HISTORIA ADMINISTRACJI

I. WPROWADZENIE

1. Pojęcie administracji - znaczenia funkcjonalne, organizacyjne

Administracja - łac. Administro, administrare - zarządzać, prowadzić sprawy, usługiwać -

Znaczenie funkcjonalne - działalność polegająca na organizowaniu spraw publicznych lub prywatnych

Znaczenie organizacyjne - organy władzy powołane do zarządzania, wyposażone w uprawnienia władcze (imperium); organy wykonawcze, w odróżnieniu od ustawodawczych i sądowych.

2. Rodzaje administracji:

2.1. ze względu na podmiot:

państwowa - samorządowa - prywatna (grupowa, indywidualna)

2.2. ze względu na cel i zakres przedmiotowy

publiczna - w interesie ogółu [administracja rządowa, zwana też państwową i samorządowa]

prywatna - w interesie indywidualnym lub grupowym

2.3. ze względu na zakres terytorialny działania

- centralna (administracja rządowa)

- lokalna (terytorialna) - wojewódzka, powiatowa, gminna

2. 4. ze względu na zakres rzeczowy:

- budowlana; - gospodarcza; - skarbowa; - szkolna; - wojskowa; - inne

Działy administracji

2.5. ze wzgledu na stopień koncentracji uprawnień:

administracja zespolona (ogólna)

administracja niezespolona (szczególna)

3. Zasady organizacji administracji:

Koncentracja i dekoncentracja

Centralizacja i decentralizacja (autonomia, samorząd)

Kolegialności i jednoosobowości

Resortowości (specjalizacji)

Biurokratyzmu

Hierarchiczności

Inne zasady:

Legalizmu (praworządności)

Zasada odpowiedzialności

Zasada kontroli: wewnętrzna, zewnętrzna - sądowa; społeczna

ADMINISTRACJA W XVIII W.

1. Administracja panstwa absolutnego

Cechy administracji:

Specjalizacja, centralizm, biurokratyzm, kolegialność

Koncentracja władzy państwowej w rękach króla

Istota administracji - policja

FRANCJA

Rozwój administracji

- Urzedy ministerialne

- sekretarze stanu

Generalny Kontroler Finansów - Jean Baptysta Colbert

Ciala doradcze:

Rada Stanu - 7 osob z królem na czele

Rada Depesz - 12 członkow(ministrowie, kanclerz, sekretarze stanu, generalny kontroler finansow) - pierwowzór sądownictwa administracyjnego

Rada Finansow

Rada Spraw Handlowych

Rada Stron Procesowych jako sąd kasacyjny i sad kompetencyjny

Zarząd lokalny: gubernatorzy, ktrórych od XVII w. zastąpili intendenci i subintendenci. Działalni w tzw. intendenturach (okregi generalne). Głównie administracja fiskalna, sprawy wojskowe, policja, komunikacja

Kraje stanow prowincjonalnych (Lanwedocja, Burgundia, Bretania)

Prusy i Austria w czasach Oświecenia

Absolutyzm oswiecony - monarchie rzadzone przez władców oświeconych, a więc kierujacych sie w sprawowaniu wladzy prawem i zasadami sprawiedliwości.

Państwa policyjne - Policja czyli politea - dobrze urządzone państwo; władca jako sługa państwa, opiekun wszystkich poddanych.

Cel panstwa - eudajmonia - pomyslność, szczęście mieszkańcow.

Austria w czasach panowania cesarzowej Marii Teresy (1740 - 1780) i Józefa II (1780 - 1790)

Kraje Habsburskie: Austria, Węgry, Czechy, Galicja

Racjonalizacja administracji

Cesarz

Administracja centralna:

Resortowość:

Nadworna Rada Wojenna: 3 wydziały: 1) d/s rekrutacji, zaopatrzenia; 2) d/s sądowniczych; 3) d/s ekonomicznych

Nadworna Izba Skarbowa

Nadworna Izba Rachunkowa (1762-1854)

Kancelaria Stanu (na czele kanclerz stanu) - sprawy zagraniczne; zarzad dworu

Najwyższa Izba Sprawiedliwości - przewodn. kanclerz, potem prezydent; sad najwyższy; 3 senaty na zasadzie terytorialnej

