ELISA - czułość 95, swoistość - 99.4%
Efektywność diagnostyki zależy od charakteru zakażenia. Przy ostrym przebiegu rzęsistkowicy wszystkie metody są skuteczne. W inwazji przewlekłej i bezobjawowej przewagę zyskują hodowla i immunodiagnostyka.
Ponadto należy różnicować T. vaginalis od T. hominis i T. tenax, ogólnie uważane za nieszkodliwe komensale żyjące w ciele człowieka. Gatunki niechorobotwórcze nie są łatwe do odróżnienia przyżyciowo. Po utrwaleniu i wybarwieniu T. tenax ma 6-10 µm, natomiast T. hominis 8-12 µm, 5 wici w przedniej części ciała i długa błonę falującą. W praktyce można jednak przyjąć, że rzęsistki stwierdzane w jamie ustnej należą do gatunku T. tenax, jelicie - do T. hominis, zaś w drogach moczowych obojga płci - T. vaginalis.