Małgorzata Buchholc Chorzów 10.11.2008

Pedagogika opiekuńczo- resocjalizacyjna I

Dom Małego Dziecka

Domy małych dzieci to instytucje opieki nad dziećmi do lat trzech, którym rodzice okresowo lub trwale nie są w stanie zapewnić warunków bytowych. Instytucje te zostały powołane w naszej strukturze organizacyjnej w 1945r. Ale instytucje opieki nad dziećmi mają wielowiekowe tradycje( szpitale dzieci znalezionych, domy podrzutków, przytułki).

W okresie międzywojennym opiekę całkowitą nad najmłodszymi dziećmi sprawowały żłobki oraz domy matki i dziecka. Co piąte dziecko w zakładach opieki było sierotą.

W uchwale Rady Ministrów z 12 czerwca 1945r. Zdecydowano o nowym podziale kompetencji w dziedzinie opieki nad dzieckiem, opieka nad dzieckiem i ochrona macierzyństwa została powierzona Ministerstwu Zdrowia, a opieka nad dziećmi starszymi- Ministerstwu Oświaty.

Ogromna liczba dzieci osieroconych i pozbawionych opieki w skutek działań wojennych wyznaczała skalę potrzeb opiekuńczych.

W Polsce zorganizowano blisko 100 domów dla małych dzieci i dla matek z dziećmi. Powoli i do końca lat 80 nieustannie malał odsetek dzieci wymagających opieki instytucji. W latach 90 liczba dzieci pod opieką tych instytucji malała wolniej a odsetek ich wychowanków w populacji dzieci zaczął nieznacznie rosnąć.

Odpowiednia jakoś opieki lekarskiej oferowanej w domach małych dzieci oraz w domach matki i dziecka miał zapewnić nadzór klinik pediatrycznych Akademii Medycznych.

Ogromny wpływ na sytuację wychowanków domów dziecka miała unifikacja prawa cywilnego w 1947r. I nowe przepisy w polskim prawie rodzinnym. Wprowadzono zasadę równouprawnienia małżonków i równouprawnienie wszystkich dzieci.

Pierwszeństwo przyjęcia do tych instytucji miały dzieci osierocone, opuszczone, dzieci rodzin pozbawionych prawa rodzicielskiego. Do domów tych mogły być przyjmowane również kobiety ciężarne oraz matki karmiące, znajdujące się w trudnej sytuacji bytowej.

Dom małych dzieci zapewniał dzieciom warunki umożliwiające prawidłowy rozwój fizyczny i umysłowy, a w szczególności: mieszkanie, wyżywienie, odzież, opiekę wychowawców, lekarską, pielęgniarską i w razie potrzeby pomoc prawną.

Matkom oferował opiekę położniczą oraz nauczanie podstawowych zasad pielęgnowania i wychowania dziecka. Kobiety te były zobowiązane do pomocy w utrzymaniu porządku i czystości w zakładzie.

Strukturę organizacyjną domów małych dzieci tworzyły oddziały: obserwacyjno-adaptacyjny, noworodków i niemowląt, oddział dziecięcy, oddział lub wydzielone łóżka dla matek i kuchnie mleczne.

Na stanowisku kierownika domu małych dzieci mógł pracować lekarz, pielęgniarka, psycholog, pedagog lub osoba posiadająca minimum średnie wykształcenie. Samodzielne stanowisko miał lekarz pediatra i laryngolog, ponadto kadrę tworzyły pielęgniarki, opiekunki dziecięce, salowe oraz pracownicy administracyjno-gospodarczy.

W 1992r. Tuż przed przekazaniem do systemu oświaty w Polsce były 54 domy rozmieszczone w 37 województwach.

Nowa Ustawa o systemie oświaty z 1991r. Zapowiadała przekształcenie domów małych dzieci w placówki opiekuńczo-wychowawcze, z dniem 1stycznia 1993r.

W lutym 1993 r ukazało się rozporządzenie do tej ustawy, które przekazywało te domy: ich zadania, kadrę, budynki, majątki budżet kuratorom oświaty.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 21.02.1994 w sprawie rodzajów organizacji i zasad działań publicznych placówek opiekuńczo- wychowawczych i resocjalizacyjnych wprowadziło domy małych dzieci do sieci placówek opiekuńczo wychowawczych, których celem jest tworzenie właściwych dla prawidłowego przebiegu procesów rozwoju i resocjalizacji. Dlatego do przepisów dotyczących wszystkich domów dziecka wprowadzono dodatkowe szczególne przepisy dotyczące małych dzieci. Kurator wyznaczyła na swym terenie placówkę, która przyjmowała dzieci do 3 lat. W zasadach kierowania dzieci do placówek określano, że rodzeństwa kierowane do domu dziecka lub do rodzinnego Domu dziecka nie powinny być rozdzielane.