Zjednoczona Kancelaria Nadworna Czesko-Austriacka - na czele z pierwszzym kanclerzem; zarzad wewnętrzny; 13 departamentow; podlegały jej: Ministerstwo Policji; Najwżysza Komisja Kościelna, Dyrekcja Edukacyjna

Rada Stanu - organ doradczy cesarza i kontrolny

Administracja lokalna:

Gubernie - gubernator, radcowie gubernialni (gubernium)

Cyrkuły - starostowie obwodowi (uprawnienia policyjne)

Miasta - magistrat z burmistrzem; wydziały miejskie

Dominia - utworzone w 1784 r. wójt, przysieżnicy; justycjariusze; mandatariusze

PRUSY

Fryderyk Wilhelm I (1713 - 1740); Fryderyk II Wielki (1740 - 1786)

Władze centralne

Król

Władze administracyjne po reformach Fryderyka II

Centralne:

1. Generalny Dyrektoriat podzielony wewnętrzenie na 5 realnych departamentow z ministrami na czele; liczba departmanetów wzrastala

2. Ministerstwo Gabinetowe - sprawy zagraniczne

3) Ministerstwo Sprawiedliwości

Administracja terytorialna:

Departamenty Kamer z Kamerami (Izbami) Wojny i Domen

Powiaty - landrat

Korpus urzedniczy - etyka urzednicza

Nauka administracji w czasach oświecenia

Policystyka (nauka o policji)

Johann Heinrich von Justi (1720-1771)

Joseph von Sonnenfels (1733-1817)

Panstwo dobrobytu (Wohlfahrtstaat)

2. ADMINISTRACJA W POLSCE W CZASACH MONARCHII KONSTYTUCYJNEJ (1764 - 1795)

1. Ustrój polityczno-administracyjny u progu okresu reform (1764)

1. Podział administracyjny:

Prowincje: Małopolska, Wielkopolska, Prusy Królewskie, Wielkie Księstwo Litewskie

Województwa:

Powiaty

Księstwa lenne: Kurlandia, Lębork i Bytów, Księstwo siewierskie

2. Ustrój polityczny - republika monarchiczna elekcyjna

Władze centralne: Król

Ministrowie: osobno w Koronie i na Litwie

Kanclerz wielki, podkanclerzy

Marszałek wielki, marszałek nadworny

Podskarbi wielki, podskarbi nadworny

Hetman wielki, hetman polny

Referendarze

Sejm dwuizbowy: senat i izba poselska

Liberum veto

Administracja terytorialna:

Królewska: starostowie

Samorząd ziemski (szlachecki): sejmiki

Samorząd miast królewskich

Administracja domeny królewskiej

Administracja w dominiach czyli miastach i wsiach prywatnych i kościelnych

2. Reformy administracyjne w latach 1764 - 1775

Administracja centralna:

Komisje Skarbu i Wojska (1764)

Komisja Edukacji Narodowej (1773)

Rada Nieustająca (1775) -

Administracja terenowa:

Starostowie

Komisje boni ordinis (dobrego porządku)

3. Reformy Sejmu Czteroletniego Wielkiego (1788 - 1792)

3. 1. Ustawa o miastach królewskich z 18 kwietnia 1791

3.2. Prawa kardynalne z 8 stycznia 1791 r.

3.2. Ustawa rządowa z 3 maja 1791 (Konstytucja 3 Maja)

Ustrój społeczny: zachowanie podziału społeczeństwa na stany i prerogatyw szlachty „ziemian”; poprawa położenia prawnego mieszczan

3.2.1. Ustrój polityczny: Monarchia dziedziczna konstytucyjna

Zasady konstytucyjne: 1) suwerenność narodu;

2) trójpodział władzy

3) nadrzędność prawa;

4) system rządów parlamentarno-gabinetowytch;

5) jedności Rzeczypospolitej

Władze administracyjne centralne:

król,

Straż Praw,

komisje wielkie obojga narodów: policji, wojska, skarbu, spraw zagranicznych, edukacji narodowej

Władze administracyjne terenowe:

Komisje porządkowe wojewódzkie na czele ze starostami

4. Upadek dzieła Sejmu Wielkiego - Konfederacja targowicka (1792) i Sejm Grodzieński (1793)

ADMINISTRACJA W XIX WIEKU

1. Administracja w dobie kryzysu absolutyzmu (1789 - 1848/50)

I.1. Administracja we Francji w czasach Rewolucji i Cesarstwa (1789 - 1815)

1. 1. Kryzys monarchii absolutnej

1. 2. wybuch Wielkiej Rewolucji (14 lipca 1789 r.) - Zgromadzenie Narodowe - Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (26 sierpnia 1789)

1. 3. Przemiany ustrojowe - etapy Wielkiej Rewolucji:

1.3.1. Etap I - monarchia konstytucyjna

Konstytucja z 3 września 1791 r.

monarchia konstytucyjna - podział władzy

Władza wykonawcza: król, ministrowie

Władza ustawodawcza: Zgromadzenie Narodowe

1.3.2. Etap II - Republika

1.3.2.1. Konstytucja z 24 czerwca 1793 r. tzw. jakobińska

Instytucje centralne: Konwent - Rada Wykonawcza

Komitet Ocalenia Publicznego (Georges Danton, Maksymilian Robespierre)

1.3.2.2. Konstytucja z 22 sierpnia 1795 r. , tzw. dyrektorialna

Instytucje centralne: Dyrektoriat (5 dyrektorów)

Rada Pięciuset - Rada Starszych

Zgromadzenie Narodowe

Zamach stanu 18 brumaire'a 1799 r. generała Napoleona Bonapartego

1.3.2.3. Konstytucja z 13 grudnia 1799 r. tzw. konsularna

Instytucje centralne: Konsulat (3 konsulów)

Rada Pięciuset - Rada Starszych

Zgromadzenie Narodowe

1.3. 3. I Cesarstwo (1804 - 1815)

Instytucje centralne: Cesarz

Rada Stanu (projektowanie ustaw, sądownictwo administracyjne)

Trybunat

Ciało ustawodawcze

Senat Zachowawczy

1. 4. Administracja lokalna

Założenia reformy administracyjnej: racjonalność, decentralizacja, samorządność

Reforma w 1789 r. tzw. grudniowa (Dekret Zgromadzenia Narodowego z 22 XII 1789)

Nowy podział administracyjny: Departamenty (83) - Dystrykty (zniesione w 1795) - Kantony- Gminy

Organy uchwałodawcze - rady

Organy wykonawcze: dyrektoriat - syndyk (w departamentach i dystryktach) lub mer (w gminach)

Reforma administracji z 17 lutego 1800 r. (zasady: centralizmu, biurokratyzmu, resortowości, hierarchiczności, jednoosobowości)

Podział terytorialny: departamenty - okręgi -

kantony (jako okręgi sądowe i skarbowe) - gminy

Władze wykonawcze: prefekt - podprefekt - mer

Władze uchwałodawcze: Rada prefekturalna (sąd administracyjny) i rada departamentowa (organ opiniodawczy i doradczy)

Rada okręgowa

Rada gminna

Brak samorządu do 1830 r. Odbudowa samorządu po 1830 r.:

Ustawa o wyborach do rad gminnych z 1831 r.

Ustawa o własności komunalnej z 1837 r.

Ustawa o administracji departamentalnej z 1871 r.

Ustawa o administracji municypalnej z 1884 r.

II. 2. Administracja Księstwa Warszawskiego (1807 - 1815)

2.1. Utworzenie Księstwa Warszawskiego

Pokój w Tylży w 1807 r.