Zmianą, która zdecydowanie poprawiła sytuację warunkową dzieci, było zmniejszenie liczby dzieci w grupach i zwiększenie liczby pracowników bezpośrednio zajmujących się dziećmi w połowie lat 90. W domach małych dzieci pojawiła się liczniejsza niż niegdyś grupa pracowników pedagogicznych. Wyższe wymagania postawiono opiekunom dziecięcym a obok pielęgniarek i opiekunek pojawiło się więcej wychowawców.

W rezultacie w domach małych dzieci pełniących wiele zadań: opieki całkowitej nad małymi dziećmi, pracy z rodzinami, opieki interwencyjnej w sytuacjach wymagających natychmiastowego działania, opieki nad dziećmi o specjalnych potrzebach rozwojowych i zdrowotnych, stworzono wielodyscyplinarne zespoły pracownicze składające się z personelu medycznego, pedagogicznego, specjalistów stosownie do potrzeb dzieci oraz administracji i obsługi. W ramowym statucie domu dziecka precyzowano, że dzieci do lat trzech powinny mieć zapewnioną opiekę wychowawcy co najmniej 5 godz. dziennie.

Grupy dzieci nie powinny przekraczać sześciu osób a opiekę nad nimi sprawują pielęgniarki i salowe stosownie do potrzeb określonych przez lekarza i dyrektora domu dziecka.

Od chwili przejęcia domów małych dzieci przez Ministerstwo Edukacji Narodowej do 1999 r. zlikwidowano 13 spośród 51 domów ( 25%).

Od początku lat dziewięćdziesiątych maleje roczna liczba wychowanków tych placówek. Rotacja dzieci obliczana jako procent dzieci odchodzących w ogólnej liczbie dzieci przebywających w ciągu roku wynosiła w domach małych dzieci w Polsce w 1999r- 48%. Inna konsekwencją zmiany jest wzrost liczby starszych dzieci niż 3 letnie. W domach małych dzieci więcej dzieci jest umieszczanych na prośbę rodziców, więcej też wraca do swych rodzin.

Sieroty to niespełna pół procenta dzieci prze­bywających w tych instytucjach. Rocznie oko­ło 20 małoletnich matek znajduje schronienie w domach małych dzieci. Na początku lat 90., kiedy domy te były jeszcze zakładami służby zdrowia i przyjmowały matki bez względu na wiek, roczna liczba matek wynosiła 150-250 rocznie, a okres ich pobytu był związany z okresem karmienia piersią i zazwyczaj trwał kilka miesięcy. Obecnie dorosłe kobiety z dzieć­mi znajdują miejsce w domach pomocy spo­łecznej dla samotnych matek z dziećmi, a w domach małych dzieci znajdują miejsce tyl­ko matki niepełnoletnie. Zda­rza się, że dzieci przekazywane są do innych placówek. Zmiana placów­ki, nieco rzadsza tu niż w pogotowiach i do­mach dziecka, oznacza przeniesienie do inne­go domu dziecka, albo, z czym częściej mamy do czynienia, do placówki specjalistycznej: ośrodka szkol no-wychowawczego, zakładu leczniczo-wychowawczego lub domu pomocy społecznej. W 1999 r. zadania opieki nad dziećmi, należące do kom­petencji kuratorów, zostały z poziomu woje­wództwa przekazane samorządom terytorial­nym - powiatom i starostom. Istotna różnica między ustawą o systemie oświaty i ustawą o pomocy społecznej polega ponadto na prze­pisie, że starosta jest odpowiedzialny za zor­ganizowanie opieki nad dzieckiem, którego dobro jest w rodzinie potencjalnie lub realnie zagrożone, a nie, jak to poprzednio formuło­wano w odniesieniu do kuratora, za prowadze­nie placówek opiekuńczo- wychowawczych. Istnienie przez kilka­dziesiąt lat systemu opieki nad dziećmi na obrzeżach systemu oświaty spowodowało bo­wiem dezintegrację działań pomocy społecznej na rzecz rodziny. Budowany po wojnie system polityczny i państwowy nie zakładał ani nie przewidywał problemów społecznych, dlate­go pomoc społeczna została ograniczona, a świadczenia były przyznawane głównie przez szkoły i zakłady pracy. Nowa ustawa o pomo­cy społecznej wprowadzona w 1990 r. i wielo­krotnie od tego czasu nowelizowana udosko­nala wciąż system pomocy i dostosowuje go do zmieniających się potrzeb społecznych.

Nowelizacja ustawy wprowadziła nowy roz­dział Opieka nad rodziną i dzieckiem oraz ukazały się akty wykonawcze dotyczące organizacji placówek opiekuńczo-wychowaw­czych, rodzin zastępczych i ośrodków adopcyjno-opiekuńczych. Włączenie działu opieki nad dziećmi w szeroki system pomocy spo­łecznej ma na celu przede wszystkim zintegro­wanie działań skierowanych na pomoc dziec­ku i jego rodzinie. Praca z rodziną staje się w tej dziedzinie pierwszym, a nie jednym z wielu, zadań ośrodków pomocy społecznej, w pod­stawowym wymiarze jest powinnością gminy, a jeśli wymagana jest pomoc specjalistyczna lub zastępcza - zadaniem powiatu.