2.2. Konstytucja z 22 lipca 1807 r.

„oktrojowana”

2.2. Władze centralne:

Król (Fryderyk August z dynastii Wettinów) lub wicekról

Ministrowie : 1) sprawiedliwości, 2) spraw wewnętrznych i czci religijnych, 3) wojny,

4) przychodów i skarbu, 5) policji, 6) sekretarz stanu

Rada Ministrów

Rada Stanu (król lub wicekról, ministrowie, referendarze)

Sejm główny (2 izby: senatorska i poselska)

Administracja lokalna:

Podział terytorialny: departamenty (6, od 1809 r. - 10)

Powiaty

Gminy

Władze administracyjne:

Departament: prefekt, rada prefekturalna, rada departamentowa

Powiat: podprefekt, rada powiatowa

Gmina: miasta - burmistrz lub prezydent, ławnicy

Rada miejska

Wsie: wójt (nominowano panów wsi) zastępywany przez sołtysa

Rada wiejska

Samorząd: quasi samorząd w departamentach (rady departamentowe) i powiatach (rady powiatowe)

Rzeczywisty samorząd w tzw. municypalnościach (Warszawa, Poznań, Toruń, Kalisz, Kraków, Lublin, Sandomierz) - rady municypalne - prezydenci

2.3. Nauka administracji w Księstwie Warszawskim

Wpływ nauki francuskiej - nauka prawa administracyjnego na bazie orzecznictwa Rady Stanu

1811 - Szkoła Nauk Administracyjnych, przekształcona w Szkołę Prawa i Administracji

1814 Kraków - Wydział Prawa i Administracji

Wawrzyniec Surowiecki (Statystyka Księstwa Warszawskiego)

Franciszek Szaniawski (O rządzie, O urzędnikach)

Dominik Krysiński (Wykład prawa administracyjnego i nauki administracji)

III. 3. Administracja w Królestwie Polskim „Kongresowym” w okresie konstytucyjnym (1815 - 1830)

3.1. Powstanie Królestwa Polskiego Kongresowego - Kongres wiedeński w 1815 r.

3.2. Konstytucja z 27 listopada 1815 r. „oktrojowana”

i jej podstawowe zasady: unia wieczysta z Cesarstwem rosyjskim

wolności obywatelskie i narodowe

ustrój stanowy

nierównomierny podział władzy

3.3. Władze centralne: Król

Namiestnik

Rada Stanu (Rada Administracyjna i Zgromadzenie Ogólne)

Komisje Rządowe (5): Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego

Sprawiedliwości

Spraw Wewnętrznych i Policji

Wojny

Przychodów i Skarbu

Dyrekcje Generalne: Wyznań Religijnych, Wychowania Publicznego, Funduszów

Najwyższa Izba Obrachunkowa, Prokuratoria Generalna (1816)

Władza ustawodawcza: Król, Sejm (Izby senatorska i poselska)

3.4. Władze administracji lokalnej:

Województwa: komisje wojewódzkie (prezes, wydziały, komisarze)

Obwody: komisarze delegowani

Miasta:

Do 1816 r. utrzymywano organizację administracyjną z czasów Księstwa Warszawskiego (prezydenci municypalni i rady municypalne)

Od 1816 r.: Miasta: zwierzchność miejska (prezydent lub burmistrz oraz ławnicy)

Od 1818 r. Miasta: urząd municypalny (w miastach wojewódzkich - prezydent i radni; w pozostałych: burmistrz i ławnicy)

Wsie: zwierzchność wiejska (wójt, którym był z mocy prawa - ustawa z 30 V 1818 - właściciel wsi; w dominiach większych wójt mógł nominować sołtysów dla poszczególnych wsi)

1. Powstanie listopadowe 1830 r.

Wybuch powstania 29/30 XI 1830 r.

Władze Królestwa w okresie powstania:

Rząd Tymczasowy od 4 XII 1830 r. do 21 XII 1830

Rada Najwyższa Narodowa (od 21 XII 1830)

Dyktator (do 18 stycznia 1831) gen. Józef Chłopicki

Sejm -

Rząd Narodowy od 18 stycznia 1831 r. na czele z ks.Adamem Czartoryskim, jako prezesem rządu

Ministrowie (6): Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego

Sprawiedliwości

Spraw Zagranicznych

Spraw Wewnętrznych i Policji

Wojny

Przychodów i Skarbu

Detronizacja cara Mikołaja I i zniesienie unii z Cesarstwem Rosyjskim 25 stycznia 1825 r

Komisje wojewódzkie

Upadek powstania listopadowego

2. Królestwo Polskie w latach 1831 - 1864

Statut organiczny z 14 lutego 1832 r.

Inkorporacja do Cesarstwa

Zniesienie sejmu, armii, nazwy

Władze: Namiestnik, Rada Administracyjna, Rada Stanu (do 1841 r.)

Komisje rządowe (3): spraw wewnętrznych, duchowieństwa i oświecenia publicznego; sprawiedliwości; przychodów i skarbu - dyrektorzy

Administracja lokalna:

Do 1837 r. - województwa, obwody, gminy

Od 1837 r.: gubernie - gubernator, rząd gubernialny

Obwody - komisarz obwodowy

(od 1842 r. powiaty - naczelnicy powiatowi)

miasta - magistraty

wsie - dominia

3. Reformy Aleksandra Wielopolskiego (1861-1862):

Urząd zastępcy namiestnika do spraw cywilnych

Samorząd terytorialny - rady gubernialne i rady powiatowe

W gminach wiejskich zbiorowych - zgromadzenie gminne, wójt, urząd gminny i sąd gminny

W pojedynczych wsiach (gromadach) zgromadzenie gromadzkie i sołtys

W miastach - magistrat - rady miejskie

4. Zabór rosyjski po powstaniu styczniowym (1864 - 1914

Upadek powstania styczniowego.

Komitet do Spraw Królestwa Polskiego utworzony 25 lutego 1864 r.

Komitet Urządzający

Zniesiono: Radę Administracyjną w 1867 r.

Komisje rządowe w 1876 r.

Administracja od 1876 r.:

Generał Gubernator

Gubernie: gubernatorzy, rząd gubernialny

Powiaty: naczelnik powiaty

Gminy: wsie - samorząd wiejski

Miasta - magistrat, rady miejskie

Rusyfikacja administracji

5. Nauka administracji w Królestwie

Uniwersytet Warszawski (1816 - 1832) - Wydział Prawa i Administracji

Dominik Krysiński (prawo administracyjne porównawcze)

Franciszek Skarbek (Gospodarstwo narodowe zastosowane czyli nauka administracji 1821)

Wawrzyniec Surowiecki

Franciszek Szaniawski

Najwyższa Komisja Egzaminacyjna przy Radzie Stanu

Wojewódzkie Komisje Egzaminacyjne

Otwarcie Szkoły Głównej w 1862 r.; od 1864 r. jako Uniwersytet rosyjski

Antoni Okolski (Wykład prawa administracyjnego, 1884)

Józef Bogdan Oczapowski (Władza i układ państwa 1873; Policyści ubiegłego wieku i nowożytna nauka administracji 1882)

Aleksander Rembowski (O gminie, 1873)

IV. 4. Rzeczpospolita Krakowska (1815 - 1846)

4.1. Powstanie - Kongres w Wiedniu 1815

Terytorium państwa 1150 km2;

Ludność od 90 tys. do 150 tys.

4.2. Status międzynarodowy

Wolne miasto pod protekcją tzw. mocarstw opiekuńczych

4.2. Konstytucja - 1815, 1818, 1833

4.3. Władze centralne:

Senat Rządzący - Prezes, 12 członków

Centralne urzędy administracyjne: Dyrekcja Policji; Urząd Budowniczych;

Komitet Ekonomiczny; Protomedyk; Intendent Dóbr Narodowych; Inspektor Kopalń (Górnictwa); Komisja Włościańska

Władza ustawodawcza i uchwałodawcza: Zgromadzenie Reprezentantów: 41 członków (26 z wyboru, 6 sędziów pokoju, 3 delegatów Senatu, 3 delegatów Kapituły Krakowskiej; 3 delegatów Uniwersytetu)

4.4. Władze lokalne:

Gminy polityczno-administracyjne (26): miejskie (9) i wiejskie, tzw. okręgowe (17)

Gminy administracyjne (2)

Władze gminne: wójt, zastępcy wójta; od 1838 r. komisarze cyrkułowi (w gminach miejskich) i komisarze dystryktowi we wsiach