Nowe przepisy ustawy o pomocy społecz­nej określają formy opieki, wprowadzają nowe typy rodzin zastępczych oraz definiują placów­kę opiekuńczo-wychowawczą jako jednostkę zapewniającą dzienną lub całodobową opiekę i wychowanie dzieciom pozbawionym całkowi­cie lub częściowo opieki rodzicielskiej oraz dzieciom niedostosowanym społecznie. Precy­zują też, że kierowanie dziecka do placówki na pobyt całodobowy może nastąpić dopiero po wyczerpaniu możliwości udzielenia pomo­cy w rodzinie naturalnej lub umieszczenia w ro­dzinie zastępczej, a pobyt w niej powinien mieć charakter przejściowy.

Rozporządzenie w sprawie placówek opie­kuńczo-wychowawczych, które stanowiło pod­stawę prawną wprowadzania zmian w placów­kach z września 2000 r. definiuje różne typy opieki: opieką dzienną, całodobową, doraźną, hostel i rodzinę zaprzyjaźnioną. Rozporządze­nie przewiduje możliwość specjalizowania się placówek w opiece nad dziećmi o szczegól­nych potrzebach, a także łączenia różnych za­kresów sprawowanej opieki. . Domy dziecka sta­ją się, według nowej terminologii, placówkami socjalizacyjnymi, które zapewniają całodobo­wą opiekę i wychowanie dzieciom całkowicie lub częściowo pozbawionym opieki rodziciel­skiej, dla których nie znaleziono rodzinnej opie­ki zastępczej.

Od 2000 r. w wielu po­wiatach odchodzi się od instytucji domu małych dzieci na rzecz pogotowia rodzinnego - rodzi­ny zastępczej gotowej przyjąć dziecko w try­bie natychmiastowym na okres do 12 miesię­cy, i przygotowanej na możliwość rozstania się z dzieckiem, kiedy jego sytuacja rodzinna się wyjaśni. Skorygowano przepisy na temat dzieci niepełnosprawnych, uwzględniając możliwość przyjmowania ich do placówek opiekuńczych. Zadanie opieki nad dziećmi o szczególnych potrzebach czyni placówki socjalizacyjne insty­tucjami integracyjnymi.

Placówki, dbając o zaspokojenie potrzeb dziecka, powinny: kierować się dobrem dziec­ka i poszanowaniem jego praw, pracować nad wyrównywaniem deficytów rozwojowych dzie­ci, wspierać ich rozwój poprzez zindywiduali­zowane oddziaływania wychowawcze. Waż­nym zadaniem placówek jest przygotowanie dzieci do samodzielnego życia oraz współpra­ca z ich rodzinami, troska o podtrzymywanie rodzinnych więzów i utrzymywanie kontaktów dla tworzenia możliwości reintegracji rodziny. Zapewniając całodobową opiekę i wychowa­nie, placówka zobowiązana jest organizować zajęcia socjalizacyjne, korekcyjne, kompensa­cyjne, terapeutyczne, a także rehabilitację i za­jęcia specjalistyczne. Kadrę tych placówek tworzą wykwalifikowa­ni pracownicy: wychowawcy (jeden na sześcio­ro dzieci), opiekunki dziecięce (jedna na troje dzieci do lat trzech i dzieci niepełnosprawnych), pedagog, psycholog, terapeuci, pracownik socjalny (po jednym na trzydzieścioro dzieci), lekarze i pielęgniarki stosownie do potrzeb. Działania pracowników mogą być uzupełnia­ne pracą wolontariuszy i rodzin zaprzyjaźnio­nych. Za pracę z dziećmi odpowiedzialni są wychowawcy, którzy opracowują dla każdego dziecka indywidualny plan i kierują całym pro­cesem wychowawczym. Wychowawcy wypeł­niają też karty pobytu dzieci oraz weryfikują i modyfikują wspólnie z psychologiem, peda­gogiem i pracownikiem socjalnym indywidual­ne programy pracy z dziećmi. Nowe prze­pisy zbliżają nieco wymiary naszych instytucji opiekuńczych do norm krajów Unii Europej­skiej, a ich realizacja uzależniona będzie w du­żym stopniu od możliwości organizacyjnych powiatów, zapewnienia środków finansowych na ten cel i zaangażowania pracowników.

Bibliografia

1. Encyklopedia pedagogiczna XXI w- Wydawnictwo: ŻAK Wydawnictwo Akademickie

2. Tematy- pismo pracowników socjalnych, terapeutów, personelu opiekuńczego, nr.4 marzec 1995r.

6

---