Zgromadzenie gminne

Władze gromadzkie: sołtys i przysiężni

4.5. Upadek Rzeczypospolitej Krakowskiej - 1846

Wielkie Księstwo Krakowskie wcielone do Galicji

1. Administracja w czasach liberalizmu i państwa prawa (1848 - 1914)

V. 1. Pojęcie liberalizmu

Libertas - łac. Wolność

Czołowi przedstawiciele filozofii liberalnej:

XVIII w. - Karol Monteskiusz (O duchu praw)

Adam Smith ( O bogactwie narodów)

XIX w.: - Beniamin Constant

Alexis de Tocqueville

John Stuart Mill (O wolności 1859)

V. 2. Doktryna państwa prawa

Robert von Mohl (1799 - 1876)

Lorenz von Stein (1815 - 1890)

„Rechtsstaat” = Justizstaat und Sozialstaat

V. 3. Austria i Galicja w dobie liberalizmu (1860 - 1914)

3.1. Konstytucja monarchii i podstawy prawne autonomii galicyjskiej

Dyplom październikowy z 20 X 1860

Autonomia

Rada Państwa

Sejmy Krajowe

Patent lutowy z 16 lutego 1861 r. (Schmerlinga)

Konstytucja z 21 grudnia 1867 r tzw. grudniowa (monarchia dualistyczna Austro-Węgry) - unia realna Austrii z Wegrami

3.2. Administracja w Austrii w dobie konstytucyjnej

Administracja centralna:

Cesarz

Rada Ministrów z prezesem RM

Ministrowie

Zasada kontrasygnaty - odpowiedzialność parlamentarna i konstytucyjna ministrow

Od 1867 r. osobne rządy - austriacki i węgierski

Administracja terytorialna

Zasada dualizmu: 2 piony - administracja rządowa i krajowa (autonomiczna)

Kraje koronne (Kronnlander) - 17

Namiestnik lub „prezydent krajowy” - Namiestnictwo

Okręgi (do 1867)

Powiaty (Bezirke)

- starosta powiatowy - starostwo

Administracja krajowa i samorządowa w Galicji

Autonomia wg Statutu krajowego dla Galicji z 1861 r.

Autonomiczne władze krajowe:

Sejm krajowy - jednoizbowy

Wydział krajowy

Marszałek krajowy

Samorząd:

Powiat - rada powiatowa - organ uchwałodawczy i kontrolny

Wydział powiatowy - organ wykonawczo-zarządzający

Marszałek powiatu

Gminy - wiejskie i miejskie

Obywatelstwo gminne:

Przynależni - obcy

Gminy wiejskie - pojedyncza wieś - rada gminna; zwierzchność gminna; naczelnik (wójt)

Gminy miejskie - rada miejska; magistrat; burmistrz lub prezydent

Kadencja rad - 3 lata

Zakres działania własny i poruczony

Organy specjalne:

Minister dla Galicji

Rada Szkolna Krajowa

Rady szkolne okręgowe

3.3. Prusy w czasach panstwa prawa (1850 - 1914)

Wiosna Ludów

Konstytucja z 1850 r.

Administracja centralna:

Król

Kanclerz, od 1848 r. premier

Rada Ministrów (Ministerstwo Państwa - Staatsministerium):

Rada Państwa jako organ doradczy króla w sprawach ustawodawczych

Ministrowie (9): spraw zagranicznych, finansów, handlu, rolnictwa, sprawiedliwości, wyznań, wojny, spraw wewnętrznych, domu królewskiego, robót publicznych (od 1878)

Administracja lokalna

Dualizm administracyjny - administracja rządowa i samorządowa

Administracja rządowa:

1) prowincje - 10, później 14), z nadprezydentami - rada prowincjonalna

2) Rejencje (Obwody rejencyjne) z prezydentami rejencji jako jednostki administracji rzadowej - wydziały obwodowe jako sąd administracyjny 2-j instancji

3) Powiaty z landratami (starostami) - jako jednostka administracji rżądowej i samorządu

Samorząd:

Gmina - korporacja prawa publicznego

miejska - rada miejska (zgromadzenie miejskie) - magistrat - burmistrz (nadburmistrz)

wiejska - naczelnik gminy z ławnikami - zgromadzenie gminne (przedstawicielstwo)

Kompetencje własne i poruczone samorządu

Powiat: Samorząd powiatowy - sejmik powiatowy (25 osób) - wydział powiatowy (sąd adm. I-ej instancji) (sprawy finansowe; przedstawiał kandydatków na starostę) - starosta

Prowincja: Samorząd Prowincjonalny - sejm prowincjonalny z marszlkiem - wydział prowincjonalny z dyrektorem krajowym

Rozwój sądownictwa administracyjnego:

I-a instancja - Wydział powiatowy

II - instancja - wydział obwodowy

III instancja - Najwyższy Trybunał Administracyjny w Berlinie

Ograniczona autonomia w Wielkim Księstwie Poznańskim do 1848 r.

Namiestnik - Antoni Radziwiłł (do 1830)

Sejm krajowy tzw. postulatowy

2. II RZECZPOSPOLITA I JEJ ADMINISTRACJA

1. Odrodzenie państwa polskiego

1.1. Pasywiści i aktywiści

Roman Dmowski i Józef Piłsudski

Naczelny Komitet Narodowy (NKN) - Legiony polskie

• Utworzenie Królestwa Polskiego

Akt 5 listopada 1916 r.

Władze: Tymczasowa Rada Stanu

2. Od IX 1917 - Rada Regencyjna (arb. Kakowski, J. Ostrowski, ks. Z. Lubomirski)

Od 3 I 1918 (Dekret o tymczasowej organizacji władz naczelnych w Królestwie) - Rada Ministrów z Prezydentem Ministrów

Od 4 lutego 1918 - Rada Stanu Królestwa Polskiego jako władza ustawodawcza

3. Odrodzenie niepodległego państwa (1918 - 1921)

Koniec wojny światowej

7 XI 1918 - Rząd tzw. „lubelski” - Ignacy Daszyński

10 XI 1918 - przyjazd Józefa Piłsudskiego do Warszawy

11 XI - 14 XI 1918 przejęcie władzy przez J. Piłsudskiego od Rady Regencyjnej

22 XI 1918 dekret o najwyższej włdzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej

Tymczasowy Naczelnik Państwa - Józef Piłsudski

26 I 1919 Wybory do Sejmu Ustawodawczego

10 II 1919 Otwarcie obrad Sejmu Ustawodawczego

20 II 1919 tzw. „Mała Konstytucja”

Wladze Republiki Polskiej: Sejm Ustawodawczy

Naczelnik Państwa

Walka o terytorium:

Przyłączenie Galicji, Wielkopolski, Pomorza, Górnego Śląska, Ziem Wschodnich (wojna polsko-bolszewicka zakończona pokojem w Rydze w 1921 r.), Litwy Środkowej (1922); Wolne Miasto Gdańsk

Powierzchnia: 388, 6 tys. km2

Liczba ludności: 1921 - 27,2 mlna

1939 - 36 mlnów

Podział terytorialny: 16 województw - powiaty (264 w tym 23 grodzkie)

Gminy (611 miejskich oraz 3195 wiejskich)

Skład narodowościowy: Polacy - 69%, Ukraińcy - 14%, Żydzi - 8%; Białorusini - 4%; Niemcy - 4%, inni: 1%

4. Konstytucje w Polsce międzywojennej:

4.1. Konstytucja z 17 marca 1921 r. - tzw. „marcowa” - liberalno-demokratyczna

Zasady naczelne Konstytucji Marcowej:

1. zasada ciągłości państwa polskiego

2. zasada republikańskiej formy rządu

3. zasada suwerenności narodu

4. zasada demokracji pośredniej

5. zasada podziału władzy

6. zasada rządów parlamentarnych

7. zasada państwa liberalnego

8. zasada państwa jednolitego

9. zasada samorządności

10. zasada wolności sumienia i wyznania

11. zasada równouprawnienia wyznań z priorytetem Kościoła Katolickiego

4.2. Nowela sierpniowa z 1926 r.

4.3. Konstytucja z 23 kwietnia 1935 r. - tzw. „kwietniowa” - „rządy autorytarne”

Zasady naczelne:

1. Zasada republikańskiej formy rządu

2. Zasada solidaryzmu

(3) Zasada koncentracji władzy naczelnej władzy państwowej przez Prezydenta

(4) Zasada ustroju autorytarnego

(5) Zasada suwerenności Prezydenta

6. zasada państwa jednolitego

(7) zasada samorządności

(8) zasada wolności sumienia i wyznania

(9) zasada równouprawnienia wyznań

5. Administracja centralna pod rządami Konstytucji marcowej

Organy wykonawcze:

Prezydent - wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe (Sejm i Senat).

Funkcje wykonawcze przez ministrów, kontrasygnujących jego akty prawne

Rada Ministrów - Ustala ogólny kierunek działalności organów wykonawczych. Wykonanie i inicjatywa ustaw. Solidarna odpowiedzialność przed Sejmem

Ministrowie - mianowani przez Prezydenta; odpowiedzialni parlamentarnie i konstytucyjnie. Udział w pracach rady Ministrów; kierowanie resortami, wykonywanie ustaw

6. Administracja centralna pod rządami Konstytucji kwietniowej

Prezydent - źródło władzy państwowej; wybierany przez Zgromadzenie Elektorów albo w wyborach powszechnych na 7 lat; piastun jednolitej i niepodzielnej władzy państwowej; czynnik nadrzędny i harmonizujący działalność naczelnych organów państwowych. Kompetencje ustawodawcze (dekrety), wykonawcze i kontrolne. Nieodpowiedzialny za swoją działalność w okresie urzędowania. Wyposażony w prerogatywy nie wymagające kontrasygnaty ministra.

Organy państwa podległe Prezydentowi:

Rząd - premier i ministrowie mianowani przez prezydenta i odpowiedzialni politycznie przed Prezydentem, parlamentarnie przed Sejmem i Senatem, konstytucyjnie przed Trybunałem Stanu. Kierownictwo sprawami państwa niezastrzeżonymi innym organom, wykonywania ustaw i dekretów, inicjatywa ustawodawcza

Sejm - 208 posłów wybieranych w wyborach 4 przymiotnikowych na 5 lat

Senat - 96 senatorów w tym 1/3 mianowanych przez Prezydenta na 5 lat

Sądy

Siły zbrojne

Kontrola państwowa - Najwyższa Izba Kontroli

7. Administracja terytorialna w II Rzeczypospolitej

Administracja rządowa - Administracja ogólna (zespolona) -

Wojewodowie (16) oraz Komisarz Rządu w Warszawie

Starostowie powiatowi i grodzcy

Administracja niezespolona (przykłady)

- Kuratorowie szkolni - inspektorzy szkolni

Izby Skarbowe - Urzędy Skarbowe

8. Autonomia Śląska

15 VII 1920 Statut organiczny Województwa Śląskiego

Sejm Śląski - Śląska rada Wojewódzka

8. Samorząd w II Rzeczypospolitej

Do 1933 r. - Samorząd odziedziczony po zaborach

1933 - unifikacja samorządu terytorialnego Ustawa z 1933 r. tzw. „scaleniowa”

Samorząd - Samorząd terytorialny

Wojewódzki (tylko w Poznańskiem i Pomorskiem)

Sejmik i wydział wojwódzki

Samorząd powiatowy - sejmiki- od 1933 r. rady i wydziały powiatowe

Samorząd gmin:

Wiejskich - rady i zarządy gminne

W gromadach - zebrania gromadzkie i sołtysi

Miejskich - rady i zarządy miejskie z prezydentami lub burmistrzami

Samorząd gospodarczy (Izby Przemysłowo-Handlowe; Izby Rolnicze, Izby Rzemieślnicze)

Samorząd zawodowy (Izby Adwokackie; Izby Lekarskie

9. Sądownictwo administracyjne w II Rzeczypospolitej

Naczelny Trybunał Administracyjny - 1922

Inwalidzki Sąd Administracyjny - od 1935 r.

24

---